KASTAMONU ŞEHRİ KAPI HALKALARI VE TOKMAKLARI DOOR-RINGS AND DOOR-KNOCKERS IN THE TOWN OF KASTAMONU

Transkript

1 Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi KASTAMONU ŞEHRİ KAPI HALKALARI VE TOKMAKLARI Özlem ATAOĞUZ ÇAL Gazi Ü. Mesleki Eğitim Fakültesi, El Sanatları Eğitimi Bölümü, Ankara. Özet Yayınlar itibarıyla Kastamonu şehri Türkiye'nin en çok kapı halkası ve tokmağını bulabildiğimiz şehirlerin başında gelir. Toplam 279 kapıdan 126 tanesinde halka kullanılmıştır. Çoğunluğu döküm tekniğindedir, demirden yapılanları da görülür. Çapları 3 10 cm. arasında değişir. Süslü olan kısımları aynalıklarıdır. Onlarda da iki tip vardır. Kapılarda halkaların dışında 13 kapı tokmağı tipi belirlenmiştir. 4. ve 11. tipi dışında tamamı döküm tekniğindedir. Bir kısmı tip olarak Avrupa kökenlidir fakat bazılarının kalıbı alınarak Türkiye'de üretilmiştir. Tokmakların yarısına yakını 1. tiptendir. 6 tipten sadece birer örnek bulunması Kastamonu'da 1tipin yaygın olduğunu gösteriyor. DOOR-RINGS AND DOOR-KNOCKERS IN THE TOWN OF KASTAMONU Abstract Kastamonu is one of the towns in Turkey where you could find most of the door-rings and door-knockers. 126 of a total of 279 doors have door-rings. Most of them are made of the dokum technique, though some are made of iron. They vary in diameter of between 3-10 cm. The decorative parts are the door-discs, which are of two types. In addition to the door-rings, the doors have been identified to have 13 different door-knockers. These are all made of the mouled technique except for the 4 th and the 11 th type. Some have European roots in terms of the type, but some has been produced in Turkey by way of importing their mouled. Almost half of the knockers are of the 1 st type. The fact that there is only one example of the 6 th type leads to the conclusion that the 1 st type is the most common in Kastamonu. Giriş Kapı halkaları ve tokmakları hakkında son yıllarda giderek artan çalışmalar yapılmasına karşılık, sayıca çok olmaları dikkate alınırsa, bu çalışmaların son derece yetersiz oldukları görülmektedir. Çalınabilmeleri kolay olduğu için hurdacılara satılmakta ve bu yüzden sayıları da giderek azalmaktadır. Kastamonu şehrindeki kapı halkaları ve tokmakları hakkında bir lisans tezi dışında araştırma yapılmamıştır. Bu tezde de tiplerin hepsi yoktur, sayısal döküm verilmemiştir 1. Bu çalışmamızda bütün şehir dolaşılarak toplam örnek sayısı ve tipler belirlenmiştir. Buna göre şehirde toplam 279 kapıda, halkaların dışında 13 tip tespit edilmiştir. Bazı kapılarda 2 ve 3 örnek bir arada bulunabilmektedir. İki kanatlı kapılarda genellikle iki kanatta aynı tokmak veya halkadan birer tane vardır. Bunlar toplam sayıda birer tane olarak hesaplanmıştır. Bütün bir şehir incelendiği için arada gözden kaçan örnekler de olabilir. Ancak bunlar bütünü etkileyecek sayıda olmayacaktır. Araştırmaların çoğunda sayısal 1 Karabacak 1992 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

