Transkript

1 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Eğitim ve Öğretim Kavramları Eğitim: Bireyde kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak, istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Öğretim: İnsan yaşamının belli kesimlerinde kazandırılan, plânlı, programlı, destekli, genellikle bir belge ile sonuçlanan bir süreçtir. İnsan davranışlarını istendik yönde değiştirmek için düzenlenen sistemdir. Öğretimde Sistem Yaklaşımı Süreci Analiz Dersin, kursun yada konunun öğretim amaçları belirlenir. Analiz Tasarım ve Geliştirme Değerlendirme a) Öğretim sonunda öğrencilere kazandırılması planlanan amaçlar saptanır. b) Hangi davranışlar kazanılırsa bu amaçlar gerçekleşir? Sorusu cevaplandırılır. c) Öğrencilerin giriş davranışları, motivasyon ve öğrenme biçimleri belirlenir. 1

2 Tasarım ve Geliştirme Öğrencilerin amaçlarda belirtilen davranışlara sahip olma düzeylerini belirleyecek ölçme araçları geliştirilir. Nasıl öğretelim? sorusuna cevap aranır. (Etkinlik, materyal, yöntem, teknik) Değerlendirme Geliştirilen öğretim plan ve materyallerinin değerlendirilmesi gerekir. a) Süreci değerlendirme b) Ürünü değerlendirme Teknoloji Nedir? Bilimsel ya da diğer sistematik bilgilerin pratik alanlara sistemli bir şekilde uygulanmasıdır. Eğitim Teknolojisi Nedir? Eğitim ile ilgili kuramların en etken ve olumlu uygulamalara dönüştürülmesi için personel araç, gereç, süreç ve yöntemlerden oluşturulmuş bir sistemler bütünüdür. Öğrencileri, eğitim programlarında belirlenmiş olan özel amaçlara ulaştırma süreciyle uğraşan bilim dalıdır. 2

3 Öğretim Teknolojisi Nedir? Daha etkili bir öğretim sağlamak amacıyla, öğrenme ve iletişim ile ilgili araştırmalara dayalı olarak öğretme ve öğrenme sürecinin sistematik olarak tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesidir. Teknoloji Eğitim Teknolojisi Öğretim Teknolojisi Öğretim Materyali İletişim-Öğrenme-Öğretme Başarılı bir öğretim etkinliği için etkili bir iletişim gereklidir. Öğrenme - Öğretme Süreci, en genel anlamıyla bir iletişim sürecidir. İletişim ise, iki birim arasındaki anlamlı mesaj alış verişi süreci olarak tanımlanabilir. İletişim iki birim arasında birbiriyle ilişkili mesaj alışverişidir. İletişim Sürecinin Öğeleri Bir iletişimde etkili olan beş değişkenden söz edilebilir: Bunlar; "Kaynak, Mesaj, Kanal, Alıcı ve Dönüt" dür. Kaynak bilgiyi, mesajı ileten birimdir. Bu birim, kitap, gazete, dergi, radyo, TV ya da yüz yüze iletişimde bir insan olabilir. Mesaj iletişimin içeriğidir. İletilmek istenen bilgi, fikir, mesajı oluşturur. Kanal mesajın sunuluş biçimidir. Mesaj, sözlü ya da yazılı olarak sunulabilir. Alıcı mesajın gönderildiği birimdir. Mesajı okuyan, dinleyen, izleyen; kişidir. Dönüt ise, alıcının mesaja verdiği tepkidir; alıcının mesajı nasıl yorumladığını gösterir. 3

4 Geleneksel İletişim Modeli Sınıfta İletişim Süreci Kaynak Kim? Mesaj Ne? Kanal Nasıl? Alıcı Kime? KAYNAK Mesajın ileti birimi MESAJ İletişimin içeriği ALICI Mesajın gönderildiği birim Geri Bildirim (Dönüt) Öğretmen Mesaj Kanal Öğrenci Neden? Nerede? (Ortam) Ne zaman? Yöntem 5N 2K DÖNÜT Alıcının mesaja verdiği tepki KANAL Mesajın sunuluş biçimi İletişim Sürecinde Öğretmenin Yanıtlayacağı Sorular İleteceğim mesaj sonrasında ne olmasını bekliyorum? Ortamı etkileme anlamında neyi başarmak istiyorum? Gerçekleştireceğim iletişim sonucunda öğrencilerimin neye inanmalarını, ne söylemelerini, ne yapmalarını istiyorum? Psikolojik anlamda, öğrencilerimde hangi etkileri oluşturmak ve onlardan hangi tepkileri almak istiyorum? Öğretim Materyali Nedir? Öğretimi faaliyetlerini desteklemek, öğretim sürecini zenginleştirmek amacıyla kullanılan yada geliştirilen araç - gereçlerdir. 4

5 1. Çoklu öğrenme ortamı sağlarlar Öğretim materyali kullanmanın faydaları nelerdir? 2. Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olurlar 3. Dikkat çekerler 5

6 4. Hatırlamayı kolaylaştırırlar 5. Soyut şeyleri somutlaştırırlar 6. Zamandan tasarruf sağlarlar 7. Güvenli gözlem yapma imkanı sağlarlar 6

7 8. İçeriğin tutarlı sunulmasını sağlarlar 9. Tekrar tekrar kullanılabilirler 10. İçeriği basitleştirerek anlaşılmalarını kolaylaştırırlar 7

8 Futbol Topları Neden Siyah Beyaz? Amaç; maçı siyah-beyaz TV'den izleyenler ile futbolcu ve hakemlerin de topu kolayca takip edebilmelerini sağlamaktı. Dolar Neden Yeşil Renkli? 1929 yılında yapılan çalışma sonucunda banknotlar için en dayanıklı rengin yeşil olduğu ortaya çıktı ve o günden beri rengin çok çeşitli tonları Amerikan Doları üzerinde kullanılmaya başladı. Uzakdoğu Savunma Sporlarında neden en kıdemli kuşak Siyah Renkli? En son ve en prestijli olan siyah kuşak diğer tüm kuşakları kazanmanın bir sonucu olarak, tüm renklerin karışmasıyla kuşağın siyah renk almasıyla oluşuyor. 8

