TEKNİK TEKSTİLE GEÇİŞTE MODEL UYGULAMALAR

Transkript

1

2

3 TEKNİK TEKSTİLE GEÇİŞTE MODEL UYGULAMALAR Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ORTAK KURULUŞ <BUTEKOM> PROJESİ TEKNOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU HAZİRAN 2014 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 1

4

5 İçindekiler İbrahim BURKAY... 5 Tamer DEĞİRMENCİ... 6 Prof. Dr. Yusuf ULCAY GİRİŞ TEKNİK TEKSTİLLERİN TANIMLANMASI TEKNİK TEKSTİLLERİN SINIFLANDIRILMASI Tarım Teknik Tekstilleri (Agrotech) Bina ve İnşaat Sektörü Teknik Tekstilleri (Buildtech) Jeotekstiller (Geotech) Ev Teknik Tekstilleri (Hometech) Hijyen ve Tıbbi Tekstiller (Meditech) Taşımacılık Tekstilleri (Mobiltech) Ambalaj Tekstilleri (Packtech) Spor ve Boş Zaman Tekstilleri (Sportech) Ekolojik ve Çevre Teknik Tekstilleri (Ecotech) Koruyucu Elbiseler (Protech) TEKNİK TEKSTİLLERDE KULLANILAN İPLİKLER TEKNİK TEKSTİL KUMAŞ YAPILARI Dokuma Örme Dokusuz Yüzeyler TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ ve KAPLAMA YÖNTEMLERİ KOMPOZİT MALZEMELER TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN TESTLER DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE TEKNİK TEKSTİLLERİN YERİ VE ÖNEMİ Türkiye Teknik Tekstil İhracatı Türkiye Teknik Tekstil İthalatı Dünya Teknik Tekstil İhracatı Dünya Teknik Tekstil İthalatı Teknik Tekstiller Üzerine Geleceğe Dair Öngörüler Teknik Tekstil Üretiminde Rekabet Gelecekteki Stratejilere Dair Öneriler Teknik Tekstiller ile Çevre Teknolojik Değişim Teknik Tekstil Üretimine Geçişte Firmaların Göz Önünde Bulundurması Gereken Hususlar Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 3 3

6 9.11. Teknik Tekstil Fuarlarından Öne Çıkanlar Teknik Tekstiller ile İlgili Önemli Linkler TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ORTAK KURULUŞ: BUTEKOM PROJESİ Proje Hakkında Ön Bilgi Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi: Model Uygulama Çalışma Sistemi Hakkında Genel Bilgiler Proje Uygulamasında Kullanılan Tanımlar Model Uygulama Adımları Proje kapsamında Gerçekleştirilen Model Uygulama Süreci Model Uygulama- TERBİYE Model Uygulama DOKUMA Model Uygulama LİF-İPLİK Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

7 İbrahim BURKAY BTSO Yönetim Kurulu Başkanı ana gündem maddemizdi Türkiye hedeflerimize adım adım yaklaşırken, gündemimizde olan Teknik Tekstillerde üretim payı ve ihracatının arttırılmasının zorunluluğunu daha fazla hissetmeye başladık. Bildiğiniz üzere UTİB olarak 2007 yılında oluşturulan Tekstil Teknolojileri Çalışma Grubu nda ortak akıl toplantılarımızı gerçekleştirirken de, Teknik Tekstil Dönüşümü Teknik tekstillerin konfeksiyon için üretilen tekstillerden kabaca iki kat hızlı büyüdüğünü veriler göstermektedir. Teknik Tekstillerde ihracat payımız ve üretimde yıllara göre artış gösterirken, ithalattaki artış oranı daha fazladır. Türk sanayicileri olarak, gelişen teknik tekstiller sektöründe başarılı olabilmek için konvansiyonel tekstillerde elde ettiğimiz bilgi birikimimizi, başarı ve tecrübelerimizi günümüzün en temel stratejik kavramı olan AR-GE çalışmalarıyla bütünleştirmeli ve gücümüzü bu konuda yoğunlaştırmalıyız. Bu yönlenmeyle, rekabet gücümüze destek sağlayacak katma değeri yüksek teknik tekstil ürünleri ile ülkemizin temel sektörlerinden biri olan tekstil sektörünün sürdürülebilirliğini de sağlamış oluruz. Teknik Tekstil üretimine geçis sektör için gündemde olan ancak nasıl başlanacağı konusunda bigiye ihityaç duyulan bir konudur yılında sektöre öncülük etmek amacıyla yola çıkan BUTEKOM, adım adım Teknik Tekstiller konusunda çalışmalarını gerçekleştirmeye devam etmektedir. Bu konudaki önemli adımlardan biri BEBKA tarafından desteklenen ve başarıyla tamamlanan Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Ortak Kuruluş: BUTEKOM projesi kapsamında yaptığı TEKNİk TEKSTİL DÖNÜŞÜMÜ için rol model olacak Teknik Tekstil Geçişi Model Uygulamaları dır. Söz konusu çalışmada her bir üretim grubunun (lif-iplik, dokuma ve terbiye) tüm aşamalarda yaptıkları çalışmaları görmekteyiz. Bu tür çalışmalar ile aslında çoğu bilgiye sahip olduğumuzu, sadece bu bilgileri kullanmak için ARGE ye olan inancımızı ve sistematik bir çalışma gerekliliğini çok net ortaya koyabiliriz. Firmalarınızda el kitabı olarak kullanbileceğiniz ve sizlere faydalı olacağına inandığım bu çalışmaya katkı koyan herkese teşekkür eder, işlerinizde başarı ve kolaylıklar dilerim. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 5

8 Tamer DEĞİRMENCİ BEBKA Genel Sekreteri Sürdürülebilir kalkınma ve bölgesel gelişme alanında faaliyet gösteren bir kurum olan Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) mali destek programları aracılığı ile bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacak projelere destek vermektedir. Uygulanan mali destek programları, bölgenin potansiyelini ortaya çıkarmada önemli katkılar sağlarken bölge genelinde birçok alanda yapılan analiz çalışmaları da ilgili konularda birçok kurum ve kuruluşa yol gösterici olmaktadır. Tüm dünyada tekstil sanayii teknik tekstile doğru esaslı bir yönelim halindedir. Bugün inşaatlardan itfaiye elbiselerine, taşımacılıktan sağlığa kadar yaşantımızın her alanında yer alan teknik tekstil bütün tekstil uygulamaları içerisinde en hızlı büyüyen segment olarak dikkat çekmektedir. Teknik tekstil sektörü, gerek üretim sürecinde yaratılan katma değer ve gerekse de ihracat gelirleri içindeki yüksek payı nedeniyle ekonomik kalkınma sürecinde önemsenmelidir. Bu nedenle ar-ge ve altyapı yatırımlarını arttırmak, nitelikli işgücünü geliştirmek, teknoloji transferini arttırmak ve uluslararası alanda da işbirliğini arttırmak hedeflenmelidir. Türkiye nin lokomotif sektörlerinden olan tekstil ve konfeksiyon sektörü bölgenin rekabet gücünü artıran anahtar sektörlerden biridir. Bölge için stratejik öneme sahip bu sektörde yüksek katma değerli üretime geçiş, firmaların mevcut durumda rekabet gücünün arttırılması ve uluslararası alanda yeni pazarlara girmesi, üniversite-sanayi ve diğer destekleyici kurumların işbirlikleri ile mümkün olabilecektir. BEBKA nın 2012 Sürdürülebilir Sanayi Mali Destek Programı kapsamında destek alan Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği nin Tekstil Ve Konfeksiyon Sektöründe Ortak Kuruluş: «BUTEKOM» projesini bu hedeflere ulaşmakta bir adım olarak görmekteyim. Ortak fayda sağlamak ve firmalarda Ar-Ge bilincini geliştirmek için kurulmuş olan, sektör açısından önemli çalışmalar yapan Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) un mevcut yapısının güçlendirmeyi ve etkinliğini arttırmayı hedefleyen projenin somut çıktılarını şimdiden görmeye başladık. Proje kapsamında hazırlanan bu dokümanın da teknik tekstil üretimi yapan, bu konuda ar-ge çalışmaları yürüten ve bu segmente geçişi planlayan firmalar ve sektör temsilcilerine yol gösterici olacağına inanıyorum. Projede emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunar, projenin bölgesel kalkınma açısından hayırlı olmasını temenni ederim. 6 6 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

9 Prof. Dr. Yusuf ULCAY Tekstil Mühendisliği Bölümü- Uludağ Üniversitesi Gelişmiş ülkelerinde devlet politikaları, AR-GE teşvikleri ve bu ürünlere devletin yerli malı alımını özendirmesi ve zorlaması, teknik tekstil üretiminde önemli itici güç olmuştur. Türkiye de sektörün en önemli zayıf noktası, AR- GE çalışmalarının gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında yok denecek kadar az olmasıdır. Teknik tekstil ürünleri de ciddi AR-GE çalışmalarına ihtiyaç göstermektedir. Gelişmiş ülkeler AR-GE, ÜR-GE, inovasyon ve teknolojiyi kullanarak, istidam olarak küçülseler de, tekstil sektörlerini yeniden yapılandırarak ciroları önemli miktarda artmıştır. Türkiye için öncelikli bir sektör olan tekstil ve konfeksiyon sektörünün maalesef uzun vadeli katma değeri yüksek ürünlere yönelik stratejik dönüşüm planı yoktur. Bu sektörün pazarlama, direk tüketiciye ulaşım ve henüz etkin dağıtım kanallarına sahip değildir. Savunma sanayinin önem kazandığı ülkemizde askeri ve korunma amaçlı tekstillerin milli olarak üretilebilmesi için AR-GE ve alım destekleri beraber düşünülmelidir. Deprem kuşağında olan ülkemizde kentsel dönüşümlerden dolayı hızlı gelişen inşaat sektöründe, tekstil malzemelerinin depreme karşı güçlendirme ile beraber ses ve ısı yalıtımı gibi farklı amaçlara yönelik kullanımına ait standartların oluşturulması da gerekmektedir. Son 10 yılda km çift yol yapılan ülkemizde otoyolların ve demiryolların gelişmekte olduğu ve daha da gelişeceği öngörüldüğüne göre, jeotekstil çalışmaları da AR-GE kapsamında öncelikli destek kapsamında olması gerekmektedir. İklim şartlarındaki yağmur, dolu, don gibi ani değişimler ile haşere, böcek ve kuşlara karşı tarım tekstillerinin de kullanımının çiftçimiz tarafından kullanımının artması için hem araştırmacıya hem de çiftçiye destek verilmelidir. Tıbbi tekstiller konusunda ithalatı sürekli artan implante edilen yapay damar, ameliyat ipliği, mesh gibi ürünlerin araştırma çalışmalarına ve yerli üretimine destek verilmesi önem arz etmektedir. Taşımacılık sektöründe emniyet kemeri, hava yastığı, koltuk kumaşı, halatlar ve yelken bezleri gibi Türkiye nin hali hazırda ürettiği ürünlerde AR-GE çalışmalarına destek verilerek teşvik edilmesi, ayrıca otomobil, deniz taşıtları, tren ve uçakların gövde yapıları başta olmak üzere birçok aksamında tekstil takviyeli kompozit yapı kullanımına yönelik AR-GE çalışmaları ile üretimlerine destek verilmesi önemlidir. Çok farklı sektörde kullanılan filtreler, sızdırmazlık elemanları, basınçlı Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 7 7

10 borular, taşıma bantları gibi endüstriyel tekstillerin hammaddesini üreten sanayimizin bu ürünleri yapabilecek kabiliyete gelmesi özendirilmelidir. Bu bahsedilen ürünlerin temelini oluşturacak polimer hammadde ile sentetik ve suni lif ve ipliklerin üretimi ve geliştirmesi ile bu ürünleri üretecek ilgili makinaların ve proseslerin geliştirilmesine yönelik AR-GE çalışmalarına da ciddi destek verilmesi gerekmektedir. Ayrıca, teknik tekstillerin ülkemizde üretim ve kullanımının arttırılması için, devlet ihaleleri ile kamu kullanımında de mutlaka en az %51 yerli üretim aranmalıdır. Teknik tekstil üretimi ve kullanımına yönelik milli standartlar oluşturulmalıdır. Teknik tekstil pazarı, devam eden gelişmelerle giderek daha da fazla nitelik kazanmaktadır. Bu pazarın önemiyle birlikte uygulamalar da giderek artmaktadır. Teknik tekstiller artık sadece birkaç tane gelişmiş ülkenin endüstrisi değil, küresel bir endüstri haline gelmiştir. Tüm bölgeler ve endüstriler bu tip ürünlerin üreticisi olmasa da, teknik tekstil kullanıcılarıdır. 8 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

11 1. GİRİŞ Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi Avrupa da yatırım ve istihdam bakımından, en büyük tekstil sektörü Türkiye de olmasına rağmen, sektörün en önemli zayıf noktası, AR-GE çalışmalarının kıyaslandığında yok denecek kadar az olmasıdır. Bu yetersizliğin ülkemizdeki Teknik Tekstil üretimi ve ihracatına yansıdığını da çok net görmekteyiz yılında teknik tekstil sektör ihracatımız yaklaşık 1,8 milyar dolar gerçekleşmiştir. Teknik Tekstillerde ihracat payımız ve üretimde yıllara göre artış gösterirken, ithalattaki artış oranı daha fazladır. Teknik tekstil ürünleri ciddi AR-GE çalışmalarına ihtiyaç göstermektedir. Gelişmiş ülkeler AR-GE, ÜR-GE, inovasyon ve teknolojiyi kullanarak, istidam olarak küçülseler de, tekstil sektörlerini yeniden yapılandırarak ciroları önemli miktarda artmıştır. BUTEKOM un kuruluş amacı tekstil firmalarının yenilikçi ve teknik tekstil ürünleri üretmelerinin sağlanması, moda ve markaya yönelik katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesi, üretim verimliliğinin arttırılması, paydaşlar arasında gerekli eğitim, koordinasyon ve iletişimin zamanında sağlanması için, basta UIB üyeleri olmak üzere, Bursa ve çevresindeki tüm tekstil işletmelerinin dağınık AR-GE faaliyetlerini belirlenen konulara odaklamak ve yönlendirmektir yılında BEBKA tarafından desteklenen Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Ortak Kuruluş: BUTEKOM kapsamında yapılan Teknik Tekstil Model Uygulamaları projesi ile 3 farklı tekstil işletmesinde (iplik, dokuma ve terbiye alanlarında olmak üzere) Teknik Tekstil Üretimi konusunda ARGE faaliyetleri yürütülmüştür. Projenin hedefinde her firmada en az bir teknik tekstil ürününü üretilebilir duruma gelmesi söz konusu idi. Proje sonunda gelinen noktada, dokuma firmasında bir, terbiye firmasında iki ve iplik firmasında üç farklı teknk tekstil ürününün prototip numunleri elde edilmiştir. Bu süreç içerisinde gerekli testler ve danışmanlık hizmetleri için, ülkemizde mevcut olmaması sebebi ile yurtdışından hizmet olarak alınmıştır. Bu hizmetlerin ülkemiz içerisinde yapılması Türk Tekstil sektörünün Teknik Tekstil Dönüşümü için çok büyük önem arz etmektedir. Teknik Tekstil Dönüşümde en gerekli unsur olarak karşımıza çıkan laboratıvar alt yapısı yetersiziğinin, BUTEKOM tarafından yeni bir proje ile güçlendirilmesi hedeflenmektedir.bursa Ticaret ve Sanayi Odası ve BEBKA nın destekleri ile Bursa da gerçekleştirilmesi hedeflenen Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet projesinin genel amacı Teknik Tekstiller öncelikli alan olmak üzere hem bölgede hem de ülkemizde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin sürdürülebilirliğine katkı sağlamak ve yönlendirmek amacıyla ARGE alt yapısını kurmak ve güçlendirmek tir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 9

12 Söz konusu proje genel olarak özel sektör işletmeciliğini güçlendirecek şekilde, - Tekstil ve Konfeksiyon sektörlerinin Teknik Tekstil Üretimine yönelerek, üretim ve ihracat kapasitesinin geliştirilmesi, iyi uygulama örneklerinin oluşturulmasına, - Teknik Tekstil konusunda özel bilgi, beceri ve teknolojilerin geliştirilmesi, transferi veya yaygınlaştırılmasına, - Üniversite- üniversite ve üniversite-sanayi işbirliğinin desteklenmesine, işbirliği ağları ve değer zinciri oluşturulması ve kümelenmelerin desteklenmesine olanak sağlayacaktır. Proje kapsamında oluşturulacak laboratuvarlar, yapılan tüm çalışmaları destekleyecek bir alt yapıdır. Laboratuvarın varlığı ARGE çalışmalarını hızlandıracak ve sektöre daha fazla hizmet vermeye olanak sağlayacaktır. Projenin çıktıları farklı projelerin gerçekleştirilmesinde de katkı sağlayacaktır. UTİB, BUTEKOM un gelişmesine dair projeleri 2010 yılından beri gerçekleştirmektedir. Yapılan her proje yeni projelerin gelişmesine destek olmuştur. Ayrıca projede elde edinilen eğitim alt yapısı daha sonra firmalara hizmet seklinde sunulacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek sektöre özel eğitim alanları tüm firmaların kullanımına açık olacaktır. Proje kapsamında alınacak kaynaklar, cihazlar ve programlar farklı uygulamalarda kullanılacaktır. BUTEKOM, sektör paydaşlarının kararı doğrultusunda kurulan bir kurum olması ve Ekonomi Bakanlığı onayı ile kurulan bir merkez olması sebebi ve 6 yıldır elde ettiği başarılar ile sektörün ilgi alanı olmuştur. Sektöre özel birçok çalışmaya dahil edilmiştir. Söz konusu proje ile yeni bir tecrübe daha kazanılması, bu merkeze karsı ilgi ve sahiplenmeyi daha da arttıracaktır. Projelerle büyümeyi hedefleyen BUTEKOM siz sektör paydaşlarına katkıda bulunacak projeler üretmeye ve öncülük etmeye devam edecektir. Sektöre özel bir kaynak olması hedeflenen Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? çalışmasını hazırlayan ekibimize ve hazırlanmasına katkı koyan herkese teşekkür eder ve çalışmanın sizlere faydalı olmasını dileriz. Saygılarımla, Proje Yürütücüsü Şengül TEKE 10 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