2 486 Özlem ATAOĞUZ ÇAL döküm yoktur. Verilenler itibarıyla 276 örnek ve 16 tiple Hatay başta gelmektedir 1. Bu durumda Kastamonu şu anda en çok örneği barındıran şehir olarak dikkati çekmektedir. Konuyla ilgili yayınlarda, tipler anlatılırken yapılacak atıflarda görüleceği üzere, genellikle tokmakların biçimlerine göre adlandırmalar yapılmıştır. Türkiye deki bütün merkezler incelenmedikçe son durum anlaşılamayacağı ve biçimlerine göre adlandırmalarda sıkıntı yaşandığı için, biz bu yola gitmedik ve tiplerin hepsine bir rakam vermeyi uygun gördük. A- Kapı Halkaları Toplam 279 kapıdaki örnekten 126 kapıda halka kullanılmıştır. Genellikle kapının iki kanadında birer tane yer alır. Üç parçadan oluşmaktadır: Halka, halkayı kapıya sabitlemeye yarayan iki kollu kapı çivisi ve halka aynası. Ayna her örnekte yoktur. Kapı çivisinde, kolların birleştiği baş kısmı yuvarlaklaştırılmıştır ve kapının dışında kalır. Halka iki kolun arasından bu yuvarlak kısma geçirilir. Sonra iki kol, kapı aynasının ortasındaki delikten kapıya çakılır. Kollar kapının arka yüzünde, uç kısımları bükülerek ters yönlerde kapıya geri çakılır. Bu şekilde, kırılmadığı veya kapı çürümediği sürece halkayı sökmek çok zor olur. Kastamonu daki halkalar ölçüleri itibarıyla küçük, orta ve büyük olmak üzere üçe ayrılır. Küçüklerde çap, ortalama 3 4 cm. arasındadır. Kalınlıkları genellikle 5 mm. dir. 65. örnekte olduğu gibi aynı çapta fakat daha kalın olanları da vardır. Diğerlerine göre sayıları biraz daha fazladır. Orta büyüklükte olanlarda çap 5-6 cm. dir. Kalınlıkları, genelde küçük olanlarla aynıdır. Büyüklerde çap 7-10 cm. arasında değişir. Kalınlıkları da 7 8 mm dir. Bunlarda döküm ve dövme demir olmak üzere iki teknik görülür. Dövme demir sayı olarak diğerine göre çok azdır ve daha çok büyük halkalarda tercih edilmiştir (Foto 1-5). Dökümle yapılan halkalarda zamanla renk kararması olduğu için metal olarak tunç mu yoksa pirinç mi kullanıldığını tam belirleyemedik. Ancak belli olanlarda pirinç çoktur (Foto 6). Kapı halkalarının en süslü yerleri aynalarıdır. Kastamonu da bizim göbekli dediğimiz, kenarları düz, ortası çukur yuvarlak bir çorba tabağına benzer olan tipi yaygındır. Bu biçim çukur kısmı dışa gelecek şekilde kapıya yerleştirilir, ortasındaki delikten kapı çivisi çakılır. Halkanın ölçüsüne bağlı olarak ayna çapları da değişmektedir. Çapları her zaman halka çapından daha geniştir. Kenarları düz, dişli ve yuvarlak dilimli olmak üzere üç tipi görülür. Halkanın düz olan kenar şeridinde, delinerek yapılmış, anahtar deliğine benzer bir şekil tekrar edilmiştir. Halkalar kalın saçtan kesilmiştir veya dökümdür. Döküm olanlarda bu kenar süsü yoktur. Göbekli aynaların yanı sıra, diğer şehirlerde genellikle görüldüğü gibi, düz aynalar da vardır (Foto 10). Bazı kapılarda halkanın yanı sıra tokmak da kullanılması (Foto 7, 8, 9), bunların asıl işlevinin haber verme değil, kapıyı açıp kapama olduğunu göstermektedir. Bu yüzden de ilk kullanım tarihini belirlememekle beraber, mimarinin ortaya çıktığı dönemden itibaren kullanıldığını söyleyebiliriz. En azından kapıdaki yeri bakımından orijinal kabul edilebilecek, 13. yy. ilk yarısından Ankara Kuyulu Mescidi kapısında halka yer 1 Çal 2001 : Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

3 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 487 alır 1. Süleymaniye Camisi ( ) pencere kanatlarında halkalar kullanıldığı inşaat defterinden anlaşılmaktadır 2. Toplam örneğin neredeyse yarıya yakınının halka olması, halkaların çoğunun döküm ve küçük olması bakımından Hatay örnekleri ile benzerdirler. Yalnız Hatay örneklerinin aynaları farklıdır 3. Tarsus ta 4 döküm tekniğinde kalın ve yivli, Kayseri de 5 dövme demirden, Sivas Divriği de 6 ve Bitlis te 7 kalın sactan halkalar görülür. Safranbolu 8 ve Kayseri deki 9 dövme demir halkaların aynaları bezeme bakımından Kastamonu örnekleri ile benzer olmalarına karşılık, aynanın düz kenar kısmı bunlarda yoktur. Çemişgezek, Kemaliye, Divriği de bunların yanı sıra bir çerçeve içine alınmamış kıvrım dallı aynalar da vardır. Bu halkaların da çoğu dövme demirden veya kalın sactandır 10. Aynaların düzenlenişi bakımından geleneksel olanı, ayna içinin delme tekniği ile rumipalmetlerle bezenmesidir. Afyon 11, Safranbolu, Göynük, Uşak 12, Ayaş 13, Bursa 14, Ankara, Amasya, Erzurum, Sivas, Kula, Uşak, İzmir 15, Beypazarı 16, Malatya 17 gibi merkezlerde olan benzer örnekleri yayımlanmıştır. Kayseri örneğinde gövdenin alt yarısı burmalıdır 18. Antalya, Tokat, Isparta gibi merkezlerde bunların örnekleri görülür yy. lara tarihlenen bu tipten başka ayrıca rumi-palmet yerine değişik geometrik şekiller 19 veya Bursa da altıgen, sekiz köşeli yıldız, geçme dairelerden oluşan dilimli 20, 6 dilimli 21 biçimlerden oluşanları da vardır. Daha renkli bir görünüş elde etmek için aynalığın altına renkli kadife çakıldığı da biliniyor 22. B- KAPI TOKMAKLARI Kapı tokmakları hakkındaki yayımlarda örneklerin biçimlerine göre tipoloji yapıldığı görülmektedir. Henüz Türkiye deki örneklerin tamamı bilinmediği ve biçime 1 2 Bozer 1995: 416 Barkan 1979: Çal Çal 1998d: Yayımlanmamış bildiri 5 Kartal 1988 : Özen 1985 : Sayan-Öztürk 2001 : Barlas 1997 : ; Sönmez 1976 : 18 9 Kartal 1988 : Özen 1985 : Çal 1999c : Çal 1999b : Çal 1998a : Olşen 1988a : 28 Olşen 1988b : 28 ; Arseven : 549, Şekil ; Günay 1989 : 120. Fot. ; Doğanbaş 1997 : 42 ; İmamoğlu 1992 : 73 ; Karpuz 1984 : 174 ; Bilget 1988 : 31. Fot. ; Sayan 1997 : 93. Fot. ; Baş 1996 : 55 ; Baş 1982 : Çal 1998b : Yayımlanmamış bildiri Özme-Şahin 2001 : 128 Kartal 1988 : 26 Berry 1934 Tanyeri 1985 Eyice 1974 : 24 Özen 1985 : 58 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