9 Fast foodlar logolarında neden kırmızı renk tercih eder? Bu sorunun yanıtı da bilimsel verilerle kanıtlanmış: Kırmızı renk insanlarda kan basıncının artmasına, adrenalinin yükselmesine sebep olduğu gibi iştahlarının da açılmasına yol açıyor. Görsellik ve Öğrenme Görsellik, özellikle bilişsel öğrenme kuramları ile yakından ilişkilidir. Bilişsel öğrenme kuramları, insanın dış dünyayı tanımada ve anlamada kullandığı zihinsel süreçlerin işleyişi üzerinde durmaktadır. Bu öğrenme yaklaşımları, görsel ve sözel kodlarla belleği daha da güçlendirmeye amaçlamaktadır. Görsellik ve Öğrenme Görsel bilişe ilişkin iki temel düşünce vardır: Uyarıcıyı temsil eden görseller kısa süreli bellekte kalmakta ısrar ederse görsel bilgi uzun süre kullanılamamaktadır. Görsel bilgi ancak uzun süreli bellekten geri getirilebilir. Tasarım Tasarım bir şekli, düşünceyi göz önüne getirmektir. Tasarım belli bir amaç için yapılan yaratıcı eylemlerdir. Tasarım yapmak zihindeki çalışmaların, yani tasarlananların bir amaca hizmet edecek ve yaratıcı nitelikte olacak şekilde kağıda, modele veya bilgisayar ekranına aktarılmasıdır. 9

10 Tasarım Amaçları Tasarım Öğeleri Okunaklılığı arttırmak, İletinin yorumlanma enerjisini azaltarak zaman kazanmak, Bireylerin etkin katılımını sağlamak, Davranış için hazırlanan iletinin en önemli kısmına dikkat çekmek, Ayırt etme ve yorumlama becerilerini geliştirmek, Görsel ifade yeteneğini arttırmak. Doku Çizgi - Şekil Tasarım Öğeleri Harf Tipi - Boyutu Renk Tasarım Öğeleri (Çizgi / Şekil) Çizgiler görselleştirmeyi en kısa zamanda sağlayan, nesneleri tanıtan, sınır gösteren, ancak doğada tek başına bulunmayan tek boyutlu geometrik araçlardır. Yatay Çizgiler, derinlik, hareketsizlik, sakinlik; Dikey Çizgiler güç, kuvvet ve kesinlik; Köşegen ve kavisli çizgiler ise hareket izlenimi verir. Tasarım Öğeleri (Çizgi / Şekil) Yönlendirme: Dikkat Çekme: Hareket: GÜMM.. 10

11 Tasarım Öğeleri (Doku) Doku parçaların veya varlıkların kendilerine has özelliklerini yitirerek bir araya geldiklerinde yeni bir etki oluşturan bütünlüktür. Doku eşya yüzeyinin kaba, sert, kaygan, pürüzlü ve düz gibi niteliklerini belirtir. Tasarım Öğeleri (Yazı Tipi / Harf Boyutu) Bir görselde ikiden fazla yazı tipi kullanılmamalıdır. Harf boyutu için öğrencilerin yaşları, görme problemleri ve sınıf büyüklüğü göze alınmalıdır. Tasarım Öğeleri (Renk) Materyallerde renk, aslına uygunluğu artırmak, vurgulamak, duygusal etki yaratmak için kullanılmalı ve zemin şekil ilişkisinde zıt renkler kullanmaya dikkat edilmelidir Tasarım İlkeleri Bütünlük Düzen - Alan Yakınlık - Uzaklık Mesela bu şekilde Yada bu şekilde Yada bu şekilde Vurgu Tasarım İlkeleri Basitlik Gerçeklik Ama bu hatalı bir renk seçimi olur. Okumayı güçleştirir. Denge 11

12 Tasarım İlkeleri (Bütünlük) Bütünlük görselin öğeleri arasındaki ilişkidir. Bir görseldeki kelime ve nesne gibi elemanların birbiriyle ilişkisi, görselin bir bütün olarak algılanmasına yardımcı olur. Tasarım İlkeleri (Denge) Bir görsel, merkezden ikiye bölündüğünde, her iki parçada nitel ve nicel olarak birbirinin aynı öğeler varsa simetrik denge, farklı öğeler varsa asimetrik denge oluşur. Tasarım İlkeleri (Yakınlık - Uzunluk) Vurgu dikkati çekmek ve bir merkeze yöneltmek amacıyla görselin temel bölümüne verilen önemdir. Görselde önemli öğelerin vurgulanması gerekir. Bir görselde üzerinde durulmak istenen birden fazla fikir varsa bunları temsil eden öğeleri birbirine yakınlaştırmak gereklidir. Eğer üzerinde daha az durulması planlanan bir öğe varsa bütünlüğü bozmadan, onu diğerlerinden uzağa yerleştirmek önemli bir kolaylıktır. 12

13 Tasarım İlkeleri (Gerçeklik - Basitlik) Tasarım İlkeleri (Düzen - Alan) Doğada herşey gerçek haliyle bulunur. Ancak bu gerçeklikler gereksiz olabilecek istenmeyen pek çok öğeyi içerebilirler. Çok fazla ayrıntı ve gerçeğe yakınlık öğrenmeyi güçleştirir. Not: Bu durum «engelli öğrencilerde» tam tersidir. Görsellerde alan kullanımı üzerine yerleştirilecek şekil yada metinler kadar önemlidir. Görsel öğelerin etrafındaki boş alanlar, anlatılmak istenen düşüncelerin dağılmasını engeller. Gözler taramayı soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru yapar. Bu nedenle görselde ilk sol üst köşeye yakın olan yazı ve resimler dikkat çeker. Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 1. Anlamlılık İlkesi: Bir materyal ne kadar anlamlı ise öğrenmeye o kadar katkı sağlar. Tıpkı rastgele dizilmiş hecelerin yerine o hecelerden anlamlı kelimeler oluşturulduğunda olduğu gibi. 2. Bilinenden Başlama İlkesi: Materyaller somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene, basitten karmaşığa yapılarına uygun materyaller hazırlanmalıdır. 13