13 2. TEKNİK TEKSTİLLERİN TANIMLANMASI Tekstil, oldukça geniş uygulama alanına sahip ve çok çeşitli ürün gamı bulunan bir sektördür. Teknik tekstiller ise estetik ve dekoratif özelliklerinden ziyade sahip oldukları teknik ve performans özellikler nedeniyle imal edilen tekstil ürünlerini kapsamaktadır. Bu tanımın altında teknik tekstiller; endüstride, uzay sanayiinde, askeri alanda, denizcilikte, tıpta, inşaatta, jeotekstillerde, ulaştırmada ve Teknik tekstiller üzerine dünyada en fazla kabul gören tanım The Textile Institute tarafından yapılmış ve Textile Terms and Definitions adlı yayında yayınlanmış olan Teknik tekstiller, estetik ve dekoratif özelliklerinden ziyade, sahip oldukları teknik ve performans özellikleri için imal edilen tekstil malzemeleri ve ürünleridir. şeklindedir. yüksek teknoloji uygulamalarında kullanılan fonksiyonellik gerektiren tekstil ürünleridir. Teknik tekstilleri diğer tekstil ürünlerinden ayıran başlıca fark; hazır giyim (koruyucu giysiler hariç) ve iç alan tekstillerinin hariç tutulduğu, daha dar bir alan olan endüstriyel tekstil kısmıdır. Teknik Tekstil ürünlerini Üretim Teknolojileri açısından değerlendirdiğimizde 8 alt grupta inceleyebiliriz: - Teknoloji, makine ve aksesuarlar: Üretim prosesleri, proses teknolojisi, makine ve ekipmanları, kontrol prosesi, yıkama ve yenileme teknolojisi, atık bertarafı ve geri dönüşüm teknolojisi, teknik aksesuarlar ve kalite güvence - Lifler ve iplikler - Dokuma kumaşlar, ince bezler, kordonlar ve örgü kumaşlar: Özellikle şeritler, tel, kord bezleri, halatlar ve ağlar - Dokusuz yüzeyler - Kaplamalı tekstil ürünleri: Lamineli tekstiller, çadır/kanvas, ambalaj, çuval bezi, branda kumaşları, tente malzemeleri, kılıflar ve aksesuarları - Kompoziter: Takviye tekstilleri, kompozit tekstiller, reçineli, yapısal bileşenler ve kalıplar, lif takviyeli malzemeler, membran sistemleri, filmler ve astarlar, tekstil takviyeli plastikler ve beton bölümleri, boru sistemleri ve konteynerler ile metal, plastik ve cam gibi katılar üzerine lamine etmek üzere kullanılan tekstil tabaka ürünleri Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 11

14 - Bondtec: Sızdırmazlık ve kalıplama, laminasyon ve kaplama malzemeleri, hammadde ve katkı maddeleri, uygulama prosesi, malzeme ön işlemi, plastikler ve diğer katılaştırma maddeleri, adhesif karışım ve uygulama ekipmanları, yüzey iyileştirme teknolojileri, plazma işlemi ve floklama - Avantex: Yeni konfeksiyon konseptlerini içeren inovatif konfeksiyon tekstilleri, giyilebilir akıllı tekstiller, membranlar, mikrosistem teknolojileri, nanoteknoloji, tasarım, prototip, giyime-hazır ve inovatif konfeksiyon teknolojilerini içerir[1]. 3. TEKNİK TEKSTİLLERİN SINIFLANDIRILMASI Teknik tekstillerin geçmişten günümüze gösterdiği hızlı gelişim ile tekstilin hemen hemen tüm sektörlerle olan ilişkisi ürünlerin gruplara ayrılmasını gerektirmiştir. Bu gruplandırma ile teknik tekstil ürünleri kullanım alanlarına göre 12 alt gruba ayrılmıştır. Tablo 1. Teknik Tekstilleri Son Kullanım Alanlarına Göre Sınıflandırılması [2] TANIM TARIM TEKNİK TEKSTİLLERİ (AGROTECH) BİNA VE İNŞAAT SEKTÖRÜ TEKNİK TEKSTİLLERİ (BUİLDTECH) GİYİM TEKNİK TEKSTİLLERİ (CLOTHTECH) JEOTEKSTİLLER (GEOTECH) EV TEKNİK TEKSTİLLERİ (HOMETECH) ENDÜSTRİYEL TEKSTİLLER (INDUTECH) HİJYEN VE TIBBİ TEKSTİLLER (MEDTECH) TAŞIMACILIK TEKSTİLLERİ (MOBİLTECH) AMBALAJ TEKSTİLLERİ (PACKTECH) KORUYUCU ELBİSELER (PROTECH) SPOR VE BOŞ ZAMAN TEKSTİLLERİ (SPORTECH) EKOLOJİK VE ÇEVRE TEKNİK TEKSTİLLERİ (ECOTECH) PAZARLAR / TANIMLAR Tarım, su ürünleri, bahçecilik ve ormancılık Yapı ve İnşaat Sektörleri Ayakkabı ve hazır giyimde kullanılan teknik parçalar İnşaat mühendisliği ve çevre düzenlemesi Mobilya, ev tekstili ve yer kaplamalarının teknik parçaları Filtrasyon, taşıma bandı, temizlik ve diğer endüstriyel kullanımlar Hijyen ve tıp Otomobiller, deniz taşıtları, raylı taşıtlar ve uzay araçları Paketleme Personel ve malzeme koruması Spor ve boş zaman Çevre 12 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

15 3.1. Tarım Teknik Tekstilleri (Agrotech) Tarım teknik tekstilleri; tarımsal ürünlerin paketlenmesi, bitkilerin büyüme sürecinin hızlandırılması, ürünlerin UV ışınlarından korunması, tarımsal alanların ilaçlanması, yabani otların büyümesinin önlenmesi, tarımsal amaçlı drenaj ve erozyon kontrolü, besicilikte hayvanların hava şartlarından korunması, balıkçılık vb. gibi pek çok alanda çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Bu uygulama alanlarında teknik tekstiller; ağlarda, çuvallarda, bitkilerin korunması için gölgeliklerde, seralarda, filizlendirme aşamasında tohumların korunmasında, zemin kuvvetlendirmede, koruyucu giysilerde, buzlanmayı önleyici örtülerde, hortumlarda, filtrelerde vs. birçok farklı amaçla kullanılmaktadır [8]. Tarım tekstillerinde kullanılan teknik tekstil ürünleri dokuma, örme ya da nonwoven şeklinde üretilebilmelerinin yanı sıra çeşitli bitim işlemleri ile de özellik kazanabilmektedirler. Tarım tekstilleri için bu üretim yöntemlerinden en çok tercih edileni ise nonwoven yüzeylerdir. Nonwovenlar arasında ise özellikle spunbond kullanımının artış gösterdiği Şekil 1. Ürün koruma görülmektedir. Nonwoven yüzeyler gölgelik, termal yalıtım malzemesi ve yabani ot önleyici olarak kullanılmalarının yanı sıra, tarım alanında tohum çimlendirmede, hazır çim üretiminde, bitkilerin dona, yağmura ve haşerata karşı korunmasında, erozyon kontrol sistemlerinde ve bunlara benzer birçok faaliyette kullanılmaktadırlar. Erozyon kontrol sistemlerinde; bitkisel kökenli nonwoven kumaş tercih edilmesinin en önemli sebebi dayanıklılığıdır. Buna karşılık olarak, sentetik liflerle oluşturulmuş yüzeylerin en büyük avantajı ise uzun zaman uygulama alanında kalabilmeleridir. Dokuma kumaşlar, bitki ve meyveleri güneşin zararlı ışınlarından korumak için gölgelendirme amacıyla kullanılmalarının yanı sıra tavuk kümeslerinde duvar olarak da kullanılabilmekte, böylece de hayvanların hava almaları sağlanırken maliyet düşürülmektedir. Seralarda bitkileri böcek ve haşeratlardan korumak Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 13

16 amacıyla kullanılan böcek perdeleri de dokuma olarak tasarlanarak gözeneklerin böceklerin giremeyeceği boyutlarda olması sağlanabilmektedir. Şekil 2. Zemin Kaplama Örtüleri Şekil 3. Gölgelendirme Ağları İyi bir tarım tekstili ürünü, olumsuz iklim koşullarında bozulma göstermemesi için yeterli mukavemet ve iyi geçirgenlik karakteristiklerine sahip olmalıdır. Ürünün özellikleri üretildiği hammaddelere (liflere) ve üretim koşullarına bağlıdır. Günümüzde; jüt, sisal gibi ağır klasik tekstillerin yerini daha hafif ve uzun ömürlü sentetiklere, özellikle propilene bırakmasıyla bu uygulamalar daha da yaygınlaşmaktadır. Son yıllarda özellikle nonwoven üretim tekniği ve bunlardan üretilen kumaşların kullanım oranı artış göstermektedir [2]. Türk tarım sektörünün en önemli sorunlarından olan hasat öncesi ve sonrası ürün kayıplarının en aza indirgenmesi, üretimde verimliliğin artırılması, maliyetlerin düşürülmesi açısından bakıldığında, tarım teknik tekstilleri ülkemiz için önemli bir potansiyel arz etmektedir. Ayrıca, katma değeri yüksek tarımsal ürünlerin üretilmesinde tarım teknik tekstillerin kullanılması, bu ürünlerden elde edilebilecek verimlerin artırılmasına önemli katkı sağlayacaktır. 14 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

17 3.2. Bina ve İnşaat Sektörü Teknik Tekstilleri (Buildtech) Günümüzde bina yalıtım kaplamaları, hava alanları, stadyumlar, spor salonları, fuar ve gösteri salonları ile askeri ve endüstriyel depolarda kapalı alan oluşturmada, mevcut binaları deprem, deniz ve rüzgâr gibi tabii afetlere karşı sağlamlaştırma faaliyetlerinde ve hafif yüksek mukavemetli taşınabilir binaların inşa edilmesi gibi birçok çeşitli alanda inşaat tekstilleri yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Başlıca inşaat tekstili ürünleri şu şekildedir: - Mimari membranlar - Tente veya saçaklar - Kanvas brandalar - Zemin ve duvar kaplamaları - HDPE Brandalar - Panolar - İskele ağları Şekil 4. İnşaat Teknik Tekstilleri - Brandalar Yeni bir bina yapılırken tekstil yüzeyleri en çok çatı, dış cephe veya beton takviye malzemesi olarak tercih edilmektedir. Bu alanlarda genellikle nem, ısı ve ses izolasyonu sağlamak amacıyla ya da deprem takviyesi olarak kullanılmaktadırlar. Binaların dışında spor ve fuar merkezleri, otel vb. alanların membran konstrüksiyonlarında, çadır, tente ve güneşlik gibi prefabrik yapılarda, barajlar, köprülerde de teknik tekstiller kullanılmaktadır [8]. İnşaat tekstilleri, farklı uygulama alanları için istenen özelliklerin sağlanması amacıyla; lifler, monofilament ve multifilament iplikler, dokuma, örme, dokusuz yüzey, saç örgüsü ve kompozit materyaller gibi farklı şekillerde üretilip, uygulama yerine göre diğer yapı malzeme ve aparatlarıyla kombine biçimde uygulanmaktadır. İnşaat teknik tekstil ürünlerinde en çok tercih edilen lifler cam lifi, çelik lifi, karbon lifi, bazalt lifi, akrilik lifi, polyester lifi, naylon lifi ve HDPE dir. Polyester, daha çok uygun maliyeti nedeniyle tercih sebebi olurken cam lifi 15 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 15

18 gerilmeye karşı dayanım ve ısı-ses izolasyonu gereken alanlarda kullanılır, çelikten daha etkili ve düşük maliyetli olması sebebiyle de tercih sebebidir. Isıses izolasyonu sağlamak amacıyla cam lifinin yanı sıra içi boşluklu lif olarak da bilinen hollow fiber da tercih edilmektedir. HDPE yüksek yoğunluğu sebebiyle mukavemetin fazla olması gereken binalarda, poliamid ve poliolefin lifleri hafif olmaları nedeniyle geçici konutlarda kullanılmaktadırlar. Bunların yanı sıra özellikle Japonya da depreme dayanıklı binalarda takviye malzemesi olarak karbon lifi de büyük ilgi görmektedir. Ancak bu malzeminin fiyatı halen geniş çaplı kullanım için dezavantajlı durumdadır. Asma-Germe yapılarda ise, PVC kaplı polyester kumaşlar daha çok tercih edilmektedir. Bu tarz yapılarda tekstil malzemesi katmanlar halinde kullanılabildiğinden birçok malzeme ile sağlanamayan 3 boyutlu yapı sağlanabilmiş olur. Kaplama malzemesine dahil edilen çeşitli ajanlar ile de malzemenin birçok duruma karşı dayanıklı olması sağlanabilmektedir. Örnek olarak UV koruma, alevin ilerlemesini engelleyici, renkleştirici ve mantar önleyici ajanlar ilave edilebilmektedir. Avantajlı oldukları özelliklerden bir kısmı şunlardır; - Mekanik ve kimyasal etmenlere karşı dayanım - Esneklik - Işık geçirgenliği - Düşük maliyet - Hafiflik - Fonksiyonellik vb. Hafiflik, inşaat sektörü için önemli unsurlardan biridir ve bu açıdan inşaat teknik tekstillerinin, yapıyı sağlamlaştırma adına daha az takviye gereksinimi sunmalarının yanı sıra ortalama ağırlıklarının yapıda kullanılacak tuğla, çelik veya beton ağırlığından 30 kat daha hafif olması birçok durumda kullanım alanı bulmalarını sağlamaktadır [2]. 16 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? İnşaat teknik tekstilleri, geleneksel inşaat malzemelerine kıyasla gösterdikleri mekanik özelliklerin en az onlar kadar iyi olması ve bazı durumlarda bunların da üzerine çıkmaları sayesinde pazar paylarını günden güne artırmaktadırlar.

19 3.3. Giyim Teknik Tekstilleri (Clothtech) Günümüzde giyim teknik tekstilleri 2 farklı alt gruba ayrılmış durumdadır. Bunlardan biri hazır giyim ve ayakkabı sektörlerinde kullanılan telalar, vatkalar, dikiş iplikleri ve ayakkabı bağı gibi aksesuar/yardımcı malzemeler olarak düşünülmektedir. Diğeri ise dokuma, örme veya dokusuz yüzey gibi malzemelerden üretilmiş fonksiyonel konfeksiyon malzemeleri ve ürünleridir. Fonksiyonel konfeksiyon malzemeleri ve ürünleri, katma değeri yüksek ve ileri teknoloji gerektiren ürünler olarak değerlendirilmektedir. Literatürde tıbbi, koruyucu, askeri, taşımacılık teknik tekstilleri gibi birçok alanın yanı sıra giyim teknik tekstillerinin kapsamına giren, ancak yüklendikleri işlev ve yapılar itibariyle özelleşen fonksiyonel giysileri akıllı tekstiller olarak farklı bir başlıkta değerlendiren araştırmacılar da mevcuttur. Giyim teknik tekstil ürünleri fonksiyonel dokusuz yüzey ve spacer kumaşlar, çeşitli sensörler ile donatılmış konfeksiyon ürünleri, elektromanyetik koruyucu malzemeler, iletken kumaşlar ve bantlar, ısıtıcı veya soğutucu özelliğe sahip tekstiller, konfor açısından iyileştirilmiş ürün grupları gibi pek çok teknik giyim ürünlerini kapsamaktadır. Aksesuar/Yardımcı malzemeler grubuna dahil olan telalar ve vatkalar çeşitli bitim işlemleri ile yapıştırıcı, güç tutuşur veya su iticilik özelliklerini kazanabilmektedirler. Telaların fonksiyonu, yapıştırıldığı kumaşın şeklini koruması ve sabit kalmasını sağlaması, giysilere ek bir hacim ve şekil kazandırmasıdır. Şekil 5. Fermuar Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 17

20 Özellikle yalıtım malzemeleri ve telalar için nonwoven teknolojisi önemli bir üretim tekniğidir. Telalar ayrıca dokuma, raşel, düz ve yuvarlak örgü olarak da üretilmektedir. Aksesuar/Yardımcı malzemeler grubunda kabul edilen diğer bir ürün olan ayakkabı bağında ise daha çok saç örgü tekniği ön plana çıkmaktadır. Suni deri, ayakkabılarda sıklıkla kullanılmaktadır. Ayrıca son yıllarda, özellikle spor ayakkabılarda, membran teknolojisi de ön plana çıkmaktadır. Bu alanda sıklıkla tercih edilen lifler, poliester ve poliamid lifleridir. Diğer birçok sektörde de olduğu gibi nonwovenların bu sektörde kullanımı, dokuma ve örme ürünlerle kıyaslandığında artış göstermektedir. Şekil 6. Giyim teknik tekstilleri 18 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 18

21 3.4. Jeotekstiller (Geotech) Geotekstil, Amerika Standartlarında yapılan tanıma göre; insan yapısı bir proje, yapı veya sistemin bir parçası olarak temel elemanı, zemin, kaya ve toprakla veya geoteknik mühendisliği ile ilgili herhangi bir malzeme ile kullanılan geçirimli tekstil ürünüdür. Başlıca geotekstil ürünleri; Geo-kompozitler, geogridler, geo keçeler, geo-membranlar ve geo-ağlardır. Hem doğal hem de sentetik lifler kullanılarak geotekstil ürünlerinin elde edilmesi mümkündür. Sentetik liflerin biyolojik olarak Şekil 7. Halat parçalanmamaları, kalıcı uygulamalarda tercih edilmelerinin başlıca sebebidir. Geotekstillerin üretiminde sentetik lif olarak daha çok; polipropilen, polietilen, polyester, poliamid ve polivinilklorür kullanılmaktadır. En çok kullanılan iki sentetik lif, özellikle kimyasal dayanımları nedeniyle polipropilen ve polietilendir. Polipropilen lifleri aynı zamanda, düşük maliyet, düşük özgül ağırlıkları ve mukavemet özellikleri nedeniyle, en önemli hammadde niteliğini taşımaktadır. Yüksek mukavemet gerektiren ürünlerde, diğer sentetiklerin maliyetlerinin yüksek, ve bulunabilirliklerinin düşük olması nedeniyle genellikle polyester tercih edilmektedir. Geotekstillerin üretiminde doğal lifler de kullanılabilmekte olup, fonksiyonlarını sınırlı bir süre yerine getirmelerinin beklendiği uygulamalarda; keten, pamuk, jüt, sisal, abaka, kenaf vb. gibi doğal liflerin kullanımı tercih edilmektedir. Ayrıca, hindistan cevizi liflerinin çürümeye, çamura ve neme dayanımı nedeniyle, bunlardan üretilen gözenekli nonwoven yüzeyler, toprak erozyonunu önlemek ve toprağın kondisyonlanmasını sağlamak amacıyla kullanılabilmektedir. Geotekstiller, filtre edebilme, destek, kuvvetlendirme ve ayırma yeteneğine sahip malzemeler olup, bu işlevlerin kombinasyonları için kullanılmaktadırlar. Tüm teknik tekstil ürünleri ile karşılaştırıldığında geotekstillerin en fazla büyüme oranına sahip sınıf olduğu görülmektedir. Gelecekte bu büyümenin 19 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 19

22 sanayileşmiş ülkelerde orta seviyelerde olacağı beklenirken, gelişmekte ve az gelişmiş ülkelerde büyüme potansiyelinin yüksek seviyelerde olacağı tahmin edilmektedir. Geotekstillerin üretim tekniklerine göre sınıflandırımasında genel olarak iki ana sınıf vardır; bunlar dokunmuş ve dokunmamış (nonwoven) ürünlerdir. Bu gruplar da kendi aralarında üretildikleri ipliğin ve lifin türüne göre alt gruplara ayrılırlar. Dokunmuş tipleri, belirli bir geometrik yaklaşımla tek Şekil 8. Geotekstil Uygulaması filamentli, çok filamentli, şerit esaslı, kesikli film tipi gibi ayırmak mümkünken, dokunmamış ürünler sınıflandırılırken liflerin bağlanma prosesleri esas alınarak, ısıl, kimyasal ya da mekanik birleştirmeli olarak ayrılırlar. Dokunmamış (Nonwoven) Geotekstiller: Dokunmamış geotekstiller; ipliğe dönüştürülmemiş, çeşitli yöntemlerle birbirine tutturulmuş, doğal ya da sentetik, kesikli ya da sonsuz uzunlukta elyaflardan oluşurlar. Nonwoven ürünler, geotekstil uygulamalarının %80 ini oluşturmaktadır. Geotekstiller alanında nonwoven yapılar genellikle yol altlarında, yeraltı drenaj yüzeylerinde, nehir yataklarında, hava alanlarının ve atletizm sahalarının altında kullanılmaktadırlar. Aynı zamanda kanalizasyonların alt yüzeyinde, toprak katmanlarının ayırımında, sürekli erozyon kontrolünde ve arazi doldurmada jeomembran kaplama maddesi olarak da işlev görmektedirler. Dokunmuş (woven) Geotekstiller/Yüksek Mukavemetli Geotekstiller: Genellikle yüksek çekme mukavemeti istenildiğinde kullanılan dokunmuş geotekstiller, iki yönde kesintisiz iplik içermektedir. Bu bakımdan ipliğin tüm teknik avantajlarından yararlanılarak düşük uzamalarda yüksek mukavemetler elde edilir. Bu özellikler nedeniyle toprak destekleme faaliyetlerinde avantajlı durumdadırlar [2]. 20 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