4 488 Özlem ATAOĞUZ ÇAL göre yapılacak adlandırmalarda çeşitli zorluklar çekildiğinden biz şimdilik her tipe bir numara vermeyi uygun gördük. Bu durumda 13 tip ortaya çıkmaktadır. 1. Tip: Uçları içeri doğru bükülmüş ve ağzı yukarı doğru bir C harfine benzer. C kıvrımlı 1 veya yatay oval biçimli gibi isimler verilmiştir 2. Döküm tekniğinde yapılmışlardır. Uçlarının takıldığı kapıdaki sabit parçanın üstündeki büyük, altta kapıya vurulan çıkıntılı kısımdan aşağı doğru olanı küçük olmak üzere aynalığı iki parçadır (Foto 11). Kenarları dilimli yaprağa benzer biçimlileri veya değişik tipleri vardır. 67 örnekle yaygın tiplerden biridir (Bkz. Liste Örnek ) Adana, Afyon, Akşehir, Gerze, Giresun, Sivrihisar, Tokat, Beypazarı Ayaş, Niğde, İnebolu, Kayseri gibi şehirlerde kullanıldığı belirtilmektedir 3. Türkiye nin en yaygın tiplerinden biri olduğu anlaşılan bu tipin şehirlere göre yoğunluğu değişmektedir. Beypazarı ndaki toplam121 örnekten 56 tanesinin bu tipten olmasına karşılık, Hatay gibi çok sayıda örneğin bulunduğu bir şehirde hiç yoktur 4. Kastamonu da bu tipe Bursa Tipi denildiği belirtilmektedir 5. Kapı tokmaklarının en çok kullanılan tipidir. Halkalardan dışında, 146 kapı tokmağından veya toplam 286 örnekten 67 tanesi bu tiptedir. 2. Tip: Birinci tipin sade bir şeklidir. Daha incedir. Kapıya vurulan alt orta kısmı biraz şişkincedir. Sadece üst parçası olan aynalığın, 4 ayrı şeklini tespit ettik. Aynalıkları farklı olan örneklerde kalıp değişiktir dolayısıyla gövdelerde de küçük farklar görülür. Döküm tekniğinde yapılmıştır. Benzer olmalarına karşılık birinci tipten daha azdır, 15 örneği belirlenmiştir (Bkz. Liste Örnek ) (Foto 12 16). Ayaş, Niğde ve İnebolu da görülür, Afyon daki, örneğimizle eştir Tip: El biçimlidir. 4 alt tipinde toplam 22 örneğini belirledik (Bkz. Liste Örnek ). Bileğe kadar bir insan (daha çok kadın) eli önden görünür şekilde verilmiştir. Avuç içinde, büyüklüğü örneklere göre değişen bir top bulunmaktadır. Batı kökenli bir tip olmakla birlikte Türkiye de çeşitli ölçülerde çoğaltıldığı, her bölgede görülen (Bartın, Bitlis, Bolvadin, Boyabat, Bursa, Diyarbakır, Elazığ, Giresun, Gerze, Isparta, Mardin, Mersin, Niksar, Siirt, Sinop, Tokat, Urfa, Uşak, Yalvaç, Zile) yaygın tiplerden biri olduğu, buna karşılık Tarsus taki 71 örnekten 29 tanesinin, Beypazarı nda ise 121 örnekten 5 tanesinin el biçimli olmasına bakarak, bazı şehirlerde moda olduğu ileri sürülmüştür 7. Bilekteki bileziğin üstündeki şekillere göre 5 farklı kalıp belirledik. Buna karşılık Hatay da 7 değişik alt grup tespit edilmiştir. Mezartaşlarında görülen el şeklinin Fatma Ana nın Eli olarak kabul edildiği ve el motifinin insanları kötü ruhlardan koruduğuna inanılmaktadır Çal 1998b Çal 1999b : 280 Çal 1998c :280 Çal 1998b : Yayımlanmamış bildiri ; Çal 2001 Karabacak 1992 : 12 Çal 1999c: 52 Çal 1999b: Karamağaralı 1992 : 21 Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