14 Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 3. Çoklu Örnek İlkesi: Bir kavramın daha iyi öğrenilebilmesi için çok sayıda örnek verilmelidir. Bu mantıktan hareketle hazırlanan materyal, gerekiyorsa, buna uygun şekilde hazırlanmalıdır. 4. Görelik İlkesi: Materyalde kullanılan görseller herkes tarafından aynı şekilde algılanacak yapıda olmalıdır. 5. Seçicilik İlkesi: Algılama seçici olduğundan dolayı öğretim materyalinde vurgulanmak istenen önemli öğeler, ilk bakışta dikkati çekecek şekilde yerleştirilmelidir. 6. Tamamlama İlkesi: Gerekli görüldüğü yerlerde hazırlanan öğretim materyalinde bir olayın ya da eşyanın bütünü yerine bir kısmını vermek yeterli olabilir. Öğrenciler kesitlerden yola çıkarak bütünü görebilir. Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 7. Fonun Anlamlılığı İlkesi: Materyal hazırlanırken iletilmek istenen mesajın doğru bir şekilde anlaşılması için figüre anlam katacak fonlara yer verilmelidir. 8. Kapalılık İlkesi: Özellikle iki boyutlu görsel materyallerde figür olarak algılanması beklenen alanların kapalı yani tam yapılması gerekir. Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 9. Birleştiricilik İlkesi: İnsan zihni nesneleri birlikte bir bütün olarak algılar. Materyalde bulunan nesneler ve olaylar birbiriyle benzer ve ilişkili olduğunda algılama kolaylaşır. 10.Değişmezlik İlkesi: Materyalde öğrencilerin önceden bildiği öğeler basit çizgilerle verilebilir, değişmezlik ilkesine göre bu çizgiler öğrenci tarafından olması gerektiği gibi algılanır. 14

15 Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 11. Derinlik İlkesi: Doğadaki varlıklar bize yakınsa gerçek ölçüleri ve renkleriyle görünürler. Materyalin içeriği gerektiriyorsa materyal derinlik ve perspektif dikkate alınarak hazırlanmalıdır. 12.Yenilik İlkesi: Öğrencilerin daha önceden bildiği bir bilgiye eklenen ya da zıt düşen yeni bilgi dikkat çeker. Bu nedenle materyal hazırlanırken bu husus dikkate alınmalıdır. Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 13.Basitlik İlkesi: Materyalin basit ve öğrenci tarafından kolay anlaşılabilir olması verilen bilginin kalıcılığını arttıracaktır. 14.Hedef Davranış İlkesi: Bu yönde bir beklenti varsa materyal dersin hedeflediği davranışları kazandırmaya yönelik olarak hazırlanmalıdır. Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri 15.Öğrenciye Uygunluk İlkesi: Materyal hazırlanırken öğrencinin pedagojik özellikleri (yaş, zekâ düzeyi, geçmiş yaşantıları, hazırbulunuşluğu) dikkate alınmalıdır. Mümkün olduğu kadar öğrencinin günlük yaşamında karşılaşabileceği öğelerden oluşmalıdır. 15

16 Materyal Seçiminde Uygulanacak Ölçütler (Materyallerin Öğretim Değerini Saptama) - 1 Seçilen materyal öğretim programıyla uyumlu mu? Materyalin içerdiği mesajlar doğru ve güncel mi? Materyalde açık ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı? Materyal öğrenciyi güdüleyici ve ilgiyi canlı tutacak özelliklere sahip mi? Materyal Seçiminde Uygulanacak Ölçütler (Materyallerin Öğretim Değerini Saptama) - 2 Materyal öğrencinin katılımını sağlayıcı özelliklere sahip mi? Materyal, teknik özellikleri açısından yeterli mi? Materyal, önyargılardan arındırılmış bir yapıda mı? Materyalin kullanımına ilişkin gerekli kullanma kılavuzları ve diğer metinler mevcut mu? Öğretim Materyallerinin Hazırlanmasında ve Seçilmesinde Dikkat Edilecek Noktalar (1) Belli bir eğitim durumunda çok çeşitli araç ve materyal kullanmak yerine en uygun olanı seçmek önem taşımaktadır. Öğretim araç ve materyalinin seçiminde aşağıdaki şu ana başlıklardaki ölçütler göz önünde bulundurulmalıdır. Öğrencinin Özellikleri: Eğitim ortamında kullanılan araçların öğrencinin gelişim düzeyine ve önbilgilerine uygun olması gerekir. Öğretmen Özellikleri: Öğretmen kullanımda kendisini yetersiz hissettiği araçlar yerine kendine güvenerek kullanabileceği ve öğrencileri kolaylıkla yönlendirebileceği materyal ve araçları tercih etmelidir. Öğretim Materyallerinin Hazırlanmasında ve Seçilmesinde Dikkat Edilecek Noktalar (2) Öğretim Hedefleri: Kullandığımız araç ve materyalin dersin hedeflerine uygun olması gerekmektedir. Öğrenci Sayısı: Sınıf mevcudunun az olduğu durumlarda hemen hemen tüm öğrenciler, öğretim araç ve materyallerinden yararlanabilirler. Fiziksel Koşullar: Araç ve materyallerin seçiminde sınıftaki fiziksel koşullar da göz önünde bulundurulmalıdır. Konu Alanının Özellikleri: Araç ve materyaller konu alanının özelliklerine göre seçilmelidir. 16

17 Öğretim Materyallerinin Sınıflandırılması Öğretim Teknolojileri Klasik Öğretim Teknolojileri Ve Modern Öğretim Teknolojileri olarak ikiye ayrılır. Klasik Öğretim Teknolojileri 1 1. Yazı Tahtaları Karatahta Beyaz Tahta Manyetik Tahta Kumaş Kaplı Tahta Döner Levhalar Kum Tahtası Bülten Panoları Yazı Tahtalarının Kullanımı 1. Yazılar yada asılan materyallerin büyüklükleri uygun olmalıdır. 2. Yazılar okunaklı olmalıdır. 3. Konu ile ilgili gerekli bilgiler yazılmalıdır. 4. Yazılar mümkünse önceden yazılmalı. 5. Ders esnasında kullanılıyorsa planlı bir şekilde kullanılmalı. 6. Kullanım esnasında sınıfa uzun süre arka dönülmemelidir. 7. Yazı kalabalığı yapılmamalıdır. 17