23 3.5. Ev Teknik Tekstilleri (Hometech) Geçmişe baktığımızda ev tekstili ürünleri genel olarak mefruşat tarzı ürünlerden oluşurken, günümüzde bunların yerini ev teknik tekstil ürünlerinin aldığı görülmektedir. Tekstillerin kullanıldığı diğer birçok alanda olduğu gibi gelişen teknolojiyle beraber bu alanda da teknik tekstil ürünleri kullanılmaya başlanmıştır. Bunlara örnek olarak, çeşitli kaplama kumaşlardan yapılan stor perdeler, yüksek yalıtım özellikli içi boş liflerden üretilen yatak ve uyku tulumları, güç tutuşur lif veya güç tutuşurluk kazandıran kaplama yöntemleriyle üretilen çeşitli ev ürünleri, döşemelikler vs. verilebilir. İlave olarak halı arka yüzeyleri, perdeler, mobilya ve yatak ürünlerinin astar ve telaları, yastık ve yorgan dolgu malzemeleri gibi pek çok ev ürününde teknik tekstiller yer almaktadır. Mobilyalarda, geçmişte kullanılan yaylar yerine dar dokuma bantlar, güç tutuşur özellik kazandırmak adına kullanılan tehlikeli toksik gazlar çıkaran köpükler yerine güç tutuşur dolgu ve astar kumaşları kullanılmaktadır. Son gelişmeler ile toz akarlarını yok eden ve antimikrobiyal özelliğe sahip nonwovenlar da mobilya sektöründe tercih edilmektedir. Ayrıca pek çok evde kullanılan duvar kağıtlarının yerini de birer teknik tekstil ürünü olan duvar bezleri almaya başlamaktadır [8]. Kumaş duvar kağıtları, ev teknik tekstili ürünleri arasında son zamanlarda ciddi artış görülenlerden biridir ve birçok çeşitli özellikte üretilebilmektedirler. Bunlara örnek olarak; - Kir tutmazlık - Ses izolasyonu - Isıl izolasyon - Güç tutuşurluk - UV koruma - Koku izolasyonu sağlama veya güzel koku yayma gibi özellikler verilebilir. Bu özellikler tekstil yüzeylerine kaplama, laminasyon, çektirme vb. yöntemlerle kazandırılabilmektedir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 21

24 Üretim yöntemlerine bakıldığında; halı, koltuk altları ve perde bantları gibi alanlarda genellikle düz dokuma kumaşların kullanımına devam edilirken elektrik süpürgesi, mutfak aspiratörü, havalandırma filtreleri gibi alanlarda daha çok nonwoven ürünler tercih edilmektedir. Bu ürünlerde ise klasik liflerin yanı sıra içi boş lifler, güç tutuşur lifler, antibakteriyal lifler ve metal lifleri de uygulama alanı bulmaktadır. Başlıca ev teknik tekstil ürünleri: Dolgu lifler Yatak ve yastık elemanları Halı arka yüzeyleri (Jüt ve sentetik) İçi dolgulu oyuncaklar Stor perdeler Güneş koruyucu tekstil ürünleri Havalandırma filtreleri Temizleyici vakum filtre malzemeleri Dokusuz yüzey mendiller Sivrisinek koruyucular[9] Şekil 9. Ev teknik tekstilleri Ev teknik tekstillerinde özellikle güç tutuşur ürünler son yıllarda çokça talep edilir hale gelmiştir. Bu alandaki ürünler arasında en geniş Pazar bulanı ise yangın battaniyeleridir. Şekil 10. Yangın battaniyesi 22 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

25 3.6. Endüstriyel Tekstiller (Indutech) Endüstriyel tekstiller, endüstriyel amaçlı kullanılan teknik tekstil ürün gruplarını içermektedir. Önceleri teknik tekstillerin tümü için endüstriyel tekstiller tanımı kullanılırken, belirli bir işlev gören ve performans artırıcı tekstil ürünlerinin sağlık, spor, tarım gibi sektörlerde de yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmasıyla, endüstriyel tekstiller, teknik tekstillerin bir alt dalı olarak görülmeye başlanmıştır. Hızla gelişme gösteren endüstriyel tekstil ürünlerinin gelecekte sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki üretimlerinde, yıllık %4-5 oranında bir artış beklenmektedir. Endüstriyel teknik tekstil ürünlerinin üretiminde nonwoven, dokuma ve örme kumaşlar kullanılabilmektedir. Ancak diğer teknik tekstil gruplarında da olduğu gibi son yıllarda dokusuz yüzeylerin kullanımı dokuma ve örme ürünlerin önüne geçmiş durumdadır. Endüstriyel tekstiller geniş bir uygulama alanına sahiptir. Genel olarak bu gruba: - Konveyor bantlar - Aşındırma bantları - Contalar - Sızdırmazlık elemanları - Emniyet kemerleri - Sigara filtre çubukları - Cam pil ayırıcılar - Kaplamalı aşındırıcılar - Halatlar - Kompozitler - Baskılı devre kartları - Filtreler dahil edilmektedir. Şekil 10. Dokusuz yüzey filtreler Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 23

26 Bu ürünler arasında en fazla kullanım alanına sahip olanlardan biri filtrelerdir. Filtreler, katı parçacıkların sıvı ve gazlardan ayrılmasını sağlayarak sayısız endüstriyel işlem için ürünün saflığını artıran, enerji tasarrufu sağlayan, üretim verimliliğini yükselten, değerli maddelerin geri kazanılmasına olanak tanıyan ve kirlilik kontrolünde genel anlamda artış sağlayan en temel unsurlardan biridir. Filtre ortamının görevini tam olarak yerine getirirken genellikle son derece ağır fiziksel ve kimyasal koşullar altında oldukça uzun bir süre çalışması beklenebilmektedir. Bir operasyonun başarısı açısından performans son derece önemli olduğundan, kumaşın kullanım esnasında bozulmasının, ürün kaybı, bakım ve üretim maliyetleri kaybı ile çevre kirletme maliyeti gibi, çok ağır sonuçları olabilmektedir. Bu sebeplerden filtre kumaşlarının dayanıklılığı da oldukça önem arz etmektedir. Bu kullanım alanları göz önüne alınarak filtreler farklı kullanım alanlarına göre farklı tekniklerle üretilebilmektedirler. Örneğin; HEPA filtreler içerisinde dokuma veya nonwoven kumaşlar kullanılırken, toz, sıvı ve duman filtrelerinde nonwoven kumaşların kullanımı daha yaygındır. Endüstriyel amaçlı kullanılan tekstil yapılarında kullanılan liflerin mukavemetinin ve kopma dayanımının belirli bir derecede olması gerekmektedir. Endüstriyel tekstiller alanında poliamid lifi geniş bir uygulama alanına sahiptir. Polyamid lifi, filtrelerden, konveyor kayışlarına, contalara kadar birçok uygulamada kullanılmaktadır. Ayrıca polyester lifi de otomobillerde kullanılan filtrelerde ve kord bezlerinde geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Polipropilen ve polietilen lifleri özellikle hava filtrelerinde kullanılmaktadır. Bu liflerin dışında yüksek performanslı lifler de endüstriyel tekstillerde kullanılmaktadır. Aramid lifleri, yüksek sıcaklığa ve kimyasallara karşı dayanımı nedeniyle filtrelerde (özellikle sıcak gaz filtrasyonunda), dokuma kayışlarda, halat ve kablolarda ve yüksek performanslı nonwoven kumaşlarda kullanılmaktadır. Karbon lifleri, nonwoven filtrelerde ve su arıtma cihazlarında kullanılmaktadır. Aromatik poliester lifleri korozyona dayanımlı filtrelerde kullanılmaktadır [9]. 24 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

27 3.7. Hijyen ve Tıbbi Tekstiller (Meditech) Tıbbi tekstiller geleneksel tekstil üretim yöntemleri ile üretilebilen ürünlerden nano ölçekli, ileri teknoloji gerektiren yenilikçi üretim yöntemlerine kadar çok çeşitli makine, ekipman ve yöntemlerle elde edilebilen; insan ve hayvan sağlığını, hijyenini ve hatta kozmetiğini ilgilendiren çok geniş bir ürün çeşitliliğini kapsamaktadır. Tıbbi tekstillerin geçmişi, ilk olarak insan ve hayvanlarda yaraların iyileştirilmesi ve hasta bakımı sırasında kullanılan örtü, sargı bezi, silme pansuman bezlerinin kullanımına dayanmaktadır. Bu ürünler biyolojik olarak kullanıldıkları ortam ile uyumlu olmalarının yanı sıra asit, baz ve mikro organizmalara karşı da dayanıklı olmaları gerektiğinden bu alanda tekstil ürünleri tercih sebebidir. Geçmişte daha çok dokuma ya da örme kumaşlar kullanılırken son yıllarda üretim kolaylığı ve kullanım alanına uygunluk gibi sebeplerden dolayı daha çok dokusuz yüzeyler tercih edilmektedir. Başlıca tıbbi tekstil ürünleri: - Bebek bezleri - Kaçırma bezleri - Hijyenik pedler - Cerrahi dikiş iplikleri - Tek kullanımlık hijyen ürünleri - Ameliyat elbiseleri Şekil 11. Bebek bezleri - Yapay implantlar Tıbbi tekstiller alanındaki ürünler teknolojinin her geçen gün gelişmesi ve yeniliklerin artmasıyla birlikte birçok yeni özellik kazanmaktadır. Bu yeniliklerden bir kısmı, farklı lif türlerinin birarada kullanılmasıyla oluşturulan yeni yapılar, çeşitli bitim işlemleri, nanoteknoloji uygulamaları vs.dir. Bunların dışında tekstil yüzeylerinde mikro organizmaların yayılımının engellenmesi, ıslanma ve sıvı geçirme etkilerinin istenildiği şekilde kontrol edilebilmesi için yeni teknolojilerin tekstil ürünlerine uygulanması da tıbbi tekstillerin gelişimini önemli ölçüde artırmıştır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 25

28 Tıbbi tekstil sektöründeki en önemli gelişme son on yılda uygulama alanı genişleyen antimikrobiyal ürünler ve nano teknolojinin etkin kullanımıdır. Antimikrobiyal özelliğin bitim işlemi veya lif yapısal özelliği ile kumaşa kazandırılabilmesinin yanısıra nano teknolojik uygulamalar ile de antimikrobiyal özellikler ürünlere etkin ve kalıcı olarak aktarılabilmektedir. Bunların dışında birçok yeni tekstil lifi ve değişik tekstil yüzeyleri yara enfeksiyonlarının önlenmesi, ameliyathane ve ameliyat işlemlerinde hastaların ve personelin hijyeninin sağlanması, çalışması bozulmuş organ ve dokuların fonksiyonlarını üzerlerine almak, değişik şekillerde ortaya çıkan yaraları kapatmak ve damarları dikmek gibi durumlarda kullanılabilmektedir[2]. Gelişen teknolojiyle beraber üretimi artan tıbbi tekstillerden; ıslak mendiller, çocuk ve yetişkin bezleri, ameliyat giysileri ve örtüleri, ameliyat iplikleri, tıbbi maskeler, sterilizasyon paketleri, bakım ve pansuman sargıları, ilaç salınım bantları, yapay kemik bağları, damarlar, deriler, diyaliz makinaları için içi boş lifler vb. bakım ve hijyen ürünlerinin tüketimi de hızla artmaya devam etmektedir. Bütün tıp ve sağlık hizmetleri sektörü, teknik tekstillerin önemli kullanıcısı olmasıyla beraber ürünlerin birçoğunun tek kullanımlık olması da üretim ihtiyacını artıran ve satışı pozitif etkileyen etmenler arasındadır. Teknolojinin gelişimi ve sektörler arasında yapılan yoğun araştırmalar sonucu sektörel işbirlikleri ile çeşitli yeni ürünler de üretilmektedir. Tıp ve tekstil sektörünün sürdürdüğü çalışmaların sonuçlarının bu alanda kullanılmasıyla daha kaliteli, amaca uygun, tedaviyi destekleyen ve ekonomik ürünlerin elde edilmesi sağlanacaktır. Bu duruma ilginç bir Şekil 12. Tıp tekstilleri örnek dokuma ve bitkisel ilaç dallarının işbirliği ile gerçekleştirilmiş olan, içine ince ilaç mikro kapsülleri yerleştirilmiş dokuma kumaştır. Bu kumaşta egzama, artrit, hatta depresyon gibi uzun süreli hastalıklar için gereken ilaç gün boyunca, cilt ile temas ederek yavaşça cilde bırakılmaktadır [10]. 26 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

29 3.8. Taşımacılık Tekstilleri (Mobiltech) Mobiltech, kara, deniz, hava taşıma araçlarında ve uzay sanayiinde kullanılan teknik tekstilleri ve taşımacılık teknik tekstillerini ifade etmekte olup %23 lük bir pay ile teknik tekstiller içinde sektörel olarak en önemli yere sahiptir. Taşıt Teknik Tekstilleri Kara Taşıtları için Teknik Tekstiller Deniz Taşıtları için Teknik Tekstiller Hava Taşıtları için Teknik Tekstiller Lastik Tekerli Araçlar Raylı Sistem Araçlar Şekil 13. Taşıt teknik tekstillerinin sınıflandırılması Şekil 14. Bir otomobilde kullanılan başlıca görünür teknik tekstiller[2] Taşıt teknik tekstilleri öncelikle güvenliğin artırılması ve çevresel zararın azaltılması amacıyla kullanılmaktadır. Daha sonraki beklentiler ise mevcut fonksiyonların daha iyi seviyelere getirilmesidir. Örnek olarak; araba, tren ve uçaklarda kullanılan döşemelik tekstil ürünlerinin alev almaya karşı dirençli ve aşınma dayanımı ile UV dayanıklılığının daha yüksek değerlere ulaştırılması verilebilir. Başlıca taşıt teknik tekstili Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 27

30 ürünleri, naylon kord bezi, dokuma emniyet kemerleri, hava yastıkları, araç gövde kaplamaları, tavan döşemeleri, araç döşeme ve koltukları, araç halıları, izolasyon keçeleri, güneşlikler, kasklar, havalandırma filtreleridir. Taşıt tekstilleri genel olarak Görünür Taşıt Teknik Tekstilleri (döşeme, emniyet kemeri vb.) ve Görünmez Taşıt Teknik Tekstilleri (hava yastığı, kord bezi, vb.) şeklinde ayrılmaktadır. Şekil.14 te de görünür taşıt teknik tekstillerinin bir bölümü gösterilmektedir. Birçok sektörde olduğu gibi taşıt sektöründe de ekonomik ve çevresel etki değerleri en aza indirilmeye çalışılmaktadır. Taşıtlarda bu amaca yönelik olarak ağırlık azaltma, daha az yakıt harcayarak CO2 salınımını azaltma ve sürdürülebilir malzeme kullanımı gibi çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Sürdürülebilir malzeme olarak da metalik aksamlar yerine yeni nesil liflerle desteklenmiş kompozitlerin kullanımı artmaktadır, bu şekilde maddi olarak da ciddi kazanımlar elde edilmektedir. Bunların yanı sıra farklı taşıt teknik tekstilleri; kullanım kolaylığı, konfor ve fonksiyonelliğin artırılmasının sağlanması amacıyla; Otomotivlerde ses izolasyonu, UV dayanımı, kir tutmazlık, güç tutuşurluk, sürtünme dayanımı şeklinde beklentiler olabilirken, Trenlerde kir iticilik ve kolay temizlenebilirlik Uçaklarda güç tutuşurluk ve ağırlıktan kazanç Deniz taşıtlarında deniz suyu ve ışık haslığı Ağır yük taşıyan araçlarda su geçirmezlik şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca kentleşme ve ulaşım imkânlarının çoğalmasıyla taşıt içinde geçirilen sürelerin artması sebebiyle taşıtların konforu ve fonksiyonelliği de üzerinde durulan noktalardan biridir. Bu bağlamda koltukların konforu ve araç içi atmosferin geliştirilmesi konusunda son yıllarda ciddi ilerlemeler kaydedilmektedir [2]. 28 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

31 3.9. Ambalaj Tekstilleri (Packtech) Başlıca ambalaj tekstilleri çuvallar, poliolefin dokuma çuvallar, jüt çuvallar, big-bag ler, leno çuvallar, kağıt güçlendiriciler, sargı ambalaj malzemeleri, yumuşak valiz ve çanta malzemeleridir. Teknik tekstillerin önemli alt dallarından bir tanesi; endüstriyel ürün ve malzemelerin, tarım ürünlerinin taşınması ve depolanmasında yaygın olarak kullanılan ambalaj tekstilleridir. Hammadde olarak çoğunlukla polipropilen olmak üzere, pamuk, keten ve jüt kullanılmaktadır. Poliolefin Dokuma Çuvallar : Günlük hayatta en çok karşılaştığımız ambalaj tekstilleri poliolefin (HDPE/PP) dokuma çuvallar, leno çuvallardır. Şeker, un, tuz, bitki tohumları, hayvan yemleri ve çeşitli kimyasalların taşınmasında çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Yüksek mukavemetli oluşu, hafif yapılı oluşu, düşük sızdırma özelliği, Şekil 15. Çuval[2] nemden koruma özelliği, uzun ömürlü olması ve ucuz olması yaygın kullanımını sağlamıştır. Big Bag Çuvallar: Jumbo bag veya FIBC olarak da bilinir. FIBC nin açılımı Flexible Intermediate Bulk Containers (Esnek ara parti konteynırları) dır. Dokuma çuvallardan daha büyük hacimleri sayesinde büyük yığınların taşınmasında ve saklanmasında son derece kullanışlıdır. Polimerlerin, çeşitli kimyasalların, tarım ürünlerinin ambalajlanmasında yaygın olarak kullanılır. Tüp Şekil 16. Big bag çuval[2] (yuvarlak) veya düz olarak dokunabilmekte olurken taşıma kapasitesi ihtiyaca göre farklılık göstermekte olup 4000 kg a kadar yükleme kapasitesine sahip olanları vardır. Gerekli durumlarda çuval kumaşına kaplama yapılabilmektedir. Örneğin antistatik kaplama yaygın olarak kullanılmaktadır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 29

32 Leno Çuvallar: Leno çuvallar patates, soğan, sarımsak, limon vb. ürünlerin ambalajlanmasında, taşınmasında ve muhafazasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Mukavemeti ve havayı geçiren yapısı Leno çuvalları önemli kılmıştır. Bu özelliği yiyeceklerin bozulmadan depolanmasını ve taşınmasını sağlar. Şekil 17. Leno Çuval[2] Şekil 18. Sargı ambalaj malzemesi[2] Sargı Ambalaj Malzemeleri: Kullanım yerine göre çeşitli özellikler kazandırılmış sentetik ve doğal liflerden üretilen tekstil sargı ambalaj malzemeleri çeşitli sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ambalaj malzemesi genellikle rulo halinde paketlenmekte ve otomatik makine vasıtası ile ambalajlama gerçekleştirilebilmektedir. Jüt Bez ve Jüt Çuvallar: Jüt bezler; çantalarda, sargı ambalaj malzemesi olarak ve duvar kaplamalarında ve her türlü ürünün ambalajlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Jüt çuvallar ise özellikle tarımsal ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır. Jüt bezinin hava geçirgenliği tarımsal ürünlerin saklanmasında avantaj sağlamaktadır. Çay-Kahve Poşetleri : Çay-kahve poşetleri, üzerinde iplik bağlı filtreden oluşur. Çeşitli yöntemlerle işlendikten sonra ağaç ve bitki liflerinden imal edilmektedir. Şekil 19. Çay poşeti[2] Valizler ve Çantalar: Yumuşak valizler genellikle naylon ve polyester dokuma kumaşlardan üretilir. Ambalaj tekstillerinde yumuşak valiz denince; el çantaları, sırt çantaları, cüzdanlar, evrak çantaları vb. ürünler akla gelmektedir. Valiz kumaşlarının kirlenmeye, aşınmaya, suya ve yırtılmalara karşı dayanıklı olması gerekmektedir. Valiz ve çanta kumaşlarına gerekli fiziki özellikleri kazandırmak için çeşitli apre ve kaplama işlemleri yapılabilmektedir.[2] 30 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

33 3.10. Spor ve Boş Zaman Tekstilleri (Sportech) Başlıca spor tekstil ürünleri: - Spor kompozitleri - Suni çim - Paraşüt kumaşları - Balon kumaşları - Yelken kumaşları - Uyku tulumları - Spor hasırlar - Spor ayakkabı bileşenleri - Çadır kumaşları - Mayo kumaşları Spor tekstilleri, sporcuların giydiği kıyafet, kullandıkları malzeme ve ayakkabıları içermektedir. Bunlara örnek olarak sporda kullanılan kompozit malzemeler, yapay çim, paraşüt kumaşları, balon kumaşları, yat ve yelken giysi ve kumaşları, kayak giysi ve malzemeleri, uyku çantaları, çadırlar, yüzücü kıyafetleri, ağlar, atlet ayakkabıları, tenis ayakkabıları vb. sayılabilir. Uygulama alanları içerisinde gerek miktar ve gerekse değer olarak en önemli pay spor ayakkabıları ve ayakkabı parçalarına aittir. Spor tekstillerinden beklenen performans özellikleri benzer elyaf ve kumaşlardan olanlara göre genelde farklıdır. Yağmur, kar, soğuk, sıcak ve yüksek gerilimlere karşı bariyer görevi görürken, tüketicinin konfor, dökümlülük, görünüm ve kolay hareket edebilme gibi ihtiyaçlarını da karşılayabilmelidir. Spor tekstillerinden beklenen performans özellikleri aşağıdaki gibidir; Yüksek nem ve ısı transferi sağlayarak konforlu, nefes alabilen, kolay giyilebilen ve işlenebilir, Statik elektriği önlemek için yüksek elektrik iletkenliği olan, Hafif, Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 31

34 Filament ipliklerden yapılan kumaşlarda kapilarite ve yüksek nem transferi sayesinde vücudu kuru tutan, Yüksek ter haslıkları olan, Kışları sıcak ve yazları serin tutacak şekilde ısı iletkenlikleri olan, Aktivite sırasında hijyen ve konfor için bakteri miktarını normal düzeyde tutabilen, UVA ve UVB ışınlarına karşı koruyucu, Yüksek mukavemetli ve dayanıklı, Aktivite sırasında daha iyi sonuçlar sağlayabilen. Bu performans özellikleri elyaf ve polimer bilimlerindeki gelişmeler, sofistike elyaf, iplik ve kumaş üretim teknikleri, bitim işlemleri ve kaplama/laminasyon yöntemleri ile sağlanmaktadır. Spor ve aktif giyimde en fazla kullanılan elyaf türü polyesterdir. Bu amaca uygun diğer elyaf türleri poliamid, polipropilen, akrilik ve elastandır [2]. Şekil 25. Spor ve Boş Zaman Tekstilleri 32 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

35 3.11. Ekolojik ve Çevre Teknik Tekstilleri (Ecotech) Oekotech, Techtextil, Messe Frankfurt ExhibitionGmbH tarafından kullanılan ve teknik tekstillere yönelik uygulama alanlarını sınıflandıran yapılanma içerisinde yer alan bir uygulama alanıdır. Çevre koruma, atık bertarafı ve geri kazanım konularında yeni fikirleri ve ilginç konseptleri içermektedir. Tüm dünyada çevre konularının ön plana çıkmasıyla firmalar, sudan yağı ayrıştıran kumaşların üretimi gibi dolaylı olarak çevre faaliyetlerinin içerisinde bulunmakta ya da konfeksiyon atıklarını iplik haline getirerek doğrudan çevre faaliyetlerinin içerisinde yer almaktadırlar. Pek çok adımdan oluşan işlemler, su, enerji ve kimyasal tüketimlerini artırdığından, tekstil sektörünün en çok kaynak tüketen sektörlerden bir tanesi olduğu bilinmektedir. Çevresel etkilerin azaltılması konusunda ürün bazlı davranmaktan daha çok bütüncül bir yaklaşımla üretimin her aşamasında ve tüm ürünlerinde etkilerin azaltılması şeklinde bir politikanın izlenmeye başladığı da söylenebilir. Bu alanda yer alan ürünler; - Erozyon kontrolünde kullanılan tekstil malzemeleri - Doğayı tehlikeli maddelere karşı koruyan tekstiller - Kontamine atık suların depolanabilmesi için taşınabilir konteynırlar - Ses bariyerleri - Temiz hava/suyu korumak için kullanılan filtreler - Katı atık depolamasında kullanılan tekstiller - Genel ekolojik tekstiller başlıkları altında toplanabilir. PP Meltblown kumaşlar üreten bir firma, herhangi bir nedenle saçılan maddeleri adsorblamaya yarayan bir teknik tekstil ürünü üretmiştir ve üç türü vardır. Bu ürünün, bir türünün petrol türevlerini % oranında Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 33

36 adsorplayabildiği, özellikle suya karışan petrolün ayrıştırılmasında etkili olduğu belirtilmektedir. İkinci bir türünün asitler, çözücüler gibi kimyasalları % oranında absorbladığı ve son olarak üçüncü türü ise kıvılcım riski bulunan yerlerde petrolü vb. absorbladığı belirtilmektedir. Geçmiş yıllarda firmalar ağırlıklı olarak çevre dostu ürünlerini pazarla buluştururken, günümüzde firmaların, karbon ayak izlerini, enerji, su ve hammadde girdilerini azaltan ve kendilerinin geliştirdikleri uygulamaları; uygulamalar neticesinde elde ettikleri sonuçları da paylaştıkları görülmüştür. Özellikle tekstil boya ve kimya üreticileri, su ve enerjiyi daha az harcayan ve çevreye etkisi de daha az olan ürünler üretmek üzerine yoğunlaşmıştır. Bu üreticiler arasında başta gelen firmalardan birinde, meydana gelecek reaksiyonlar sırasında doğaya mümkün olan en az zararlı salınımın yapılması için organik madde salınımı yerine su salınımı yapan kimyasallarda gelişmeler kaydedilmiştir. Ayrıca üretilen ürünlerin toksik ya da patlayıcı olmamasına da dikkat edilmektedir. Üretilen ürünün çevresel etkilerini belirlemek amacıyla, ürünün yaşam döngüsü analizinin ve maliyetinin birlikte değerlendirildiği analiz yöntemleri de kullanılmakta ve müşterilerle paylaşılmaktadır. Doğal keçe üretimi yapan bir firma, geri kazanımın yasalarla daha da önemli hale geldiği otomotiv sektöründe kullanılmak üzere üretim yapmaktadır. Keçelerde bazı termoplastik binderler kullanıldığı gibi özel ürünleri olan ve %100 doğal liflerden ürettikleri keçe ürünlerinde şeker esaslı bioreçine emdirilerek rijit paneller üretilmektedir. Ürün ve buna ek olarak üretim süreçlerinde de çevreye duyarlı davranış sergileyen firmalar mevcuttur. Bu kapsamda bir firma, üretim hattı dışındaki geri kazanım işlemlerine katılma, üretim atıklarını geri kazanma ve sürdürülebilir üretim şeklinde bir süreç planlamıştır. Ambalaj malzemelerinde geri kazanılmış ürünleri tercih ettiğini, tüm firma ürünlerinin dioktil ftalat (DOP) içermediğini, Avrupa da izin verilmeyen ürünlerin kullanılmadığını belirtmektedir. [15] 34 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 34

37 3.12. Koruyucu Elbiseler (Protech) Başlıca koruyucu tekstil ürünleri: - Balistik koruyucu giysiler - Yangın geciktirici giysiler - Yangın geciktirici döşemelik kumaşlar - Radyasyondan koruyucu ürünler - Yüksek görünürlük sağlayan giyim malzemeleri - Kimyasal koruyucu giysiler - Endüstriyel eldivenler - Yüksek irtifa giysileri Şekil 20. Koruyucu Giysiler Koruyucu tekstiller, yaralanma veya ölüm ile sonuçlanabilecek dış etkenlere karşı korunmak için dizayn edilmiş önemli bir teknik tekstil sınıfıdır. Bireysel korumada yaşanan gelişmeler, hem sivil hem de askeri personel için koruma sağlama amacına odaklıdır. Kitle koruma amaçlı koruyucularda ise biyokimyasal ve terörizm gibi beklenen tehditler göz önüne alınmaktadır. Aleve Karşı Koruma: Koruyucu tekstiller alev koruma için dizayn edilirken iki fonksiyona sahip olmaları gerekir, bunlar alev alma direnci ve alev bariyeri olma özellikleridir. İkinci faktör eğer kullanıcı alev karşı uzun süre kalması gerekiyor ise çok önemlidir. Artan devlet yaptırımları nedeniyle, işçi kıyafetleri, ev tekstilleri, çocuk giysileri, döşemelik kumaşlar, toplu taşıma ve araç tekstilleri, uyku tulumları, toplu mekânlarda kullanılan döşemelik ve mefruşatlar gibi ürünlerde güç tutuşurluk özelliği aranmaktadır. Bu tür ürünlerde alev geciktirici bitim işlemlerinin uygulanmasının yanı sıra, Kevlar ve Nomex gibi güç tutuşur ürünlerin kullanılması da gerekmektedir. Isı ve Soğuğa Karşı Termal Koruma: Isıl izolasyon amacıyla üretilen malzemeler genelde dokusuz yüzey tekniği ile üretilmiş keçelerdir ve bunlar özellikle geri kazanılmış Nomex, Kevlar gibi elyaflardan üretilir. Kimyasal Koruma: Kimyasal koruyucu tekstillerin dizaynında göz önüne alınması gereken önemli parametreler, kimyasal maddenin nüfuziyet miktarı, 35 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 35

38 penetrasyon süresi, sıvı iticilik özelliği ve bazı kimyasal şartlarda fiziksel özelliğidir. Özel gereksinimlere bağlı olarak kimyasal koruyucu giysilerin tipleri sınıflandırılmaktadır. Kimya koruma alanında kullanılan en yaygın tür tekstil malzemesi, düz veya kaplamalı olarak kullanılan Tyvek olefin dokusuz yüzey kumaştır. Balistik Koruma: Balistik koruma çeşitli hız ve büyüklükteki mermi ve fragmanlara karşı vücudun tamamen veya kısmen korunmasını içerir. Şekil 23. Kimyasal koruma giysileri Biyolojik Koruma: Klasik tekstil lifleri, pamuk, yün, ipek gibi, bakteri ve diğer biyolojik etkenlere karşı belirli bir sürede biyolojik degradasyona uğramaktadırlar. Ancak bu alanda kullanılan kimyasallar ve bitim işlemleri ile tekstil yapılarının biyolojik bozunma performansları iyileştirilebilmektedir. Radyasyon ve Elektromanyetik Koruma: Dokuma pamuk, polyester/pamuk veya naylon/pamuk tekstiller polietilen ve diğer polimerler ile kaplanarak bu tür koruyucu giysilerin yapımında en çok kullanılan tiplerdir. Bunlara ilave olarak dokusuz yüzey kumaş katmanlarda geçirgenliği azaltmak için kullanılmaktadırlar. Tyvek dokusuz yüzey ürünler, radyasyon geçirgenliğini azaltmak için kullanılan dokusuz yüzeylere önemli bir örnektir. Elektrik Koruması: Elektrik korumasında iletkenlik özelliği düşük kauçuk malzemeler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tür ekipmanlarda aynı zamanda güç tutuşur özelliğin de mevcut olması gereklidir. Elektromanyetik radyasyona karşı koruma ise elektrik korumasından daha farklıdır. Bu tür korunma yüksek voltajlı güç kaynaklarına yakın konumda yapılan mesleklerde gereklidir. Bu amaçla genellikle normal tekstil liflerinin yanı sıra bir de iletken lif kullanılmaktadır [2]. 36 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

39 4. TEKNİK TEKSTİLLERDE KULLANILAN İPLİKLER Teknik iplikler, teknik tekstillerin imalatında kullanılacak, kullanım alanları için duyulan spesifik fonksiyonel gereksinimleri karşılayan ipliklerdir. Özel iplik üretim teknikleri sayesinde veya özel lif karışımlarının seçilmesi ya da her ikisinin kombinasyonu vasıtasıyla üretilebilirler. Genel olarak iplik tipleri, kesikli eğrilmiş, filament (mono veya multi filament), şerit (tape), sarımlı, özlü, katlı, kablo ve örgülü ipliklerdir. Kesikli lifler, Ring iplikçiliği, Rotor iplikçiliği, Friksiyon iplikçiliği, Sarımlı Eğirme, Hava Jetli Eğirme, Bükümsüz İplik Eğirme yöntemleriyle teknik iplik üretiminde kullanılmaktadır [13]. Teknik iplikler kapsamında yer alan iplikler sırasıyla alınabilir. dört ana grupta ele a.) Yansıtıcı İplikler: Yansıtıcı malzemeler genellikle tenis ayakkabılarında, bisiklet tekerleklerinde ve yol işaretlerinde kullanılır. Yansıtıcı malzemelerin birçok yararı ve avantajı düşünülerek bu malzemeleri günlük yaşamın bir parçası haline getirmek amacı ile çeşitli boyut ve formda üretmenin yolları aranmıştır. Aktif giyim, spor giyim ve çocuk giyiminde yansıtıcı ipliklerin kullanımı günden güne artmaktadır. Yansıtıcı iplikler beş sınıfta toplanabilir. Bunlar: 1.Parlak iplikler (luminescent), parlak iplikler gün içerisinde dış kaynak tarafından maruz kaldıkları radyasyonu floresan karakterli olanlar ışık ile temas halinde diğerleri ise karanlıkta yayarak parlak bir görünüm sergilerler. Bu iplikler farklı renklerde parlaklık üretecek şekilde de tasarlanabilir. 2. Fosforlu iplikler (phosphorescent), fosforlu iplikler doğal güneş ışığı ya da yapay elektrik kaynağından gelen enerjiyi emip depolayarak karanlık ortamda görünür ışık olarak yavaşça yaymaları ile karakterize edilirler. 3. Prizmatik iplikler (prismatico), 4.Fotoparlak iplikler (Retro reflective), Foto parlak (Geri yansıtıcı- Retro reflective) iplikler çok yeni bir teknolojinin uygulamasıdır. Bu iplikler ışığı kaynağına doğru yansıtırlar. Bu sayede kullanıcının gündüz, düşük ışıklı Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 37

40 ortamlarda ve karanlıkta rahatlıkla fark edilmesi mümkün olacaktır. Gün içinde normal renkte iken karanlıkta gümüş beyazı bir görünüme bürünürler. 5. Elektroparlak ipliklerdir (Electroluminescent), Elektroparlak iplikler (Electroluminescent-glow in the dark) bir batarya ile güç verildiğinde ışık yayan ipliklerdir [2]. b.) UV Koruyucu İplikler: Liflerin üzerine aktarılan UV absorblayıcı maddeler yardımıyla liflerden geçen transmisyon değeri düşürülebilmektedir. Ayrıca UV absorblayıcılarının ipliklerin içinde uygulanması, bir giysinin UV koruma faktörünü büyük ölçüde geliştirmektedir [2]. c.) Antimikrobiyal İplikler: Antimikrobiyal tekstil ürünleri; antimikrobiyal maddenin lif çekimi esnasında eklenerek lif polimer yapısı içerisine hapsedilmesi veya bitim işleriyle tekstil mamulüne aktarılması ile elde edilmektedir. Lif çekim teknolojisinde antimikrobiyal madde, polimer ya da lif çekim çözeltisi içine düzeden geçirilmeden önce ilave edilmektedir. Bu şekilde üretilen liflere antimikrobiyal lifler adı verilmektedir. Antimikrobiyal lif üretiminde en çok kullanılan maddeler: triklosan, chitosan ve başta gümüş olmak üzere çeşitli metal iyonlarıdır [2]. d.) Metal İplikler: Günümüzde metal içerikli iplikler giysilere kırışık, eskimiş ve yıpranmış bir görünüm vermek için modaya yönelik olarak kullanılmaktadır. Ayrıca metal ve metal içerikli iplikler elektromanyetik dalgalardan koruyucu ve statik elektriklenmeyi önleyici teknik tekstil ürünlerinde de artan oranlarda kullanılmaya başlanmıştır. Tekstilde yaygın olarak kullanılan metal teller; paslanmaz çelik, gümüş ve bakır olarak sıralanabilir. % 100 metal telin kontinü halde çıplak olarak kumaş üretiminde kullanımı üretim ve kullanım esnasında çeşitli problemlerin oluşmasına ve ayrıca kumaşın estetik performansının kötüleşmesine neden olmaktadır. Bu yüzden metal tellerin çeşitli sentetik/doğal lif ve ipliklerle farklı yöntemlerle birleştirildiği kompozit ipliklerin kumaş üretiminde kullanımı tercih edilmektedir [2]. 38 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

41 5. TEKNİK TEKSTİL KUMAŞ YAPILARI Teknik tekstiller; özel olarak tasarlanan, herhangi bir üründe veya proses dahilinde veya yalnız başına belirli bir fonksiyonu yerine getirmek için kullanılan malzemeler olmalarına karşın tekstil hammaddelerinin hemen hepsi konvansiyonel tekstil üretim yapan makineler kullanılarak üretilirler. Teknik tekstiller genel olarak dokuma, örme ya da nonwoven yapılarında imal edilmelerinin yanı sıra birçok alt sektörde dokusuz yüzeylerin daha fazla tercih edildiği görülmektedir Dokuma Dokuma yapısında üretilen Teknik Tekstiller, filtreler, kord bezi, emniyet kemerleri gibi birçok teknik tekstil alanında kullanılan ürünlerin elde edilmesinde kullanılmaktadırlar. Bu alanlarda dokuma yapılardan beklenen; mukavemet, kalınlık, esneklik, gözeneklilik ve dayanım değerleri kullanılan dokuma yapısı ile ipliklerin sıklığı (bir santimetredeki iplik sayısı), ham maddesi, yapısı (filament ya da kesikli), lineer yoğunluğu ile büküm faktörleri vb. bağlı parametreler göz önüne alınarak üretilirler. Dokuma teknik tekstillerin üretilmesinde kullanılan dokuma makinaları konvansiyonel üretim için kullanılan makinalarla aynı prensip ile çalışmalarına karşın çalışma aralıkları ve kontrol üniteleri Şekil 26. Dokuma Makinesi farklılık göstermektedir. Teknik Tekstillerin dokunmasında kullanılan dokuma makinaları kullanım alanına bağlı olarak atkı sıklığının değişimine makine duruşu olmadan izin verebilecek, otomatik kontrol sağlayacak, özel flanş çaplarına sahip olacak, geniş enlerde üretime izin verecek şekilde seçilmektedirler. Dokuma teknik tekstillerin üretiminde kullanılan iplikler özel ipliklerde olabilmektedirler. Bu nedenle dokuma yapısının oluşturulmasında kullanılacak makinaların özelliklerinin bu ipliklerin dokunmasına elverişli olacak şekilde seçilmesi gerekmektedir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 39

42 Teknik tekstillerin dokunmasında kullanılan bazı makinalar; - DORNIER A1 dokuma makinesi, - PICANOL OMNIplus ITEMA P7300 Yüksek Performanslı Mekikçikli Dokuma Makinası - ITEMA R9500 Kancalı Dokuma Makinesi 5.2. Örme Örme kumaşlar, gerek iplik gerekse de makine özellikleri bakımından diğer tekstil ürünlerine göre farklılık göstermektedirler. Bu farklılıkların bir kısmı, yumuşaklık, esneklik, elastikiyet, iyi bir boyut stabilitesi ve dolgun kumaş yapısıdır. Örme teknik tekstil üretiminde, çözgü ve atkı örmeciliği ile saç örgüsü (brading) yapılar kullanılmaktadırlar. Atkılı örme tekniğinin, çözgülü örmeye nazaran daha basit bir sistematik yapıya sahip olmasının yanı sıra gerektirdiği maliyet de daha düşüktür. Bu nedenle, üretimdeki riskleri çözgülü örmeye nazaran daha az olan atkı örmeciliği, küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından daha çok tercih edilen bir teknik tekstil üretim yöntemi haline gelmiştir. Atkılı örme tekniğinin kumaş genişliği yönündeki hareketi ile yapılmış ilmeklerden oluşması, bu tekniği bazı tıbbi tekstillerin üretimi için daha basit ve kullanışlı bir sistem haline getirmiştir. Tüp şekilli veya biçimlendirilmiş, hatta üç boyutlu entegre ve dikişsiz, elastik olmayan, kompres veya destek bandajları, çoraplar, sargılar, koruyucu giysiler vs. bu tıbbi tekstiller arasında yer almaktadır. Bunların dışında atkılı örme tekniği, otomotiv tekstilleri, spor giyim tekstilleri, güvenlik ve koruyucu amaçlı tekstiller ile örülmüş boşluklu yapılar gibi teknik tekstil ürünlerinin üretiminde kullanılmaktadır. Her iğnenin ayrı ayrı iplik beslenmesi ve iğnelerin topluca hareketi nedeniyle kumaş oluşumunun hızlı olduğu çözgülü örme sistemi teknik tekstillerin üretiminde oldukça önemlidir. Çözgülü örme makinelerle çok geniş enli kumaşların örülmesi sağlanabilmektedir. Çözgülü örme yöntemi ile üretilen 40 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

43 ürünlerden bazıları suni damar, mesh gibi tıbbi malzemeler, filtreler, çuval ve sera örtüsü, jeotekstiller gibi alanlarda kullanılan teknik kumaşlardır [11]. Atkılı ve çözgülü örme teknikleri ile üretilebilen hav iplikleri ile bağlanmış iki örme kumaş yüzeyinin oluşturduğu üç boyutlu boşluklu sandviç örme kumaşlar (spacer) günümüzde özellikle uygulama alanlarının ve gelişmelerin yoğun olduğu örme yapılardır. Bu yapılar teknik tekstillerde; inşaat tekstilleri, kompozit malzeme üretimi, jeotekstiller, tıbbi tekstiller, ev teknik tekstilleri, otomotiv tekstilleri, spor tekstilleri, giyim tekstilleri alanlarındaki uygulamalarda kullanılmaktadırlar [3]. Örgüyü oluşturan ipliklerden en az birinin örgünün kenarlarından açılı bir biçimde katlanarak yeniden örgü yapısı içerisine katıldığı, düzenli bir iplik dağılımına ve kapalı bir yapıya sahip tekstil Şekil 27. Çeşitli Örgü Yapıları yüzeyi ve üç boyutlu tekstil yapılar olan saç örgüsü yapısı teknik tekstillerde kullanılan önemli yapılardan biridir. Bu yapılar özellikle inşaat tekstilleri, askeri ve savunma tekstilleri, spor tekstillerinde önemli kullanım alanları bulunmaktadır [12] Dokusuz Yüzeyler Dokusuz yüzeyler; örme veya dokuma kumaşlardan farklı olarak, iplik oluşumu olmadan, kesikli veya sürekli liflerin veya polimerlerin birçok bağlama tekniklerinin herhangi birisi ile bağlanması yoluyla oluşturulmuş yapılardır. Dokusuz yüzey üretiminde seramik, polimerler, doğal, sentetik ve rejenere lifler gibi her türlü lif ve polimer hammadde olarak dokusuz yüzeyler üretiminde kullanılabilmektedir. Bu yönden dokusuz yüzeyler kullanım alanı geniş yapılardır. Dokusuz yüzeylerin üretimi kullanım yerine göre yapılmakta olup konvansiyonel kumaşlara göre dokusuz yüzeyler yüksek hacimde, yüksek hızlarda ve daha düşük maliyette üretilirler ve bu yüzden dokusuz yüzeyler Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 41

44 estetik amacın güdülmediği teknik uygulamalarda yaygınca kullanılmaktadırlar. Bu bağlamda teknik tekstiller alanlarında dokusuz yüzeyler en yaygın olarak kullanılan teknik tekstil malzemelerinden biridirler. Dokusuz yüzeyler son kullanım özelliğine göre tasarlanmış olan bu yapılar ısıl formlanabilir, kaplanabilirler veya üzerlerine baskı yapılabilir. Böylece bu yapılar ile daha güvenli, daha çekici, uzun yaşam ömrü, daha düşük maliyetli ve daha sürdürülebilir hale getirmektedirler. Dokusuz yüzeyler malzeme seçimine ve üretim yöntemine göre sıvı çekici, sıvı itici, esnek, sağlam, yumuşak, gergin, yanmayı geciktirici, filtre edici, antibakteriyal vb. gibi özelliklerde üretilebilmektedirler. Şekil 28. Çeşitli Dokusuz Yüzey Örnekleri Dokusuz yüzeyler; tıbbi tekstiller, tarım tekstilleri, endüstriyel tekstiller, jeotekstiller, kompozit malzemeler, spor tekstilleri, transfer kayışları ve askeri tekstiller gibi birçok alanda uygulanabilmektedirler [13]. Teknik tekstiller genel olarak dokuma, örme ya da nonwoven yapılarında imal edilmelerinin yanı sıra birçok alt sektörde dokusuz yüzeylerin daha fazla tercih edildiği görülmektedir. 42 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

45 6. TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ ve KAPLAMA YÖNTEMLERİ Bitim işlemleri ürün son müşteriye ulaşmadan önce uygulanan ve kumaşa çok çeşitli özellikler kazandırabilen işlemlerdir. Teknik tekstillere uygulanan bitim işlemleri genel olarak 4 ana gruba ayrılır. Bunlar: - Mekanik İşlemler: Bu işlemler materyalin, istenilen efekti mekanik olarak sağlayan makinelerden geçişini kapsamakta ve istenilen efekti artırmak için sıklıkla bir ısıtma işlemi eşlik etmektedir. İşlemler genel olarak kalandırlama, şardonlama, makaslama ve kompresif (Isıtmalı) çektirmedir. - Isıl Fiksaj (Termofiksaj): Bu işlem sentetik liflerin ısı ile çekmelerini önlemek için yapılan stabilizasyon işlemidir. - Kimyasal İşlemler: Kimyasal maddelerin kumaşa aplikasyonunu içeren işlemler olarak tanımlanabilirler. Kimyasal maddeler su iticilik veya güç tutuşurluk gibi çeşitli fonksiyonları sağlayabilir, ya da kumaş tutumunu modifiye etmek için kullanılabilirler. - Yüzey Kaplama: Teknik tekstil üretiminin en önemli kısmıdır. Teknik tekstillerin üretiminde kullanılan kaplamalar, alt tabakanın yüzeyine kaplanabilen viskoz sıvı formundaki ürünler ile sınırlıdır. Kaplama işlemini kurutma veya sertleştirme işlemleri izler. Kaplama yönteminin esasını, büyük çoğunlukla, alınan flotte miktarını ayarlayacak bir çift sıkma silindirinin bulunduğu emdirme teknelerinde emdirme, ardından kuru sıcak hava ortamında ve genellikle ramözde sabit ende kurutma oluşturmaktadır. Ancak kaplamanın kumaşın tek yüzüne yapılması gerektiğinde, kumaşın tamamen kaplama flottesi içerisine daldırılması mümkün olmayıp, bunun için başka teknikler geliştirilmiştir. Bu amaçlar için aktarma silindirleri, rakle ile kaplama, gravur kaplama, rotasyon şablonu ile kaplama, sıcak eriyikle kaplama veya transfer kaplama yöntemleri uygulanmaktadır. Kaplama yönteminin en yaygın olarak görüldüğü teknik tekstil ürünleri telalardır. Telalar yapışkan bir kaplama malzemesi ile kaplanmış kumaşlardır ve basıncın etkisi ile bir diğer kumaşa yapıştırılırlar [4]. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 43

46 Şekil 29. Teknik tekstiller malzeme, proses ve ürünleri [4] 44 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

47 7. KOMPOZİT MALZEMELER Birbirine karışmayan iki veya daha fazla katının bileşimiyle oluşan katı malzemelere "kompozit malzeme" denir. Doğadaki malzemelerin çoğu "kompozit" olarak adlandırılan bileşik yapılı maddelerden oluşur. Bu karışımın özelliği, kendini oluşturan maddelerin özelliklerinden çok daha üstündür. Şekil 30. Kompozit Yapılar Kompozitler, özellikle polimer kompozitler yüksek mukavemet, boyut ve termal kararlılık, sertlik, aşınmaya karşı dayanıklılık gibi özellikleriyle pek çok avantajlar sunarlar. Ayrıca kompozit malzemeler dayanıklılık ve sertlik yönünden metallerle yarışabilecek olmasının yanında çok da hafiftirler. Kompozit malzemelerin üç ana elemanı bulunmaktadır. Bunlar: 1. Matriks: Termoset veya termoplastik polimer malzeme olarak sürekli fazı oluşturur. Termosetler grubunda ağırlıklı olarak poliyesterler kullanılır. Bunun yanı sıra vinil ester /bisfenol, epoksi reçine ve fenolik reçinelerin kullanımı da giderek yaygınlaşmaktadır. Termoplastik grubunda yaygın olarak poliamid ve polipropilen kullanımını görmekteyiz (yaklaşık % 68.3), bunların yanı sıra hibrid formda polietilen ve polibutilen tereftalat, polietereterketon ve polietersulfon kullanımı da dikkat çekmektedir. 2. Takviye: Aramid, karbon, grafit, boron, silisyum karbür (SiC), alümina, cam ve polietilen malzemelerin kısa veya uzun devamlı elyaf formunda kullanıldığı ve matriksi yaklaşık % 60 hacim oranında pekiştirici işlevi olan malzemelerdir. 3. Katkılar: Dolgular, kimyasallar ve diğer katkılar matrikse niteliklerine göre özelliklerin geliştirilmesi amacıyla ilave edilirler. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 45

48 Şekil 31. Kompozit Malzeme Elemanları [14] Teknik uygulamalarda metallerin önemli yeri varken, kompozit malzemeler, düşük yoğunlukları, düşük üretim kayıpları ve kolay şekil alabilme kabiliyetleri nedenleri ile cazip hale gelmiştir. Kompozit malzemeler, sağladıkları avantajlar ve uygulama alanlarındaki çeşitlilik dolayısı ile bugün tekstil dünyasında önemli bir yer işgal etmektedir. Kompozit yapıda bağ oluşturmanın neredeyse sonsuz bir konfigürasyonda ortaya çıkarabilme imkanı, bu konuda yeni araştırmalara ve gelişmelere yol açmıştır. Polimerik tekstil kompozit malzemeleri, uçak-uzay, savunma, yapı-inşaat, tüketim mallarında, korozyon dayanımı gerektiren uygulamalarda, elektrikelektronik, denizcilik, kara taşıtlarında ve özel amaçlı uygulamalarda kullanılmaktadır. Özellikle otomotiv sektöründe giderek artan ve % 6 ya yaklaşan bir uygulama artış hızı görülmektedir. Ülkemizde kompozit malzeme üretimi gelişme potansiyeli yüksek bir alan haline gelmektedir. Özellikle tekstil sektöründeki arayışlar bu amaç için önemli bir potansiyel teşkil etmekte ve güçlü tekstil kuruluşlarının teknik, işlevsel tekstil alanlarındaki arayışlarına kompozit teknolojileri de katılmışa benzemektedir. Özellikle gelişen otomotiv sektöründeki fırsatlar, kompozit malzemelerde büyük ölçekli bir sektör yaratılabilir ve bu alanda ülkemiz dünya liderliğine soyunabilir. Ayrıca ülkemiz açısından Savunma büyük bir itici güç olarak Ar-ge den başlayan dinamikleriyle bu alanda önemli açılımlara yol açacaktır [16]. 46 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

49 8. TEKNİK TEKSTİLLERE UYGULANAN TESTLER Teknik tekstillerin kullanım alanlarının çok geniş bir platforma yayılması, her bir kullanım özelliğinin tespit edilme ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Üretilen malzemenin istenen özelliklerde olup olmadığının laboratuvar koşullarında test edilmesi gerekir. Aksi takdirde kullanım aşamasında ortaya çıkan sorunların giderilmesi maddi zararın yanında zaman israfına da neden olur. Teknik tekstillerden beklenen özelliklerin konvansiyonel tekstillerden beklenen özelliklerden farklı olması nedeniyle farklı test yöntemleri gereklidir. Bu ise farklı cihaz ve ekipman gerektirir. Teknik tekstillerin özelliklerinin test edilmesi konvansiyonel tekstillere göre zor ve uzun süre alan çalışmalardır. Örneğin; yol yapımında kullanılan ayırma veya drenaj gibi teknik tekstil malzemesinin mukavemet özellikleri tespiti, ortam şartlarının ayarlanmasındaki zorluk ve malzemeden uzun süreli dayanım istenmesi nedeniyle zordur. Teknik tekstil testlerine fonksiyon özelliklerinin ölçülmesi de eklenmelidir. Bilindiği gibi teknik tekstiller belirli bir amaca göre üretilirler ve bu amaç ise onun fonksiyonudur. Anti-bakteriyel bir kumaş üretilmiş ise bu kumaşın antibakteriyel fonksiyonu olup olmadığı, yanması geciktirilmiş bir kumaş üretilmiş ise bunun bu fonksiyonu olup olmadığının belirlenmesi gerekir. Aynı zamanda teknik amaçlı kumaşlar, üretim amacına yönelik fonksiyonu sağlarken konfor özelliklerini de optimum noktada sağlaması gerekir ki bu açıdan da her teknik tekstile konfor testlerinin de uygulanması gerekir [13]. Uluslararası her türlü üründe bir takım standartları takip etmek gerekmektedir. Teknik tekstil ürünlerinde de hem ülkemizde hem de dünyada çeşitli standartlar mevcuttur ve standardizasyon konusunda çalışan ulusal ve uluslarası kurumlarından bir kısmı şunlardır: ASTM, AATCC, BSI, ISO, CEN, DIN, JSI, IWTO. ASTM ve diğer tekstil standardizasyon kurumlarına göre tekstil testleri için standart atmosfer koşulları %65 ±2% nispi nem ve 20 C ± 2 C sıcaklıktır [6]. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 47

50 Tablo 3. Başlıca Teknik Tekstil Testleri [6] Liflere Uygulanan Testler İplik Testleri Kumaş Testleri 1. Lif Tanımlama Testleri 1. Lineer yoğunluk 1. Sıklık 2. Lif ölçülerini tanımlama 2. Büküm 3. Düzgünsüzlük 2. Gramaj 3. Kalınlık 2.1. Lif uzunluğu 4. Mukavemet 5. Hava geçirgenliği 2.2. Lif genişliği 5. Uzama 6. S geçirgenliği a) Ağırlık yöntemi 7. Kumaş abrazyonu b) Vibrasyon yöntemi 8. Isıl geçirgenlik 9. Yanmazlık 10. Renk haslığı 11. Mekanik özellikler Teknik Tekstiller İçin Uygulanan Standartladan Bazıları Test Standardı ASTM E2180 AATCC 30 Part 3 UNE-EN 14501:2006 Standard UNE-EN ISO :2002 NFPA 701 EN M Test Method II EN AS/NZS 4399 Adı Standard Test Method for Determining Antimicrobial Activity in Polymeric or Hydrophobic Materials. Antifungal Test for Fabrics and Foam Blinds and shutters - Thermal and visual comfort - Performance characteristics and classification. Method of Measuring Solar-Optical Properties of Materials Acoustics - Determination of sound absorption coefficient and impedance in impedances tubes - Part 2: Transferfunction method. (ISO :1998). Standard Methods of Fire Tests for Flame Propagation of Textiles and Films. Thermal insulation test (Rct value). Water repellency Water column tests UPF (UV) protection 48 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

51 9. DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE TEKNİK TEKSTİLLERİN YERİ VE ÖNEMİ 9.1. Türkiye Teknik Tekstil İhracatı Tablo 2. Başlıca Teknik Tekstil Ürünleri İhracatı (1000 ABD $) [7] GTİP Ürün Adı /12 Değişim (%) 2013 Pay (%) 5603 Dokunmamış Mensucat ,2 17, Ambalaj için Torba ve Çuval (Sentetik Suni) 5902 Naylon,Poliamid,Poliester vb. Esaslı Mensucat (Kord Bezi) ,9 15, ,2 8, Türkiye Teknik Tekstil İthalatı Tablo 3. Başlıca Teknik Tekstil Ürünleri İthalatı (1000 ABD $) [7] GTİP Ürün Adı /12 Değişim (%) 5603 Dokunmamış Mensucat 6210 Plastik, Kauçuk Sıvanmış, Emdirilmiş Elyaftan Hazi 5903 Plastik Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış Mensucat 2013 Pay (%) ,0 16, ,8 12, ,5 11,0 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 49

52 9.3. Dünya Teknik Tekstil İhracatı Teknik tekstil üretimi, geleneksel tekstil ve hazır giyim üretimine göre daha fazla arge ve sermaye gerektirmesi vb. sebeplerden dolayı az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerdki üretim payı henüz düşük seviyelerdedir. Bunun yanı sıra Japonya ve ABD gibi ülkelerde teknik tekstil üretimi, geleneksel tekstil ve hazır giyim üretimini geçmektedir. Dünya 2012 teknik tekstil ihracat rakamlarına bakıldığından da ilk 3 sırada Çin, Almanya ve ABD nin yer aldığı görülmektedir. Türkiye ise bu sıralamada 1,4 pay ile 19. Sıradadır. Tablo 4. Ülkeler Bazında Teknik Tekstil İhracatı (1000 ABD $) [7] Ülke /11 Değişim (%) 2012 Pay (%) 1. Çin ,9 23,5 2. Almanya ,7 9,2 3. ABD ,4 8, Dünya Teknik Tekstil İthalatı Dünya 2012 teknik tekstil ithalat rakamlarına bakıldığında tıpkı ihracat rakamlarında olduğu gibi ilk sırada ABD, Almanya ve Çin bulunmaktadır. Ancak ithalat sıralamasında Çin ve ABD nin yer değiştirerek 13,1 pay ile ABD nin birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ise bu sıralamada 1,6 lık pay ile 18. Sıradadır. Tablo 5. Ülkesel Bazda Teknik Tekstil İthalatı (1000 ABD $) [7] Ülke /11 Değişim (%) 2012 Pay (%) 1. ABD ,2 13,1 2. Almanya ,6 8,1 3. Çin ,7 5,5 50 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

53 Ürün Bazında Dünya Teknik Tekstil İthalatı Dünya da en fazla ithal edilen teknik tekstil ürünleri incelendiğinde ilk 3 te sırasıyla dokunmamış mensucat, cam lifler, cam yünü ve mamulleri-iplik, dokuma vb ile plastik emdirilmiş, sıvanmamış, kaplanmış mensucat ürünlerinin yer aldığı görülmektedir. Ürün Kodu Tablo 6. Başlıca Dünya Teknik Tekstil Ürünleri İthalatı (1000 ABD $) [7] Ürün Adı /11 Değişim (%) 5603 Dokunmamış Mensucat (Emdirilmiş) 7019 Cam Lifleri, Cam Yünü ve Mamulleri- İplik, Dokuma vb Plastik Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış Mensucat 2012 Pay (%) ,7 12, ,2 10, ,0 9,6 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 51

54 9.5. Teknik Tekstiller Üzerine Geleceğe Dair Öngörüler Teknik tekstil üzerine 2017 yılına kadar yapılan öngörülerde küresel pazarın büyümeye devam edeceği bildirilmektedir. Bu aşamada gelişen teknoloji, teknik tekstil sektörünün büyümesinde en büyük desteklerden biridir. Bu büyüme aynı zamanda lif, makine ve ürün üreticileri için de önemli bir fırsattır. Tablo 7 de teknik tekstiller konusunda söz sahibi belli başlı ülkelerdeki ürün dağılımlarının geçmişteki durumu ile geleceğe dair öngörüleri bulunmaktadır. Tablo ayrıntılı olarak incelendiğinde belirli ürünlerde ciddi artış beklenirken bir kısmında da düşüşler yaşanacağı öngörülmektedir. Buradan da trendlerin zamanla değişeceği ve çeşiti ihtiyaçlar ya da ilişkili sektörlerdeki gelişmeler nedeniyle farklı ürünlere yönelineceği anlaşılmaktadır. Tablo 7 de Avrupa verilerine bakıldığında; 2017 yılında lif tüketiminin yarısından fazlasının teknik tekstil ürünlerine harcanması bekleniyor. Dokusuz yüzeylerde gerçekleşen rakamlarına göre özellikle medikal ve hijyenik ürünlerde %5 seviyesinde büyüme gözlenmiş, bu büyümede en büyük payı ise ıslak mendiller almıştır. Bir yandan bu artışlar görülürken hazır giyim sektöründe yaşanan sıkıntı ve çöküşlerden dolayı tela, ayakkabı kumaşları ve dikiş ipliklerinde yüzde 3 seviyelerinde düşüşler saptanmıştır. Otomotiv tekstilleri ise en fazla büyümenin gerçekleştiği diğer bir sektördür. Özellikle araç lastiklerinde kullanılan kord bezi ve güvenlik tedbirlerinde alınan önlemlerin artmasıyla birlikte hava yastıklarında kullanılan dokuma kumaşların üretimi gün geçtikçe artmış ve artmaya devam edecektir. Türkiye verilerine bakacak olursak; Avrupa da olduğu gibi otomotiv sektörü ve dokusuz yüzeylerde artışlar görülmektedir yılları arasında araç lastiklerinde kullanılan kord bezi üretiminin her yıl %4 seviyelerinde artması bekleniyor. Dokuma ve örgü kumaşlar %2-3 arasında artış gösterirken hava yastıklarında kullanılan dokuma kumaşlarda %4-6 seviyelerine kadar büyüme beklenmektedir. Endüstriyel dokusuz yüzey üretiminde ise yine en fazla büyüme yılda %6 ile medikal ve hijyenik ürünlere aittir. Türkiye de inşaat tekstillerinde ise %4 civarında artış beklenmektedir Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

55 Tablo 7. Teknik tekstil ürünlerinde tüketilen lif miktarlarındaki min. artış oranları ( )( yıllık yüzde değerleri)[1] Kaynak: CIRFS Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 53 53

56 Ülkelerin gelişim oranları karşılaştırıldığında; 2013 yılında otomotiv sektöründe hava yastığı kumaşı üretiminde %10, ıslak mendillerde %8, inşaat teknik tekstilleri üretiminde %7, medikal ve hijyenik ürünlerde %7 ve filtrasyon malzemelerinde %6 ile Çin başı çekerken, otomotiv iç yapı kumaşlarında %10 luk büyüme ile Hindistan ilk sırayı almaktadır. Dikiş iplikleri, ayakkabı kumaşları ve hazır giyim telalarının üretiminde ise hemen hemen tüm bölgelerde azalmalar meydana gelmiştir. Rusya, otomotiv sektöründe kullanılan teknik tekstillerin üretimi konusunda hız kazanmaktadır yılında yaşanan sıkıntıların ardından motorlu araçlar konusundaki üretimini artırmış ve 2010 yılında 1,4 milyon adede ulaştırmıştır. Bunun 1,2 milyonluk kısmı otomobillere ait olduğundan otomotiv teknik tekstillerindeki artış da kaçınılmazdır yılı için yapılan öngörüler arasında Rusya nın motorlu araç üretiminin 2 milyona çıkması bekleniyor. Otomotiv tekstilleri dışında endüstriyel dokusuz yüzey üretimi de hızla artmaktadır. Özellikle tüm dünyada artması beklenen medikal ve hijyenik ürünler ile ıslak mendiller başı çekecektir. Çin, 2017 yılına kadar yapılan öngörülerde yüksek min. büyüme oranları göstermesi beklenen ülkelerden biridir. Her yıl ıslak mendillerde %8, medikal ve hijyenik ürünlerde %6, araç koltuk kılıflarında %6 büyüme beklenirken inşaat tekstilleri, filtreler ve ayakkabı kumaşı üretimlerinde de yüksek büyüme oranları öngörülmektedir. Bunların yanı sıra otomotiv sektöründe beklenen gelişmeler ile hava yastığı kumaşları, otomobil dokuma ve örgü kumaşları, araç lastiği kord bezi üretimlerinde de her yıl %6-8 seviyelerinde artış bekleniyor. Bu üretim artışlarının yanı sıra Çin in branda ve dikiş ipliği pazarında ise fırsatların artacağı tahmin ediliyor. Japonya teknik tekstil üretiminde kullanılan lif miktarındaki artış oranı Çin e göre daha az olmakla birlikte medikal ve hijyenik ürünler ile filtrelerde yılda %3, ıslak mendil ve elektrik-elektronik uygulamalarında %2 seviyelerinde büyüme beklenmektedir. Kore ve Tayvan da da Japonya ya benzer değerler öngörülüyor, bu ülkelerde kapasite fazlası ve talep eksikliği kaynaklı sebeplerden dolayı üretim artışlarında yüksek değerler beklenmemektedir [1]. 54 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

57 9.6. Teknik Tekstil Üretiminde Rekabet Teknik tekstil küresel pazarının genişleyeceği aşikardır, bu sebeple de hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülke üreticileri bu pazardan pay alabilmek için rekabet içindedirler. Pazardaki büyümenin ise düşük maliyetlerden dolayı en çok Asya ve gelişmekte olan ülkelerde olacağı öngörülüyor. Bu ülkeler BRICS olarak anılan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti dir. Bu ülkeler daha çok temel hijyen ürünleri, jeotekstiller ya da ayakkabı kumaşları gibi üretimi kolay ve hem yerel hem de dünya pazarında ilgi görecek ürünlere yönelmektedirler. Gelişmekte olan ülkelerin gelişen altyapılarıyla birlikte jeotekstiller, tarım ve inşaat uygulamalarında kullanılan teknik tekstillerde de artışlar meydana gelmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin teknik tekstil ürünlerine yönelik talep artışları gelişmiş ülkeler için ihracat fırsatlarını da artırmaktadır. Buna bağlı olarak düşük maliyetler ve pazara yakınlık imkanlarından dolayı gelişmiş ülke üreticilerinin bir kısmı üretim yerlerini de taşımaktadırlar. Çekilmemiş, lif halindeki ürün teknolojisi (unspun technology) diğer teknik tekstillere göre nispeten daha kolay olmakla beraber dünya genelinde de kabul görmektedir. Bu sebepten günümüze kadar gelişmiş ülkelerin elinde olan bu ürünlerin üretiminin %90 ının gelişmekte olan ülkelere kayması öngörülmektedir. Gelişmiş ülkelerin teknik tekstiller ile ilgili en önemli konularından bir tanesi, yerinde üretimdir. Özellikle Amerika ve Avrupa otomotiv üreticileri, ucuz iş gücü ve trendi yakalamak için gelişmekte olan ülkelere çeşitli yatırımlar yapmaktadırlar. Lif üreticileri de onlara olan yakınlıklarını koruyabilmek için aynı yola başvurmaktadırlar. Örneğin; Invista (Amerika) ve Polyamid High Performance (Almanya) Hava yastıklarında kullanılan polyamid endüstriyel filament iplik üretimi konusunda Dünya da birincidir. Çin de yatırımlar yapmışlardır. Bu yatırımların yanısıra, dengeyi korumak amacıyla gelişmiş ülkelerdeki tesislerini de korumaktadırlar. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 55

58 9.7. Gelecekteki Stratejilere Dair Öneriler Gelişmiş ekonomiler tutarlı süren stratejileri benimserler. Teknik tekstiller sektöründe de gelişmiş ekonomiler, sektörün küresel pazarda öneminin sürebilmesi için uygun stratejileri benimsemek zorundadırlar. Bu alanda unutulmaması gereken en önemli nokta gücün nitelikli ürünlerde olduğudur. Teknolojinin hızla geliştiği günümüzde bu gelişimden diğer sektörler de mutlaka etkilenmekte ve beraberinde gelişmek zorundadırlar. Temel tekstil ürünlerinin üretimi bir yandan devam ederken, rekabeti sürdürebilmek adına gelişmiş ülkeler enerjilerinin büyük çoğunluğunu teknik tekstil üretimine yöneltmektedirler. Gelişen teknolojiyle birlikte üretim yöntemlerinin gelişmesinin yanı sıra fonksiyonel ham madde çeşitliliği de artmaktadır. Örnek olarak; ev tekstili sektöründe, antibakteriyel lifler ve spacer kumaşlar döşemeliklerin hijyen ve konforunu geliştirmek için kullanılmakta, ulaşım sektöründe; azaltılmış ağırlık ve artırılmış mukavemet değerleri ile sıcaklığa karşı daha hassas olmaları nedeniyle karbon lif takviyeli plastikler kullanılmakta, yapı sektöründe; köprü kirişlerinde lif takviyeli betonlar ile toprak takviyesi ve doldurma arazilerde geotekstiller, ekoloji alanında ise yer altı sulama sistemlerinde tekstil ürünleri kullanılmaktadır. Özel nitelikli ürünlerin üretimi diğer tekstil ürünlere göre daha fazla yatırım ve işgücü maliyeti gerektirebilmektedir. Bu sebeple de özellikle otomobil sektöründeki bazı büyük firmalar üretim sahalarını deniz aşırı ülkelere taşımaktadırlar. Gelişmiş ülkelerin bu taşınma girişimlerinin yanında Uzak Doğu ülkelerinin kendi mevcut kaynakları ile bu alanda gelişmeye başladıkları ve önümüzdeki birkaç sene içerisinde ciddi gelişimler gösterecekleri de unutulmamalıdır [1]. 56 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

59 9.8. Teknik Tekstiller ile Çevre Çevresel ve ekolojik konuların, teknik tekstil sektöründeki gelişmeleri artan bir biçimde etkilemesi beklenmektedir. Lif ve tek kullanımlık teknik ürün üreticilerinin çevresel ve ekolojik kaygılara karşı sorumlulukları diğer alanlarla kıyaslandığında daha fazladır, bu sebepten de bu üreticilerin dikkate alması gereken kriterler çok daha fazladır. Çevreyi korumak adına, sektörün gelişmesinin yanı sıra ekolojik çözümlerin de artış göstermesi gerekmektedir. Bir kısım çözüm örneği aşağıda sunulmuştur: Polyester lifleri için, çözeltide boyama uygulamasında artış görülmektedir. Çözeltiden boyanmış liflerin faydalarından biri; iplik, kumaş veya nihai ürünün boyanmış olarak elde edilebilmesi, diğeri ise üretim maliyetlerinin azaltılmış olmasıdır. Bir başka faydası ise liflerin çözeltide boyanma işlemi ile enerji tüketiminde kazanç ve atık suda azalma sağlanmaktadır. Çevreyi kirletme yönünde etkisi düşük üretim proseslerinden birine sahip olan, lyocell liflerinin kullanımında artış beklenmektedir. Lyocell lifleri hijyenik, tıbbi, filtrasyon ve kaplama kullanımları için oldukça uygundur. Akrilik homopolimerlerinin filtrasyon ürünlerinde kullanımının artması beklenmektedir. Teknolojik üretim aşamalarında, suyla karıştırma (hydroentangling) teknolojisindeki gelişmeler, üretimlerin binder, başka bir deyişle kimyasal, kullanımı olmaksızın yapılabilmesine olanak vermektedir. Birçok firma, tek kullanımlık bebek bezi gibi, biyobozunur ürünlerin yapımına önem vermeye başlamaktadır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 57

60 Avrupa daki otomotiv geri dönüşüm mevzuatına göre gelecek yıllarda, bir otomobilin %95 inin geri dönüştürülebilir olması gerekecektir. Geri dönüştürülebilir kısımların ise %85 i tekrar kullanılabilir olması gerekmektedir. Avrupa da imal edilen bir otomobilin yaklaşık 21 kg lık kısmı tekstil ürünleridir. Dolayısıyla bu mevzuat ile beraber buradaki teknik tekstil ürünlerinin geri dönüştürülebilir olması gerekecektir. Ürün imhası da önemli hususlardan birisidir. Günümüzde, %50 den fazla teknik tekstil ürünü tek kullanımlık olarak sınıflandırılmaktadır. Bununla beraber, ürünlerin imhasının çevre üzerine güçlü bir etkisi de mevcuttur. Üreticiler, özellikle ısı ve enerji geri kazanımıyla çöp yakma gibi, çevresel ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir yolla katı atıkların yönetilmesini emniyete almak için artan bir baskıyla yüzleşeceklerdir. Buna ilave olarak, daha kolay imha edilebilen ürünler üretmek için de ayrıca bir baskı gerçekleşmesi beklenmektedir [1] Teknolojik Değişim Teknolojik değişim, teknik tekstiller ve tekstil ürünleri için küresel pazarın gelecek gelişiminde önemli bir rol oynayacaktır. Pazar trendlerindeki yönelimler, ürün inovasyonu ve makine teknolojisindeki gelişmeleri önemli ölçüde etkileyecektir. Günümüzde perakendeciler arasında, daha yüksek performanslı kumaşlar için talep artarken, dolaylı yoldan yüksek performanslı lif ve iplik gereksinimi de artmaktadır. Gelecekte, lif üreticileri için asıl odak nokta, ince lifler ve yüksek mukavemetli lifler olacaktır. Ek olarak, yeni lif varyansları ve yeni polimerler, karbonsuzluk doğrultusunda hareket etmek için geliştirilmeye devam edecektir. Makine üreticileri için, çevresel kaygılar dikkate alınarak geliştirilen üretim proseslerinin ciddi avantajlar sunacağı beklenmektedir [1]. 58 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

61 9.10. Teknik Tekstil Üretimine Geçişte Firmaların Göz Önünde Bulundurması Gereken Hususlar Nüfus istatistiklerine göre gereksinimler: Firma üreteceği ürünü belirlerken sunacağı pazarın yeterince geniş ve mevcut gelirin elverişli olup olmadığını analiz etmelidir. Ekonomik gelişim: Ekonomik gelişim tüketicinin satın alma gücüne ve endüstriyel ürünlerin artışına destek verecek yeterlilikte olmalıdır. Gelişmiş altyapı: Firma altyapısı, teknoloji bazlı bir endüstriyi destekleyebilecek seviyede gelişmiş olmalıdır. Yetenekli işgücü seviyesi ve lojistik olanakları belli bir seviyenin üstünde olmalıdır. Uygun iş çevresi: İş çevresi yatırım için uygun ve politik açıdan stabil olmalıdır. Bunun yanında minimal yerel kısıtlamalar, uygun bir kanuni sistem, yeterli finansal servisler ve birtakım devlet destekleri bu geçiş sürecinde etkili olabilmektedir. Hammadde erişimi: Hammadde bulunabilirliği ve erişimi rahat ve sorunsuz olacağı garanti edilmelidir. Pazar gelişimi: Ülke ve Dünya pazarı analiz edilerek üretilecek ürüne en uygunu belirlenmelidir. Bununla birlikte bölgesel olarak yatırım imkanları değerlendirilmeli ve en uygun alan belirlenmelidir. Teknoloji: Üretilecek ürüne yönelik optimum teknolojik imkanlar sağlanabilir olmalı. Teknoloji belirlenirken geleceğe yönelik uzun vadeli planlar, büyüme hızı vs. dikkate alınmalıdır. Çevresel ve ekonomik standartlar: Ülkenin mevcut standartları göz önünde bulundurulurken ürünün sunulacağı Pazar ülkesi standartları da göz ardı edilmemeli, ürünün gerek görülen tüm standartlara uyması sağlanmalıdır. (Avrupa Birliği ve USA standartları karşılaştırıldığında USA standartlarının daha ağır gereklilikler öngörmektedir.) Özellikle REACH Tüzüğü önemsenmelidir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 59

62 9.11. Teknik Tekstil Fuarlarından Öne Çıkanlar Techtextile Fuarı: İki yılda bir Frankfurt ta düzenlenen Techtextile Fuarı, teknik tekstil sektörünün en önemli organizasyonlarından biridir. Bugüne kadar fuar teknik tekstil ürünleri, makineler, aksesuarlar, elyaflar vb. sergileyerek akademik çevreden ve sektörden pek çok ziyaretçiyi ağırlamıştır. Techtextile 2009 Frankfurt Fuarı na 43 ülkeden 1201 firma, Techtextile 2011 Frankfurt Fuarı na 50 ülkeden 1207 firma, Techtextile 2013 Frankfurt Fuarı na 56 ülkeden 1652 firma ve 5 Türk ziyaretçi katılım sağlamıştır.[2, 3, 15] ITMA-Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı: ITMA-Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı her dört yılda bir düzenlenen adından da anlaşılacağı gibi tekstil makinelerinin, tekstil test cihazlarının ve aksesuarlarının sergilendiği bir organizasyondur. Çok sayıda ülkeden fuara katılanların ilgiyle takip ettiği ITMA 2007 de 41 ülkeden 1451 firma, ITMA 2011 de 45 ülkeden 1350 firma yer almıştır. [2, 3, 15] 60 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

63 JEC Composites: JEC, 100 değişik ülkeden profesyonel ile Avrupa daki ve Dünya daki en büyük kompozit endüstrisi organizasyonudur. Bilgi hizmetleri kadar iyi bir şekilde küresel ve yerel iş ağlarını sağlayarak kompozit pazarını sunar, tanıtımını yapar ve yayar. JEC, kompozit profesyonellerini temel etkinlikler, teknik ve teknolojik gelişmeler, yeni ürünler ve uygulamalar hakkında bilgilendirir. Ham madde üreticileri, prosesçiler, distribütörler, makine ve yazılım üreticileri, enstitüler, akademisyenler, araştırmacılar ve tüketicilerin iletişim sağlamasına olanak sağlamayı misyon edinmiştir. JEC Composites 2013 yılında Türk katılımcı sayısı 26 iken, JEC Composites 2014 yılında Türk katılımcı sayısı 28 e çıkmıştır. [2, 3, 15] Teknik Tekstiller ile İlgili Önemli Linkler a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 61

64 10. TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ORTAK KURULUŞ: BUTEKOM PROJESİ Proje Hakkında Ön Bilgi Proje Adı: Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Ortak Kuruluş: BUTEKOM Destekleyen Kuruluş: Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı Proje Yararlanıcısı: Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği Proje Bütçesi: ,00 TL Destek Tutarı: ,50 TL Projenin Amaçları: Genel Amaçlar: Bursa bölgesinde Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinde ürünlerde ve üretim süreçlerinde Ar-Ge, yenilikçilik ile genelde verimlilik, özelde enerji verimliliği çalışmalarının hız kazanmasını destekleyecek faaliyetler gerçekleştirmektir. Bu amaçla Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinde ürünlere ve teknolojiye katma değer sağlanarak, firmaların mevcut durumda rekabet gücünün arttırılması ve uluslararası alanda yeni pazarlara girmesi hedeflenmektedir. Özel Amaçlar: 2008 yılında Tekstil Teknolojileri Çalışma Grubu nun belirlediği karar doğrultusunda, ortak fayda sağlamak ve firmalarda Ar-Ge bilincini geliştirmek için kurulmuş olan, faaliyetleri ile sektöre öncü Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) un mevcut çalışmalarını güçlendirmek ve etkinliğini arttırmak amaçlı geliştirilmesine yönelik işbirliği platformlarının arttırılması ve ihtisaslaşmış alt gruplarının (Teknik Tekstil ve Sürdürülebilir) oluşturulması ve güçlendirilmesidir. Projenin Temel Faaliyetleri: BUTEKOM 2008 yılından bu yana, sektörün öncelikleri doğrultusunda birçok faaliyet gerçekleştirmiş ve/veya farklı platformlarda sektörün sorunlarına yönelik toplantılara katılmıştır. Gerçekleştirdiği bu çalışmalar neticesinde hem sektöre daha faydalı olmak hem de kendi organizasyonun sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla üç temel faaliyet konusunda gelişmeyi hedeflemektedir Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

65 Sektöre Özel Veri Tabanı Oluşturmaya Yönelik Portal Yazılımı ve Yönetimi Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi Sürdürülebilir Üretim Alt Grubunun Güçlendirilmesi 1. Sektöre Özel Veri Tabanı Oluşturmaya Yönelik Portal Yazılımı ve Yönetimi: Mevcut Uzman Üye Grubu sisteminin temel alınarak Web tabanlı işbirliği platformunun oluşturulması. Bu kapsamda bir portal hazırlanması ve faaliyete geçirilmesi. 2. Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi: İki yeni personel istihdamının sağlanarak beraberinde 3 firmada teknik tekstil üretimine geçiş amaçlı öncü çalışmaların yapılması ve iki personelin uzmanlaşması, BUTEKOM personeli ve sektör çalışanlarının eğitim alması. 3. Sürdürülebilir Üretim Alt Grubunun Güçlendirilmesi: Mevcut yapılan Yasam Döngüsü analizleri ve Temiz Üretim çalışmalarının desteklenmesi amacıyla alt yapı hazırlıklarının yapılması (Çevre Danışmanlığı Belgesi için başvuru yapılması). Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 63 63

66 Tablo 10. Ana Faaliyetlerin Genel Durumu Portal Yazılımı ve Yönetimi Amaçlar: 1. Oluşturulacak işbirliği platformda çok yönlü (sanayiakademisyen-arge merkezi-kamu) isbirliklerinin sağlanması 2. Uzman veri tabanının arttırılması 3. ARGE çalısması yapmak isteyen firmaların veri tabanının olusturulması 4. ARGE proje önerileri veri tabanının oluşturulması (Bes yıldır gerçekleştirilen UTIB ARGE PP mevcut proje önerilerinin (800 adet) firmalar tarafından ulaşılabilir bir alanda sunulması ve ortaklık için bir alt yapı oluşturulması) Sonuçlar: 1. sayfası tamamen yenilenmiş, bir veri portalına dönüşmüştür. 2. ARGE Proje Pazarında sunulan sektöre özel ARGE proje önerileri (yaklaşık 1200 adet) kelime bazlı arama yapılarak, daha kolay ulaşılır duruma gelmiştir. 3. Uzman veri tabanının artırılması için gerekli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 4. Sektöre özel bilgilerin yer aldığı kütüphane, devlet destekleri, patentler ve standartlar bölümleri güncellenmiştir. 5. BUTEKOM Akademi hayata geçirilmiştir. 64 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

67 Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi Amaçlar: 1. BUTEKOM bünyesinde iki personel istihdamı gerçeklestirilmesi ve yetistirilmesi, 2. BUTEKOM da iki yeni ve iki mevcut 4 personelin 2 hafta teknik tekstil egitimi alarak temel bilgi edinmeleri, 3. Teknik Tekstil çalısmalarında örnek teskil etmesi amacıyla 3 firmada (3 temel ürün grubunu ihtiva edecek sekilde, lif ve iplik, kumas ve terbiye alanlarında) teknik tekstil ürününe geçisin saglanması hedeflenmektedir. Sonuçlar: 1. BUTEKOM bünyesinde görev yapmak üzere 2 tekstil mühendisi personel istihdam edilmiştir. 2. Proje kapsamında teknik tekstiller eğitimleri gerçekleştirilerek iki yeni ve iki mevcut 4 personelin bilgilendirilmesi sağlanmıştır. 3. Model uygulama çalışmaları kapsamında lif-iplik, dokuma ve terbiye alanlarında belirlenen 3 firmada teknik tekstile geçiş için çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Dokuma firmasında bir, terbiye firmasında iki ve lif-iplik firmasında üç adet olmak üzere toplam 6 adet TEKNİK TEKSTİL DÖNÜŞÜmü gerçekleştirilmiştir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 65

68 Sürdürülebilir Üretim Alt Grubunun Güçlendirilmesi Amaçlar: 1. BUTEKOM un Çevre Danışmanı Belgesi için başvuru yapacak alt yapıyı sağlaması 2. BUTEKOM bünyesinde bulunan bir personelin «Çevre Görevlisi» belgesini alması 3. BUTEKOM bünyesine bir personel istihdamının sağlanması ve yetiştirilmesi, personel için yeni bir analiz sistemi alınması 4. Yasam Döngüsü Analizlerinin daha etkin hale gelmesi için bazı temel ölçüm aletlerinin tedarik edilmesi ve firmalar tarafından ortak kullanıma açık olması Sonuçlar: 1. BUTEKOM bünyesinde bulunan bir personeli «Çevre Görevlisi» eğitimi almıştır. 2. Proje kapsamında Çevre Görevlisi olarak Çevre Mühendisi personel istihdam edilmiştir. Alınan yeni personel, Tekstilde Yasam Döngüsü Analizleri konusunda uzmanlaşması için belirli dönemlerde eğitim almıştır. Eğitimlerin kapsamı, yaşam döngüsü değerlendirmesi hakkında genel bilgi ve satın alınan programın uygulamalı olarak kullanımını içermektedir. 3. Yaşam Döngüsü Analiz Yazılım programı ile Güç ve Enerji Kalite analizörü satın alınmıştır. Firmalara yapılan LCA hizmetlerinde yaşanan ölçüm eksiklerinin önemli bir kısmı bu sayede giderilmiştir 66 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

69 10.2. Teknik Tekstil Alt Grubunun Organizasyona Dahil Edilmesi: Genel Amaçlar: - Teknik tekstil eğitimlerinin gerçekleştirilmesi - Model Uygulama firmalarının belirlenmesi - Teknik Tekstil Geçişi için uygulamalar - Değerlendirme Raporları Projenin bu adımında genel amaç; Bursa ve çevresindeki tekstil ve konfeksiyon firmalarının verilecek eğitimler yardımı ile farkındalıklarının artırılması ve ardından seçilen 3 firmada teknik tekstil ürünü üretimine geçişin sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, faaliyet planına uygun olarak öncelikle, konusunda uzman kişilerin verdiği çeşitli teknik tekstil eğitimleri düzenlenmiş ve duyuruların ilgililere ulaştırılması sağlanmıştır. Gerçekleştirilen eğitimler ve katılımcı sayıları aşağıdaki gibidir: Eğitim Adı Tablo 8. Teknik Tekstil Eğitimleri Katılımcı Sayısı Eğitim Süresi Spor ve İnşaat Teknik Tekstilleri Eğitimi 99 kişi 2 saat Ambalaj ve Endüstriyel Teknik Tekstilleri Eğitimi 31 kişi 2 saat Tıbbi ve Ekolojik Teknik Tekstiller Eğitimi 36 kişi 2 saat Tarım Tekstilleri ve Teknik İplikler Eğitimi 49 kişi 2 saat Koruyucu ve Jeotekstiller Eğitimi 47 kişi 2 saat Taşıt Tekstilleri ve Teknik Giysiler Eğitimi 54 kişi 2 saat Koruyucu, Ekolojik Tekstiller ve Teknik İplikler Eğitimleri 15 kişi 3 saat Proje kapsamında toplam '331 Kişi' ile toplam '15 Saat' eğitim gerçekleştirilmiştir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 67

70 Verilen eğitimler ile birlikte ilgili firmaların teknik tekstiller konusunda bilinçlendirilmesi ve üretim sahalarında yapabileceklerine dair öngörü edinmeleri sağlanmıştır. Bu kazanımların ardından projemizde Model Uygulama aşamasına gelinmiştir. Projedeki bu aşamanın esas amacı; seçilen firmalarda mevcut durum üzerinden en uygun teknik tekstil ürününü üretebilmek için know-how sağlanması ve üretim gerçekleştirilerek uygun pazara sunulmasıdır. Bu amaç doğrultusunda yurtdışı menşeli, teknik tekstil alanında oldukça tecrübeli bir danışmanlık firması ile anlaşılmış ve uygulamalar süresince her ay gerçekleştirilen düzenli ziyaretler ile üretim, ham madde, makine modifiskasyonu vb. gibi çeşitli alanlarda destek alınmıştır. Eğitimlerin ardından internet sitesi yolu ile Model Uygulama çalışması için çağrıya çıkılmış ve ilgili firmaların yine bu yolla başvuru yapması sağlanmıştır. Gelen başvurular üzerinden firmalara gönderilen Model Uygulama Firma Anketi ile firmaların genel durumu, ürün ve pazarı, mevcut arge yeteneği ile istekliliği gibi kriterler değerlendirilmiş ve puanlama sonucunda en uygun 3 firma belirlenmiştir. Firmaların belirlenmesi ile beraber model uygulama çalışmalarının üretim ayağı da başlamış bulunmaktadır. Çalışmalar 5 adımda planlanmış ve süreç boyunca da bu adımlar takip edilmiştir. 68 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

71 10.3. Model Uygulama Çalışma Sistemi Hakkında Genel Bilgiler Proje Uygulamasında Kullanılan Tanımlar Birinci Ürün: Model Uygulama firmasının üretmeyi düşündüğü üründür. Alternatif Ürün: Model uygulama firmasının üretmek istediği ürüne benzer nitelikte, mevcut makinelerle (veya küçük modifikasyonlarla) üretilebilecek şekilde tavsiyede bulunulan üründür. A ürünü: 1. Ziyarette gerçekleştirilecek görüşmeler sonucu, birinci ürün ve alternatif ürünler arasından seçilerek üretimine karar verilen üründür. B ürünü: Proje ürününün A planına göre üretimi sırasında karşılaşılan problem sonucu B planı uygulanarak üretilecek üründür. A Planı: Ürünün proje kapsamında, model uygulama firmasında üretilebilmesi için belirlenen yol haritasıdır. B Planı: A planı ile üretimine karar verilen proje ürünü için başlatılan çalışmalar sırasında, daha önceden öngörülmemiş bir problem ile karşılaşılması durumunda, mevcut yerden devam edilerek alternatif ürünlerden birini ya da şartlara uygun ve model uygulama firmasının da kabul edeceği ürünü (yedek proje ürününü) üretebilmek için izlenecek yol haritasıdır. Model Uygulama Firması: Başvuru yapan firmalardan doldurmaları istenen Model Uygulama Anketi sonucuna göre lif-iplik, dokuma ve terbiye alanlarından seçilen ilk 3 firmadan herbiridir. Danışman Firma: Proje kapsamında model uygulama firmasının konvansiyonel tekstil üretiminden teknik tekstil ürünü üretimine geçişinde know-how desteği veren firmadır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 69

72 Model Uygulama Adımları Model uygulama çalışmasının her bir adımında danışman firma personeli ile birlikte model uygulama firmasına ziyaret gerçekleştirilir. Bu projede, çalışmanın her ayına bir ziyaret denk gelecek şekilde 5 aylık bir program yapılarak herbir ziyaretin 2-3 gün civarında gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Ziyaret toplantıları danışman firma, model uygulama firması ve UTİB- BUTEKOM dan en az birer personel ile gerçekleştirilir. Ziyaretler başlamadan önce, model uygulama firmasının hangi alana yönelik teknik tekstil ürünü üretmeyi düşündüğü danışman firma ile paylaşılarak ziyarete hazırlıklı gelmeleri sağlanır. Danışman firmanın, model uygulama firmasının üretmeyi düşündüğü ürün çeşitleri ve alternatifleri üzerine bir sunum hazırlaması ve bunu ilk ziyarette sunması hedeflenir. 1. Adım: Çalışmanın ilk ayında gerçekleştirilen bu ziyarette öncelikle danışman firma ile model uygulama firmasının tanışması sağlanır. Her iki firmanın da kısa tanıtım sunumları ile kendileri ve çalıştıkları alanlar hakkında kısa bilgiler vermeleri beklenir. Çalışmanın devamında Danışman Firma, Model Uygulama Firması nın üretmeyi düşündüğü teknik tekstil ürünü, buna benzer nitelikteki çeşitli ürünler, üretim yöntemleri ve sunulabilecek pazarlar konusundaki sunumlarını gerçekleştirir. Sunumlar ile yapılan genel değerlendirmenin ardından firmanın mevcut durumu makine ve proses adımları, kapasite, mekanik teçhizat, ölçüm metodları, personel yetkinliği, kullanılan hammadde ve kimyasalların teknik tekstil ürününe uygunluğu bakımından analiz edilir. Model uygulama firma analizinin ardından danışman firmadan mevcut üretim süreçlerine en uygun teknik tekstil ürünü konusunda önerilerde bulunması beklenir. Bu ürün önerilerinin yanında üretim prosesi, gerekebilecek modifikasyonlar ve sunulabilecek pazara dair de bilgilendirme yapılır. 70 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

73 Mevcut firma analizinin ardından danışman firmadan: - Eğer mümkünse, firmanın mevcut durumu ile üretilebilecek teknik tekstil ürünü - Gerekiyor ise, minimum modifikasyon ile üretilebilecek teknik tekstil ürünü - Firmanın üretmeyi düşündüğünü ürüne uygunluğu Konularında bilgilendirme yapması beklenir. Bu bilgilendirmelerin ardından karşılıklı görüşmeler sonucu: - A ürünü ve üretimi için gereken A planı - B ürünü ve üretimi için gereken B planı - Her iki ürün için de gerekli olacak testler belirlenir. Bu üretimler için takip edilmesi gereken yol haritası belirlenip öngörülen maliyetler üzerinden görüşülerek ilk ziyaret sona erdirilir. Mevcut Durum Analizi A Planı B Planı A Ürünü B Ürünü 2. Adım: Uygulamanın 2.ziyaretine kadar model uygulama firmasının danışman firmanın önerilerine uygun biçimde, karar verilen ürün için gerekli olan hammadde, kimyasal ve modifikasyonları sağlamış olması beklenerek gerekli ön çalışmaların tamamlanmasının ardından bu ziyarette pilot üretim denemelerine başlanması planlanır. Üretim denemeleri esnasında oluşabilecek aksaklıkların çözümünde danışman firma önerilerde bulunarak model uygulama firmasını yönlendirir. Üretim sonucu elde edilen numuneler test edilmek üzere danışman firmaya gönderilir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 71

74 3. Adım: Bu adımda 2. Ziyarette alınan numunelerin test sonuçları değerlendirilir. Danışman firma tarafından sonuçlar doğrultusunda gerekli olabilecek düzenlemeler konusunda bilgilendirme yapılarak aksiyon planı belirlenir. Üretimine başlanan teknik tekstil ürününün sunulacağı pazara, pazarın mevcut durumu ve oluşabilecek müşteri portföyüne dair bilgiler ile model uygulama firmasının fikir edinmesi sağlanır. 4. Adım: Üretimin genel durumu değerlendirilir, varsa iyileştirmeler konusunda model uygulama firması bilgilendirilir. Genel giderler hesaplanarak gerçekleşen ve gerçekleşmesi beklenen birim maliyetler karşılaştırılarak gerçekleşenin yüksek çıkması durumunda alınabilecek aksiyonlara dair karşılıklı görüşmeler yapılır. 5. Adım: Uygulamanın 5. Adımı kapanış niteliğindedir. Üretilen ürün ile pazardaki benzerleri fiyat ve performans bakımından karşılaştırılarak üretilen ürünün pazara sunulabileceği fiyata dair tavsiyelerde bulunulur. Mevcut Durum Analizi Üretim Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi Birim fiyat ve uygun pazar Teknik Tekstil Ürünü 72 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

75 Tablo 9. Model Uygulama Adımları Şematik Gösterimi İŞLEM AMAÇ 1.ADIM 2.ADIM 3.ADIM 4.ADIM 5.ADIM Tanıtım Sunumları Firmanın üretmek istediği ürünler ve danışman firma tavsiyeleri Mevcut durum analizi Mevcut pazar analizi A ve B ürünleri tanımı Laboratuvar Çalışması İlk üretim denemeleri Problem tespiti Üretimdeki aksaklıklara çözüm önerileri Test Test Sonuç Raporları İyileştirme Çalışmalar Pazar Analizi Üretim Değerlendirme Maliyet Analizi Müşteri Analizi Fiyat Analizi Firma tecrübelerinin paylaşımı Firmanın üretmek istediği ürünlere ve benzerlerine dair danışman firma bilgilendirmesi Mevcut makine ve üretim sahasının incelenmesi Mevcut müşteri ve tedarikçiler hakkında bilgi edinilmesi Proje kapsamında üretilecek ürünler ve planların netleştirilmesi Laboratuvarda numune hazırlanması ve üretime dair öngörü edinilmesi Üretim aşamasındaki işleyişin görülebilmesi, gerekli görülen modifikasyonların devreye alınması Üretimde görülebilecek problem ve sebeplerinin belirlenmesi Üretimde oluşabilecek problemlere yönelik çözümlerin üretilmesi Danışman firma bünyesinde gerekli testlerin gerçekleştirilmesi Test sonuçlarının değerlendirilmesi Olumsuz test sonuçlarına yönelik üretimde yapılabilecek iyileştirmelerin belirlenmesi Ürünlerin sunulabileceği Pazar ve pazardaki rekabet durumu üzerine bilgilendirme Üretim son durumunun değerlendirilmesi Genel giderlerin hesaplanarak ortalama birim maliyetin belirlenmesi Ürünün sunulacağı pazardaki uygun müşterilerin belirlenmesi Müşteriler gözönünde bulundurularak ürünün satış fiyatının belirlenmesi Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 73

76 10.4. Proje kapsamında Gerçekleştirilen Model Uygulama Süreci Proje kapsamında belirlenen model uygulama firmaları lif-iplik, dokuma ve terbiye alanlarında üretim yapmaktadırlar. Her bir alandaki firmada ziyaretler ayrı ayrı gerçekleştirilmiş ve çalışmalar firmaya uygun şekilde yürütülmüştür Model Uygulama- TERBİYE Terbiye alanındaki model uygulama çalışmaları kaplama prosesi üzerine gerçekleştirilmiştir. Mevcutta kaplama makinesi bulunan ve belirli prosesleri işleyen bir firmada yeni reçeteler ve üretim parametreleri ile bir teknik tekstil ürünü üretiminde kullanılacak kaplama kumaş çalışması yapılmıştır. 1. Adım: Toplantılar danışman ve model uygulama firmalarının tanıtım sunumları ile başlamış, ardından üretilmek istenen ürünlere dair görüşmeler ile devam etmiştir. Model uygulama firması, A ve B ürünü olarak elde edilecek ürünlerden beklediği özellikleri açıklamış, buna karşılık olarak danışman firma ise A ve B planlarına dair öngörülerini bildirmiştir. Genel bilgilendirme sonrası kullanılacak makinelerin analizi için üretim alanına geçilerek gerekli incelemeler yapılmıştır. DANIŞMAN FİRMA TANITIM SUNUMU Laboratuvar İmkânları Referanslar Genel Kaplama Metotları Terbiye işlemi ile kumaşa kazandırılabilecek özellikler Terbiye ile ilgili son trendler Geleceğe dair öngörüler DANIŞMAN FİRMA ÜRÜNLERE YÖNELİK SUNUMU Hammadde Yardımcı kimyasallar Üretim ve laboratuvar makine, ekipmanları Tedarikçi Firmalar Aynı ürünü üreten firmalar Standartlar Patentler 74 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

77 Tablo 10. Terbiye İş Planı Kurum Personel Sayısı Gün Çalışma Saati Toplam Saat-Adam 1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım 5.Adım Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam 672 TOPLAM Saat-Adam *Günlük Çalışma 8 Saattir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 75

78 Ziyaretin ikinci gününde karşılıklı görüşmeler sonucu A ve B ürünleri belirlenmiştir. Her iki ürün de kaplama metodu ile üretilebilecek, yalnızca kullanılan kimyasallar ve reçeteler değiştirilecektir. Ürünlerin netleşmesinin ardından danışman firmanın ürünlere yönelik ayrıntılı sunumları gerçekleştirilmiştir. Dünyadan hammadde ve yardımcı kimyasal tedarikçisi 6 FİRMA tanıtımı Benzer üretim yöntemleri ile üretilmiş ürünlere dair 12 PATENT tanıtımı Firmaya ilişkin bilgiler toparlandıktan sonra üretilmesi planlanan ürünler için gerekli hammadde ve tedarikçi firmaları belirlenmiş, yapılması gerekecek testler listelenmiştir. İlk grup toplantı sonunda, üretici firmanın ham kumaşı analiz edilmek ve numune hazırlamak üzere alınmıştır. Ziyaret bitiminde, model uygulama firması danışman firmaya numune çalışmalarında kullanılmak üzere %100 polyester, 2 farklı dokuma türünde kumaştan 5 er metre kadar parça vermiştir. 8 ürünlük reçete A ürünü 14 Test 9 ürünlük reçete B ürünü 16 Test 2. Adım: Danışman firma laboratuvarında 2.ziyaret tarihine kadar numune çalışmaları yapılmış ve numuneler ziyarette model uygulama firmasına sunulmuştur. Denemeler 1.ziyarette verilen iki farklı kumaş üzerinde gerçekleştirilmiş ve ziyarete 8 farklı numune getirilmiştir. Numuneler üzerinden aşağıdaki gibi 76 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

79 çeşitli parametrelerin etkileri tartışılarak, kullanılan kimyasallar, reçeteler ve yöntemler üzerine model uygulama firmasına tavsiyelerde bulunulmuştur. - Dokuma yapısının kaplanan nihai ürüne etkisi - Ön terbiye işleminin nihai ürün üzerindeki etkisi - Kaplama ana malzemesinin etkisi - Reçetedeki malzemelerin karıştırılma süresinin önemi - Kurutma ve fikseleme sıcaklığı ile süresi Numunelerin incelenmesinin ardından, en uygun sonucu vermiş olan reçete üzerinden laboratuvarda A ürünü denemesi yapılmış ancak karışım için istenilen form elde edilememiş ve kaplama başarılı olmamıştır. 3. Adım: Danışman firma geliştirmelerine devam etmiş ve bu ziyarette de model uygulama firmasına çeşitli numuneler sunmuştur. Her iki dokuma türündeki kumaşa A ürünü için 3, B ürünü için ise 2 farklı reçete uygulanarak toplamda 10 adet numune geliştirilmiştir. Numuneler toplantı esnasında incelenerek sonuçları tartışılmış ve en uygun sonucun elde edildiği numune, hedeflenen özelliklerden birinin ölçülmesi için teste alınmış ve başarılı olduğu tespit edilmiştir. En uygun sonucu veren reçete üzerinden A ürününe dair laboratuvar denemesi gerçekleştirilmiştir. Uygulamanın bu adımında, laboratuvar çalışmasının yanı sıra ilk üretim denemeleri de yapılmıştır. Hem A hem de B ürününe dair elde edilen en uygun reçeteler kullanılarak kaplama karışım malzemesi hazırlanmış ve aynı dokuma kumaşlara uygulanmıştır. 4. Adım: Ziyaretin bu aşamasında danışman firma istenilen sonuca en yakın numuneleri getirmiştir. Son ziyaretin ardından reçeteler revize edilmiş ve A ürünü için 6, B ürünü için ise 2 numune hazırlanmıştır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 77

80 Kullanılan reçeteler ve parametreler ile ilgili olarak model uygulama firmasına ayrıntılı açıklamalar yapılmış ve en uygun sonucu veren reçeteler üretim makinesinde denenmiştir. Elde edilen sonuçlar, çalışmaların başarıya doğru ilerlediğini gösterir derecede tatmin edici olmuştur. Üretim makinesinde çalışılan numuneler test edilmek üzere danışman firma laboratuvarına gönderilmiştir. 5. Adım: Model uygulama sürecinin son adımı olan 5. Adımda Danışman Firma ve Model Uygulama Firması ile birlikte Danışman Firma nın gerçekleştirdiği test sonuçları incelenmiş ve karşılıklı yorumlar paylaşılmıştır. Gerekli testler hem Danışman Firma numunelerine hem de Model Uygulama Firması nda üretilen numunelere uygulanarak sonuçları karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Sonuçlar üzerinden; - Ham dokuma kumaş yapısının, - Kaplama metodunun ( Bıçak havada veya Bıçak silindirde ), - Kaplama kalınlığının, - Kurutma süresi ve sıcaklığının, - Tüm işlemler sonrası kumaş üzerinde kalan kaplama malzemesi ağırlığının nihai ürün üzerindeki etkileri tartışılmıştır. Sonuçlar standartlar ile karşılaştırıldığında Model Uygulama Firması nın numune sonuçları olumlu bulunmuş ve çalışmaların başlangıcında hedeflenen özellikler elde edilmiştir. Son olarak; birim fiyat, ürünlerin sunulabileceği pazar ve pazardaki rakip firmalar üzerinden görüşülerek toplantılara son verilmiştir. 78 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

81 Model Uygulama DOKUMA Dokuma alanındaki model uygulama çalışmaları ev teknik tekstili üzerine gerçekleştirilmiştir. Konvensiyonel ev tekstili ürünleri üreten model uygulama firmasında katma değeri yüksek teknik tekstil ürünü olan bir perdelik kumaş üretimi amaçlanmış ve uygulamalar bu çerçevede geliştirilmiştir. 1. Adım: Dokuma alanındaki model uygulamanın ilk adımı danışman firma ve model uygulama firmalarının tanıtım sunumları ile başlamıştır. Danışman firma, model uygulama firmasının ilgilendiği ürünler konusunda ziyaret öncesinden bilgilendirilmiş ve ziyarete hazırlıklı gelmesi sağlanmıştır. Bu sayede ilgilenilen her bir ürüne dair hammadde bilgisi, hammadde tedarikçileri, üretim yöntemleri, kullanılan makineler, standartlar, testler ve pazar konusunda ayrıntılı bilgiler içeren sunumlar hazırlanmıştır. Ziyaret süresince bu sunumlar yardımı ile model uygulama firması herbir ürün konusunda ayrıntılı olarak bilgilendirilmesinin yanı sıra gösterilen numune ürünler ile de desteklenmiştir. Makine parkı ziyaret edilerek gerekli incelemeler yapılmış ve makine özellikleri ile mevcut üretim prosesleri danışman firma tarafından kaydedilmiştir. Ziyaretin son gününde yapılan karşılıklı görüşmeler sonucu model uygulama firmasının mevcut üretimi ve makinelerine en uygun teknik tekstil ürünlerinden ilk ikisi Tablo 13 baz alınarak A ve B ürünleri olarak belirlenmiş ve yapılması gerekenlere dair bir yol haritası oluşturulmuştur. A ürünü için teknik özellikli iplikler tedarik edilerek firmanın mevcut makinelerinde üretim gerçekleştirilmesi, B ürünü için ise dokuma kumaş üzerine kaplama yapılmasına karar verilmiştir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 79

82 1.ADIM 2.ADIM 3.ADIM 4.ADIM 5.ADIM Tablo 12. Dokuma İş Planı Kurum Personel Sayısı Gün Çalışma Saati Toplam Saat- Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam Model Uyg. Firması Saat-Adam Danışman Firma - Saha Saat-Adam Danışman Firma - Ofis Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Saha Saat-Adam UTİB BUTEKOM - Ofis Saat-Adam TOPLAM: 896 Saat-Adam *Günlük Çalışma 8 Saattir. 80 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

83 Tablo 13. Model Uygulama-Dokuma Ürün Tablosu 1 den 5 kadar puanlayınız. Ürün A Ürün B Ürün C Ürün D Ürün E Ürün F Ham madde maliyeti/ temin edilebilirliği Teknik olarak üretilebilirliği (yatırım ihyacı) Firma dışı proses ihtiyacı (kaplama vb.) Pazar bulma Rekabet Gücü Sürdürülebilirlik (Yeni Teknik Tekstillere yol göstermesi) TOPLAM 2. Adım: Ziyaretin 2.adımına kadar geçen sürede A ürününe dair, hem danışman firma hem de model uygulama firması tarafından gerekli görülen tür iplik için 2 çeşit iplik araştırıldı. 29 Tedarikçi Firma incelendi. 9 Tedarikçi Firma ile irtibata geçildi. 2 farklı firmadan 100 er kg iplik tedarik edildi. tedarikçi firmalar araştırılmış ve 2 uygun firma belirlenerek numune iplik satın alınmıştır. Bu iplikler ile danışman firmanın önerdiği sıklık ve dokuma yapıları dikkate alınarak numune kumaşlar dokunmuştur. Dokunan kumaşlar için ihtiyaç duyulan kalender işlemi mevcut numune makinesinde farklı sıcaklık ve basınç değerlerinde gerçekleştirilmeye çalışılmış ancak danışman firmanın beraberinde getirdiği katalog ürünleri ile karşılaştırıldığında denemlerden bazı düzenlemelerin tekrar yapılması gerektiği görülmüştür. B ürünü için danışman firmanın beraberinde getirdiği numuneler ile test sonuçları incelenmiştir. Test sonuçlarına göre numunelerin istenilen testten geçtiği anlaşılmaktadır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 81

84 3. Adım: 3.ziyaret tarihine kadar bir önceki ziyarette tedarik edilen 2 farklı iplik ile dokunmuş ham kumaşlar, ısıl işlemler için danışman firmaya gönderilmiş ve işlem görmüş numuneler bu ziyarette model uygulama firmasına sunulmuştur. Tablo 14. Model Uygulama-Dokuma 3.adım numune durumu Danışman Firma Denemeleri Ürün Türü Ham Kumaş Çeşidi Numune Sayısı Toplam Numune Sayısı A Ürünü 1.iplik ile 6 A Ürünü 2.iplik ile 7 13 Numuneler birlikte incelenerek çözüm yolu üzerine görüşülmüş ve model uygulama firmasında da deneme yapılmıştır, bir öncekine göre daha iyi sonuçlar elde edilmiştir. Çıkan sonuçlar üzerinden genel değerlendirme yapılarak, dokuma yapısı ve sıklığın değiştirilerek yeniden kumaş dokunması ve danışman firmaya gönderilmesine karar verilmiştir. 4. Adım: Dokuma model uygulama çalışmasının 4. Adımından önce Model Uygulama Firması, Danışman Firma nın tavsiye ettiği sıklıkta kumaşları dokumuş, bir kısmını işlem görmesi için danışman firmaya gönderirken bir kısmına da kendisi bitim işlemi uygulamıştır. 4. Adım ziyaretinde bu numuneler karşılaştırılmış ve üretim esnasında karşılaşılan problemler paylaşılmıştır. Numuneler incelendiğinde Model Uygulama Firma numunelerinin hedeflenene çok yakın olduğu, ancak birkaç problemin mevcut olduğu görülmüş, çözüm yolları aranmıştır. Numuneler üzerindeki problemlerin çözümü için alınması gereken önlemlerin belirlenmesinin ardından bu ziyarette yeni üretim denemeleri 82 Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 82

85 gerçekleştirilmiştir. Denemeler sonucunda görünüm açısından hedeflenen sonuç elde edilmiş ve numune kumaşlar test için Danışman Firma ya gönderilmiştir. 5. Adım: Ziyaretin son adımında, Danışman Firma tarafından A ürününe dair tamamlanan testlerin sonuçları incelenmiş ve sonuçlar üzerinden yorumlar paylaşılmıştır. Model Uygulama Firması nda üretilen son numunelerin test sonuçları hedeflenen değerlere ulaşıldığını göstermiş ve çalışmalar başarılı bulunmuştur. Testler ve standartlar üzerine yapılan çeşitli yorumların ardından Danışman Firma ürünün pazara sunulma aşamasına dair çeşitli tavsiyelerde bulunmuş, ürünün birim fiyatı hesaplanarak pazardaki mevcutlar ile karşılaştırılmıştır. Bunun yanı sıra ürün maliyetinin düşürülebilmesi için yapılabilecekler tartışılmış ve çeşitli aksiyon planların yapılmıştır. Son olarak ise, Danışman Firma tarafından ürünün satılabileceği pazara dair çeşitli bildirimler yapılarak çalışma sona erdirilmiştir. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 83 83

86 Model Uygulama LİF-İPLİK Model uygulama firmasının üretmeyi arzuladığı ve üzerine yoğunlaştığı 4 teknik tekstil ürünü danışman firma tarafından teknik olarak anlatılmıştır. Bu anlatım sırasında ham madde, ham madde tedariği, üretim prosesi, üretim yapılacak makineler, gerekiyorsa mevcut makine modifikasyonları, pazar imkanları gibi konulara değinilmiştir. 1. Adım: Lif-iplik model uygulama firması; mevcut makine parkuru, üretim prosesleri, teknik ekip yetkinliği, mevcut ürünleri gibi başlıklar altında kendi mevcut teknik durumunu aktarmış ve danışman firma ile birlikte makine parkuru gezilerek model uygulama firması mevcut durumu analiz edilmiştir. Danışman firma çalışılması muhtemel konular üzerinde daha önceden yapmış olduğu araştırma ve deneyimlerini paylaşarak teknik ve ham madde tedarikçileri hakkında bilgi vermiştir. Toplantı sonunda A ve B planları için üretimi yapılacak ürünlere karar verilmiştir. Buna bağlı olarak A Planı üretimi için gerekli hammadde, ilk deneme çalışmalarının yapması için danışman firmaya gönderilmiş, gerekli kimyasal katkı maddesi danışman firma tarafından tedarik görüşmeleri yapılarak model uygulama firması tarafından tedarik edilmiştir. B Planı üretimi için gerekli düze modifikasyonu için düze üretim firmalarıyla irtibata geçilmesine karar verilmiştir. Üretim aşamasında yapılacak testlerden model uygulama firmasında bulunanlar ile ilgili bilgi verilmiştir. Bunların haricinde kalan testler ise danışman firma tarafından üstlenilmiştir. 2. Adım: Model uygulama firmasından gönderilen hammaddelerle danışman firmanın ürettiği ürünler incelenerek parametreler üzerine görüşülmüştür. Teknik Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir?

87 tekstil ürünü üretiminde gerekli kimyasal katkı maddesi tedariği için danışman firmanın tedarikçilerle irtibata geçmesi kararlaştırılmıştır. Danışman firmanın; model uygulama firmasından gelen hammadde ve tedarikçiden sağlanacak kimyasal katkı maddesi ile A planı için ilk denemeleri, model uygulama firması üretim parametrelerinde gerçekleştirmesi kararlaştırılmıştır. Bunun yanı sıra parametrelerde değişiklik yapılarak da üretim gerçekleştirilmiş ve değişik parametrelerin etkisi görülmeye çalışılmıştır. Ayrıca B Planı için; danışman firma ve uygulama firması düze ile ilgili olarak ayrı ayrı kendi irtibatta bulundukları firmalar ile görüşmüş ve sonuçları toplantı sırasında teknik ve mali açıdan beraberce tartışılmış, hangi firmadan düze tedarik edileceği belirlenmiştir. Uygulama firmasında makine (düze) hazır olmadığından ilk denemelerin danışman firmanın kendi makinelerinde yapılması kararlaştırılmıştır. Denemeler yine model uygulama firmasının üretim parametreleriyle yapılmıştır. 3. Adım: Danışman firmanın A ve B planları için ürettiği numuneler birlikte incelenmiştir. A Planı için bir tedarikçi firmadan daha kimyasal katkı maddesi alınmasına karar verilmiş, B Planı için optimum parametreler bulunması amacıyla değişik parametrelerde üretim denemeleri yapılması kararlaştırılmıştır. Ayrıca model uygulama firmasında da B Planı için danışman firma ile birlikte bazı üretim çalışmaları yapılmıştır. Tedarikçiden sağlanacak katkı maddesi ile üretim çalışmaları yapılması kararlaştırılmıştır. 4. Adım: Plan A için, uygulama firmasında üretim denemeleri yapılmış ve sonuçlar, danışman firmada yapılan üretim ile karşılaştırılmıştır. Makine farkından, kullanılan ham madde cinsinden kaynaklı farklar tespit edilmiş ve bu sonuçların iyileştirilmesi için neler yapılabileceği üzerine karşılıklı tartışılmıştır. Teknik Tekstil Üretimine Nasıl Geçilir? 85 85