5 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 489 3a: Sol elin bileğinde 4 yapraklı çiçeğe benzer bir şekil vardır. Küçük parmağın yanındaki parmak yüzüklüdür. 22 örneğin 12 tanesi bu tiptedir 1 (Foto 17). Bir örneği de Malatya dadır 2. 3b- Sol elin bileğinde kumaş üstünde inci dizisi işlenmiştir. 22 örnekten 6 tanesi bu tiptedir. Hatay daki el biçimli 97 örnekten 13 tanesi bu gruptandır 3. 3c: Sağ elin bileğinde fiyonklu bir bilezik görülür. Yine avuç içinde top, orta parmakta yüzük vardır. El biçimli 22 örnekten üç tanesi böyledir (Foto 18). Hatay daki el biçimli 97 örnekten 56 tanesi bu gruptandır 4. 3d- Bu son tipte bilekte her hangi bir motif yoktur, düzdür. 1 örnekte kullanılmıştır. 3e- Bilekteki kumaşın üstünde, ortasında yuvarlak madalyon bulunan bir bilezik görülür. Sol elin orta parmağında yüzük vardır. Avuç içindeki top hayli iridir (Foto 19). 4. Tip: Genellikle 2 cm. eninde, 0. 5 cm. kalınlığında, cm. uzunluğunda demirden bir çubuktur. Alt ucu dışa doğru hafif bir kıvrım yaptıktan sonra kapıya doğru bir L biçimi oluşturacak şekilde bükülmüştür. Tam altındaki, kapıya çakılı kabaraya vurulan uç kısmı gövdeden biraz taşkındır. Toplam 286 örnekten 33 tanesinde görülür (Bkz. Liste Örnek ). Bunların da 19 tanesinde alt kısmı hafif bir kavisten sonra kapıya doğru bükülürken (Foto 24), 14 tanesinde bu kavis olmaksızın L biçimi uygulanmıştır (Foto 20 23). Beypazarı nda 55 /121 örnek ile ikinci büyük gruptur 5. Hatay da ise 151 tokmaktan 34 tanesi böyledir, ön yüzlerinde kazıma tekniği ile basit geometrik bezemeler görülür 6. Adana, Akşehir, Antalya, Çemişgezek, Isparta, Karaman, Samsun, Sivrihisar, Tokat, Harput, İçel, Sivrihisar da tespit edildiği belirtilmiş 7, Tarsus 8, Niğde 9, Amasya 10, Ankara 11, Erzurum 12, Kayseri 13, Sivas 14, Afyon 15 Divriği den 16 örnekler yayımlanmıştır. Bu yayımlardaki örneklerde alt kısımdaki kavisler daha belirgin olmasına karşılık, Kastamonu örneklerinde taşkın değildir. 5. Tip: Kabaca bir armut biçiminde olan bu tipten 6 örnek bulunabildi (Bkz. Liste Örnek ). Her birinin biçimi ve ölçüleri diğerinden biraz farklıdır (Foto 25 28). Bazılarının 8 rakamı gibidir. İşçilikleri basittir. Döküm ve dövme Çal 1999b : 174 Özme-Şahin : 127 Çal 1999b : 174 Çal 1999b: 174 Çal 1998b Çal 2001: Çal 1999b: Çal 1998d: Bu yayımda fotoğraf yoktur. 9 Çal 1999a : Doğanbaş 1997 : Arseven: Karpuz : Kartal 1997 : Olşen 1988c 6. Fot. 15 Çal 1999c : Özen 1985 : October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

6 490 Özlem ATAOĞUZ ÇAL demir olmak üzere iki teknik görülür. Hatay dan benzer bir örneğine vazo biçimli 1, Niğde de biraz farklı bir şekline armut biçimli denilmiş 2, Afyon 3, Kayseri 4, Divriği, 5 Kastamonu 6, Tarsus 7, Niğde de 8 benzer örnekleri yayımlanmış, Adana, Kayseri Gesi de benzer örnekleri olduğu belirtilmiştir Tip: Döküm tekniğinde yapılan bu tipin 1 örneği vardır (Örnek 272). Genel şekli bir U harfine benzeyen tokmakta, kollar uçlarından iri bir yaprak biçimli aynaya takılmıştır. Kapıya vurulan alt orta kısmı ise istiridye kabuğu gibi bir çiçek şeklindedir (Foto 29). Avrupa dan ithal olmalıdır. 7. Tip: Tek örneği döküm tekniğindedir (Örnek 273). Kolları yukarıya doğru hafif genişleyen bir U harfi şeklindedir. Kollar üstten aynalığa takılmıştır. Tokmağın ön yüzü inci dizisine benzer biçimde süslenmiştir. Kapıya vurulan alt kısmın ortası yaprak şeklinde çıkıntılıdır (Foto 30). Avrupa dan ithal olmalıdır. 8. Tip: Yine döküm tekniğinde bir tane bulunabilmiştir (Örnek 274). Ağzı yukarı doğru C kıvrımlı alt parçanın uçlarına, aynı şeklin yarısının bu sefer sırt sırta eklenmesiyle yapılmış gibidir (Foto 31). İki parça halindeki aynanın üst parçası yuvarlak, alt parçası baklava dilimi şeklindedir yılına tarihlenen Birgi Karaoğlu Camisi kapısında da görülür tarihli Üsküdar Mihrimah Sultan Camisi nin kapı kanadındaki, 18. veya 19. yüzyılda eklendiği anlaşılan kapı tokmağı ise bu tipin üçlü uygulaması gibidir Tip: Genel biçim olarak 8. tiple aynıdır. Farklı olarak tokmak dört tane c kıvrımından oluşur. Alttaki ikisi ağızları karşı karşıya gelecek şekilde, üsttekiler ise sırt sırta gelecek şekilde düzenlenmiştir (Foto 32). Belirlenen bir tanesi (Örnek 275) döküm tekniğindedir. 10. Tip: Kıvrımlı bitki biçimlidir (Foto 33). Bir tane vardır (Örnek 276). 11. Tip: 4. tipin bir alt grubu olarak da kabul edilebilir. Tek örneği, iki kıvrımlı düşey bir demir çubuk biçimindedir (Foto 34) (Örnek 277). Afyon, Çemişgezek, Giresun, Malatya, Ayaş, Niğde, Tarsus ve Kayseri de benzer örnekleri olduğu bildirilmiştir Tip: Esas itibarıyla bu da armut şekline benzer. Bitki kıvrımlarıyla yapılmıştır. Kollar uçlardan paraşüte benzer biçimi olan aynalığa bağlanmıştır. Alt ortasında iri bir yaprak görülür (Foto 35). Döküm tekniğindedir (Örnek 278) Çal 2001 : 176 Çal 1999a : 122 Çal 1999c: 51 Kartal 1987 : 26 Özen 1985 : 61 Karabacak 1992: 22. Fot. Çal 1998d Çal 1999 : 122 Çal 2001 : 282 Kuyulu 2001 : 97. s., 59. Fot. Sinemoğlu 1981 : 41 Çal 1999b : 281 ; Özme-Şahin 2001 : 125 Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