18 Yazı Tahtalarının Sınırlılıkları 1. Kullanımı zordur. 2. Sınıf yönetimini zorlaştırır. 3. Bilgileri saklamak zordur. 4. Aynı bilgilerin tekrar sunumu gerektiğinde fazladan efor gerektirir. Klasik Öğretim Teknolojileri - 2 Görsel Teknolojiler Yazılı Materyaller Karton Faaliyetleri Grafikler 3 Boyutlu Maket Çalışmaları Modeller ve Numuneler Sergiler Resimler ve Karikatürler Kavram Haritaları Poster ve Afişler Zihin Haritaları Gazete Küpürleri Görsel Teknolojilerin Temel Özellikleri - 1 Görsel 1. Öğretmenler tarafından yapılabilir. 2. Resim, grafikler ve renkler kullanılabilir. 3. Farklı yazı karakterleri kullanılabilir. 4. Genel olarak rahat taşınabilir. 5. Basit yapıdadırlar. 6. Rahat kullanılırlar. Teknolojilerin Temel Özellikleri Birden çok ders için kullanılabilir. 8. Diğer materyallerle birlikte kullanılabilir. 9. Bütün öğrenci gruplarında kullanılabilir. 10. Malzemeleri kolay temin edilebilir. 11. Farklı yetenek ve öğrenme stiline sahip öğrenciler için kullanılabilir. 12. Farklı kademedeki sınıflar için kullanılır. 18

19 1. Yazılı Materyaller Kaynak Kitaplar, Ders notları, İzleme kartonları ve senaryo, Ders kitapları, Dergiler. Yazılı Materyallerin Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler - 1 Yazıların büyüklüğü, Baskı kalitesi, Uygun görsel öğelerin kullanılması, Gereksiz bilgi içermemeli, Yazılar dilbilgisi açısından uygun olmalı, Kazanımlara uygun hazırlanılmalı, Yazılı Materyallerin Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler - 2 Tek kaynak kullanılmamalı, Öğrenci düzeyine uygun olmalı, Ekonomik olmalı, Erişilebilir olmalı, Güncel bilgiler içermeli, Yazılı Materyallerin Sınırlılıkları Hazırlanması zordur. Sıkıcı olabilir. Uygulamaları engelleyip öğrencileri pasifleştirebilir. Hazırcılığa neden olur. 19

20 Grafikler Pasta Grafikleri Çizgi Grafikleri Sütun yada Bar Grafikleri Resimli Grafikler Alan Grafikleri Grafikleri Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler - 1 Boyutları uygun olmalı, Az sayıda kavram içermeli, Anlaşılabilir olmalı, Okunabilir ve görülebilir olmalı, İçeriğe uygun olmalı, Grafiklerin önceden hazırlanmalı, Grafikleri Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler - 2 Farklı resim ve/veya renklerden faydalanılmalı, Yüz yüze iletişimi engellememeli, Öğrenci düzeyine uygun olmalı, Elle yazı kullanılmamalı Model ve Numuneler Örneğin: Kültürel Nesneler (para, tarihi belge, halı, müzik aleti) Canlılara ait organlar, İnsan iskeleti, Küre 20

21 Model ve Numuneleri Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Gerçeğine uygun olmalı, 2. Gerçek nesneyi yansıtmalı, 3. Tek bir konu öğretilmeli, 4. Kullanıma yönelik pratik yapılmalı, 5. Tüm öğrenciler görüp dokunabilmeli, 6. Öğrenci düzeyine uygun olmalı, Resimler ve Karikatürler Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Seçilen resim veya karikatürün boyutları büyük olmalı, Karikatür içeriği konuyla ilişkili olmalı, Karikatür üzerinde metin varsa okunaklı olmalıdır. Karikatür üzerinde bulunan metin argo içermemelidir. Poster ve Afişler Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Uygun büyüklükte olmalı, Sade tasarım olmalı, Ana mesaj etkili verilmeli, Tek bir hedefe yönelik kullanılmalı, Yazı ve resimler anlaşılabilir olmalı, Yazı ve resimler net görülmeli, Kavram Haritası Kavram Haritası; kavramlar arasındaki ilişkileri gösteren diyagramlardır. Bilgiyi düzenlemeye ve ifade etmeye yarayan bir grafiksel materyaldir. 21

22 Kavram Haritası Örneği Kavram Ağı Öğrencilerin izlenimlerini, düşüncelerini yazılı öğretim araçlarındaki (ders kitabı, ansiklopedi, v.b.) kavram ve ilkelerle uyumlu bir biçimde sergileyen bir grafik araçtır. Kavram ağları bir üniteye hazırlık basamağında kullanılabileceği gibi, ünite işlenirken ve ünite sonunda da kullanılabilir. Bu araç özellikle kavramları gruplamada ve bu yolla çocuğun zihin yapılanmasını düzenleyerek daha üst kavrama ve düşünme düzeyine erişmesine yardım eder Kavram Ağı Örneği Anlam Çözümleme Tablosu Bu teknik, öğrencilerin de katıldığı bir etkinlikle iki boyutlu bir tablo olarak geliştirilir. Tablonun bir boyutunda özellikleri çözümlenecek olan varlıklar veya kavramlar yer alır, diğer boyutunda özellikler sıralanır 22

23 Anlam Çözümleme Tablosu Örnek Kavram Karikatürleri Kavram karikatürleri; üç ya da daha fazla karakterin yaptığı tartışmanın resimle ifadesi olarak tanımlanır. Bu tartışmada, her bir karakter farklı bir düşünceyi savunur. Kavram karikatürleri, 1992 de ortaya konulmuştur İlk olarak kavram karikatürlerini tasarlayan ve kullananlar ise Naylor ve McMurdo dur Kavram Karikatürü Örnek Kavram Bulmacaları Kavram bulmacaları, kavramsal bilginin öğretim ortamında sunumunun zenginleştirilmesinde kullanılan araçlardan biridir. Öğrenci merkezli hazırlanmış ve öğretmenin rehberliğinde sunulan kavram bulmacaları öğrencilere verilmesi öngörülen kavramların öğretiminde ders materyalleri ve ek etkinlikler olarak kullanılmaktadır. C U M H U R İ Y E T A K Ü L T A L I K E S E Z Ö J D E L Ü K K M E D E E T Ş L N T O P L U M İ C T O A İ L E L O Ş C Ü L H A T Z A M A N R O M Z O A Ş M M İ N J İ Z P V I A R A Ç İ N B K C M D İ B A U 23