7 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları Tip: Döküm tekniğinde 1 örneğini belirledik (Foto 36) (Örnek 279). Hatay da armudi tip adı verilen bu tipin Gerze / Sinop ve Tokat ta 1 kullanıldığı belirtilmiş, Malatya da halka formlu tip olarak gösterilmiştir 2. Kaynaklar 1. ARSEVEN, Celal Esat, 1965 Kapı Tokmağı, Sanat Ansiklopedisi, 2.C, İstanbul, s ARSEVEN, Celal Esat, Türk Sanatı Tarihi, 8. Fasikül, İstanbul. 3. BARKAN, Ömer Lütfi, 1979 Süleymaniye Cami Ve İmareti İnşaatı, 2. C. Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara. 4. BARLAS, Uğurol, 1977 Halk Bilimi Açısından Safranbolu Evleri Kapı Tokmakları, 5. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyonu Bildirileri, Ankara, s BAŞ, Ufuk Arığ, 1982 İzmir Evinde Kapı, Bilim Birlik Başarı, 9. Yıl, 33. Sayı, s BAŞ, Ufuk Arığ, 1996 Kapı Tokmakları, Sanatsal Mozaik, 15. Sayı, s BİLGET, Burhan, 1988 Sivas Evleri, Ankara. 8. BERRY, Burton Y., 1934 Turkish Door Furnishings, Ars Islamica, Vol. I, Part II, p BOZER, Rüstem, 1995 Kemerli Şemaya Sahip Selçuklu Devri Ahşap Kapı Kanatları, Dokuzuncu Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 1. C. Kültür Bakanlığı Yayımı, Ankara, 1995, s ÇAL, Halit, 1997 Şanlıurfa Kapı Tokmakları, Şanlıurfa, Ankara, s ÇAL, Halit, 1998 a Geleneksel Ayaş Evlerinde Kapılar ve Kapı Tokmakları, Ayaş ve Çevresi Kültür - Sanat Sempozyumu Bildirileri, 2 3 Mayıs 1997, Ankara, s ÇAL, Halit, 1998 b Beypazarı Kapı Tokmakları, 1. Beypazarı Kültür ve Sanat Sempozyumu Mayıs 1998, Yayımlanmamış bildiri. 13. ÇAL, Halit, 1998 c Geleneksel İnebolu Evlerinde Kapılar ve Kapı Tokmakları, I. İnebolu Kültür ve Sanat Sempozyumu, 8 Haziran 1998, Yayımlanmamış Bildiri. 14. ÇAL, Halit, 1998 d Tarsus Kapı Tokmakları, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Dünden Bugüne 1. Tarsus Sempozyumu Aralık 1998, Adana. 15. ÇAL, Halit, 1999a Niğde de Kapı Tokmakları, Art-Dekor, 77. Sayı, İstanbul, s ÇAL, Halit, 1999b Osmanlı Kapı Halkaları Ve Kapı Tokmakları, Osmanlı, 11. C ÇAL, Halit, 1999c Afyon Şehrinin Kapı Tokmakları, Vakıf Ve Kültür, 2. C. 6. Sayı, Ankara, Çal 2001 : 176 Özme-Şahin: 127 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

8 492 Özlem ATAOĞUZ ÇAL 18. ÇAL, Halit, 2001 Hatay Kapı Halkaları Ve Tokmakları, Ortadoğu da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, 1. C, Ankara, DOĞANBAŞ, Muzaffer, 1997 Amasya Evleri ve Kapı Tokmakları, Sanatsal Mozaik, 24. Sayı, s GÜNAY, Reha, 1989 Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu, Ankara, Foto İMAMOĞLU, Vacit, 1992 Geleneksel Kayseri Evleri, Ankara. 22. KARABACAK, Özlem, 1992 Kastamonu Evlerinde Görülen Kapı Tokmakları, A. Ü. DTCF Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Lisans Tezi, Ankara. 23. KARAMAĞARALI, B Ahlat Mezartaşları, Kültür Bakanlığı, Ankara. 24. KARPUZ, Haşim, 1984 Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri, Ankara. 25. KARTAL, Mehmet, 1988 Eski Kayseri de Kapı Tokmakları, İlgi, 53. Sayı, s KUYULU, İnci, 2001 Karaoğlu Camii, Birgi- Tarihi, Tarihi Coğrafyası Ve Türk Dönemi Anıtları, Kültür Bk. Yayımları, Ank. 2001, s OLŞEN, Koray, 1988 a Anatolian Door Konockers, Image, 11. Sayı, s OLŞEN, Koray, 1988 b Trabzon da Kapı Tokmakları, Trabzon, 2. Sayı, Trabzon, s OLŞEN, Koray, 1988 c Kapı Tokmakları, Deri/Leather Fashion, 3. Yıl, 10. Sayı, s ÖZEN, Kutlu, 1985, Divriği Demirci Esnafının Geleneksel Kapı Süsleme Sanatı, Türk Folkloru Araştırmaları, 1985/1, Ankara, s ÖZME, Adil-ŞAHİN, H, 2001 Geleneksel Malatya Evlerinde Cümle Kapıları, Türk Arkeoloji Ve Etnoğrafya Dergisi, 2. Sayı, Ankara, s SAYAN, Yüksel, 1997 Uşak Evleri, Ankara. 33. SAYAN, Yüksel, ÖZTÜRK, Şehabettin, 2001 Bitlis Evleri, Kültür Bakanlığı Yayımı, Ankara. 34. SİNEMOĞLU, Nermin, 1981 Üsküdar Mihrimah Camii (İskele Camii) Ana Giriş Kapısı Kanatları, Akademi Mimarlık Ve Sanat, 10. Sayı, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayımı, İstanbul, s SÖNMEZ, Zeki, 1976 Geleneksel Maden Sanatımızın Safranbolu da Yaşatılan Örnekleri Türkiye Turing Otomobil Kurumu Belleteni, 333. Sayı, s ŞAPOLYO, Enver B., 1970 Kapı Tokmakları, Önasya, 56. Sayı, s TANER, Pertev, 1979 Kapı Tokmakları, Türkiyemiz, 27. Sayı, İst. s TANYERİ, Sevgi, Alexandre M. Raymond un Anadolu da Eski Türk Çinleri Dini Ve Sivil Mimari Örneklerinden İzlenimler, Sanat Dünyamız, 33. Sayı, İstanbul, s UNUTMAZ, İrfan, 1986 Diyarbakır Evlerinin Kapı Tokmakları, Antika, 21. Sayı, s YALMAN, Bedri, 1982, Yeşil Türbe Bursa, İlgi, 34. Sayı, s Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