24 Zihin Haritası Kelimeleri, renkleri, resimleri, sesleri ve düşünceleri birbirine bağlamak ve bunları bir anahtar kelime veya düşünce etrafında toplamak için kullanılan bir diyagramdır. Modern Öğretim Teknolojileri Modern Öğretim Teknolojileri Göze ve Kulağa Hitap Edenler Elektronik (Akıllı)Tahta Telefon Radyo Ses Kaseti, CD ve DVD ler Ses Çalarlar Fotoğraf Makineleri (Dijital yada Klasik) VCD ve DVD Modern Öğretim Teknolojileri Gösteri Teknolojileri Slayt Projektör (Dia) Tepegöz LCD Panel Elmo Opak Projektör Data Projeksiyon Film Projektörü 24

25 Bilgisayar Nedir? Eğitim ve Öğretimde Bilgisayar Teknolojileri Elektrik sinyallerini sayısal verilere çeviren ve bu verileri belli yönergelere göre işleyen makinedir. Donanım (Hardware) Nedir? Bir bilgisayar sisteminde veri işleme esnasında kullanılan tüm fiziksel birim ve ünitelere donanım (hardware) denir. Bilgisayar Donanımları Girdi Araçları: Bilgisayara veri girmek için kullanılan araçlardır. Örn. Klavye, fare, tarayıcı, joystick Merkezi Veri İşleme Ünitesi (CPU / İşlemci): Sistemin bütününü kontrol eden birimdir. Bellek (RAM): Programların çalışırken geçici verileri kaydettiği bellektir. İkincil Bellek : Veri ve programların sürekli depolandığı ünitelerdir. Örn. CD-DVD, HardDisk, Disket Çıktı Araçları: Program sonuçlarını veya verileri görüntülemek için kullanılan ünitelerdir. Örn. Monitör, yazıcı 25

26 Yazılım (Software) Nedir? Hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım birimlerinin yönetimini hem de kullanıcıların işlerini yapmak için gerekli olan bilgisayar uygulamalarıdır. Sistem Yazılımları (System Software) Uygulama Yazılımları (Application Software) Geliştirme Yazılımları (Development Software) Sistem Yazılımları (System Software) Bilgisayarın kendisinin işletilmesini sağlayan, işletim sistemi, derleyiciler (compilers) (Yazılım programında, yazılan programı makine diline çeviren program), çeşitli donatılar (facility) gibi yazılımlardır. Uygulama Yazılımları (Application Software) Kullanıcı işlemlerini gerçekleştirmeye yönelik olarak işletim sistemi içerisinde çalıştırılmak üzere hazırlanan yazılımlardır. Geliştirme Yazılımları (Development Software) Yeni yazılımlar geliştirmek üzere hazırlanan bilgisayar yazılımlarıdır. 26

27 İnternet Nedir? İnternet, kelime olarak İngilizce de uluslararası anlamına gelen International ve ağ anlamına gelen Network kelimelerinin kısaltmasından oluşmaktadır. İnternet dünya çapındaki bilgisayar ağlarını ve bu ağlar üzerindeki bilgisayarları birbirine bağlayan bir yapıdır. İnternet Protokolleri İnternette herhangi bir bilgiye ulaşmak için protokol adı ve adresi gerekmektedir. cumhuriyet.edu.tr : Web Adresi (URL) : Protokol Adı kutuphane : Sunucu (Alan/Domain) Adı : Alt Alan (Sub Domain) cumhuriyet : Kurum / Kuruluş Adı edu : Kurum / Kuruluş Çeşidi tr : Coğrafi Bölge / Ülke Kodu İnternette kullanılan coğrafi bölge, ülke ve kuruluş kısaltmalarına örnekler Örnek Ülke Kodları Örnek Kurum / Kuruluş Kısaltmaları.tr.uk.ru.nl.fr.gov.edu.k12.org.com.mil.net.int ftp. www Türkiye İngiltere (United Kingdom) Rusya Hollanda Fransa Hükümet Kuruluşları Eğitim Kurumları (Üniversiteler) Eğitim Kurumları (İlkokul-Ortaokul) Ticari Olmayan Kuruluşlar / Organizasyonlar Ticari Kuruluşlar Askeri Kuruluşlar Servis Sunucuları Uluslarası Kuruluşlar Dosya Transfer Protokolü World Wide Web WWW (World Wide Web) Nedir World Wide Web (kısaca WWW veya web), birbiriyle bağlantılı, İnternet üzerinde çalışan ve "www" ile başlayan adreslerdeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan servistir. 27

28 WWW (World Wide Web) Nedir Web 2.0 de ise kullanıcı web sitesindeki içeriğe müdahale edebilir ve etkileşime girebilir. Web 2.0 de Kullanıcı aktif olarak hareket eder, iletişim iki yönlüdür. Günümüzün büyük sosyal ağları (Facebook, Twitter, Orkut), blog sistemleri (Blogger, Wordpress) ve çevrimiçi ansiklopedileri (Vikiler) başarılı Web 2.0 uygulamaları olarak gösterilebilir. WWW (World Wide Web) Nedir Web 3.0 ise sadece bireylerin bireylerle ya da bireylerin makinelerle etkileşimi değil bunlara ek olarak makinelerinde birbiriyle etkileşim kurabildiği bir çeşit yapay zeka ortamını hedeflemektedir. WWW (World Wide Web) Nedir Eğitimde Bilgisayar Kullanımı Eğitim Araştırmalarında Eğitim Hizmetleri Yönetiminde Ölçme Değerlendirme Hizmetlerinde Eğitimde Bilgisayarların Kullanım Şekilleri Rehberlik Hizmetlerinde Öğrenme ve Öğretme Etkinliklerinde 28

29 Eğitim Hizmetleri Yönetiminde Bilgisayardan Yararlanma Personel kayıtları (Kimlik, değerlendirme, hizmet, kadro, aylık vb.) Öğrenci kayıtları (Kimlik, not vb.) Araç Gereç kayıtları Ölçme ve Değerlendirme Hizmetlerinde Bilgisayardan Yararlanma Sınav dokümanlarının hazırlanması, Cevap kağıtlarının değerlendirilmesi, Rehberlik Hizmetlerinde Bilgisayardan Yararlanma Psikolojik ölçme araçlarının bilgisayarda tutulması, Ölçme aracı ile ilgili öğrenci puanının bilgisayar tarafından hesaplanması, Öğrenci puanına ait profilin bilgisayar yoluyla çıkarılması, Öğrenci kişisel dosyalarının bilgisayarda tutulması, İş alanları, mevcut yüksek öğretim programları, boş zamanlarını değerlendirme faaliyetleri gibi öğrenciye gerekli olan bilgilerin tutulması Eğitim Araştırmalarında Bilgisayardan Yararlanma Literatür tarama aşamasında, Veri depolama aşamasında, Tasarım aşamasında, Yazım aşamasında, Bulguların analizi ve istatistik aşamasında, 29

30 Öğrenme ve Öğretme Etkinliklerinde Bilgisayardan Yararlanma Bilgisayar için Eğitim Bilgisayar Okur Yazarlığı Yazılım Eğitimi Donanım Eğitimi Eğitim için Bilgisayar Bilgisayar Denetimli Öğretim Bilgisayara Dayalı Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Bilgisayar Okur Yazarlığı Bir bilgisayarın teknik özelliklerini bilme, Bilgisayarda çeşitli programları kullanabilme (örneğin, sunum yazılımları, e-posta, kelime işlemci, hesap tablosu vb.), Dosya kaydetme, değiştirme ve bilgiyi işleme, düzenleme, sunu hâline getirme gibi beceriler bilgisayar okur yazarı olan bir bireyde bulunması gereken temel ve teknik beceriler arasında gösterilebilir Yazılım Eğitimi Yazılım eğitiminde amaç, bireyin şahsı veya başkaları için gerekli olan bilgisayar yazılımlarını geliştirecek programlama bilgilerine sahip olması, mevcut bir yazılımı kullanma ve kullanacaklara yardımcı olacak yetenek ve becerileri kazanmasıdır. Donanım Eğitimi Bilgisayar donanımlarının tasarımı, geliştirilmesi, bakım ve onarımına kadar uzanan akademik ve mesleki yeterlilikleri kapsar. 30

31 Bilgisayar Denetimli Öğretim Bilgisayara Dayalı Öğretim Herhangi bir konuda öğrencinin öğrenme süreçlerinin bilgisayarla yönetilmesidir. Herhangi bir konuda diğer öğretim donanımlarından bağımsız tek başına yeterli bir öğretici kaynak olarak bilgisayarların eğitimde kullanılmasıdır. Burada bilgisayarlar öğretimi planlama, düzenleme ve programlama açısından ve genel anlamıyla bir eğitim kurumunda eğitim öğretimin planlı ve programlı yürütülmesi amacıyla kullanılmaktadır. s e y an rk e. w ww m o c. iltas Bilgisayar Destekli Öğretim (BDÖ) Bilgisayar Destekli Öğretim, öğretimin bilgisayardan faydalanılarak yapılması ve öğretim içeriğinin bilgisayar yoluyla aktarılmasıdır. Teknolojik Materyallerin Öğretim Potansiyeli Teknoloji Esneklik * Duyusal Uyarım Etkileşim (İnteraktiflik) Seviyesi* Radyo Sınırlı Sadece İşitsel Sınırlı Televizyon Sınırlı Görsel & İşitsel Sınırlı Video Yüksek Görsel & İşitsel Sınırlı PC Yüksek Görsel & İşitsel Yüksek İnternet Yüksek Görsel & İşitsel Çok Yüksek *Sınırlı: Öğrenci ve Öğretmenler bilgi aktarımı devam ederken materyalin yanında olmalıdır. Yüksek: Öğrenciler materyale istediği zamanda erişebilir. 31

32 Bilgisayar Destekli Öğretim (BDÖ) Türleri Laboratuvar, Her sınıfa PC, Kişisel PC, İnternet yoluyla öğretim Senkron Öğretim Asenkron Öğretim Laboratuvar Eğitim öğretim faaliyetlerinde bilgisayar teknolojilerini kullanmanın en basit ve klasik şekli bir eğitim kurumuna laboratuvar kurmaktır. Bu yöntemin öncelikli amacı hedef kitleye bilgisayar okur yazarlığı kazandırmak ve dersleri laboratuvar ortamında mümkün olduğunca etkileşimli olarak sunmaktır. Her Sınıfa PC Bu yöntemde; her eğitim sınıfına birer adet bilgisayar, sunum cihazı ve gerekli çevre birimleri kurulur. Burada amaç öğrencilere bilgisayar okur yazarlığı vermek değil, her dersi bilgisayar teknolojisiyle bütünleştirerek öğrenmenin kalitesini artırmaktır. Kişisel PC Her öğrencinin ve öğretmenin kişisel bir taşınabilir bilgisayarının olduğu BDÖ türüdür. Öğrenci tüm ders materyallerini, ödevlerini, hazırlıklarını kişisel bilgisayarında yapar. Eğitim ortamına geldiğinde bilgisayarını okul ağına bağlar ve derse katılır. 32

33 İnternet Yoluyla Senkron Öğretim İnternet Yoluyla Asenkron Öğretim Öğretmen ve öğrenciler, gerçek zamanlı olarak video konferans, sohbet (chat) gibi uygulamalarla günün belirli saatlerinde mekândan bağımsız olarak bir sınıf ortamındaymış gibi eğitimi gerçekleştirirler. Dersin içeriği İnternet ortamına aktarılır. Öğrenciler zamandan ve mekândan bağımsız olarak İnternet sitesine bağlanarak eğitimlerini gerçekleştirirler. Bu yöntem açık öğretim programları için kullanılabilir Bilgisayar Destekli Öğretim de Yazılım Türleri Öğretim Amaçlı Yazılımlar Öğretimi Destekleyici ve Zenginleştirici Yazılımlar Ansiklopedi ve Sözlük Yazılımları İnternet Tabanlı Yazılımlar Öğretim Amaçlı Yazılım Türleri Alıştırma ve Tekrar Yazılımları, Birebir Eğitim (Özel Ders) Yazılımları, Benzeşim (Simülasyon) Yazılımları, Eğitsel Oyun Yazılımları 33