9 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 493 EKLER HALKALAR 1 Acısu Sok. Nu: 3 39 Dutdibi Sok. Nu: 1 (döküm) 2 Açıkbaş Sok. Nu: Engin Çeşme Sok. Nu: 28 3 Açıkbaş Sok. Nu: 11A 41 Enginçeşme Sok. Nu: 1 4 Açıkbaş Sok. Nu: 27 (2 tane) 42 Enginçeşme Sok. Nu: 23 5 Açıkbaş Sok. Nu: 27 -küçük 43 Enginçeşme Sok. Nu: 23A 6 Açıkbaş Sok. Nu: 5 A (2 tane) 44 Enginçeşme Sk. Nu: 27-büyük dkm 7 Ak Sok. Nu: 1 L ile 45 Enginçeşme Sok. Nu: 30 8 Akdoğanlı Sok. Nu: 1 -büyük 46 Enginçeşme Sok. Nu: 4A 9 Akdoğanlı Sok. Nu: 5 -küçük 47 Göbelek Sok. Nu: 12 küçük 10 Akdoğanlı Sok. Nu: 7- küçük 48 Göbelek Sok. Nu: 12A- küçük 11 Akdoğanlı Sok. Nu: 7A -küçük 49 Gökdere Cad. Nu: 2 büyük 12 Akdoğanlı Sok. Nu: 8 -büyük 50 Gökdere Cad. Nu: 20 büyük 13 Aslan Sok. Nu: 2 Gümüşlü Cad. 51 Güğümcü (I) Sok. Nu: 41 küçük 14 Aslan Sok. Nu: kıvrımlı 52 Gümüşlü Cad Nu: 23-2 tane +1 kıvr 15 Aslan Sok. Nu: kıvrımlı ile 53 Gümüşlü Cad. Nu: Aşağıimaret Yolu Nu: 1B- küçük 54 Gümüşlü Cad. Nu: Aşağıyol Sok. Nu: 7A + L biçimli 55 Gümüşlü Cad. Nu: 54-2 tane 18 Atabey Sok. Nu: 1-2 tane 56 Gümüşlü Cad. Nu: 72A 19 Atabey Sok. Nu: Gümüşlü Cad. Nu: 9-2 tane +1 kıvr. 20 Atabey Sok. Nu: 28 + L biçimli 58 Gümüşlü Cad. Nu: 9 B 21 Atabey Sok. Nu: Halkbank Sok. Nu: 5 büyük kalın 22 Atabey Sok. Nu: 7 60 Hızaroğlu Sok (I) Nu: 28A- küçük 23 Başveren Sok. Nu: tane 61 Hızaroğlu Sok. Nu: 18 Gökdere Cd. 24 Bayansuyu (I) Sok. Nu: 5B -büyük 62 Horozoğlu Sok Nu: 25B küçük 25 Bayansuyu (I) Sok. Nu: 5C-büyük 63 İnebolu Cad. NU: 33 A- küçük 26 Bayraktar Sok. Nu: İnebolu Cad. Nu: 74- küçük 27 Bayraktar Sok. Nu: 17 -küçük 65 İsfendiyar Sok. Nu: 7- küçük kalın 28 Bayraktar Sok. Nu: Kafadar Sok. Nu: 1- çok büyük 29 Bayraktar Sok. Nu: 5 -küçük 67 Kafadar Sok. Nu: 6 30 Bayraktar Sok. Nu: 7 -küçük 68 Kafadar Sok. Nu: 8 orta 31 Bayraktar Sok. Nu: 9 69 Kalehamamı Sok Nu: Çatlakkapı Sok. Nu: Kalekapısı Sok. Nu: 29- büyük 33 Çiftehamam Sok. Nu: 28B -2 tane 71 Kalekapısı Sok. Nu: 37 orta 34 Deveciler Sok. Nu: 19 B- büyük 72 Kaplan Sok. Nu: 16A + L biçimli 35 Deveciler Sok. Nu: 22A- küçük 73 Kaplan Sok. Nu: 1A 36 Deveciler Sok. Nu: Karşıyol Sok. Nu: 37- büyük 37 Deveciler Sok. Nu: Kaymakçeşme Sok. Nu: Dutdibi Sok. Nu: 1 76 Kefeli Sok Nu: 7A October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