34 Alıştırma ve Tekrar Yazılımları Alıştırmalar, öğrencinin yeni öğrendiği bilgi ve becerileri kullanma olasılığını artırmak ve hali hazırdaki bilgileri ile yeni öğrendiği bilgileri ilişkilendirmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılır. Alıştırma ve Tekrar Yazılımları Bilgisayar destekli öğretimde kullanımı en yaygın olan eğitim yazılımlarıdır. Bu yazılımlar, öğretmekten çok öğrenilen konuları uygulama ve pekiştirmeyi amaçlar. Öğretim amaçlı olmadıkları için, bilgi verme ve açıklama yapma niteliğine sahip değillerdir. Bu nedenle, öğrencinin programın gerektirdiği ön bilgiye sahip olması gereklidir Alıştırma ve Tekrar Yazılımları Alıştırma ve uygulama yazılımları özellikle konu öğretimi sonrası testler ve değerlendirme soruları sunmak ve çözdürmek amaçlı kullanılabilir. Birebir Eğitim (Özel Ders) Yazılımları Öğretmen gibi konuları sunan, alıştırma yapma fırsatı sağlayan, öğrenciyi derse karşı güdüleyen ve öğrenci başarısını değerlendiren yazılımlardır. Bu yazılımın amacı bilgisayar ile öğrenci arasında birebir etkileşim yoluyla ders ortamı sağlamaktır 34

35 Birebir Eğitim (Özel Ders) Yazılımları Bu yazılımlar ile öğrenciye konu hakkında onlarca resim, animasyon, video slayt, video görüntüsü, grafik, ses kaydı, direkt olarak sonucunu öğrenebileceği testler ve sınırsız tekrar şansı sunmak mümkündür. Benzeşim (Benzetim) Programları (Simülasyon) Benzetim programları gerçek hayatta öğrencilerin karşılaşılabileceği tehlikeleri ya da olumsuzlukları sınıf ortamına taşımadan, gerçek hayata ait olayların veya olguların bilgisayar ortamında yaratılmasına ve bunlarla öğrenmenin gerçekleşmesine olanak verir. Benzeşim (Benzetim) Programları (Simülasyon) Normal şartlarda kontrol edemeyeceğimiz süreçleri (yağmur, rüzgâr, kar, deprem, volkanik patlama gibi doğa olaylarını) öğrencilere kontrollü ve güvenli bir şekilde öğretme imkânı verirler. Eğitsel Oyun Yazılımları Bilgisayarda eğitsel oyun yazılımları öğrencilerin oyun formatından yararlanarak ders konularını öğrenmelerini ya da problem çözme becerilerini geliştiren ve onları öğrenme ortamlarında sürekli aktif tutan yazılımlardır. 35

36 Eğitsel Oyun Yazılımları Öğretimi Destekleyici ve Zenginleştirici Yazılımlar İyi bir eğitsel oyun yazılımının belirgin özellikleri söyle sıralanabilir: Oyun eğitsel nitelikli ve öğrenciyi öğrenmeye güdeleyecek bir araç niteliği taşımalıdır. Oyunun sonunda pekiştirme olmalıdır. Oyun ortamı renk, ses, grafik ve çizimlerle desteklenmelidir. Öğrenciye oyun hakkında açıklayıcı bilgi sunulmalıdır Öğretimi destekleyici ve zenginleştirici yazılımlar aslında birçok bilgisayarda hali hazırda bulunan paket yazılımlardır. İçi boş yazılımlar olarak da isimlendirilirler. Kelime İşlem Yazılımları Sunum Yazılımları Elektronik Tablolama Yazılımları Veritabanı Yönetim Yazılımları Grafik Yazılımları Video Düzenleme Yazılımları CD/DVD Oluşturucu Yazılımlar Web Programlama ve Tasarım Yazılımları Kelime İşlem Yazılımları (Word Processing Software) Bu yazılımlar isminden de anlaşılacağı üzere kelimelerle işlem yapılan, elektronik doküman hazırlama ve düzenleme yazılımlarıdır. MS Word, OpenOffice Writer, Libre Office Writer, AbbyWord yazılımları bu yazılımlara örnek olarak sayılabilir. Sunum Yazılımları (Presentation Software) Sunum yazılımları eğitim dahil birçok alanda kullanılan, sunum işlemini oldukça kolay ve ilgi çekici hale getirebilen yazılımlardır. Bu yazılımlar sayesinde sunum metinleri efektler, grafikler, ses ve video görüntüleri kullanılarak zenginleştirilebilmektedir. MS PowerPoint, OpenOffice Impress, Keynote yazılımları sunum yazılımlarına örnek olarak sayılabilir. 36

37 Elektronik Tablolama Yazılımları (Spreadsheet Software) Bu yazılımlar ise birçok açılardan mükemmel hesaplama yazılımlarıdır. Özellikle makrolar oluşturarak çok karmaşık olan hesaplamaları bu tür yazılımları kullanarak basit olarak yaptırabilir, işlem sonuçlarını grafik olarak hazırlayabiliriz. Veritabanı Yönetim Yazılımları (Database Management Software) Bu yazılımlar verileri tek bir dosyada toplayarak, hızlı, kolay ve verimli bir şekilde saklamayı, saklanan verilerin kontrolü, yönetimi ve düzenlenmesi işlemlerini gerçekleştirmeye imkân verir. MS Access, SQL Server Management Studio, PhpMyAdmin, veritabanı yönetim yazılımları bu tür yazılımlara örnek olarak sayılabilir. Grafik Yazılımları (Graphics Software) Grafik yazılımları bilgisayar tabanlı resimler, grafikler oluşturmaya ve düzenlemeye imkân veren yazılımlardır. Bu yazılımlar ile bilgisayar ortamına aktarılan harita, resim, fotoğraf ve grafikler düzenlenerek derslerde kullanılabilir. MS Paint, KolorPaint, Adobe Photoshop, Gimp gibi yazılımlar grafik yazılımlara örnek olarak sayılabilir. Video Düzenleme Yazılımları (Video Editing Software) Bu yazılımlar mevcut video görüntüleri üzerinde, bilgisayar ortamında değişiklikler yapılmasına yada fotoğraf, resim, harita ve metinler kullanılarak video slaytlar hazırlanmasına imkan veren yazılımlardır. Windows Live Movie Maker, Avidemux, Cinelerra, Kdenlive, Lives, Open Movie Editor yazılımları bu tür yazılımlara örnek olarak sayılabilir. 37

38 CD/DVD Oluşturucu Yazılımlar CD/DVD Creator Software Bu yazılımlar genel itibariyle CD ve DVD lerde otomatik açılan, CD içeriğine ulaşımı ve içeriğin kullanımını kolaylaştırmayı amaçlayan menülü sayfalar hazırlamak üzere geliştirilmiş yazılımlardır. Ansiklopedi ve Sözlük Yazılımları Ansiklopedi ve sözlük yazılımları bünyelerinde ses, grafik, metin ve video gibi birçok içeriği barındıran etkileşimli yazılımlardır. Genelde CD/DVD ortamında sunulurlar. Örnek: Encarta, Britannica, RedHouse Bilgisayara Dayalı Öğretimin Avantajları Etkileşimli öğrenme sağlaması Anında dönüt verebilmesi Sabırlı olması Öğrenciyi güdülemesi Öğretimde bir süreklilik sağlaması Öğrencinin öğrenme düzeyine uygun öğrenme ortamı sunabilmesi Her öğrencinin ihtiyacına uygun içeriğin sunulması Yeni içeriğin öğretimde birden fazla sunum formatının kullanılması Öğrencinin performans kayıtlarının tutulması Bilgisayara Destekli Öğretimin Dezavantajları Araç-gereç ve yazılımlar pahalı olabilir. Piyasadaki eğitim yazılımlarının birçoğu öğretimsel ve teknik kalite açısından yetersizdir. Sürekli kullanıldığı taktirde, öğrencilerin psiko-sosyal gelişimlerini olumsuz etkileyebilir. 38

39 Örnek Bir Ders Animasyonu Örnek Bir Ders Animasyonu 39

40 PowerPoint bir fikri yada konuyu görsel ve işitsel yardımlarla etkili olarak dinleyiciye iletmeyi sağlayan bir sunum programıdır. İçeriği sunmak Etkili bir sunumda içerik önemlidir. PowerPoint önemli noktaları göstermede ve dinleyici ile farklı yollarla iletişim kurmada kolaylık sağlar. İletişim Sunumunuz dinleyiciye mesajınızı etkili olarak iletiyor mu? Yaratıcılık Sunumunuzda renkler, grafikler ve arka plan tasarımı uygun olarak kullanılmış mı Tutarlılık Sunumunuz sayfadan sayfaya aynı formda hazırlanmış? Seçilen yazı, resim, geçiş animasyonlarında ve tasarım planlarında tutarlılık var mı? 40

41 Her seviyedeki dinleyici için dinamik içerikli sunum hazırlayabilme Veri (data) sunumlarında karşılaştırma yapabilme imkanı Son dakika değişiklikleri yapabilme imkanı Özel efektler ekleyebilme Hazırlama maliyeti düşük ve zaman kaybı az Elektronik olarak uzak ortamlara iletilme Sunum ekipmanları pahalı Bilgisayar ve grafik tasarım yeteneği gerektirmesi Sunumun sunandan çok ekipmana bağımlı olması Kısmen karartılmış ortam gerektirmesi Öğrencilerin kim? Dinleyicinin bilgi seviyesi ne? Dinleyiciler konuya aşina mı? Dinleyiciler konu ile ilgili temel kavramları biliyor mu? Dinleyiciler konu ile ilgili tecrübeye sahip mi? Her çerçeve için uygun bir kenar kullan Üst ve yan kenarlardan uygun boşluklar bırak Alt çerçevede daha fazla boşluk bırak 41

42 Her sayfada başlık olmalı Dikkat çekici olmalı Kısa olmalı Yazı tipi boyutu 18 ile 48 arasında olmalı Kısaltmalardan kaçınılmalı Çok sayıda kullanılmamalı Her madde işaretinden sonra büyük harf kullanılmalı Her madde işareti sekiz veya daha az kelime içermeli Uzun cümlelerden sakınılmalı Bir Listede Altıdan Fazla Madde işareti Kullanılmamalı HEP BÜYÜK HARF KULLANMAYIN Fazla yazı yükünden kaçın Okumayı zorlaştırır. Dinleyicinin ilgisini azaltır. 42

43 Yazı tipini 1 veya 2 ile sınırlandır Tavsiye edilen en az yazı tipi boyu 18 dir. Süslü yazı tipleri okumayı zorlastırır. Bir resim binlerce kelimeye bedeldir. Sunumlarınızda resim ve grafiklerden faydalanın. Sade olmalı Fazla grafik kullanımından kaçınılmalı. Grafikler yatay konuşlandırılmalı. Dikey değil. Saçma grafiklerden kaçınılmalı. 43

44 Grafik yada resmin üzerine yazı yazılmamalı Renkleri idareli kullan 2 veya 3 renkle sınırlandır Yazı ve arka plan renklerini birbirini ayırt edecek şekilde kullan Beyaz boş alanlar bırak Mavi arka plan üzerine Kırmızı yazı kullanmaktan kaçın İnsan gözü mavi renk üzerindeki kırmızı yazıyı okumakta zorlanır ve insan beyni yorulur. Yüksek kontrastlı renkler kullanın. MESELA YADA ÖRNEĞİN MAVİ ARKAPLANDA KIRMIZI RENKLİ YAZILAR ZOR OKUNUR. KOYU RENK ÜZERİNE AÇIK RENK KULLANABİLİRSİNİZ. KOYU RENK ÜZERİNE AÇIK RENK KULLANABİLİRSİNİZ. 44

45 Garip animasyonlar Rahatsız edici animasyonlar Kötü clip art lar Garip ses efektleri Çok sayıda geçiş efekti Uçan yazılar Kullanmayın! Kullanmayın. Bir veya iki kapanış slaydı kullan Sorular ve yorumlar ekle Dinleyiciye teşekkür etmeyi unutma. Dinleyici ile sürekli göz irtibatı kur. Notlardan okuma. Perdeden okuma. Dinleyici ile etkileşim kur. Yüksek sesle konuş Vücut dilini kullan. Kendinden emin, güvenli ve rahat ol. 45