10 494 Özlem ATAOĞUZ ÇAL 77 Kefeli Sok. Nu: Püre Sk. Nu: 8A GökdereCd. byük 78 Kerpiçlik Cad. Nu: 15A- 2 tane 103 Sanat Okulu Cad. Nu: 1- küçük 79 Kerpiçlik Cad. Nu: Sanat Okulu Cad. Nu: 1- küçük 80 Kerpiçlik Cad. Nu: 9A 105 Sanat Okulu Cad. Nu: 11A küçük 81 Kerpiçlik Sok Nu: Sanat Okulu Cad. Nu: 19 küçük 82 Kerpiçlik Sok. Nu 13A 107 Sanat Okulu Cad. Nu: 4 küçük 83 Kerpiçlik Sok. Nu: 3 Gümüşlü Cad 108 Sanat Okulu Cad. Nu: 6 küçük 84 Kırkodalı Sok Nu: Saray Hamamı Sok. Nu: Kırkodalı Sok. Nu: 21 döküm 110 Sarıkaya Sok. Nu: 9 büyük 86 Kislik Sok. Nu: 2 küçük 111 Sirkeci Sok Nu: 3- küçük 87 Koyunluçeşme Sok Nu: 5A 112 Sirkeci Sok. Nu 1 İnebolu C- küçük 88 Koyunluçeşme Sok. Nu. 1 döküm 113 Sirkeci Sok. Nu: 1B büyük 89 Koyunluçeşme Sok. Nu: Sirkeci Sok. Nu: 6 büyük 90 Kuyucak Cad. Nu: 6 orta 115 Şahin Sok Nu: 4 Gümüşlü Cad 91 Külcü Sok. Nu: Taşmektep Sok. Nu:13A Gökdere C 92 Musa Fakih Camisi 117 Tenekeci Sok. Nu: 15A + L biçimli 93 Muzafferiddin Sok. Nu: Tenekeci Sok. Nu: 22 küçük 94 Muzafferiddin Sk. Nu:1-2dök byük 119 Türbe Sok. Nu: 1 95 Müfessir Alaaddin Sk Nu:17 küçük 120 Türbe Sok. Nu: 12-2 tane- büyük 96 Müfessir Alaaddin Sk Nu:17 küçük 121 Türbe Sok. Nu: 18-2 tane 97 Okulönü Sok. Nu: 13B 122 Türbe Sok. Nu: Püre Sok. Nu: 14 küçük 123 Yarbay Sok. Nu: 4 büyük 99 Püre Sk. Nu: 4 GökdereCd +2 kıvr 124 Yarbay Sok. Nu: 6A- küçük 100 Püre Sok. Nu: 5- küçük 125 Yıldırım Sok. Nu: 1B küçük 101 Püre Sok. Nu: 5A küçük 126 Yıldız Sok. Nu: 2B -2 tane 1. TİP 127 Açıkbaş Sok. Nu : 9-2 tane 142 Demir Sok. Nu: 5-1 tane 128 Açıkbaş Sok. Nu: 12-1 tane 143 Direk Sok. Nu: Açıkbaş Sok. Nu: 15-2 tane 144 Dumlupınar Cad. Nu: Alemdar Sok. Nu: Dumlupınar Cad. Nu: 10A 131 Aşağı İmaret Yolu Nu: Dumlupınar Cad. Nu: Ayıcılar Sok. Nu: Dutdibi Sok. Nu: 1 1 tane 133 Barutçu Sok. Nu: Dutdibi Sok. Nu: 2-1 tane 134 Başveren Sok. Nu: 17-2 tane 149 Dutdibi Sok. Nu: 2A -1 tane 135 Başveren Sok. Nu: 17B- 2 tane 150 Enginçeşme Sok. Nu: Başveren Sok. Nu: 19-2 tane 151 Eskiçeşme Sok. Nu: 20-1 tane 137 Başveren Sok. Nu: 19 Gökdere Cad 152 Eskiçeşme Sok. Nu: Çatlakkapı Sok. Nu: 21-2 tane 153 Gökdere Cad. Nu: Çatlakkapı Sok. Nu: 7-2 tane 154 Gökdere Cad. Nu: 18A 140 Çınar Sok. Nu: 20 Gökdere cad 155 Gümüşlü Cad. Nu: Çiftehamam Sok. Nu: 20A 156 Gümüşlü Cad. Nu: 14-2 tane Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

11 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları Gümüşlü Cad. Nu: 9A -2 tane 176 Püre Sok. Nu: 5 Gökdere C- 2 tane 158 Honsalar Cad. Nu: 5A 177 Safalan Cad. II Nu: Horozoğlu Sok. Nu: Sakarya Cad. Nu: 21-1 tane 160 Horozoğlu Sok. Nu: Sanat Okulu Cad. Nu: 19A 161 İbrikli Sok. Nu: 5-1 tane 180 Sanat Okulu Cad. Nu: 32A 162 İnebolu Cad. Nu: 35A 181 Sarayhamamı Sok. Nu: 13B 163 İnebolu Cad. Nu: Satıkahya Sok. Nu: Karşıyol Sok. Nu: Şehitlik Sok. Nu: Kaymakçeşme Sok. Nu: 1-1 tane 184 Tabakoğlu Sok. Nu: 16A 166 Kaymakçeşme Sok. Nu: 10-2 tane 185 Tabakoğlu Sok. Nu: 16B 167 Kızılbayır I Sok Nu: 15 Gökdere C 186 Tabakoğlu Sok. Nu: 17B 168 Kızılbayır I Sok. Nu: Taşçeşme Sok. Nu: 40 İnebolu Cad 169 Kızılbayır Sok. Nu: Taşçeşme Sok. Nu: Kislik Sok. Nu: Taşçeşme Sok. Nu: Koyunluçeşme Sok. Nu: 13-2 tane 190 Tenekeci Sok. Nu: Kuyucak Cad. Nu: Yarbay Sok. Nu: Kuyucak Cad. Nu: 3A 192 Yıldırım Sok. Nu: 1A-büyük 174 Okulönü Sok. Nu: Yıldız Sok. Nu: Okulönü Sok. Nu: 5 2. TİP 194 Enginçeşme Sok. Nu: Taşmektep Sok. Nu: 15 Gökdere M 195 Kefeli Sok. Nu: 7-2 tane 203 Kalekapısı Sok. Nu: Aşağıyol Sok. Nu: Horozoğlu Sok. Nu: Aşağıyol Sok. Nu: Selçuk Sok. Nu: Gümüşlü Cad. Nu: Kuyucak Cad. 51A 199 Gümüşlü Cad. Nu: Derepınar Sok. Nu: Kefeli Sok. Nu: 11-2 tane 208 Ayıcılar Sok. Nu: Eflanlı Sok. Nu: TİP 3a- DÖRTYAPRAKLI 3b- İNCİLİ 209 Dumlupınar Cad. Nu: Eskiçeşme Sok. Nu: 6- büyük 210 Enginçeşme Sok. Nu: İbrikli Sok. Nu: Eskiçeşme Sok. Nu Karşıyol Sok. Nu: Hızıroğlu I Sokak Nu: Kızılbayır I Sok. Nu: İnebolu Cad. Nu: Koyunlu çeşme Sok. Nu: İnebolu Cad. Nu: Tevsir Sok. Nu: 25-2 tane 216 Kafadar Sok. Nu: 6 3c- FİYONKLU 217 Kalekapısının doğu paraleli Nu: Enginçeşme Sok. Nu: Kaymakçeşme Sok. Nu: Honsalar Cad. Nu: Kuyucak Cad. Nu: Karşıyol Sok. Nu: Tabakoğlu Sok. Nu: 18 3d- İŞARETSİZ 221 Tabakoğlu Sok. Nu: 18A 231 Bayraktar Sok. Nu: 1- küçük 3e- Bilezikli 232 Halit Çal Arşivi October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

12 496 Özlem ATAOĞUZ ÇAL 4. TİP 1 KIVRIMLI 233 Aslan Sok. Nu: Kalekapısı Sok. Nu: Aslan Sok. Nu: Kaplan Sok. Nu: Atabey Sok. Nu: Karanlık Evliya Sok. Nu: Çiftehamam Sok. Nu: Karanlıkevliya Sok. Nu: Çiftehamam Sok. Nu: Kınalı Sok. Nu: Dumlupınar Cad. Nu: Koyunçeşme Sok. Nu: Gümüşlü Cad. Nu: 23 +halka 249 Sakarya Cad. Nu: Gümüşlü Cad. Nu: halka 250 Tenekeci Sk. Nu:15a + halka 241 Halkbankası Sokağı Nu: Türbe Sok. Nu: 2A 242 Kalekapısı Sok. Nu: Tip L BİÇİMLİ 252 Ak Sok. Nu: Kaymakçeşme Sok. Nu: Aşağıyol Sok. Nu: 7A + halka 260 Kızılbayır I Sok. Nu: 19 Gökdere 254 Atabey Sok. Nu: 28 + halka 261 Pazarbaşı Sok. Nu: 16A 255 Başveren Sok. Nu: Safalan Cad. Nu: Çatlakkapı Sok. Nu: Saraycami Sok. Nu: Gümüşlü Cad. Nu: 8 -burmalı 264 Sarayhamamı Sok. Nu: Horozoğlu Sok. Nu: Türbe Sok. Nu: 2 5. Tip 266 Gökdere Cad. Nu: Koç Sok. Nu: 3-2 tane 267 Kaymakçeşme Cad. Nu: 4A 270 Koyunluçeşme Sok. Nu: 18A 268 Koç Sok. Nu: Aşağı İmaret Yolu Nu: Tip 272 Çatlakkapı Sok. Nu: Tip 273 Honsalar Cad. Nu: 5 8. Tip Atabey Sok. Nu: 10B 9. Tip Atabey Sok. Nu: Tip 276 Deveciler Sok. Nu: Tip 277 Püre Sok. Nu: 4 halkalı 12. tip 278 Çiftehamam Sok. Nu: Tip 279 Aşağıimaret Yolu İnebolu Cad. Nu 34 Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

13 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 497 Fotoğraflar October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

14 498 Özlem ATAOĞUZ ÇAL Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

15 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 499 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

16 500 Özlem ATAOĞUZ ÇAL Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

17 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 501 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

18 502 Özlem ATAOĞUZ ÇAL Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

19 Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları 503 October 2004 Vol:12 No:2 Kastamonu Education Journal

20 504 Özlem ATAOĞUZ ÇAL Foto 33 Foto 34 Ekim 2004 Cilt:12 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi