ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ"

Transkript

1 ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ

2 Ö RENME FAAL YET AMAÇ Ö RENME FAAL YET 4 Uygun ortam sa land nda bask devre çiziminde dikkat edilecek noktalar ö renip bask devre çizimi uygulamalar n do ru olarak yapabileceksiniz. ARA TIRMA Bu faaliyet öncesi yapman z gereken öncelikli ara t rmalar unlard r: Daha önceki modüllerde ö rendi iniz (PCB) bask devre ç karma yöntemlerinden yararlanarak 555 Entegresi yard m yla yap lm Flip-Flop devresinin bask devre emas n n tasar m n yap n z. Çe itli elektronik cihazlar n (TV, VCD, müzik seti, MP3 çalar, cep telefonu vb.) yap s n ve PCB kartlar n inceleyiniz. PCB tasar m n n veya tasar mc lar n n elektronik alandaki önemini ve faydalar n ara t r n z. PCB tasar m nda kullan lan PCB kart çe itlerini, özelliklerini ve bunlar n aralar ndaki avantaj ve dezavantajlar ara t r n z. 4. BASKI DEVRE EMASI Ç Z M 4.1. Bask Devre Çiziminde Dikkat Edilecek Özellikler Bir elektronik devrenin PCB sini ç karman n teknik kurallar vard r. Bu kurallara uymak devrenin sa l kl çal mas bak m ndan zorunludur. Bu kuralar öyle s ralayabiliriz. PCB si ç kar lacak elektronik devredeki elemanlar n boyutlar önceden bilinmeli ve PCB tasar m bu boyutlara göre yap lmal d r. PCB tasar m nda kullan lacak elektronik devre elemanlar n n plaketteki pozisyonu eleman n teknik özelli ine ve devrenin amac na göre belirlenmelidir (Eleman n kartta dik veya yat k monte edilece i ve Pinler aras mesafe belirlenmelidir.). Yüksek frekansl devrelerin sa l kl çal abilmeleri için PCB olu turulurken ekranlama unutulmamal ve devredeki bobinler yan yana konulmamal d r. Birbirine parelel olan yollar n kapasitif etki olu turabilece i unutulmamal d r. Yüksek güç harcamas gereken devrelerde so utucular için yer ayr lmal d r.

3 PCB olu turulurken öyle bir tasar m yap lmal d r ki devre sonradan ar za yapt nda tamiri esnas nda eleman de i imi zor olmamal d r. Mümkün oldu u kadar elemanlar üzerindeki yaz, ekil ve di er aç klay c bilgiler, bir yönden okunacak ekilde yerle tirilmelidir. Örne in, birbirine parelel yerle tirilmi dirençlerin tolerans renkleri ayn yönden okunmal veya ayn tip transistörler mümkün oldukça ayn yöne tak lmal d r. Diyotlar n, kondansatörlerin veya benzeri elemanlar n yaz lar rahat okunabilecek ekilde üst tarafa gelmelidir. Kuvvetli ak m ta yan hatlar n bak r geni li i, zay f ak m ta yan hatlar n bak r geni li inden daha fazla olmal d r. Aksi hâlde kuvvetli ak m hatlar ani ak m darbelerinde yanarak kopabilir. Bask devrenin düzenlenmesi s ras nda elemanlar n yerle tirilmesi aç s ndan bir simetriklik, bir düzen olmal ve göze ho görünmelidir. Elemanlar rastgele yerle tirilmi bir bask devre üzerinde çal ma yapmak oldukça zordur. Malzemelerin numaras ve de erleri bask devre üzerinde yer almal, buyaz lar malzemeli yüzden rahatl kla okunabilmelidir. Yine yar iletken malzemelerin uçlar belirtilmelidir. Bask devre tasar m nda malzemeli yüz (üstten görünü ) esasal nmal, plaketin üzerine eleman sembolleri yerle tirilmi olarak çizilmeli, daha sonra çizilmi olan plaket ters çevrilerek alt görünü ü (bak rl yüzü) elde edilmeli, yani çizilecek k s mda sadece bak r hatlarvedi er Pad ler olmal d r. Elektronik Bask Devre Program n n kütüphanesinde bulunan PCB sembol ölçüleri ile eleman n gerçek ölçülerinin ayn olup olmad kontrol edilmelidir. PCB tasar m n yaparken Elektronik Bask Devre Program n n kütüphanesinden seçti iniz malzemelerin ölçüleri ile üretici firmalar n satt standart malzemelerin ölçüleri ayn olmal d r. Örne in, eleman ¼ W l k bir direnç iken kütüphaneden 1 W l k bir direnç sembolü seçilirse ölçüler birbirini tutmayacakt r. Bask devre tasar m yap l rken u normlara uyulmas gerekir Kart üzerine yatay olarak yerle tirilecek 1/2 ve 1/4 Watt dirençlerin lehimleme tabanlar aras 15 mm, 1/8 Watt dirençlerin ise 10 mm olmal d r ( ekil 4.1). 1/2 1/4 W 1/8 W ekil 4.1: 1/2,1/4 ve 1/8 Watt dirençlerin lehimleme taban mesafeleri

4 Dikey olarak yerle tirilecek dirençlerin ve diyotlar n lehimleme tabanlar aras ndaki mesafe, 5 mm olmal d r( ekil 4.2). ekil 4.2: Dikey yerle tirilecek direnç ve diyot lehimleme taban mesafesi ekil 4.3: Güçlü direnç örnekleri Güçlü dirençlerin lehimleme tabanlar aras ndaki mesafe, iletkenleri aras ndaki mesafeye uygun olmal d r ( ekil 4.3). apkal tip transistörlerin tabanlar aras ndaki mesafe, ekil 4.4 te gösterildi i gibi olmal d r. ekil 4.4: apkal tip transistör örnekleri Yass transistörlerin lehimleme tabanlar, ekil 4.5 te belirtildi i gibi olmal d r. ekil 4.5: Yass tip transistör örnekleri Trimpotlar n lehimleme tabanlar ekil 4.6 da gösterildi i gibiolmal d r. ekil 4.6: Trimpot örnekleri Kondansatörlerin iletkenleri aras ndaki mesafeler ölçülmeli ve lehimleme tabanlar bu mesafeye uygun olarak yerle tirilmelidir ( ekil 4.7).

5 ekil 4.7: Kondansatör örnekleri Diyotlar n lehimleme tabanlar aras ndaki mesafe 10 mm olmal d r. Gerekirse ölçülmeli lehimleme tabanlar bu mesafeye uygun olmal d r ( ekil 4.8). ekil 4.8: Diyot örnekleri Kart üzerindeki ba lant terminallerinin ayn kenar üzerine yerle tirilmesine özen gösterilmelidir ( ekil 4.9). YANLI DO RU ekil 4.9: Ba lant terminallerinin yerle tirilmesi Transistör üzerindeki so utucular, birbirine veya ba ka bir devre eleman na temas etmeyecek kadar uzak olmal d r. Is yayan direnç ve transistörler, birbirlerinden etkilenmeyecek kadar uza a yerle tirilmelidir. ekil 4.3 teki gibi güçlü direnç örnekleri, elemanlar kart üzerine yatay ve dikey olarak yerle tirilmelidir ( ekil 4.10). YANLI DO RU ekil 4.10: Güçlü dirençlerin PCB üzerine yerle trilme ekli

6 Trimpotlar, kolayca ayarlanabilecek yön ve ekilde yerle tirilmelidir. Ölçüm ve kontrol kolayl için kart üzerine kontrol noktalar konulmal d r. Büyük tip kondansatörlerin tek ba lar na ayr bir kart üzerine yerle tirilmesi tercih edilmelidir. Yatay olarak yerle tirilmi ½ ve ¼ Watt l k dirençlerin lehimleme tabanlar aras ndan en fazla iki ba lant yolu geçirilir ( ekil 4.11). ekil 4.11: Dirençelerin lehimleme tabanlar aras ndan geçirilen ba lant yollar Diyotlar n lehimleme tabanlar aras ndan en fazla bir ba lant yolu geçirilir. apkal tip transistörlerin lehimleme tabanlar na ba l ba lant yollar ekil 4.12 deki gibi düzenlenmelidir. YANLI DO RU ekil 4.12: Diyotlar n lehimleme tabanlar aras ndan geçirilen ba lant yolu ki ba lant yolu aras ndaki mesafe, en az 1 mm olmal d r( ekil 4.13). ekil 4.13: ki ba lant yolu aras ndaki mesafe Dikey yerle tirilecek dirençlerin lehimleme tabanlar aras ndan ba lant yolu geçirilmemelidir ( ekil 4.14). ekil 4.14: Dikey ba lanan dirençler

7 Devre elemanlar n n gövdeleri birbirine de memeli ve aralar ndaki mesafe en az 1 mm olmal d r( ekil 4.15). YANLI DO RU ekil 4.15: Devre elemanlar aras ndaki mesafeler Ba lant yollar kö eli olmamal d r( ekil 4.16). YANLI DO RU ekil 4.16: Kö eli ba lant yollar Devre elemanlar, kart kenar ndan 5 mm içeride olacak ekilde tasarlanmal d r. Tüm ba lant yollar yatay ve dikey olmal d r ( ekil 4.17). YANLI DO RU ekil 4.17: Yatay, dikey ba lant yollar ve yatay veya dikey olmayan ba lant yollar Ba lant yollar ndaki dik dönü ler, yuvarlat lmal ve ba lant yolu geni li inin sabit kalmas na dikkat edilmelidir. 45o yap lan dönü lerde de kö eler yuvarlat lmal d r. Ba lant yollar, lehimleme tabanlar nadikolarakba lanmal d r ( ekil 4.18). DO RU YANLI ekil 4.18: Lehimleme taban na dik ve dik olmaya ba lant yolar

8 Ba lant yollar n n geni li i Ta d en fazla ak m 0,2 mm 0,1 amper 0,5 mm 0,3 amper 1 mm 2,5 amper 2 mm 5 amper 3 mm 6 amper 4 mm 7 amper 5 mm 9 amper Tablo4.1:Ba lant yollunun geni li ine ba l olarak ta yabilecekleri ak m miktar Basma devre kartlar n n tasar mlanmas yap l rken ba lant yollar n n geni li i ta yaca ak ma göre belirlenmelidir. Üretici firmalar 35 mikron kal nl ndaki bak r tabaka için Tablo 4.1 deki de erleri vermi lerdir Bask Devre Çizim Uygulamalar Bask devre çizim uygulamalar a a da aç klanmaktad r Bir PCB eman n Haz rlanmas ekil 4.19 da isimleri verilen parçalar kullan c kütüphanesine ça r n z. ekil 4.19: Parçalar n ElektronikBask Devre Program kütüphanesinden kullan c kütüphanesine al nmas Bu parçalar ekil 4.20 de gösterildi i gibi çizim alan na yerle tiriniz. ekil 4.20: Parçalar n çizim alan na yerle tirilmesi

9 Parçalar aras Track (yol) ba lant s n n olu turulmaya ba lanmas için tasar m alan araç çubuklar üzerindeki (Track placement and editing) dü mesine bas n z. ekil 4.20 de görüldü ü gibi fare imlecini giri Pininin üzerine getiriniz ve fare imlecinin ucunda x i areti olu unca sol t klay n z. Fare imlecini ekil 4.21 de gösterildi i gibi Bridge 2 parças n AC1 Pini üzerine götürünüz ve x i areti olu unca sol t klay n z. Bu i lem basama nda Track çizim kurallar n uygulayarak PCB eklini tamamlay n z. ekil 4.21: Track (yol) çizimine ba lanmas Ayr ca Track çizimlerini yaparken (durum çubu u üzerinden) ekil 4.21 de gösterilen ve o anda çizilen Track n kat n ekil 4.22 de s ks k kontrol ediniz. ekil 4.22: Olu turulan Track n hangi katmana çizildi i ekil 4.23 te gösterildi i gibipcb emas n n bütün Track lar çizilmi olup PCB emas n n büyük bir k sm tamamlanm t r. Siz de PCB eman z ekil 4.23 te gösterildi i gibitamamlay n z. ekil 4.23: Track (yol ) çiziminin tamamlanm hâli Track çizimlerinden sonra s ra, giri ve ç k lar yaz ile belirtmeye geldi. Ayr ca parçalar n üzerine sembol isimlerini de yaz n z( ekil 4.24). ekil 4.24 te göster ldi i gibi yaz lar gereken yerlere yerle tiriniz. Yaz lar boyutland rma (Size-Widht) i lemi sizin tercihinize kalm t r.

10 ekil 4.24: Çizimi tamamlanm PCB emas ekil 4.24 te çizimi tamamlanm olan PCB emas görülmektedir.bu çal may File menüsünden Save Layout As seçene ini kullanarak kaydediniz Güç Kayna emas n n PCB Devresinin Çizilmesi ekil 4.25: Örnek devre emas stenilen Bir Alan n Blok çerisine Al nmas PCB ema çizimlerinde, istenilen bir alan n blok içerisine al narak silinmesi, kopyalanmas ya da ta nmas gibi i lemler çok s kyap lmaktad r. S ras yla bu i lemler; ekil 4.24 te olu turdu unuz ve kaydetti iniz PCB emay çizim alan na ça r n z. Kaydedilmedi ise ya da silinmi ise tekrar çiziniz ( ekil 4.26.a). ekil 4.26.a da gösterildi i gibi fare imlecini 7812 parças n n sol üst kö esine getiriniz ve sa tu a bas n z. Sonra fare imlecini 100nF lik parçan n sa alt kö esine do ru sürükleyiniz. Biti yerine geldi inizde sa tu u b rak n z.

11 ekilde görüldü ü gibi blok içerisine al nan alan mavi renkli bir çerçeve ile çevrilir ve blok içerisinde kalan parçalar ve uzant s ndaki Track lar beyaz rengi alarak seçili hâle gelir. ekil 4.26.a: Ye il renkli çizgi ile elemanlar n seçilmesi ekil 4.26.b: PCB üzerinde blok içerisine al nm alan E er blok içerisine al nmak istenen alanda hata oldu ise yani blok içerisine istemedi iniz parçalar seçildi veya istedi iniz parçalar dâhil olmad ise hatal bloku yok etmek için fare imlecini tasar m alan içerisinde bo bir alana götürünüz ve sa t klay n z. Daha sonra blok alma i lemini tekrar ba tan ba lay n zvedo ru yapana kadar i lemleri tekrarlay n z Blokun Kopyalanmas Bu uygulamay yapabilmek için önce PCB kart n n tamam n n bir önceki uygulamadaki gibi blok içerisine al nmas gerekmektedir. ekil 4.26.a daki PCB kart n z blok içerisine al n z. ekil 4.27: Editing Commands (düzen) araç çubu u ekil 4.27 de gösterilen araç çubu u üzerinde bulunan (Coppy Tagged Objets-kopyala) dü mesine bas n z. Fare imleci tasar m alan nda bulunan PCB bloka odaklanacak ve etraf nda bir çerçeve olu arak blok pembe rengi alacakt r. Fare imlecini hareket ettirdi inizde çerçeveli ve ye il renkli blokun hareket etti ini göreceksiniz. Fare imlecini blokun kopyalanaca yere götürünüz ve sol t klay n z. Gördü ünüz gibi blok istedi iniz yere kopyalanm t r fakat i lem sona ermemi tir. Çünkü kopyalanan blok hâlâ sol t klama ile ba ka kopyalar yap t rabilir. lemi sona erdirmek için ise sa t klan r( ekil 4.28). ekil 4.28: Blokun kopyalanmas

12 Blokun Ta nmas PCB ema üzerinde belirlenen blokun ta nmas i lemi blokun kopyalanmas i lemi ile ayn d r. Tek fark, ikinci i lem basama ndaki kopyalama dü mesine de il de (Move Tagged Objets ta ) dü mesine bas lmas gerekti idir. Di er i lem basamaklar ayn d r Blokun Silinmesi Bu uygulamay yapabilmek için ekil 4.26.a daki PCB devreyi blok içine al n z. Klavyeden Delete tu una bas n zyada ekil 4.27 de gösterilen araç çubu u üzerinde bulunan (Delete Tagged Objets- sil) dü meye bas n z. Blok içerisindeki alan silinmi olacakt r Blokun Döndürülmesi Tasar malan ndaki PCB devreyi blok içerisine al n z( ekil 4.29). ekil 4.27 de gösterilen araç çubu u üzerinde bulunan (Rotate Tagged Objetsdöndür) dü mesine bas n z vekar n za gelen ileti im penceresi ( ekil 4.30) arac l ile aç n z ve döndürme ekseninizi belirleyerek OK dü mesine bas n z. ekil 4.29: Blok içindeki PCB devreye ekil 4.30 : Block rotate penceresi block rotate uygulan ekil 4.31: PCB eman n Y ekseninde 180 o döndürülmü hâli PCB emas n inceledi inizde ekil 4.31 de görüldü ü gibi PCB emas Y ekseni üzerinde 180 derecelik bir aç ile döndürülmü tür. Bu döndürme i lemi standart aç lar n d nda da yap labilmektedir (15, 30, 80, 125 ve benzeri gibi). Tek yapman z gereken ey ekil 4.30 daki ileti im penceresinden Angle k sm na istedi iniz aç de erini girerek döndürme eksenini aktif hâle getirerek OK dü mesine basmakt r.

13 Blokun Yazd r lmas (Print) Tasar m alan na PCB devre çiziniz ya da çizmi oldu unuz PCB devreyi ça r n z( ekil 4.32). ekil 4.32: Yazd r lacak PCB devre Bu PCB ema üzerinde yazd rmak üzere bir blok olu tural m. Bunun için Output menüsünden Set Output Area komutunu çal t r n z. ekil 4.33: Yazd rma hâlindeki devre Set Output Area komutu çal t r l p fare imleci kare eklini ald ktan sonra tasar m alan ndaki çal man z n kâ da aktar lacak bölümünün ba lang c na fare imleci getirilir. Sol tu a bas l tutularak biti noktas na do ru sürüklenir. Biti noktas na gelindi inde sol tu b rak l r. Böylece yazd r lacak bölüm blok içerisine al n r ve blokun arka plan rengi gri olur. Output menüsünden Print seçene i çal t r larak aç lan ileti im penceresinden di er ayarlar yap l r (Output-Print konusuna bak n z.). OK dü mesine bas l r ve blok içerisine al nan k s myaz c ya gönderilir.

14 UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET Aç k emas ekil 4.34 teki devrenin bask devresini çiziniz. ekil 4.34: Optokuplör ile tetiklenen devre lem Basamaklar Bilgisayar n z açarak i letim sisteminin çal mas n sa lay n z. Bask devre çizim program n (Elektronik Bask Devre Program ) çal t r n z. Yukardaki devredeki elemanlar tek tek seçerek çal ma alan na getiriniz. Aç k emaya uygun olarak elemanlar n ba lant lar n gerçekle tiriniz. Çal may blok içerisine alarak bask devre çizimini tamamalay n z. Öneriler Bilgisayar n z düzgün bir ekilde aç p kapatmay al kanl k hâline getiriniz. Elektronik Bask Devre Program n k sayol olarak masaüstüne yerle tirmeniz yarar n za olacakt r. Elemanlar kütüphaneden seçerken Elektronik Bask Devre Program nda bulmakta zorluk çekti iniz elemanlar Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda bulman z yarar n za olacakt r. Ba lant yollar n çizerken konu anlat m ndaki tüm uyar lar dikkate al n z. Çizim yaparken belli kurallar n oldu unu unutmay n z. Bask devrenin tamamlanmas ndan sonra çal may mutlaka blok içerisine al n z.

15 KONTROL L STES Bu faaliyet kapsam nda a a da listelenen davran lardan kazand n z beceriler için Evet, kazanamad n z beceriler için Hay r kutucu una (X) i areti koyarak kendinizi de erlendiriniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. Bilgisayaran z düzgün bir ekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Bask Devre Program n düzgün bir ekilde çal t rabildiniz mi? 3. Aç k emas verilen devrenin elemanlar n çal ma alan na getirebildiniz mi? 4. Elemanlar aras ndaki ba lant lar yapabildiniz mi? 5. Bask devre çizimi sonunda plaket boyutunu seçebildiniz mi? DE ERLEND RME De erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsan z ö renme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplar n z Evet ise ÖlçmeveDe erlendirme ye geçiniz.

16 Ö RENME FAAL YET Ö RENME FAAL YET 6 AMAÇ Uygun ortam sa land nda, otomatik bask devre çizimini gerçekle tirerek ç kt i lemlerini do ru olarak yapabileceksiniz. ARA TIRMA Amatörce çizdi iniz elektronik PCB bask devre çizimlerinin daha düzgün olmas için bask devre tasar m kurallar n ara t r n z. Bir televizyon emas n yak ndan inceleyerek PCB bask devresi ile kar la t r n z. Ayn TV emas n n bask devresini elle çizerseniz ne gibi sorunlarla kar la rs n z. Otomatik PCB tasar m tam sizin istedi iniz gibi olmazsa ne yapars n z. Otomatik PCB tasar m n n bizlere sa lad faydalar, cep telefonu PCB kart n inceleyerek ara t r n z. 6. OTOMAT K BASKI DEVRE Ç Z M 6.1. Aç k emadan Bask Devreye Geçi Bu uygulamay yapabilmemiz için tekrar Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu program na dönmeniz ve a a da ekil 6.2'de verilen elektronik devreyi olu turman z gerekmektedir. Bu devrede kullan lan elemanlar n listesi ise ekil 6. 1'de verilmi tir. ekil 6.1: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda kullan lacak elemanlar

17 Otomatik PCB çizimi yapaca n z için Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda devreyi olu tururken dikkat edilmesi gereken nokta udur: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda emas çizilip Elektronik Bask Devre Program nda otomatik olarak bask l devresi ç kar lacak olan elektronik devrenin bu programda kullan lacak olan elemanlar belirlenirken bu elemanlar n PCBk l f n n Elektronik Bask Devre Program nda bulunmas gerekmektedir. Bunu ö renmenin yöntemi öyledir: Eleman, kullan c kütüphanesine ça r l rken kar m za gelen "Pick Devices" yani eleman ça rma penceresinin ( ekil 6.3) sa alt taraf nda PCB k l f n n gösteriliyor olmas gerekmektedir. E er bu bölümde hiçbir PCB k l f yok ve "No PCB Package" bilgisi varsa o eleman n Elektronik Bask Devre Program nda PCB kar l yok demektir. Bu durumda bu eleman de il bu elemana benzer ve PCB kar l bulunan ba ka bir eleman kullanman z önerilir. ekil 6.2: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda haz rlanacak olan devre emas Yukar da bahsedildi i gibi ekil 6.3 te verilen pencere Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda eleman ça r l rken Elektronik Bask Devre Program nda PCB k l f n n olup olmad n gösterir. Bunun için seçilen eleman n sembolünü gösteren bölümün alt na bakman z gerekmektedir. Bu pencerede "Device" kütüphanesinden "Bridge" eleman n seçiniz. Pencerenin sa taraf nda bu eleman n sembolü, sembolün alt ndaki bölümde ise PCB k l f görülmektedir. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda olu turaca n z devrede kullan lan elemanlar bu husus göz önüne al narak seçilmi tir (Bu husus göz önüne al nmad nda otomatik PCB olu turamazs n z anlam na gelmemektedir. Sadece i iniz biraz zorla maktad r. Bunun nedeni devreyi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda olu turup Elektronik Bask Devre Program na geçti inizde PCB k l f tan mlanmam olan elemanlar için kar n za bir pencere gelir ve bu tan mlamalar n yap lmas istenir. Bu tan mlamalar n elemana, özellikle de Pin yap s na uygun olmas gerekmektedir.).

18 ekil 6.3: Devrede kullan lacak olan eleman n PCBk l f n n olupolmad n n kontrolü Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program arac l ile ekil 6.2'de verilen basit güç kayna devresi haz rland ktan sonra otomatik PCB olu turmak için gereken her ey tamamd r. imdi s rayla a a da verilen i lem basamaklar n uygulayal m: 6.2. Elemanlar n Otomatik Yerle tirilmesi Yukar da anlat lan hususlar göz önüne alarak ekil 6.2'de verilen devreyi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program n kullanarak olu turunuz. ekil 6.4: Netlist sonras Elektronik Bask Devre Program kullan c kütüphanesi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program menü çubu u üzerinde bulunan "Tools - Netlist to Elektronik Bask Devre Program " seçeneklerini çal t r n z. Bu seçeneklerin çal t r lmas ile devrenin "Netlist" dosyas haz rlanmakta, yani otomatik PCB çizimi için haz r hâle getirilmektedir (Bu i lem basama ndan sonraki i lem basamaklar n n tamam Elektronik Bask Devre Program nda uygulanacakt r).

19 Kar n za Elektronik Bask Devre Program gelmekte ve ekil 6.4 te gösterildi i gibi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda olu turdu unuz devrede kullan lan elemanlar n PCB k l f sembol isimleri kullan c kütüphanesinde bulunmaktad r. Kullan c kütüphanesinde listelenen PCB k l f isimlerini inceledi inizde, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program nda olu turdu unuz devrede kulland m z elemanlar n sembol isimleri ile ayn oldu unu göreceksiniz. Bu durum çok önemli olmakla birlikte bu parçalar çizim alan na yerle tirirken faydal olacakt r. ekil 6.5 te gösterildi i gibi parçalar çizim alan na ta y n z. Bu i lemi yaparken kullan c kütüphanesinde istedi iniz parça sembolünü seçerek fare imlecini çizim alan nda yerle tirmek istedi iniz yere götürerek sol t klaman z yeterli olacakt r. Ya da ikinci bir yöntem olarak Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Program ndan "Netlist to Elektronik Bask Devre" seçene ini çal t r p ElektronikBask Devre Program na geçti inizde fare imlecini çizim alan na götürüp devaml sol t klama yaparak parçalar birer birer çizim alan na yerle tirebilirsiniz. ekil 6.5: Parçalar n çizim alan na rastgele yerle tirilmesi ve görünü ü ekil 6.6: Döndürme araç dü meleri 6.3. Elemanlar n Yerlerinde Düzenleme Yap lmas Parçalar çizim alan na ekil 6.5 te gösterildi i gibi ya da rastgele yerle tirdikten sonra döndürme araç dü melerini kullanarak ve parçalar ta yarak ekil 6.6'da gösterildi i gibi düzenleyiniz. Bu düzenleme i leminden sonra bask l devre otomatik çizim için haz r hâle gelmi tir. ekil 6.7: Parçalar n çizim alan nda düzenlenmesi

20 6.4. Bask Devrenin Otomatik Çizimi Elektronik Bask Devre Program menü çubu u üzerinde bulunan "Tools - Auto Router..." seçeneklerini çal t r n z. Kar n za ekil 6.8'de gösterilen otomatik çizim penceresi gelecektir. Bu pencere daha önce "Tools - Auto Router" menüsünün aç kland bölümde ayr nt l olarak anlat lm t. Bu bölümü hat rlaman z için geriye dönerek bir göz atman z önerilir. ekil 6.8: Auto Router otomatik çizim penceresi Bask l devre çizimlerinde uyulmas gereken kurallardan daha önce bahsetmi tik. Bu kurallar; Pad - Pad aras, Pad - Track aras, Track - parça Pini aras vb. mesafelerin ya da çizimde uygulanacak stratejilerin belirlenmesinden olu maktayd. Bu kurallar n belirlenmesi ve otomatik olarak çizdirilmek istenen PCB eman n tek yüzeye çizdirilebilmesi için ekil 6.8'de verilen pencerede "Edit Strategies" dü mesine bas n z (E er bu dü meye basmadan "OK" dü mesine basarsan z bask l devre çift yüzeye çizilecektir. Bu durum da böyle basit PCB çizimleri için hiç istenmeyen bir durumdur.). Kar n za, otomatik PCB çizimi için kurallar n belirlendi i ekil 6.9'da verilen "Edit Strategies" penceresi gelecektir (Bu pencere ile ilgili ayr nt l bilgi edinmek için "Tools - Auto Router" konusuna bak n z.). Bu pencereyi kullanarak yapaca n z enönemlide i iklik bask l devrenizi tek yüzlü olarak çizdirmektir. Di er ayarlar Elektronik Bask Devre Program n n default ayarlar oldu u için hiç dokunmamam z yerinde olacakt r.

21 ekil 6.9: Edit Strategies penceresi-otomatik çizim için kurallar n belirlenmesi Otomatik çizim için kurallar n belirlenmesi bask l devreyi tek yüzlü olarak çizdirebilmek için ekil 6.9 da verilen pencerede; "Strategy" bölümünden "Power" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. "Strategy" bölümünden "Signal" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. Yukar da anlat lan i lemler yap ld ktan sonra "OK" dü mesine bas n z. Tekrar ekil 6.6'da gösterilen otomatik çizim penceresine döneceksiniz. Bu pencerede de OK dü mesine bast n zda tasar m alan nda bulunan ema otomatik olarak çizilmeye ba layacakt r. ekil 6.8 e dönüldü ündeki penceredeki OK tu una tekrar t klay n z. Otomatik çizim ba layacakt r ( ekil6.10). ekil 6.10: Otomatik çizim sonras PCB ema Çizim alan nda bulunan eman z otomatik çizim sonras ekil 6.10'da gösterildi i gibi olacakt r. Görüldü ü üzere PCB eman z "Top Copper" yüzeyine ve tek yüzlü olarak çizilmi tir (Track'lar n ince oldu unu dü ünüyorsan z, "Edit - Undo" seçeneklerini çal t rarak ya da klavyeden "Ctrl +Z" tu lar na birlikte basarak son yap lan otomatik çizim i lemini geri

22 al n z. Tekrar "Tools-Auto Router" seçeneklerini çal t r n z ve"editstrategies" dü mesine basarak kar n za gelen pencereden "Trace Style" bölümünden istedi iniz geni li i seçiniz ve "OK" dü mesine bas n z.) nce Çizilen Yollar n (Track) Kal nla t r lmas Tasar m alan nda otomatik çizilen PCB bask devresinin yollar ince çizilmi olabilir. Elektronik Bask Devre Program ince çizilen Track lar n kal nl n Edit Strategies ileti im penceresinden, Trace Style den Track kal nl n de i tirebilirsiniz ( ekil 6.11). PCB bask devresinin i lem sonucunda Track lar n n kal nl n n de i ti i ekil 6.12 de görülmektedir. ekil 6.11: Otomatik PCB çizimde ince yollar n kal nla t r lmas ileti im penceresi ekil 6.12: PCB Kart n yollar n n kal nl n n de i tirilmesi PCB Bask Devre Kart na sim Yaz lmas PCB emas otomatik olarak çizdirildikten sonra ekil 6.13 te gösterildi i gibi alt na ema ismini yaz n z ve ekil 6.14'te gösterilen çizim yüzeyini seçme kutusundan "Board Edge" seçene ini seçerek eman z çerçeve içerisine al n z (Etiketlendiriniz.).

23 ekil 6.13: PCB kart n etiketlendirilmesi ekil 6.14: PCB kart n çerçeve içine al nmas 6.5. Bask Devrenin Ç kt s n nal nmas PCB eman z haz r olarak çizim alan nda durmaktad r. imdi ise s ra bu eman n istedi iniz ekilde yaz c dan ç kt s n almaya gelmi tir. Bu i lem için menü çubu undan "Output - Print" seçeneklerini çal t rman z ve kar n za gelen pencereden ( ekil 6.15) ayarlar yaparak "OK" dü mesine basman z yeterli olacakt r (Bu pencere hakk nda ayr nt l bilgiyi "Output-Print" konusu alt nda bulabilirsiniz.). ekil 6.15: Yaz c ayarlar n n yap ld ileti im penceresi ekil 6.16: Yaz c dan (printer) ayarlar yaparak üst, alt görünü lerin ç kar lmas

24 UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET Bir PCB eman, Netlist Olu turularak Çiziniz. lem Basamaklar ekil 6.17 'de isimleri verilen elemanlar kullan c kütüphanesine ça r n z. Öneriler Netlist (Net Mode) i lemleri, otomatik bask l devre haz rlaman n temelini olu turmaktad r. Net, sembol Pad lerini birbirine ba layan geçici ba lant hatlar d r. Bu geçici ba lant hatlar, otomatik çizim s ras nda ba lant kurallar na uygun olarak Track lar hâline getirilir. ekil 6.17: PCB emada kullan lacak olan parçalar Bu parçalar ekil 6. 18'de gösterildi i gibi çizim alan na yerle tiriniz. ekil 6.18: PCB emada kullan lacak olan parçalar n çizim alan na yerle tirilmesi Elemanlar aras Netlist ba lant lar n n olu turulmaya ba lanmas için verilen araç çubu u üzerinde bulunan (Enter or modify rastnest connections) dü mesine bas n z.

25 Fare imlecini "D-09-M-R" parças n n 3 nu.l Pin 'i üzerine getiriniz. Fare imleci 3 nu.l Pin üzerinde iken durum çubu unda verilen mesaj inceleyiniz ( ekil 6.18). ekil 6.19: Durum çubu unda Pin ile ilgili verilen mesaj ekil 6.19'da görülen mesajda 3 nu.l Pin hakk nda bilgiler verilmektedir. Net - <NONE> : Net yoktur (Net tan mlanmam.). Style - S : Pad in sitili; (square) kare, d çap 70, iç çap 30 Fare imleci "D-09-M-R" parças n n 3 nu.l Pin'i üzerinde iken fare imleci ucunda "x" i areti olu unca sol t klay n z. Daha sonra fare imlecini "DIODE25" parças n n "anod" u üzerine götürünüz ve "x" i areti olu unca sol t klay n z. Bu i lemi yapmakla ilk Net i leminizi ve ilk rastnest ba lant n z yapm bulunmaktas n z. Fare imlecini tekrar "D-09-M-R" parças n n 3 nu.l Pin'i üzerine getiriniz ve durum çubu unu inceleyiniz. Göreceksiniz ki verilen "Net" bilgisi de i mi tir. Net lerin silinmesi i lemi ayn di er parçalar silme i lemi gibidir. Fare imleci ile üzerine gelip iki kere sa t klamak Net in silinmesi için yeterlidir. ekil 6.20: Ba lant sonras durum çubu unda Pin ile ilgili verilen mesaj ekil 6.20'de görüldü ü gibi Net - <NONE> bilgisi yerine Net -%00000 bilgisi gelmi tir. Art k bupin inbirba lant s vard r veismide "Net - % 00000"d r.

26 ekil 6.21 de verilen Net ba lant lar n yap n z. ekil 6.21: Net lerin tamam n n olu turulmas Net ba lant lar n n tamam yap ld ktan sonra m (Enter or modify rastnest connections) dü mesi aktif iken kullan c kütüphanesi k sm nda, yap lan bütün Netlerin isimleri listelenir. Bu durum ekil 6.22 'de gösterilmektedir. ekil 6.22: Kullan c kütüphanesine Netlerin listelenmesi Net i lemi tamamland ktan sonra fare imleci ile Pin lerin üzerine gidiniz ve durum çubu unda verilen bilgileri inceleyiniz (Bu bilgiler size, çizim alan nda ekilsel olarak gösterilen ba lant lar teorik olarak sunmaktad r.). Haz rlad n z ve Net lerini olu turdu unuz PCB eman z n otomatik olarak bask l devresinin olu turulmas na geçebilirsiniz. Çizime geçmeden önce bu bask l devrenin kaç kat olaca na karar vermeniz gerekir. Devreniz basit oldu u içinpcb emay tek kat yapmak uygun olacakt r. Menü çubu undan "Tools - Auto Router" seçeneklerini çal t r n z. Kar n za gelen ekil 6.23 teki pencereden, "Edit Strategies" Kullan c kütüphanesinde isimleri listelenen Net lerin, fare imleci ile isminin üzerine gelip iki kere sol t klama yap l rsa çizim alan ndabulunanonet kland r lacakt r.

27 dü mesine bas n z. Kar n za bu sefer ekil 6.24 te verilen pencere gelecektir. Bu pencere arac l ile; "Strategy" bölümünden "Signal" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçene ini seçiniz. Sonra da "OK" dü mesine bas n z. Tekrar "Auto Router" penceresine döneceksiniz. Bu pencerede de "OK" dü mesine bast n zda otomatik çizim i lemi "Top Copper" yüzeyine de gerçekle tirilecektir. ekil 6.23: PCB kart n Track kal nl n n ayarlanmas ekil 6.24: Tek kat PCB çizmek için Edit Strategies

28 ekil 6.25 'te PCB eman z n en son hâli görülmektedir. ekil 6.25: "Auto Router" i leminden sonra PCB eman n görünümü ekil 6.26: nce çizilmi olan Track lar n ayar n n Trace Style den yap n z. ekil 6.27: PCB Track kal nl n n de i ti i görülmektedir.

29 ekil 6.28: Çift yüzlü PCB uygulamas KONTROL L STES Bu faaliyet kapsam nda a a da listelenen davran lardan kazand n z beceriler için Evet, kazanamad n z beceriler için Hay r kutucu una (X) i areti koyarak kendinizi de erlendiriniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. Bilgisayaran z düzgün bir ekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Bask Devre Program n düzgün bir ekilde çal t rabildiniz mi? 3. Çal ma alan na elemanlar n otomatik yerle tirmesini yapabildiniz mi? 4. Bask devrenin otomatik çizimini yapabildiniz mi? 5. Bask devrenin bilgisayardan ç kt s n alabildiniz mi? DE ERLEND RME De erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsan z ö renme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplar n z Evet ise ÖlçmeveDe erlendirme ye geçiniz.

30 Ö RENME FAAL YET 3 AMAÇ Uygun ortam sa land nda elektrik elektronik devre ve emalara ait bask devreleri bilgisayar ortam nda program modlar n tan yarak dosya kaydetme, Pad-Hat-Sembol ekleme i lemlerini yapabileceksiniz. ARA TIRMA Ö RENME FAAL YET Pad, Track, Sembol ifadelerini Boardmaker, Workbench programlar nda ara t r n z. ematik (SCH) ve PCB semboller aras ndaki farklar inceleyiniz. Elektronik malzeme satan i yerlerinden PCB sembollerini ve parçalar n ayak (Pin) yap lar n ara t r n z. Güç kaynaklar n, televizyon ve radyo devrelerinin PCB kartlar n inceleyiniz. 3. PROGRAM MODLARI Bu bölümde Elektronik Bask Devre Program n kullanarak tasar m alan na çizgi (Track), Pad, yaz, sembol eklenmesi, bunlar n de i tirilmesi (Edit) konular incelenecektir. Konular incelenirken daha önce görmü oldu umuz menüler ve araç çubuklar kullan lacakt r. Konular uygulamalarla aç klanacakt r. Bu bölümün bilgisayar ba nda uygulamal olarak çal lmas tavsiye edilir Dosya Kaydetme Tasar m alan na çizilen eman n daha sonra tekrar yüklenip kullan lmas gerekebilir. Bunun için tasar malan ndaki çal man n kaydedilmesi gerekir. Bilgisayarlar bilgileri dosya biçiminde saklar. Dosyalar n saklanmas i lemi kaydetme kelimesiyle ifade edilir. Bir çal ma ilk defa kaydediliyorsa bir dosya ismi verilmesi gerekir. Dosya ismi verilmesinde Windows i letim sistemi ve Elektronik Bask Devre Program n n kural ve s n rlamalar geçerlidir. sim verilip saklanan bir dosya ba ka bir zaman tekrar yüklenip gerekiyorsa de i iklikler (ekleme, ç karma vb.) yap labilir. De i ikliklerin kal c olmas için dosyan n tekrar kaydedilmesi gerekir. Ancak bu kez yeni bir isim vermek gerekmez, dosya ayn isimle

31 kaydedilebilir. Bununla birlikte de i ikliklerden sonra dosyay ba ka bir isimle kaydetmek de mümkündür. O zaman farkl iki dosyam z olacakt r Pad Ekleme Pad; PCB emalar nda bulunan devre elemanlar n n (komponentlerin) ayaklar n n (Pinlerinin) devreye ba land (lehimlendi i) deliklerdir. PCB emam z n istedi imiz yerine Pad koyabiliriz. Örne in, bir devrenin giri ve ç k Pinleri için Pad lere ihtiyaç vard r. Hatta atlama iletkenleri için de Pad ler gereklidir. Elektronik Bask Devre Program nda de i ik ekillerde ve boyutlarda Pad ler tasar m alan Pad Placement araç çubuklar üzerinde sunulmu tur. Bunlardan istedi inizi kullanabilirsiniz ( ekil 3.1). ekil 3.2: Pad çe itleri ekil 3.3: Bir Pad in çizim alan nda görünü ü Pad eklini de i tirme Elektronik Bask Devre Program kullan c lara Pad Placement araç çubu u üzerinden ( ekil 3.5) çok çe itli Pad ekilleri sunmaktad r. ekilde görülen Pad Placement araç çubu u üzerinde bulunan dü meler kullan larak kullan c kütüphanesinde gösterilen Pad ekilleri ve ölçüleri de i tirilebilir. Round (ortas bo daire) PTH Square (kare) PTH DIL (oval) PTH Edge (kenar ba lant ) connector Circular (dairesel ba lant ) SMT Rectangular (dikdörtgen) SMT Polygonal (çokgen) SMT ekil 3.5: Pad eklinin de i tirilmesi ekil 3.6: Pad boyutland rma ve çe itli Pad ekilleri

32 Kullan c kütüphanesindeki mavi barl kland r lm k s mdaki C deki; C, circle (daire); 300, Pad in d çap ; 80 de ortadaki küçük dairenin çap anlam na gelir. ekil 3.6 da Pad ekleme i lemleri s ras nda kulland m z araç çubuklar görülmektedir. PCB kart üzerinde Pad de i tirme Olu turdu unuz bir PCB emadadahasonradanpad ekli de i tirilmek istenirse ui lem s ras takip edilir: Tasar m alan içerisinde bulunan ve de i tirilmek istenen Pad in üzerine fare imleci ile gelerek (sa )t klay n z. Pad seçili hâle geldikten sonra (Pad beyaz renkli olur.) yine fare imleci üzerinde iken bu defa (sol) t klay n z. ekil 3.7: PCB emadabirdil08paket ekil 3.8: DIL08 paketin Pad lerinin de i tirilmesi Kar m za ekil 3.8 de verilen Edit Single Pin ileti im penceresi gelmelidir. Bu pencereyi Pad katman n (yüzeyini), eklini (sitilini) ve numaras n de i tirmek veya numaralamak için kullanabiliriz. ekil 3.8 de görüldü ü gibi Style kutusunun butonunu t klay n z. Kar n za ç kan numaralardan birini seçiniz. Okey tu una bas n z. Ayak eklinin büyüdü ünü; ayn i lemi tekrar yapt m zdaisedaireayak eklinin kareye dönü tü ünü görürsünüz. Style leri de i tirerek örnekleri ço altabiliriz.

33 Yeni bir Pad olu turma Edit menüsünden New Pad Style seçene ini çal t r n z( ekil 3.9). ekil 3.9: Create New Pad ekil 3.10: Edit DIL ekil 3.11: DIL Thru Kar n za gelen ekil 3.9 daki pencereyi kullanarak Pad in eklini giriniz. OK dü mesine bas n z. ekil 3.10 da görülen pencere aç lacakt r. Bu pencereden yeni Pad inizin ölçülerini belirleyip ayarlay n z. OK tu una bas n z. Kullan c kütüphanesi k sm nda M-2 isimli yeni Pad DIL oval eklinde Pad grubu içinde yer almaktad r( ekil 3.11). Pad Matrix olu turma Yeni bir çizim alan olu turunuz. Bu çizim alan üzerinde herhangi bir yere bir Pad yerle tiriniz. Pad i seçili hâle getiriniz. Edit menüsünden Replicate komutunu seçiniz. Bu komut çal t r ld nda kar n za ekil 3.12 de görülen pencere gelecektir. Bu pencerede; o X-Step: Ço alt lacak Pad in, yatay eksendeki aral k miktar (inch). o Y-Step: Ço alt lacak Pad in, dikey eksendeki aral k miktar (inch). o Copies: Ço alt lacak olan Pad in kaç adet ço alt laca belirlenir. ekilde ilgili kutularda; o X-Step: 0,5in o Y-step: 0 o Copies: 4 seçerek OK dü mesine bas n z. ekil 3.12: Replicate penceresi

34 o X-Step: 0, o Y-step: 0.5in, o Copies: 4 seçerek OK dü mesine bas n z Çizgi Hat Ekleme ekil 3.14: Pad Matrix olu turma Çizgilerin (hat) yap s Çizim alan nda bulunan parçalar (kompenent) aras nda yap lan ba lant lara (çizgilere ya da hatlara) Track denir. Track lar bask l devre (PCB) emalar nda, bir veya daha fazla eleman n Pinini birbirlerine ba lamak için kullan l r. Çizgiler bask l devre uygulamas nda (PCB) kart üzerinde bak r hatlara dönü mektedir. Çizim (tasar m-çal ma ) alan na Track (yol) çizilmesi Tasar m araç çubu unda bulunan Track yerle tirme ve düzenleme dü mesine ( ) bas n z. Kullan c kütüphanesi k sm na bakt n zda tasar m alan nda kullanabilece iniz Traces yani Track lar listelenir ( ekil 3.15). Durum çubu unun sol taraf nda bulunan ve ekil 3.16 da gösterilen kutu arac l ile çizim yap lacak kat (yüzey) seçilir. u an en uygun kat Bottom Copper (alt bak r yüzey) kat d r. ekil 3.15: stenilen geni likte Track seçilmesi seçilmesi ekil 3.16: Çizim yüzeyinin (kat) Fare imlecini istenilen Track n üzerine götürünüz ve sol tu ile iki kere t klay n z. Bunu yapman z n nedeniistedi imiz Track n özelliklerini görmek içindir. T60 Track n

35 üzerine çift t klad n zda ekil 3.17 de verilen pencereler kar n za gelecek ve bu Track n geni li ini göreceksiniz. Bu pencerelerdeki bilgilerden de anla laca gibi; T60 Track 60 th, T90 Track 90 th, Her bir Track ismi ayn zamanda geni li i göstermektedir (1 inch =1000 th ve 1 inch =2,54 cm). ekil 3.17: T60 Track özellikleri ekil 3.18: T200 Track özellikleri o o ekil 3.17 de gösterilen Traces bölümünden T60 Track seçiniz (Seçtikten sonra bu Track n üzeri mavi bar ile kaplanacakt r.) mleci tasar malan üzerine götürünüz. A: Track çizimine ba lanmas B: Track n çizilmesi C: Track çiziminin sonland r lmas D: Track n tamamlanm hâli ekil 3.19: Track çizilmesi (A-B-C-D) klar

36 ekil 3.19 A da gösterildi i gibi Track çizece iniz noktaya imleci getirip sol t klay n z. mleç ekil 3.19 A da gösterildi i gibi ekil alacak ve imlecin ucunda ekli olu acakt r. Daha sonra imleci Track n çizimini bitirmeyi dü ündü ünüz yerine do ru sürükleyiniz. ekil 3.19 B de görüldü ü gibi çizim esnas nda Track ye il renkli bir çizgi olarak görülecektir. Bitirmek istedi iniz yere gelince ekil 3.19 C de gösterildi i gibiönce sol tu a sonrasa tu a bas p b rak n z. ekil 3.19 D de gördü ünüz gibi 60 th geni li inde bir Track, tasar malan na çizilmi oldu. Bu i lemler sonucunda tasar m alan m zda ekil 3.19 D de görüldü ü gibi mavi renkli ve 60 th geni li inde bir Track olu mu tur. Bu Track n mavi renkli olmas n n sebebi ise Track n çizildi i kat n Bottom Copper (alt bak r yüzey) mavi renkli olmas d r. Track n çizildi i katde i tikçe her kat n rengini alacakt r. ekil 3.16 da Track n çizilebilece i katlar ve renkleri görülmektedir. Renkler istenirse yeniden düzenlenebilir. Track özelliklerinin de i tirilmesi Track (yol) silinmesi (Delete ) Çizim alan na T80 özelliklerine sahip bir Track çiziniz ( ekil 3.24 A). A: Özellikleri de i tirilecek B: Track n seçilmesi C: De i tirilecek özellik menüsü Track ekil 3.24: Çizilmi olan Track n özelliklerinin de i tirilmesi o o o mleci tasar malan nda bulunan Track n üzerine getiriniz ve imleç x eklini al nca sa tu a iki kere pe pe e t klay n z. Birinci sa t klamada ekil 3.24 B deki gibi Track seçilir. kinci sa t klamada ise ekil 3.24 C de gösterildi i gibide i tirilecek özellik menüsü kar n za gelir. Özellik menüsünden Delete t klanarak Track (yol) silinir. Çizginin(yol-Track) her türlü özelli ini de i tirebilece imiz ve ekil 3.25 te verilmi olan menüdeki komutlar n görevlerini tek tek inceleyelim:

37 ekil 3.25: Track özellik de i tirme menüsü Delete: Seçilen Track siler. Copy: Seçilen Track kopyalar. Move: Seçilen Track tasar malan içerisinde ba ka bir alana ta r. Mitre: Çizilen Track taki keskin kö eleri kald r r. Gönyeli çizilmesini sa lar. Unmitre: Mitre komutunun yapt i lemi geri al r. Set Mitre Dept: Çizilen iki Track n birle me noktalar aras ndaki çizim aç s n (gönye) ayarlar. Trace Layer: Seçilen Track n kat n (yüzey) de i tirir. Alt seçenekler ekil 3.26 da verilmi tir. Track seçilip sol t kland ktan sonra aç lan menüden, Trace Layer seçilip alt seçeneklerden istenilen kat seçilir. Bu i lemden sonra Track n bulundu ukatde i mi olur. ekil 3.26: Trace Layer alt seçenekleri ekil 3.27: Trace Styl alt seçenekleri Trace Style: Seçilen Track n geni li ini de i tirir. Alt seçenekler ekil 3.27 de gösterilmi tir. Track seçilip sa t kland ktan sonra aç lan menüden Trace Style seçilip alt seçeneklerden istenilen geni lik seçilir.

38 A a da verilen alt seçenekler, seçilen Track n; o o o o Default: Track geni li ini 12 th yapar. Relief: Track geni li ini 10 th yapar. Txxx: T harfinin (Track ifade eder) yan nda bulunan rakam ya da rakamlar ngeni li ine bir Track yapar. Via Style: E er seçilen Track üzerinde Via varsa sitilini (ölçüsünü) de i tirir. Alt seçenekleri ekil 3.28 de gösterilmi tir. Bu seçene in kullan lmas Trace Style ile ayn d r. ekil 3.28: Via Style ileti im penceresi ve Via Style uygulamas Track çizim aç s n n ayarlanmas Tools menüsü alt nda bulunan Trace Angle Lock seçene i Track çizim aç s n ayarlamak amac ile kullan l r. Bu seçenek onayl iken Track çiziminde, dönü aç lar 90 ile 45 derece aras nda olmaktad r. ekil 3.29 da bu durum gösterilmi tir. ayet Trace Angle Lock seçene i onayl de il ise Track çizerken dönü aç lar serbest ayarlanabilir. Bu durum ekil 3.30 da gösterilmi tir. ekil 3.29: 90 ve 45 derecelik dönü aç s na sahip Track çizimi Track (çizginin) kal nl n de i tirmek ekil 3.30: Serbest aç l Track çizimi Track kal nl n de i tirmek için kal nl de i ecek Track üzerine farenin sa tu uyla art arda iki kere t klay n z. Seçilen Track rengi beyazla arak aktif hâle gelir. Aç lan pencerede Trace Style seçerek alt seçeneklerden belirledi iniz Track kal nl n seçiniz. Track kal nl n nde i ti ini göreceksiniz.

39 ekil 3.31: Track kal nl n n de i tirilmesi ekil 3.32: Track Style penceresi Track kat n nde i tirilmesi Çizilen bask devre emas birden fazla bak rl yüzeyden olu uyorsa tasar m alan ndaki çizgilerin hangi kata ait oldu unun belirlenmesi gerekir. Tasar malan ndaki bir çizginin ait oldu ukat de i tirmek için; Tasar malan ndaki mavi renk çizgiyi (Track) fare tu u ile çift sa t klay n z. Aç lan Track özellik de i tirme penceresinden (Trace Layer) komutunu seçiniz. Aç lan alt menü penceresinden uygun kat seçeriz. Inner 8; seçene ini aktif yapt m zda mavi renkli Track, k rm z renk hâlini al r(bk. ekil 3.33). ekil 3.33: Track kat n n de i tirilmesi

40 Bir çizginin (Track) silinmesi Tasar m alan na bir çizgi (Track) çiziniz veya tasar m alan ndaki PCB üzerinden Track farenin sa tu unu çift t klayarak seçiniz (Seçilen yol ekil 3.34 te görüldü ü gibi beyaz renge dönü ür.). Ekrana aç lan pencereden Delete komutunu seçiniz. ekil 3.35 te görüldü ü gibi seçilen Track silinmi oldu. Sildi imiz Track hatal silindi ise Undo komutuyla geri kurtar labilir. Veya Ctrl+Z k sa yol tu lar iledekurtarabiliriz. ekil 3.34: Track silinmesi ekil 3.35: Track silinmesi Bir çizginin (Track) tekrarlanmas (kopyalanmas ) Tasar malan na bir çizgi (Track) çiziniz ( ekil 3.36). Çizgiyi seçili hâle getiriniz (Çizgi beyaz renk olur. ekil 3.37). Farenin sa tu una çift t klay n z. Aç lan pencereden Copy komutunu seçiniz ( ekil 3.37). Çizilen çizginin ayn s n tekrar tekrar farenin sol tu una t klayarak istedi imiz kadar ço altabiliriz ( ekil 3.38).

41 ekil 3.36: Çizgi (Track) ekil 3.37: Çizgi (Track) kopyalama ekil 3.38 : Çizgiler Bir çizginin (Track) ta nmas (Move) Tasar m alan na bir Track ya da daha önce çizilmi bir PCB üzerinde yol i aretleyiniz (Track beyaz renge dönü ür. ekil 3.39). Ekrana gelen pencereden (move) komutunu seçiniz (Ta nacak k s m beyaz renklidir. ekil 3.40). Farenin sol tu una bas l tutarak ta mak istedi iniz yere sürükleyiniz ( nce çizgilerle hareket eder. ekil 3.41). Farenin sol tu unu t klayarak ta nan Track sabitleyiniz ( ekil 3.42). ekil 3.39 ekil 3.40 ekil 3.41 ekil 3.42 Bir çizginin ta nmas Çizim aç s n n (gönyesinin) düzeltilmesi (Mitre) Tasar m alan na çizilen Track lar n 90 derecelik aç larla çizilmi kö elerin keskinliklerini ortadan kald rmak için (Mitre) komutu kullan l r. lem basamaklar Tasar malan na 90 o lik aç lar olan Track lar çiziniz ( ekil 3.43). Tasar malan ndaki çizgilerden herhangi birini seçiniz ( ekil 3.44). Seçilen çizgiyi farenin sa tu u yard m ile çift t klayarak ileti im penceresinden gerekli minimum ve maksimum aç y Mitre Settings ileti im penceresinden ayarlay n z ( ekil 3.45).

42 Seçili olan Track yeniden farenin sa tu uyla t klay n z. Aç lan pencerenin (Mitre) komutunu aktif yap n z. Seçilen Track kö elerinin aç s n n de i ti ini göreceksiniz ( ekil 3.46). Yap lan ayarlar n zistedi iniz gibi olmad ysa (Unmitre) komutuyla geri al n z. ekil 3.43 ekil 3.44 ekil 3.45: Mitre Settings penceresi ekil 3.46 Çizginin gönyesinin Track parças n nkal nl n nde i tirilmesi düzeltilmesi Baz durumlarda bir çizgiyi meydana getiren parçalardan birisinin di erlerine göre daha ince veya daha kal n olmas istenebilir. Bu durumda çizgi kal nl n n de i tirilmesi i lemi yap l r ( ekil 3.47, ekil 3.48). Ayn yüzeyde: Farkl katlarda: ekil 3.47: Tek kat çal mada ekil 3.48: Çift kat çal mada Bu uygulamadaki çal malar sizler ö rendi iniz bilgilerle tekrarlayarak yap n z Çizim Alan Yaz (Text) lemleri Çizim alan na yaz (Text) eklenmesi Olu turulan (PCB) bask devre emalarda kimi zaman k sa da olsa yaz larda yer al r. Pin numaralar, beslemeler, eleman sembol isimleri vb. gibi de erler Text yaz ile belirtilir. A a da anlat lanlar s rayla yap l rsa çizim alan na yaz (Text) eklemi oluruz: ekil 3.49: 2D Graphics Araç çubu u ekil 3.49 da verilen 2D Graphics araç çubu u üzerinde bulunan dü mesine bas n z. Fare imlecini çizim alan na yaz y eklemek istedi iniz yere götürünüz ve sol t klay n z.

43 Kar n za gelen ekil 3.50 deki Edit 2D Graphics Text penceresi arac l ile yaz yaz larak özellikleri ayarlan r yaz n n boyutlar pencerenin sol alt k sm nda görülen Height-yükseklik ve Width-geni lik k sm ndan ayarlan r. Yaz n nyaz ld kat ekil 3.51 de görüldü ü gibi seçilir. ekil 3.50 ekil 3.51 Yaz n n ve özelliklerinin ayarlanmas Tasar m alan yaz i lemleri 2D Graphics araç çubuklar ndan A i aretini t klay n z. Fare imlecini tasar malan na yaz y eklemek istedi iniz yere götürüp sol t klay n z. Kar n za gelen 2D Graphics ileti im penceresinde String (kay t penceresi) e gerekli ismi yaz n z( ekil 3.50). OK tu una bas n z( ekil 3.52). ekil 3.52: Tasar malan na yaz lan yaz n n görüntüsü Yaz n n kopyalanmas Tasar m alan ndaki yaz y fare imleci ile i aretleyip sa tu una t klay n z. Yaz n n rengi beyaz olacakt r( ekil 3.53). ekil 3.53: Yaz n n kopyalanmas Editing Commands (düzenleme) araç çubu unda bulunan (Copy tagged objects kopyalama) dü mesine bas n z. Fare imleci tasar m alan nda bulunan yaz ya odaklanacak ve etraf nda bir çerçeve olu acak, yaz pembe rengi alacakt r. ekil 3.54 : Yaz n n kopyalanmas

44 Fare imlecini hareket ettirdi inizde çerçeveli ve ye il renkli yaz n n hareket etti ini göreceksiniz ( ekil 3.55). ekil 3.55 : Yaz n n kopyalanmas Fare imlecini yaz n n kopyalanaca yere götürünüz ve sol t klay n z. Yaz istenen yere kopyalanm t r. Tek kopya yeterliyse i lemi sona erdirmek için fareye sa t klay n z( ekil 3.56). ekil 3.56: Yaz n n kopyalanmas Yaz n n özelliklerinin de i tirilmesi Yaz y seçili hâle getiriniz (Beyaz renk almas n sa lay n z.). Fare imleci yine yaz üzerinde iken sol t klay n z. Kar n za gelen ekil 3.50 de verilen Edit 2D Graphics Text penceresidir. Bu pencereyi kullanarak yaz de i tirilebilece i gibiyaz n n yüksekli i (Height) ve geni li i de (Width) ayarlan r( ekil 3.57). ekil 3.57: Yaz özellikleri Yaz n n ayna görüntüsünün (Mirror) olu turulmas Çizim alan na herhangi bir yaz yaz n z. Yazd n zyaz y seçili hâle getiriniz. Reflection (yans ma-ayna) Reflection yatay yans ma) edilmi tir. araç çubu unda bulunan (Horizontal dü mesine bas n z. ekil 3.58 de ayna görüntüsü elde ekil 3.58: Yaz n n ayna görüntüsünün elde edilmesi

45 3.5. Sembol Ekleme Elektronik Bask Devre Program kütüphanesinde PCB ema çiziminde kullanaca n z bütün parçalar (elektronik malzemelerin PCB k l flar )haz r olarak bulabilirsiniz. ekil 3.59: Package placement and editing araç çubu u ekil 3.59 da verilen araç çubu u üzerinde bulunan editing) dü mesine bas n z. (Package placement and ekil 3.60: Parça ça rma i lemine ba lanmas ekil 3.61: Pick Packages penceresi ekil 3.60 da görüldü ü gibi kullan c kütüphanesi k sm nda Package ba l alt nda parçalar listelenecektir. Hiçbir kompenent ça r lmam oldu uiçinbo olacakt r. Parça ça rmak için Packages ba l n n soltarf nda bulunan P isimli dü meye bas n z. Kar n za ekil 3.61 de verilen parça ça rma penceresi aç lacakt r. Daha önceki bölümde (Elektronik Bask Devre Program Parça Kütüphanesi) ayr nt l olarak anlat lm t. Bu pencerede Libraries bölümünde üstte seçilen kütüphanenin içerisinde bulunan parçalar, pencerenin sol alt taraf nda ise seçilen parçan n ekli görülmektedir. ekil 3.61 de gösterilen Category den (Integrated Circuit) kütüphanesinden DIL 06 kompenentinin üzerine fare imleci ile gelerek çift t klay n z.

46 ekil 3.62: Parça eleman penceresi ekil 3.62 de gösterildi i gibi, kullan c kütüphanesinden ça r lan DIL 06 parças n n listelendi ini görürsünüz. Dikkat ederseniz parça ça rma penceresi hâlâ kar m zda durmaktad r. Bu pencere arac l ile ça raca m z ba ka parçalar da varsa onlar da ayn yöntemle (fare imleci ile üzerine çift t klayarak ) kullan c kütüphanesi bölümüne alabiliriz. ekil 3.63 te verilen parçalar kullan c kütüphanesine al n z. ekil 3.63: Kullan c kütüphanesine ça r lan parçalar Kullan c kütüphanesine al nan parçalar n çizim alan na ta nmas i lemi hepsinden kolayd r. Önce kullan c kütüphanesinden DIL 08 parçaças n seçiniz (Fare imleci ile üzerine gelip bir kere sol t klay n z.). ekil 3.64: Kullan c kütüphanesine ça r lan parçalar n çizim alan na ta nmas

47 Fare imlecini çizim alan na parçay yerle tirmek istedi iniz yere götürünüz ve sol t klay n z. Daha sonra s ra ile di er parçalar çizim alan na ta y n z ve ekil 3.64 teki görüntünün olu mas n sa lay n z. Bir parçan nta nmas Parçay seçiniz. mleci parçan n üzerine getiriniz ve sa t klay n z (Parça beyaz rengi almal d r. ekil 3.65 A-B). mleç parça üzerinde iken sol tu a bas l tutarak imleci sürükleyiniz (Bu esnada parça ye il renk alacak ve imleç ile birlikte sürüklenecektir. ekil 3.65 C). Parçay ta mak istedi iniz yere geldi inizde sol tu u b rak n z (Parça hâlâ beyaz renktedir yani seçili hâldedir.). Bu durumdan kurtulmak için imleci çizim alan nda bo bir alana götürünüz ve sa t klay n z. Ta ma i lemi sona ermi tir. ekil 3.65 D de görülmektedir. ekil 3.65.A ekil 3.65.B ekil 3.65.C ekil 3.65.D ekil 3.65: Parça ta ma esnas nda objenin beyaz ve ye il renge dönü mesi Bir parçan n kopyalanmas Parçay seçiniz. Editing Commands (düzenleme) araç çubu unda bulunan (Copy tagged objects - kopyalama) dü mesine bas n z. Fare imleci çizim alan nda bulunan parçaya odaklanacak ve etraf nda bir çerçeve olu arak parça pembe rengi alacakt r ( ekil 3.66 A). Fare imlecini hareket ettirdi inizde çerçeveli ve ye il renkli parçan n hareket etti ini göreceksiniz ( ekil 3.66 B). Fare imlecini parçan n kopyalanaca yere götürünüz ve sol t klay n z. Gördü ünüz gibi parça istenilen yere kopyalanm t r fakat i lem sona ermemi tir. Çünkü kopyalanan parça hâlâ sol t klama ile istenilen ba ka yere yap t r labilir ( ekil 3.66 C).

48 lemi sona erdirmek için ise sa t klay n z( ekil 3.66 D). ekil 3.66.A ekil 3.66.B ekil 3.66.C ekil 3.66.D Bir parçan n döndürülmesi Parçay seçiniz. ekil 3.66: Bir parçan n kopyalanmas ekil 3.67: Orientation Toolbar Orientation Toolbar araç çubu u üzerinde bulunan (Rotate Clockwise - parçay 90 sa a döndür.) dü mesine bas n z. Bu araç dü mesine her bas n zda parça 90 sa a döndürülür. dü mesi ise parçay her bas ta 90 sola döndürür. kutusu içerisine yazd n z aç kadar parça döndürülür. Buraya yazaca n z aç de eri serbesttir (30, 45, vb. aç de eri girilip "Enter" tu una bas l r.). Bir parçan n ayna görüntüsünün (Mirror) elde edilmesi Parçay seçili hâle getiriniz. Reflection (yans ma ayna) araç çubu unda bulunan Reflection-yatay yans ma) dü mesine bas n z. (Horizontal ekil 3.68: Parçan n yataydaki ayna görüntüsü ekil 3.68'de görülece i üzere parçan n yataydaki ayna görüntüsü elde edilmi tir.

49 ekil 3.69: Parçan n dikeydeki görüntüsü Parçay seçili hâle getirip (Vertical Reflection dikey yans ma) dü mesine bast m zda ise ekil 3.69 da görüldü ü üzere parçan n dikeydeki ayna görüntüsü elde edilmi olacakt r. Bir parçan n silinmesi Bir parçan n yadaçizimalan nda bulunan herhangi bir objenin ( Pad, Track vb.) silinmesi için üç kolay yöntem vard r: Birinci yöntem Fare imlecini parça üzerine getiriniz. Farenin sa tu una çift t klay n z. kinci yöntem Parçay seçili hâle getiriniz Klavyeden Delete tu una bas n z. NOT: Track, Pad, Text, vb. gibi objelerin silinmesi de ayn parça silinmesi gibidir. Üçüncü yöntem (Delete Tagged Objects- sil) o Tasar m alan nda bulunan parçan n sol üst kö esine fare imlecini getirip sa tu una basarak parçan n sa alt kö esine do ru sürükleyiniz. Biti yerine geldi inizde sa tu u b rak n z. ekilde görüldü ü gibi seçilen parça mavi renkli çerçeve ile çevrilir. çinde bulunan parça beyaz rengi alarak seçili hâle gelmi olur. o Araç çubu u üzerinde bulunan (Delete Tagged Objects sil) ekline t klayarak tasar m alan ndaki parçan n silindi ini görürüz ( ekil 3.70). ekil 3.70: Parçan n silinmesi

50 UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET Tasar malan nda çizgi çizip dosyay kaydediniz. lem Basamaklar Öneriler ekil 3.1.a: Çizilen yollar ekil 3.1.b: Save komutu penceresi ekil 3.1.c: Save Dosyas Tasar m alan na çe itli yollar (Track) çiziniz. File/Save Layout komutlar n çal t r n z. Aç lan pencerede Untitled yazan k sma yeni bir dosya ismi giriniz. Kaydet butonuna bas n z ve dosyay yeni isimle kaydediniz. Bu komuta klavyeden S tu una basarak k sayoldan ula abiliriz. Tasar m alan na istedi iniz boyutta Track (yol) çizebilirsiniz. Dosya kaydetme i leminin File menüsünden Save Layout seçene i seçilerek veya araç çubuklar ndan Save Layout k sa yolu t klanarak veya klavyeden S tu una bas larak yap labildi ini uygulamal olarak test ediniz. E er önceden çal t m z bir dosyan n ad n farkl olarak kaydetmek istiyorsak Save As Layout seçene ini kullan r z. Burada aç lan pencerede verece imiz yeni isim girilir ve iste imize ba l olarak dosyan n kay t yeri de i tirilebilir.

51 UYGULAMA FAAL YET Pad ekleme de i tirme i lemlerini yap n z. lem Basamaklar Öneriler ekil 3.4: Pad boyutlar n n boyutlar n n de i tirilmesi ve çe itli büyüklüklerde Pad lerin çizim alan nda görünü ü Yeni, bo bir tasar m alan olu turunuz. Tasar m alan nda Pad placement araç çubu unda bulunan Pad ekleme dü melerinden daire eklinde Pad seçiniz. Pad imizin büyüklü ünü kullan c kütüphanesinden ayarlay n z. eklimizde C Pad i seçilmi olup ön izleme penceresinden tasar m alan na al nmay beklemektedir. mleci Pad yerle tirmek istedi imiz çizim alan nda bir yere getirerek sol t klar z. Bu dört i lem sonunda Pad imiz tasar m alan na eklenmi olur. dü mesi aktif oldu unda ve fare imleci tasar m alan içerisinde iken fare tu lar ndan sol tu a her t klad m zda yeni bir Pad olu acakt r ( ekil 3.4). Tasar m alan na istedi iniz büyüklükte Pad ekleyebiliriz. Çal ma alan na farkl büyüklükte Pad ekledikten sonra herhangi bir Pad in büyüklü ünü kontrol edebiliriz. Pad in üzerine gelip farenin sa tu una bas larak aç lan pencereden Edit (düzen) komutu t kland nda Pad in büyüklü ünü görüntüleyebilirsiniz. ekranda

52 UYGULAMA FAAL YET Çizim Alan na Birçok Bölümden Olu an Track Çizilmesini gerçekle tiriniz. lem Basamaklar Öneriler A:Track çizimine ba lanmas B: lk bölümü olu turunuz C: kinci bölümünolu turulmas D: Üçüncü bölümün çizimi E:Track çiziminin sonland r lmas F:Track n tamamlanm hâli ekil 3.21: Track çizimi (A-B-C-D-F) ekil 3.22: Top Copper kat nda yukar daki örne i tekrarlay n z.

53 ekil 3.23 ekil 3.23 te görülen renklerle yukar daki örnekleri tekrarlay n z. Çizim alan nda parçalar aras ndaki ba lant y sa lamak için kullan lan Track lar birçok parçadan olu uyorsa bu parçalar n her birine bölüm (segment) ad verilir. ekil 3.20: Yeni bir tasar malan n n olu turulmas ekil 3.20 de görülen File/ New Layout komutunu seçerek yeni bir tasar m sayfas aç n z. Çizim yapaca n z yüzeyi Bottom Copper yüzeyi olarak seçiniz ( ekil 3.16). Tasar m araç çubu unda bulunan Track yerle tirme ve düzenleme dü mesine bas n z. Kullan c kütüphanesi k sm nda Traces yani listedeki Track lardan T70 i seçiniz. mleci çizim alan na, Track çizmeyi dü ündü ünüz yerin ba lang ç noktas na getiriniz. Farenin sa tu una t klay p imlecin x eklini ald n ve ba lang ç noktas n n i aretlendi ini görünüz ( ekil 3.21 A). mleci ekil 3.21.B de görüldü ü gibi çizginin (Track) ilk bölümünün biti yeri olarak dü ündü ünüz yere do ru Track çizerken çal ma yüzeyini Botom Coppper veya Top Copper olarak seçti imizde Track renginin nas l de i ti ine özellikle dikkat ediniz.

54 sürükleyiniz ve biti yerine geldi inizde farenin sol tu una bas p b rak n z (Sa tu a basar b rak rsan z Track çizimi sonland r lm olur.). Çizece iniz Track birçok bölümden olu aca ndan çizime devam etmeniz gerekecek ve bu nedenle sol tu a bas p b rakmam z çizimin devam etmesini sa layacakt r. ekil 3.21 C de ilk bölümün görüntüsü verilmi tir. mleci ekil 3.21 C de görüldü ü gibi a a ya sürükleyiniz ve ikinci bölümün biti yerine geldi inizde yine sol tu a bas p b rak n z. ekil 3.21 D de ikinci bölüm görülmektedir. mleci ekil 3.21 D de gösterildi i sa a do ru sürükleyiniz ve üçüncü segmentin biti yerine geldi inizde ekil 3.21 E de gösterildi i gibi önce sol tu a, sonra da sa tu a bas pb rak n z. ekil 3.21 F de gösterildi i gibi 70 th geni li inde bir Track Bottom Copper yüzeyine çizilmi oldu. Uygulamay (Top Copper) kat nda tekrarlay n z.

55 KONTROL L STES Bu faaliyet kapsam nda a a da listelenen davran lardan kazand n z beceriler için Evet, kazanamad n z beceriler için Hay r kutucu una (X) i areti koyarak kendinizi de erlendiriniz. De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r 1. Bilgisayaran z düzgün bir ekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Bask Devre Program n düzgün bir ekilde çal t rabildiniz mi? 3. Çal ma alan na farkl boyutlarda Track (yol) çizebildiniz mi? 4. Çizdi iniz bir Track y n n bir isimle kaydedebildiniz mi? 5. Çal ma alan na sembol ekleyebildiniz mi? DE ERLEND RME De erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar n z bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsan z ö renme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplar n z Evet ise ÖlçmeveDe erlendirme ye geçiniz.

56 ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ LEHİMLEME VE BASKI DEVRE

57 Ö RENME FAAL YET AMAÇ Ö RENME FAAL YET -1 Elektronik devreleri olu turabilmek için yap lan bask devre üzerine elamanlar n tutturulmas n sa layan lehim telini seçebileceksiniz. ARA TIRMA Öncelikli olarak kendi çevremizdeki elektronik malzemeler satan i yerlerini tan man z çok yaral olacakt r. Elektronik malzemelerin sat ld i yerlerinden lehim tellerinin yap m malzemeleri nelerdir?, lehim tellerinin yap labilecekleri tel çaplar nelerdir? ve Lehim tellerinin etiket de erleri neleri ifade eder? sorular yla bilgi edininiz. Bunun yan nda ehir kütüphanesinden lehim teli veya lehimleme kelimelerini ara t rarak yaralanabilirsiniz. Sanal ortamdan arama motorlar n kullanarak lehim veya lehim teli yazarak çe itli sitelere ula man zda mümkündür. Daha fazla bilgi için ders veya bölüm ö retmenlerinizden yararlanabilirsiniz. Yapt n z ara t rmalar arkada lar n za aktar n z Lehim ekil LEH MLEMEDE KULLANILAN MALZEMELER Elektronik devrelerde bir sistemi olu turmak için; elamanlar ve tellerini birbirine tutturmak amac yla belirli s cakl klarda eriyebilen tellere lehim denir. Lehimlerin

58 sayesinde elektrik ak m devrelerin içerisinde elamanlar çal t racak ekilde dola abilecektir. Lehim telinin özelli ine ve kal nl na göre nerelerde kullan ld n bu modülle ö reneceksiniz. Lehim tellerini birbirinden ay rtan özellikleri göreceksiniz. ekil 1.2 ekil 1.3 Elektrik ve elektronik sektöründe kullan lan lehim teli kalay ve kur un metallerinin kar m ndan olu turulmu tur. Lehim telinin içerisindeki kalay miktar artt kça kalite yükselmektedir. Çünkü erime s cakl kalay ço ald kça azalmaktad r. Lehimin kalitesi kullan laca devrenin hassasl na göre de i mektedir.

59 Lehim kar m oran (Ag: Gümü, Sn: Kalay, Pb: kur un, Cu: Bak r, Cd: Kadmiyum, Zn: Çinko) Ergime s s ( o C) Lehimleme s cakl ( o C) Uygulama yerleri Lehimleme i lemi %63 Sn- %37 Pb %60 Sn- %40 Pb %50 Sn- %50 Pb %40 Sn- %60 Pb Hassas elektronik gereçler Elektronik devre elamanlar Elektronik devreler ve ince iletkenler Kal niletkenler ve iri lehimler S zd rmal lehimleme Yumu ak lehimleme Yumu ak lehimleme Orta sert lehimleme %40 Ag- %20 Cd-%19 Cu-%21 Zn Bak r, Nikel, Çelik ve ala mlar nda Tablo 1.1: Lehim teli ile ilgili özellikler tablosu Sert lehimleme Elektrik-elektronik devrelerin ba lant lar n birbirine tutturulmas nda yumu ak lehimleme kullan l r. Yumu ak lehimde direnç de erinin çok dü ük olmas,elektrikak m n n iletilmesini önemli ölçüde kolayla t rmaktad r. Lehim telleri kal nl klar na göre de çe itlendirilebilir. Buna göre 0,75mm -1mm -1,20mm -1,60mm çaplar nda üretilebilirler. Tüp veya makara olarak piyasada sat lmaktad rlar. Makaralar 100gr, 200gr veya 500gr olabilir Pasta letkenleri birbirine tutturabilmek için lehim pastas kullan lmal d r. Lehim pastas kusursuz bir lehimleme için önemlidir. Lehim yap l rken metal yüzeyin temizlenmesi ve s nmadan dolay tekrar ola abilecek oksitlenmeleri önlemek için lehim pastas kullan l r. Lehim pastas, kat durumda sat lmaktad r. Erime s lar lehime göre daha dü üktür. Bu nedenle lehimleme i leminden önce çok çabuk olarak uçucu gaz haline dönü mektedir. ekil 1.3: Lehim pastas (solder paste).

60 Havayla temas halinde olan bütün madenlerin üzerinde bir pas tabakas olu ur, ilk zamanlar çok ince olan bu tabaka zamanla artar ve kal nla r. Havadaki nemvehavas cakl bu pas n olu mas n h zland r r. Gözle görünmese bile her metalin yüzeyi zamanla böyle bir tabaka ile kaplan r. Üzeri pasl olan bir metal yüzeyine lehimin yap mas zordur. Lehimleme s ras nda lehim, lehimlenecek yüzeyi tam olarak slatmal ve en küçük gözeneklere kadar s zmal d r. Lehim yap lacak eleman baca n n veya yüzeyinin pastan temizlenebilmesi için lehim pastas kullan l r. ekil 1.3: Lehim pastas (solder pasta) Lehim tellerini elektronik parça satan dükkânlardan sat n al rken üzerinde yazan i aretlerin ne anlama geldi inin bilinmesi gerekir. Ambalaj üzerinde etikette yaz lan kotlamalar malzemenin yap s hakk nda bilgi vermektedir. Örne in; RS(RH), 63, 0.75 A eklinde olabilir. Anlam : RS(RH): Cinsi (reçine nüveli lehim) 63: Tipi ve kalay oran 0,75: Lehim telinin d çap A: Özelli i

61 UYGULAMA UYGULAMAFAAL YET A a daki talimatlar yerine getiriniz: Lehim tellerini kar moranlar na göre ay r n z. Lehim tellerini çaplar na göre ay r n z. Elektronik devre elamanlar na göre lehim telini seçimini yap n z. Herhangi bir lehim telinin etiketini okuyunuz. Anlamlar n bir yere yazarak mutlaka arkada lar n zla kar la t r n z. lem Basamaklar Lehim telini kar moranlar n seçmek. Lehim telini çaplar n seçmek. Lehim telini devre elamanlar na göre ay rmak. Lehim telininin etiket de erlerini seçmek. Öneriler Kar mlar etiket de erlerine göre takip ediniz. Lehim pastas kullan ld nda, oksit tabakas n yok ederek lehimlemeyi kolayla t racaks n z. Lehim pastas kullan ld nda, metal yüzeyleri lehimleme s cakl k derecesine ç karmak için s t l rken yeni oksitlenmelere engel olabileceksiniz. Kar m oranlar n tablodan kontrol ediniz. Tel çaplar n yan yana koyarak kar la t r n z. Devre elamanlar n n özelliklerini dü ünerek lehim teli seçmelisiniz. Lehim tellerini ergime s lar na dikkat ederek elemanlar için seçiniz. Etiket de erlerinin özelliklerini iyi ay r n z.

62 Ö RENME FAAL YET AMAÇ Ö RENME FAAL YET -2 Elektronik devreleri olu turabilmek için yap lan bask devre üzerine elamanlar n tutturulmas n sa layan havya çe itlerini seçebileceksiniz. ARA TIRMA Öncelikli olarak kendi çevremizdeki elektronik malzemeler satan i yerlerini tan man z çok yaral olacakt r. Elektronik malzemelerin sat ld i yerlerinde havya çe itleri nelerdir?, Havya kullan m alanlar nereleridir? ve Havya istasyonlar nerelerde kullan l r? sorular yla bilgi edininiz. Bunun yan nda ehir kütüphanesinden havya veya havya çe itleri kelimelerini ara t rarak yaralanabilirsiniz. Sanal ortamdan arama motorlar n kullanarak havya veya havya çe itleri yazarak çe itli sitelere ula man zda mümkündür. Daha fazla bilgi için ders veya bölüm ö retmenlerinizden yararlanabilirsiniz.( ekil 2-1: havya görünü ü). 2. HAVYA ekil 2.1(a) ekil 2.1(b)

63 2.1. Havya Lehimlemede kullan lan önemli elemanlardan biriside havyad r. Elektrik ve elektronik devrelerde elemanlar n birbirine lehimlemeyebilmek için yüksek ve h zl bir s kayna na ihtiyaç vard r. Bu ihtiyac kar lamak üzere bu alanda elektrikle çal an havyalar kullan lm t r. Havyalar 200 ile 500 derece aras nda s yayabilecek ekilde üretilebilirler. Havyalar n güçleri ise 5 ile 300 watt aras nda de i ebilmektedir. Firmalar n üretimine göre bu oranlar de i iklik gösterebilir. Genel olarak havyalar n güçlerine göre tablo2-1deki gibi s ralanabilir. Havyalarda aranan özellikler aras nda; çok çabuk s nabilmesi, lehimleme esnas nda herhangi bir s kayb n n olmamas ve gövdesinin içeriden gelen s n n yal t ml olmas say labilir. Havyalar genel olarak s tma durumuna ve yal t m direncine göre s n fland r labilir. Bu s n fland rmaya uygun olarak elektrik elektronik alan nda kullan lan s tma durumuna göre havya çe itlerini görece iz.( ekil 2 2: Kalem havya) ekil 2.2 Havyan n Gücü (W) 15 Kullan myeri Bask devrede çok ince hatlar, baz elektronik malzemeler (Entegre devre, küçük diyot ve transistörler) 30 Bask devrede ince hatlar, baz elektronik malzemeler (Direnç, kondansatör, diyot ve transistörler) 40 Bask devrelerde küçük terminaller, yüksek güçlü dirençler 60 ve üstü Kal n iletkenler, büyük boyutlu malzemeler Havya Çe itleri: Tablo 2.1: Havyalar ile ilgili özellikler tablosu Havyalar, görünü ve s t lma ekillerine göre üçe ayr l rlar: Kalem (Rezistansl ) Havyalar Rezistansl havya olarak da isimlendirilirler. Ancak, tabanca havyaya benzer modelleri de vard r. Is n n havyada olu turulmas rezistansla sa lanmaktad r. Rezistans, krom-nikel telden silindirik eklinde sar larak elde edilir. Bu havyalar küçük güçlü olarak üretilirler. Böylece küçük ak ml büyük dirençli olarak çal rlar.

64 Rezistansl havyalar, enerji kablosu, tutma sap ve havya ucu olmak üzere üç ana parçadan olu maktad r. ekil 2-3 deki rezistansl kalem havyaya örnektir. Sanayinin içerisinde havya istasyonlar elektronikçiler için kolayl k ve güvenlik sa lamaktad r. Enerji beslemesi 220Volt olmas na ra men s ayar imkân sa layarak çal ma güvenli i sa larlar. Böylece havya ucundaki s de erini sabit tutma imkân sa lamaktad r. Buna göre kalem havyalar ikiye ayr l r: ekil 2.3: Kalem (Rezistansl ) havya çe itleri stasyonlu Kalem Havyalar Bu tip havyalar s ayarl veya gerilim ayarl olarak kullan labilmesi için çe itli düzenekler kullan l r. Böylece havya ucundaki s sabit tutulur. Güvenli bir çal ma ortam için böyle düzenekler kullan labilir. Ancak, her yerde kullan lmalar mümkün olmayabilir. Bir istasyon modeli olarak kabul etti imiz bu tip havyalar daha çok seri üretim yapan firmalarda kullan l r. ekil 2.4 te istasyonlu kalem havyalara örnektir. ekil 2.4: stasyonlu kalem havya

65 stasyonsuz Kalem Havyalar Bu havyalar genel kullan c olarak isimlendirdi imiz bak m ve onar m yapan küçük firmalar, hobi devreleri yapan kimseler ve ö renciler kullanmaktad r. stasyonlu havyalardan tek farklar, her alanda kullan labilir olmalar d r. ekil 2.5 te istasyonsuz kalem havyaya örnektir. ekil 2.5: stasyosuz kalem havya Tabanca (Transformatörlü) Havyalar Tabanca havyalar güçlü havyalar olup daha çok elektrikçilikte ve kal n iletkenlerin lehimlenmesinde kullan l rlar. Tabanca havyalar n içinde bir transformatör mevcut olup havya ucu fek sekonder sarg s n n uzant s d r. Sekonder sarg s primer sarg s na göre çok az sipirlidir. Bu sebeple sekonderde çok dü ük gerilim ve çok yüksek ak m vard r. Bu yüksek ak m sekonder sarg s n ndolay s yla havya uçunun çok s nmas na sebep olur. Primer devresinde seri bir anahtar vard r ve bu anahtar tetik biçimindedir. Anahtara bas ld nda primerden ve dolay s yla sekonderden ak m geçer. Sekonderden geçen yüksek ak m havya uçunu s t r. Anahtar b rak l rsa ak m kesilir ve havya h zla so ur. Daha önce de belirtildi i gibi tabanca havyalar yüksek güçlü ve dolay s yla uçlar çok s nan havyalard r. Bu nedenle elektronik devrelerde lehimleme i lerinde tabanca havya kullan m ndan kaç n lmal d r. ekil 2-6 da tabanca havya görülmektedir.

66 ekil 2.6: Tabanca (transformatörlü) havya Gazl Havyalar Bu tip havyalar, enerji kayna n n bulunmad ortamlarda kullan l r. Gaz n yak lmas yoluyla havya ucu s t larak çal maktad r. Çal mas nda elektrik bulunmad için yan c bir gaz kullan lmaktad r. Çal ma s ras nda havya ucu hem s y alacak hem de lehimi eritecek ekilde kullan r. ekil 2-7 de gazl havyalara örnek görülmektedir. ekil 2.7: Gazl kalem havya

67 2.2. Kalem Havya Uçlar ve Bak m n nönemi Lehimleme i lemi için havya seçiminde dikkat edilmesi gereken husus udur: Elektronik malzemelerin ço u s n nca bozulabilir. Bu nedenle entegre, küçük diyot ve transistor gibi s ya dayan ks z malzemelerin lehimlenmesinde dü ük güçlü havyalar tercih edilmelidir. Kalem havyalara de i ik uçlar tak labilir ve böylece ihtiyaca tam uygun uç elde edilebilir. ekil 2.8 kalem havya uçlar görülüyor. ekil 2.8 Bu uçlardan en sa da görülen uç daha yayg n olarak kullan lmaktad r. Kalem havyalar n uçlar bak r dökme çelik, alüminyum-bak r ala m gibi maddelerden yap lmaktad r. Kalem havyalar çal ma s ras nda genellikle fi e tak l olarak b rak lmakta ve sürekli olarak s cak kalmaktad r. Bunun sebebi kalem havyan n yava s nmas d r. (çal ma an nda sürekli s cak oldu u için kalem havyan n ucu temas etti i yerlere zarar verebilir. Bu sebeple havyan n s cak olan bölümlerine elle dokunmak, vücudun herhangi bir yerine de dirmek yan klara sebep olur. Ayr ca giysilere veya çevredeki e yalara da zarar verebilir. Bu nedenle havya rasgele bir yere b rak lmamal, havya altl nda tutulmal d r.

68 ekil 2.9: Aparatl kalem havya altl Kalem havyalarda havya ucunun uzunlu u cm dir. Ancak bu uç uzat l p k salt labilir. Uç k salt l rsa daha çok, uzat l rsa daha az s n r. Böylece havyan nçal ma s s de i tirilebilir. Havya ucu bir vida arac l yla gövdeye ba lanm t r. Bu vida gev etilerek uzunluk ayan yap labilir. Bu s rada havyan n so uk olmas gerekir. Ucu uzat p k saltmada kargaburnu veya pense kullan labilir. ekil 2.10: Kalem havya altl

69 Havya yeniyse veya ucu yeni de i tirilmi se ilk s t lmada lehim yap lmamal bir sure rezistans n ve ucun üzerindeki kimyasal maddelerin (boya vb) buharla p uçmas beklenmelidir. Bu esnada havyadan bir koku da gelebilir. Ancak dakika sonra boyalar uçtu u içinhavyalehimlemeyehaz r halegelir. ekil 2.11: Havya ucu temizleme teli

70 UYGULAMA FAAL YET A a daki talimatlar yerine getiriniz: Kalem havyalar n birbirinden güçleri bak m ndan ay r n z. Kalem havyalar s tma ekillerine göre ay r n z. Tabanca havyalar çe itli havyalar içerisinden ay r n z. Kalem havya uçlar n birbirinden elektronik malzemelere göre ay r n z. Havya uçlar n nbak m n çe itli yöntemlerle yap n z. lem Basamaklar Bask devre üzerindeki hatlar n kal nl na ve elektronik elemanlara göre havyay seçiniz. Elektronik elamanlara göre kalem havya uçlar n seçiniz. Havya Uçlar n nbak m n yap n z. Öneriler Yapaca z i in özelli ine göre havya seçimi yaparken lehimlenecek elemanlar n özelliklerine göre dikkat ediniz. Kullan lacak kalem havyan n gücüne dikkat ediniz. Mutlaka kalem havyalar için havya altl kullan n z. stasyonlu kalem havyalar n kullan lacak malzemeye göre s ayar yap n z. Havyalar n kalem veya tabanca havyalar n kullan malanlar n ara t r n z. Hassas elemanlar niçin s tma h z yüksek havyalar seçmek gerekir. Elektronik elemanlara göre havya uçlar n seçerken uçlar n kal nl na ve inceli ine dikkat ediniz. Yap lan i e göre havya uçlar n n temiz olmas gerekir. Lehim sökme için kullan lan uçlar kulland ktan sonra temizleyiniz. Havya uçlar n sökme veya lehimleme i lerinde kullanabilece inizi unutmay n z.

71 Ö RENME FAAL YET AMAÇ Ö RENME FAAL YET -3 Elektrik ve elektronik devrelerin ve elemanlar n plaket üzerine ya da birbirine lehim yapmavesökmei lemlerini yapabileceksiniz. ARA TIRMA Öncelikli olarak kendi çevremizdeki elektronik cihazlar tamir eden i yerlerini tan man z çok yaral olacakt r. Elektronik cihazlar n tamir edildi i i yerlerinde Nas l lehimleme yap l r?, Hatal lehimleme nedir? ve Lehimleme kurallar nelerdir? sorular yla bilgi edininiz. Bunun yan nda ehir kütüphanesinden Lehimleme veya Lehim yapma kelimelerini ara t rarak yaralanabilirsiniz. Sanal ortamdan arama motorlar n kullanarak lehimleme veya lehim yapma yazarak çe itli sitelere ula man z da mümkündür. Daha fazla bilgi için ders veya bölüm ö retmenlerinizden yararlanabilirsiniz. Yapt n z ara t rmalar arkada lar n za aktar n z. 3. LEH MLEME 3.1. Lehimleme ve Lehimleme Çe itleri Lehim, normal s cakl kta kat halde olan ancak belirli bir s cakl ktan sonra eriyen bir maddedir. Elektronik devrelerde elemanlar n birle tirilmesinde veya elemanlar n bask devreye tutturulmas nda havya ile s t larak eritilir. Daha sonra s n n azalmas yla kendili inden donar, tekrar kat la r. S v durumundayken birle tirilecek eleman bacaklar n kaplay p dondurulursa, eleman bacaklar da sabit olarakbirbirineyadabask devreye sabit olarak tutturulmu olur. Piyasada çe itli kalitelerde lehimler makaraya sar lm veya tüp eklinde bulunmaktad r. Lehimleme, yumu ak ve sert lehimleme olarak ikiye ayr l r. Yumu ak lehimlemede çal ma s s 500 o C den dü ük, sert lehimlemede 500 o C den yüksek olarak tespit edilmi tir. Lehimleme örne i ekil 3-1 de verilmi tir. ekil 3.1

72 3.2. Lehimleme Metotlar Lehimlenecek Yerin Temizlenmesi Lehim yapmadan önce lehimin yap laca yüzeyin veya eleman baca n n iyice temizlenmesi gerekir. Bu temizleme i lemi u ekillerde yap labilir: Lehimin yap laca bask devre yüzeyi çok ince z mpara kullan larak z mparalan r. Eleman bacaklar temizlenirken ince z mpara kullan labilece i gibi çak da kullan labilir. Çak ile eleman baca hafifçe kaz n r. Z mpara veya çak ile yap lan bu temizlenen yerlerdeki küçük parçac klar bir f rçayla giderilir Lehimlemenin Yap lmas ekil 3.2 Havya prize tak larak s nmas sa lan r. Is nm ve temizlenmi havya ucuna lehim de dirilerek eritmesi kontrol edilir. Üzerine bir miktar lehim almas sa lan r. Temizlenerek haz rlanm lehimlenecek parça üzerine de bir miktar lehim pastas sürülür ( ekil 3-2). Is nm havya ucu, lehimlenecek k sma de dirilir ve bir miktar beklenir. Bu arada pasta eriyerek temizlerken, havya ucundaki lehimde lehimlenecek parçan n üzerine yap r. Bu a amadan sonra havyan n ucu lehimlenen eleman n üzerinden çekilmeli ve lehim yeri kesinlikle oynat lmamal d r. Lehimleme an nda havya ucundaki lehim yetersiz kal rsa, s nan parçada eriyecek ekilde yeteri kadar lehim verilmelidir. Havyan n lehim yerinde k sa kalmas, lehim yüzeyini pürüzlü; fazla kalmas ise, i neli ve da n k yapar. Normal sürede yap lan lehimin yüzeyi parlak, temiz, çatlaks z, deliksiz, küçük ve do al bir tepe görüntüsündedir.

73 Havya ucunun lehimlemeye haz rlanmas : Havya ucu, slak temizleme süngeri üzerinde yava ça döndürülerek temizlenmelidir. Bundan sonra havya ucunda az bir miktarda lehim eritilir. Daha sonra da havyan n ucu temizleme aparat veya slak sünger üzerinde hafifçe döndürülerek lehimin ucu kaplamas sa lan r. Art k havya, lehimleme i lemine haz rd r. ekil 3.3 ekil 3.3 te temizleme aparat ile havya ucunun temizlenmesi görülmektedir. Lehim yap l rken dikkat edilecek hususlar: Havyadaki yüksek s cakl k, daha önce de belirtildi i gibi, temas halinde insanlara ve e yalara zarar verebilir. Bu nedenle lehimleme yap l rken çok dikkatli olunmal ve a a da s ralanan kurallara uyulmal d r. Havya uzun süre kullan lmayacaksa fi i çekilmelidir. Çevrede gereksiz araç gereç bulunmamal d r. Havya kullan lmad zamanlarda havya altl nda tutulmal d r. Havya ucunun havya kordonuna temas etmesi kordonu eritip k sa devrelere veya çarp lmalara neden olabilir. Havya ucunun kordona temas önlenmelidir.

74 Havyan n ucundaki lehimleri uzakla t rmak için havya ucunu herhangi bir yere vurmay n z, havada silkelemeyiniz. Aksi halde s cak olan lehimler s çrayarak etrafa zarar verebilir. Lehim erirken ç kan duman teneffüs etmeyiniz. Lehimlenen devrede herhangi bir gerilim bulunmamal d r yi Bir Lehimlemenin Özellikleri Lehimlemenin iyi ve ba ar l olmas için de a a daki teknik kurallara uyulmal d r: Lehim yap lacak yer iyice temizlenmelidir. Kaliteli lehim kullan lmal d r. Havyan n ucu temiz olmal, az miktarda lehimle kaplanmal d r. Havya uygun s cakl kta olmal d r. Eleman veya iletken uçlar önceden az miktarda lehimlenmelidir. Buna ön lehimleme denir. Havyan n uculehimyap lan yeri s tmal, ucun lehimle bir temas olmamal d r. Lehim s nan yere de dirilmeli, erimesi beklenmelidir. Yeteri kadar (ne az ne fazla) lehim kullan lmal d r. Lehim eridikten sonra tekrar donmas için 2-3 saniye bekleyiniz. Bu süre içinde lehimlenen elemanlar sars lmamal d r. Bask devre üzerinde lehimleme yap l yorsa a r s nma sonucu bask devre kalkabilir. Bu durumda lehimlenen yeri a r s tmamak gerekir. ekil 3.4

75 ÖNEML NOT: Baz teknisyenler lehimi havyan n ucuna de direrek havyan n ucuna bir miktar lehim almakta ve sonra ucu lehimin yap laca yere de dirmektedir. Bu durumda lehim çok s nd için özelli i kaybolabilir. Ayr ca lehimin yap laca alan tam s nmayabilir. Bunun için tekrar edelim ki, lehimin yap laca yer havya ucuyla s t lmal bu s rada lehim s nan yere de dirilerek erimesi sa lanmal d r. Lehimlenecek baz elemanlar lehimleme s ras nda olu an s cakl ktan dolay bozulabilir. Bu durum özellikle yar iletkenler için geçerlidir. Lehimleme s ras nda bu elemanlar n s nmalar n önlemek için lehimlenen bacak kargaburun ya da c mb z ile tutulmal d r. Kargaburun veya c mb z s y yayarak eleman na r s nmas n önler. yi bir lehimlemenin özellikleri unlard r: Parlak bir görünü üvard r, üzerinde ya da çevresinde pasta veya kir yoktur. Yüzeyi düz, pürüzsüz ve deliksizdir. Kubbemsi bir ekli vard r. Çok yayg n yadaçoksivride ildir. Lehimlenen malzeme bacaklar n n lehimin içinde kalan bölümünün hatlar fark edilir Lehimleme Hatalar ekil 3.5 Yeteri kadar lehim kullan lmam sa ba lant sa lam olmaz. Çok fazla lehim kullan lm sa fazla lehim yay larak k sa devrelere yol açabilir. Lehimleme s ras nda lehim donmadan malzemeler hareket ettirilmi se lehim sa lam olmaz. Lehimlenecek yer iyi temizlenmemi se ortaya sa l ks z bir lehim ç kar. Daha sonra devrede ar zalara yol açabilir.

76 Lehimleme s ras nda havya s cakl uygun de ilse so uk lehim meydana gelir. So uk lehim durumunda malzemeler tam olarak ba lanamaz veya bir süre sonra ba lant kopar Elektronik Devre Elamanlar n (diyot, direnç, entegre vb.) Lehimlenmesi Direnç, kondansatör, transistor, diyot gibi devre elemanlar bir devre olu turmak üzere bask devre ya da üniversal plaket üzerine lehimlenerek birle tirirler. Bu elemanlar n bask devre ya da üniversal plaket üzerine lehimlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar unlard r: Öncelikle direnç, kondansatör gibi elemanlar n bacaklar düzeltilmelidir. Eleman direnç, diyot gibi bir malzemeyse bacaklar lehimlenecek deliklerin aras ndaki mesafe dikkate al narak kargaburun yard m yla 90 derece bükülür. Eleman tan tan yaz,i aret vb. üste gelmelidir. Plaket üzerinde dirençler renk kodlar, kondansatör uçlar soldan sa a yada a a dan yukar ya gelecek ekilde monte edilmelidir. Direnç, diyot gibi elemanlar n plaket üzerinde kalan uçlar e it ve en az 2 mm uzunlu unda olmal d r. Bu elemanlar plakete çok yak n ve paralel lehimlenmelidir. l Watt de erinden daha dü ük güçlü dirençler ve diyotlar plakete temas edecek ekilde lehimlenirler. Kondansatör, transistor gibi elemanlar plakete lehimlenirken plaketle eleman aras nda 3-6 mm mesafe bulunmal d r. Transistor bacaklar asla çapraz lehimlenmemelidir. Yar iletkenler s ya kar hassas oldu undan bunlar lehimlenirken bacaklar c mb z ya da kargaburunla tutularak s da t lmal d r. Entegreler do rudan do ruya plakete lehimlenmemeli, entegre soketi kullan lmal d r. Lehimlemeden sonra eleman nbaca n nartank sm kesilmelidir Lehimleme Uygulamalar Bu bölümde lehimleme uygulamalar na yer verilmi tir. Uygulamalarda Watt gücünde kalem havya ve reçineli lehim kullan lmal d r. Lehimleme i lemi, elektronik devre montaj ve onar m nda en önemli i lerdendir. Bu konuda beceri kazan lmas çok önemlidir.

77 lerine ba lamadan önce sevgili ö renciler, lehimleme s ras nda s cak havyan n neden olabilece i kazalara kar çok dikkatli olman z gerekti ini bir kez daha hat rlatmak isteriz Üniversal Plaket Üzerine Nokta Lehimleme Üniversalplaketbask devre ç karma i lemi yap lmaks z n elektronik devre montaj yapmakta kullan lan delikli plaketlerdir. Bu deliklerin çevreleri bak r kapl olup iletkenler ve malzemeler buraya lehimlenir. Özellikle emalar n denenmelerinde çok yayg n olarak kullan l rlar. ekilde üniversal plaket görülüyor. ekil letken Uçlar n n Lehimlenmesi (Ön Lehimleme) letkenler birbirine, bir elektronik malzemenin baca na ya da bask devre plaketine lehimlenirken ba lant n n sa lam olmas için iletken ucunun önceden lehimlenmesi gerekir.

78 Bu i lem ön lehimleme olarak adland r l r. Buna göre ön lehimleme as l lehimlemenin daha sa l kl olmas için yap lan bir i lemdir. Tek damarl iletkenlerde ön lehimleme iletken ucunun tam olarak temizlenmesi ve as l lehimleme i lemine haz rl k i levine sahiptir. Çok damarl iletkenlerde ise bunlara ek olarak damarlar n toparlanmas, da lman n önlenmesi gibi çok önemli faydalar vard r. Çok damarl iletken ön lehimlemeye tabi tutuldu unda iletkenin ucu tek damarl gibi olur ve as l lehimleme i lemi sonucunda da lma, saçaklanma gibi istenmeyen durumlar meydana gelmez letkenlerin Birbirine Lehimlenmesi Sarma tipi terminal lehimlemelerinde kullan lacak kablolar n ucu 15 mm yal t l r ve ucun 3 mm uzunlu undaki bölümüne ön lehimleme yap l r. Plakete yap lacak lehimlemelerde ise kablonun ucu 5 mm aç l r ve bunun 3 mm'lik bölümüne ön lehimleme yap l r. ki iletkenin aç lan uçlar n n ön lehimleme a amas ndan sonra birbirlerine lehimlenmesi i lemidir. ekil 3.7

79 Devre Elemanlar n n Plaket Üzerine Lehimlenmesi Elektronik devre elemanlar n plaketlerin üzerine lehimlemeden önce, bacaklar n elemana göre bükmek gerekir. Bacaklar bükülürken üzerindeki yaz lar okunacak ekilde olmal d r. Elemanlar n ayaklar çok uzun veya çok k sa b rak lmamal d r Entegrelerin Plaket Üzerine Lehimlenmesi Entegre ve entegre soketlerini tan t c i aretler, nokta ve çentikler ekilde görüldü ü gibi sol tarafa, dik monte edilecekse üste gelmelidir. ekil 3-8 de entegrelerin lehimlenmesi görülmektedir Lehim Sökme lemleri ekil 3.8 Elektronik devrelerde ar za durumunda parça de i tirilmesi en s k rastlanan i lerdendir. De i tirilecek parça bask devreye ya da di er elemanlara lehimlenerek tutturulmu sa (ço u kez böyledir) o takdirde bu eleman n ba lant s n sa layan lehimin eritilmesi gerekir. Bazen sadece eritme yetmez o bölgede bulunan tüm lehimin al nmas gerekir. Örnek olarak direnç, diyot gibi iki bacakl elemanlar ba l olduklar yerden sökerken sadece tek bacaktaki lehimin eritilip eleman n o yönden çekilip ba lant dan kurtar lmas daha sonra da ayn i lemin di er bacak için yap lmas yeterlidir. Buna göre iki bacakl elemanlar n bükülmesinde lehimi eritmek için havya, parçay çekmek için kargaburun, c mb z gibi aletlerin d nda özel bir lehim sökücü kullan lmas gerekli olmayabilir. Buna kar l k entegreleri lehimli olduklar yerden sökerken bacaklar tek tek kurtarmak mümkün olmad için her baca n ba lant s ndaki lehimi eritip o bölgeden tamamen almak gerekir. Lehimin tamamen temizlenip al nmas nda lehim pompas, lastik balonlu lehim gücü havya veya lehim emme fitili kullan l r.

80 Lehim Pompas Lehim pompas ucu s cakl ktan etkilenmeyen bir maddeden yap lm, üsttaraf nda bulunan dü me içeri itilerek kurulan bir alettir. Temizlenecek olan lehim ilk önce havyayla s t larak eritilir. Bu anda lehim pompas kurulu olarak ucu lehime de ecek biçimde tutulmal d r. Lehim erimeye ba lad ktan sonra aletin yan taraf nda bulunan butona bas l r. Kurulu olan lehim pompas n n pistonu kurtulur ve geriye do ru h zla giderken lehim pompas n n ucunda bir emme bas nc olu ur. Bu bas nç erimi olan lehimi çeker.( ekil 3-9) Lastik balonlu lehim sökücü havyalarda bulunmaktad r. Bu aletin havya bölümü lehimi eritmeye, lastik balon k sm ise erimi olan lehimi emilmesi i ini yapar. Lehim önce aletin ucuyla s t l r. Lastik balon s k l r vehavas n n bo almas sa lam B rak l nca balonun içine dolan hava içeri do ru bir emme bas nc olu turur. Bu s rada eriyik halindeki lehim lastik balona gider. ekil Lehim Emme Fitili (Örgülü Kablo) ekilde görüldü ü gibi, pastaya emdirilmi örgü ile lehim sökme i lemi yap l r. Lehim emme fitili, esnek, örgülü bir iletkendir. Fitilin ucu sökülecek lehimin üstüne konulduktan sonra s cak havya fitilin üstüne de dirilir. Eriyen lehim fitil taraf ndan emilecektir. Daha sonra fitil çekilir. ( ekil 3.10)

81 ekil 3.10 Her üç ekilde de lehim sökerken plaketin veya elemanlar n a r s nmamas na dikkat etmek gerekir. Is nan elemanlar bozulabilece i gibi bask devredeki bak r yollar kalkabilir. Sökme i lemi s ras nda plaketin veya elemanlar n a r s nmas na meydan verilmemeli.

82 Lehim Sökme stasyonlar ekil 3.11: Vakumlu lehim sökme istasyonu ekil 3.12 (a)-(b)-(c): BGA lehim sökme istasyonlar ekil 3.13: SMD lehim sökme istasyon

83 UYGULAMA UYGULAMAFAAL YET A a daki talimatlar yerine getiriniz: Üniversal plaket üzerine nokta lehimleme uygulamas yap n z. letken uçlar na ön lehimleme uygulamas yap n z. letkenleri birbirine ön lehimleme yapt ktan sonra lehimleyiniz. Direnç, diyot, ve transistor gibi elemanlardan dörder tanesini delikli plaket üzerine lehimleyiniz. Uygun havya ucunu kullanarak 8 (4+4), 14 (7+7), 16 (8+8), 18 (9+9), 20 (10+10) ayakl entegrelerden iki er tanesini delikli plaket üzerine lehimleyiniz. Lehimledi iniz direnç, diyot, ve transistor gibi elemanlardan iki er tanesini plaketinden lehim sökme pompas yard m yla sökünüz. Lehimledi iniz 8 (4+4), 14 (7+7), 16 (8+8), 18 (9+9), 20 (10+10) ayakl entegrelerden iki er tanesini plaketinden lehim sökme pompas yard m yla sökünüz. Lehimledi iniz direnç, diyot, ve transistor gibi elemanlardan iki er tanesini plaketinden lehim emme fitili yard m yla sökünüz. Lehimledi iniz 8 (4+4), 14 (7+7), 16 (8+8), 18 (9+9), 20 (10+10) ayakl entegrelerden iki er tanesini plaketinden lehim emme fitili yard m yla sökünüz.

84 lem Basamaklar Elektronik elamanlar lehimle Lehimleme metotlar n kullanarak çe itli devreleri lehimle Öneriler Güvenli iniz için, lehimlenen parçalar n f rlamas veya lehim s çramas na kar gözlük kullan n z. K zg n havya ucunda lehim bulunmamas na dikkat ediniz. Havya ucunun gev ek olmamas na dikkat ediniz. Kullanmad n z zamanlarda güvenli bir ekilde havya altl nda tutunuz. Rasgele yerlere koymay n z. Elinizi asla s cak lehime ve havyaya dokundurmay n z. Lehimden sonra elinizi sabunla y kay n z. Havya kordonunu havyan n s cak k sm ndan uzak tutunuz. Uzun süre kullanmayacaksan z havyan nfi ini prizden çekiniz. Metal parça ve lehim bir ala m olu turmal d r. Birle me yerindeki metaller temiz olmal d r. Metal parça ve lehim yeterince s t lmal d r. Lehimleme hatalar na dikkat etmek gerekir. yi ve do ru lehim yapabilmek için lehimlemeyi tekrar etmek gerekir. Havyay uygun s cakl kta kullanmal s n. Havya lehimlenecek yüzeye 45 o aç yla tutulmal d r. Havya lehimlenecek yere gere inden fazla veya az tutulmamal d r. Zira fazla tutulursa bak r yollar kalkabilir, az tutulursa so uk lehimleme olu abilir. Her lehimleme esnas nda havya ucu temizlenmelidir. Gerekenden az veya fazla lehim kullanmamal d r. Lehim havya ucu ile de il s t lan yüzeye temas ettirilmeli, havyan n

85 ucuyla s t lan yüzeyin s yla eritilmesidir. Böylelikle lehimin yüzeyde homojen da l m sa lanm olur. Lehim sadece lehimlenecek yüzeyi kaplamal, di er bölgelere k sa devre yapmas önlenmelidir. Lehimler gruplar halinde yap lmal d r. Direnç, diyot gibi malzemelerden lehimlenmeye ba lanmal d r. Çünkü bu elemanlar montaj a amas nda genellikle plakete yap k durumdad rlar ve daha yüksek elemanlara öncelik verildi inde bu tür malzemelerin lehimlenmesi güçle ir. Elemanlar n isim, kod veya yön gibi belirgin i aretleri gözükecek ekilde olmal d r. Ar zal elamanlar plaket üzerinden sökünüz. Özel elamanlar lehim sökme istasyonlar ile sökünüz. Havya uygun s cakl a geldi inde sökülecek elemana ait lehimi eritiniz. Havyay gere inden uzun süre bu noktada tutmay n z. Lehim pompas n n pistonunu bas l durumdayken pistonu b rakmas için butona bas n z ve o noktadaki tüm lehim emilene kadar i leme devam ediniz. Her lehim emildi inde pompan n iç haznesindeki lehimi bo altmak amac yla pompay plaket üzerinden uzakla t rarak pistona bas n z.

86 Ö RENME FAAL YETİ AMAÇ Ö RENME FAAL YET -4 Elektrik ve elektronik devrelerin ve elemanlar n plaket üzerine ya da birbirine lehim yapmavesökmei lemlerini yapabileceksiniz. ARA TIRMA Öncelikli olarak kendi çevremizdeki elektronik cihazlar tamir eden i yerlerini tan man z çok yaral olacakt r. Elektronik cihazlar n tamir edildi i i yerlerinde nas l lehimleme yap l r?, hatal lehimleme nedir? ve Lehimleme kurallar nelerdir? sorular yla bilgi edininiz. Bunun yan nda ehir kütüphanesinden lehimleme veya lehim yapma kelimelerini ara t rarak yaralanabilirsiniz. Sanal ortamdan arama motorlar n kullanarak lehimleme veya lehim yapma yazarak çe itli sitelere ula man zda mümkündür. Daha fazla bilgi için ders veya bölüm ö retmenlerinizden yararlanabilirsiniz. Yapt n z ara t rmalar arkada lar n za aktar n z Bask Devre 4. BASKI DEVRE Elektronik devre elemanlar n n üzerine yerle tirildi i ve bu elemanlar aras ndaki elektriksel ba lant n n bak rl yüzde olu turulan yollarla sa land plakalara bask devre plaketi veya k saca bask devre ad verilir. Bask devrelerde yal tkan plaket üzerine ince bir bak r tabakas güçlü ve dayan kl bir yap t r c ile tutturulmu tur. ekil 4.1: Bask devre plaketi katmanlar

87 Bask devrelerde bak r yüzeyin bir bölümü eritilerek bak r yollar meydana getirilir. Bask devre üzerine yerle tirilen devre elemanlar n n bacaklar deliklerden geçirilir ve alt bölümdeki bak rl bölgeye lehimlenir. Elektronik devre elemanlar bu bak rl yollar arac l yla birbirine ba lan r. Böylece devre eleman hem fiziki hem de elektriksel olarak devreye ba lam olur. Elektronik devrelerin bask devre plaketleri üzerine yap lmas n n sa lad faydalar unlard r: Elektronik devrelerin seri üretimi kolayla r. Cihazlar n fiziki boyutlar küçülür, a rl azal r. Seri üretimin artmas sonucu cihazlar nfiyatlar dü er. Bask devre plaketi malzemeleri toparlayaca ndan devre sadele ir, yap m ve onar kolayla r. Tel eklinde iletkenler daha az kullan laca ndan özellikle yüksek frekansl devrede distorsiyon (elektriksel gürültü) azal r. Bu say lan faydalardan dolay günümüzde küçük cep telefonlar ndan televizyon cihaz na kadar her tip elektronik devre bask devre plaketi üzerine monte edilmektedir. ekil 4.2

88 4.2. Bask Devre Plaketlerinin Yap s Bask devre çizilmesi sürecine elemanlar n plaket üzerine yerle im plan ( ekil 4.3 ekil 4.4) yap larak ba lan r. Yerle im plan yap l rken estetik görünü yan nda baz teknik özelliklere de ( ekil 4.5) dikkat etmek gerekmektedir. Elemanlar n yerle tirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar unlard r: 1- Devredeki elemanlar n boyutlar göz önüne al nmal d r. Elemanlar n boyutlar bask devre plaketinin büyüklü ünü de belirleyecektir. ekil 4.3

89 2- Transistor, tristör gibi elemanlar dik; direnç, diyot gibi elemanlar yat k olarak monte edileceklerdir. ekil Transistor, tristör gibi üç bacakl elemanlar n bacaklar aras ndaki mesafe çok fazla ya da çok az olmamal d r.( ekil 4.6) ekil 4.5

90 4- Yüksek frekansl devrelerde birden fazla bobin varsa bunlar yan yana yerle tirilir ekil Yüksek güçlü transistor, triyak gibi elemanlar nso utucular da hesaba kat lmal d r. Bu hususlar dikkate al narak mili metrik (ya da kareli) ka t üzerine devrenin üstten görünü ü çizilecektir. ( ekil 4-7) Bunu yapmadan önce devre semas bask devreye aktar lmaya uygun olacak ekilde de i tirilir. Bu de i iklikler devrenin elektriksel ba lant s yla ilgili de il, hatlar n boylar ve geçti i yerler gibi esteti e ili kin ve bask devrenin ç kar lmas n kolayla t r c de i ikliklerdir. Mili metrik ka t üzerinde devrenin üst görünü ü çizildikten sonra eleman uçlar n n gelece i delik yerleri i aretlenir. Deliklerin ayn hizada olmas na dikkat edilmelidir. Delikler aras na elemanlar n sembolleri çizilir ve elemanlar birbirine ba layan hatlar koyula t r l r. Bundan sonra mili metrik ka t ters çevrilir ve delik yerleriyle hatlar bu yönden çizilir. Alttan görünü olacak olan bu görünü ün

91 rahatça ç kar labilmesi için ka t, pencere cam na kenar ndan tutturulabilir. Bu sayede üstten görünü teki çizgi ve delik yerleri tersten çizilebilir. En son elde edilen görünü, plaketin bak rl yüzeyinde olu turulacak olan görünü tür. Buraya kadar yap lan i lem bask devrenin alttan (bak r kapl taraf) görünü ünün ka t üzerine çizilmesidir. Bundan sonra yap lmas gereken i lem bu eklin bak rl plaketin bal kapl yüzeyine aktar lmas ve bak rl yollar meydana getirilmesidir. imdi de bu konuyu inceleyece iz. ekil 4.7

92 4.3. Bask Devresindeki Elamanlar n Ölçülerine Göre Plaket Boyutunun Belirlenmesi Bask devresinin haz rlanmas için devrede bulunan elektronik elemanlar n plaket üzerine yerle im ekli dü ünüldükten sonra gerekli sadelik sa lanarak, ema yeniden düzenlenir. Kullan lan devrenin elemanlar n n gerçek boyutlar ölçülerek kaydedilir. ( ekil 4.8) ekil 4.8

93 4.4. Yerle tirme ekli ve Montaj Ölçülerinin Ayarlanmas Elektronik devre elemanlar plaket üzerine dik ve yatay olarak monte edilir. Genelde üç ve daha çok bacakl elemanlar, aradaki mesafe ve estetik görünüm dikkate al narak, dik ya da yatay olarak monte edilir. Bask devre plaketi üzerine elemanlar n paralel veya dik montaj na karar verilmelidir. E er üç bacakl elemanlar n aras ndaki mesafe yeterli ise bacaklar n gövdeye ba l oldu u ölçüde plakete tak lmas önerilir.( ekil 4.9) ekil Bask Devre Plaketinin Haz rlanmas Uygulanacak devrenin büyüklü üne göre bask devre plaketleri istenilen ölçülerde olmayabilir. Bunun için bu plaketleri kesmek gerekir. Kesme i leminde yeterli dikkat e ri kesimler, bask devre plaketinde çatlama ve bak r levhada kopmalar meydana gelir. Bu olaylar devrenin çal mamas na ve mekanik dayan kl l n azalmas na sebep olur. Sa l kl bir kesme i lemi için a a daki metotlar kullan l r. 1. Giyotin makasla kesme: Sac veya presbant kesmek için kullan lan giyotin makasla bask devre plaketi kesilebilir. Giyotin makas n emniyet kilidinin olmas na dikkat ediniz. Kesilecek plaket giyotinin kesme kapasitesinden fazla olmamal d r. Sert ve çok kal n malzemeler kesilmemelidir. Baz plaketler oda s cakl nda kesilirse çatlama ve y rt klar olu abilir. Bunu önlemek için 50~60 o Cyekadar s t lmal d r. ( ekil 4.10)

94 ekil Plaketi maket b ça ile kesme: Plaket, özel plaket b ça veya maket b ça ile kesilebilir. Bak rl yüzey üstte olacak ekilde masaya konur. Belirlenen ölçüde plaket çizilir. Cetvel veya bir mastar yard m ile bak r levha kesilene kadar b çakla kendinize do ru çekilerek çizilir. Plaket ters çevrilerek ayn çizgilerden taban k sm çizilir. Plaket hafifçe s t l p plaket bükülerek k r l r. Pürüzlü kenarlar e e kullan larak düzeltilir. ( ekil 4.11) ekil Testere ile kesme: Daha çok küçük plaketler bu yöntemle kesilebilir. Kesme s ras nda demir testeresi tercih edilmelidir. Bak rl yüzey üste getirilmelidir. Kesme h z yava olmal ve plakette zorlama, e me, bükme yap lmamal d r.( ekil 4.12)

95 ekil Patern Ç karmak Bask devre plaketi üzerine aktar lacak olan paternin ç kar labilmesi için milimetrik kâ t kullan l r. Devre eleman boyutlar göz önüne al narak, elemanlar milimetrik kâ t üzerine yerle tirilir( ekil 4.13-a).Plaketin elemanl yüzü kabul edilir. Eleman bacaklar n n gelece i delik yerleri aras na semboller çizilir. Devreye uygun olarak hatlar koyula t r l r( ekil 4.13-b). Milimetrik kâ t ters çevrilerek, eleman bacaklar n n gelece i yerler ve hatlar i aretlenip çizilir ( ekil 4.13-c). Plaketin bak rl yüzü kabul ediniz. Haz rlanan Patern uygun bir metotla bak rl yüzeye aktar l r. Hat kal nl klar 1,5~-2 mm, ba lant noktalar 3-5 mm olmal d r ( ekil 4.13-d).

96 ekil 4.13: (a)-(b)-(c)-(d) 4.7. Paternin Bask Devre Plaketi Üzerine Aktar lmas Bask devre çiziminin tasarlanmas zihinsel bir çal mad r. Üzerinde ne kadar fazla dü ünülürse ve birikimimiz ne kadar fazla ise o kadar iyi çizim yapabiliriz. Çizimin bak rl plaket üzerine aktar lmas ise ba ka bir süreçtir. Çizimin bak rl plakete aktar lmas nda u yöntemler kullan l r: 1- Bask devre kalemi metodu 2- Foto rezist metodu 3- Serigrafi metodu Bask Devre Kalemi Metodu Ka t üzerine yap lan çizim bak rl plaketin bak r kapl olan yüzüne bask devre kalemi ile aktar l r. Aktarma i lemi elle yap l r. Bu yöntem basit ve kalitenin pek aranmad uygulamalarda tercih edilir. Sonuçta, bak rl yollar n elle çizilmi oldu u belli olur. Bask devre kaleminin özelli i çizilen yollar kuruduktan sonra eritici s v da boyan n kalkmamas d r. Bask devre kalemi permanant kalem olarak da bilinir.

97 ekil Foto Rezist Metodu Bu metotta devrenin ba lant yollar n n çizimi ayd nger ka t üzerine yap l r. Ayd nger üzerine yap lan çizim elle yap laca gibi bilgisayar programlar arac l yla yap l p lazer yaz c dan da elde edilebilir. Çizim elle yap lacaksa rapido kalem veya bask devre kalemi kullan l r. Ayd ngere çizilen çizgiler net ve koyu olmal d r. Koyu olan yerler k geçirmeyecek ekilde tam koyu, ayd ngerin di er yerleri ise tertemiz ve lekesiz olmal d r. Foto rezist metodunun pozland rma süreci daha sonra anlat lacakt r. Foto rezist metodunda a dayan kl bir madde kullan l r. Bu madde piyasada POZ T F 20 olarak adland r lmakta ve bu isimle sat lmaktad r. Bu yüzden bu metot POZ T F 20 metodu olarak da adland r l r Serigrafi Metodu Bu metotta da devrenin ba lant yollar n n ekli ayd ngere aktar l r. Ayd nger üzerine çizme i lemi foto rezist metoduyla tamamen ayn d r. Serigrafi metodunda nak çerçevesi gibi bir çerçeveye ipek gerilir. Gerek çerçeve gerekse ipek piyasada ayr ayr bulunabilece i gibi ipek çerçeveye gerilmi biçimde haz r dasat lmaktad r. pe in gözenek say çok olan kullan l rsa bask devre daha kaliteli olacakt r. K rm z kla hafifçe ayd nlat lm bir odada ipek üzerine a duyarl madde uygulan r. Bundan sonra ayd nger gergin ipek üzerine konup pozland rmaya b rak l r. pek pozland ktan sonra musluk alt nda y kan r ve kurutulur. pek üzerine dökülen ya l boya ile çizim ipe e akt r lm olur. pek gerekli yerlerin boyanmas n di er yerlerin boyanmamas n sa layan bir süzgeç görevi yapar.

98 4.8. Bask Devreyi Plaket Üzerine Ç karma Yöntemleri Yukar da say lan yöntemlerin tümünde bask devrenin kesilmesi, haz rlanmas ve temizlenmesi süreci ayn d r. lk i olarak plaket çizimde belirtilen boyutlarda kesilir. Kesme i leminde mümkünse giyotin makas, olmad takdirde düzgün zemin üzerinde çelik metre ile maket b ça kullan labilir. Kesme i lemi s ras nda plaketin yüzeyi zedelenmemeli kenarlar çapaklanmamal d r. Bunun için plaket hafitçe s t labilir. Plaketin bak rl yüzünün tertemiz, her türlü leke ve ya dan ar nm olmas çok önemlidir. Bak r yüzülavaboovulmas i leminde kullan lan maddelerden biriyle ovmak ve musluk suyuyla y kamak gerekir. Y kama i leminde bol su kullan lmal d r. Bundan sonra bak r yüz temiz, kuru ve tüy b rakmayan bir bezle kurulanmal d r. Bak rl yüze elle temas bile lekelenmeye ve ilerde bask devrenin hatal ç kmas na neden olabilir. Kurulama bezi d nda, plaket saç kurutma makinesi ile de kurutulabilir ( ekil 4.15) Pozland rma ekil 4.15 Bask devre kalemi yönteminde pozland rma a amas na gerek yoktur. Pozland rma i lemi Foto rezist yöntemiyle Serigrafi yönteminde gereklidir. Bu yöntemlerde de pozland rma i lemi birbirinden farkl d r.

99 Foto rezist yönteminde pozland rma i lemi: Bu yöntemde Pozitif 20 ad verilen sprey eklinde ve a duyarl bir madde kullan l r. Pozitif 20 maddesi k rm z kla çok az ayd nlat lm bir odada plaketin temizlenmi ve kurulanm bak r yüzüne yakla k 20 cm. bir mesafeden püskürtülür (Hemen hat rlatal m pozland rma i leminin tümü ve bunu takip eden banyo i lemi k rm z kla hafifçe ayd nlat lm olan hu odada yap l r). Bu madde kurulduktan sonra k görmedi i sürecebaz asitlere kar koruyucu bir tabaka olu turur. Püskürtme maddesiyle tüm yüzeye e it miktarda yap lmal, yüzey üzerinde ak nt lar olmamal d r. Yüzeyin pozitif 20 maddesiyle kapland ktan sonra ayna veya cam gibi düz ve parlak görüntüsü olmal d r. Pozitif 20 ile kaplanan plaket bir süre kurumaya b rak l r. Kurutma i leminde saç kurutma makinesi kullan labilir. Bu s rada yüzeye toz v.b. yap mamal d r ( ekil 16). ekil 4.16 (a)

100 ekil 4.16 (b) Plaket kuruduktan sonra pozland rma i lemi yap l r. Devrenin çizimi ayd nger ka t üzerine koyu bir mürekkeple yap lm olmal d r. Bu çizim plaketin alttan (bak rl yüzden) bak ld nda eleman ayaklar n n yerlerini ve bu ayaklar aras ndaki bak rl ba lant yollar n n nas l olaca n göstermektedir. Bu çizim kö eleri bak rl plaketin kö elerine gelecek ekilde düzgün olarak bak rl yüze yerle tirilir. Bundan sonra pozland rma kutusu kullan lacakt r. Pozland rma kutusu taban ve kenarlar kapal, üstü camla kapl, içinde 20 wattl k 4-5 flüoresan lamba bulunan bir kutudur. Pozland rma kutusu pozland rma i lemi için gerekli olan güçlü flüoresan kkayna görevini yapar.

101 . ekil 4.17 (a) Plaket ayd ngerle kapl bak rl yüzey a a ya bakacak ekilde pozland rma kutusunun taraf ndaki cam n üzerine konulur. Flüoresan lambalar n çizimden geçerek plaketin bak rl yüzeyine dü er. Ayd nger üzerine koyu mürekkeple çizilmi olan bölgelerin tam arkas na gelen yerler k almazken effaf bölgelerin arkas ndaki yerler k al r. I k alan bölgesindeki a duyarl madde koruma özelli im kaybeder ( ekil 4-17 (a)).

102 ekil 4.17 (b) Pozland rma kutusunda k uygulama i lemi n gücüne, kullan lan foto rezist maddenin kalitesine ve yüzeyde olu turulan katman n kal nl na göre 5-10 dakika sürebilir. Güçlü flüoresan kta 7 dakika yeterli bir süre olmaktad r. Bu süre sonunda k kesilir. Ayd nger plaket üzerinden al n r. Foto rezist yöntemde her plakete pozland rma yap lmas gerekir. Bu nedenle seri üretimler için uygun de ildir. Ayr ca maliyeti de di er yöntemlere göre yüksektir. Üstünlü ü kaliteli bask devre elde edilebilmesidir ( ekil 4-17 (b)). b) Serigrafi yönteminde pozland rma i lemi: Serigrafi yönteminde çerçeve üzerine gerili ipek yüzey pozland r lmaktad r. pek ve çerçeve piyasadan ayr ayr al n p ipe in çerçeveye gerilmesi i lemi kullan c taraf ndan yap labilece i gibi piyasada haz r olarak ipek çerçeveye gerilmi ekilde de sat lmaktad r. pe in birim alanda gözenek say s n n fazla olmas yap lan i in kalitesini artt racakt r. Plaketin boyutlar na uygun boyda çerçeve kullan lmal d r. pek yüzey a duyarl maddelerden biriyle kaplan r. Sonra pozland rma ile ayd ngerdeki çizim ipek üzerine aktar l r. pek bir elek görevi yaparak ya l boya v.b. bir koruyucu plaketin bak rl yüzeyindeki korunmas gereken yerlere aktar lmas n) sa lar. Plaketin bak rl yüzünde koruyucu maddeyle kaplanan k s mlar korunacak, di er k s mlar ç plak bak r olduklar için eritici s v (asit) içinde eriyecek ve geriye sadece kalmas gereken bak r yollar kalacakt r.

103 pe in a duyarl madde ile kaplanmas k rm z kla hafifçe ayd nlat lm bir odada yap l r. I a duyarl koruyucu madde olarak Alkoset veya Kivasal maddeleri % 90, Kromal maddesi % 10 oran nda cam bir kap içersinde kar t r l r. Bu i lem de k rm z kla hafifçe ayd nlat lm odada yap l r. Kar m içersine toz v.b. girmemeli ve hava kabarc kalmamal d r. Bu kar m bir çerçeveye gerilmi olan ipek üzerine s van r. Rahle denilen bir araç ile kar m n ipek üzerine e it olarak yay lmas sa lan r. Saç kurutma makinesi ile ipek kurutulur. Bundan sonra pozland rma i lemine geçilir. pek, çerçevede gerili oldu u için bunlara uygun pozland rma kutusu kullan lmal d r. Pozland rma süresi kullan lan a duyarl maddenin cinsi, kalitesi ve yüzeye s vanan miktar yla de i ebilir. Ortalama de erler kullan lm sa pozland rma süresi 7-10 dakikad r. Bu süre sonunda pozland rma kutusunun kesilir. Bu yöntemle ipek bir kez pozland ktan sonra çok say da plaketin üretiminde kullan labilir. Üretilecek plaket say artt kça birim basma maliyet dü er. Bu nedenle seri üretimde serigrafi yöntemi tercih edilir Banyonun Haz rlanmas ve Banyo lemi Bask devre kalem metodunda pozland rmavebanyoi lemleri yoktur. Foto rezist ve serigrafi yöntemlerinde de banyo i lemi farkl d r. Banyo i leminin amac pozland rma i lemi sonucunda plaket üzerinde kalan a duyarl maddenin gereksiz k s mlar n n temizlenmesidir Foto Rezist Metodu Bu yöntemde banyo s v s sudkostik çözeltisidir. Bir litre suya 7 gram sudkostik kar t r l r. Yakla k 32 C çözelti s cakl nda banyo 3 dakika kadar sürer. Yukar daki miktarlarla haz rlanan çözelti 150 cm. X 150 cm. boyutlar ndaki bir plaket için yeterlidir. Banyo i lemi sonunda plaket üzerindeki katmanda ayd ngerdeki çizimin renk de i ikli i eklinde net olarak yans d n n görülmesi gerekir. Yollar ve eleman ayaklar n n ba lant lar ayd ngerdeki çizimin ayn s olmal d r. Renk de i ikli i olank s m, eritme i lemine dayan kl bir kaplama ile kaplanm t r. Plaket banyo s v s ndan ç kar l p suiletekrary kan r. Bu a amadan sonra plaket ktan zarar görmez. Ancak bak rl yüzeyin çizilmemesine dikkat etmek gerekir ( ekil 4.18 (a)). Bazen banyodan sonra çizimin baz k s mlar n n bak rl yüzeyde hiç fark edilemedi i görülür. Bu durumda yüzeyin temizlenmesi, a duyarl malzeme ile kaplama, pozland rma ve banyo i lemleri tekrar yap lmal d r.( ekil 4.18 (b)).

104 ekil 4 18 (a) ekil 4.18 (b)

105 Serigrafi Metodu Bu yöntemde banyo i lemi de oldukça basittir. Pozland rma i leminden ç kan ipek muslukta bas nçl su alt nda tutulur. Bu arada ipe in k r mamas, delinmemesi ya da fazla gerilerek boyutlar n n de i memesi gerekir. Pozland rma i lemi ba ar l olmu sa, banyo i leminden sonra bask devre çiziminin ipek üzerinde aynen ve temiz olarak aktar lm oldu u görülür. Bu durumda ipek haz r hale gelmi demektir. pek üzerindeki çizimin plaketin bak rl yüzüne aktar lmas oldukça basittir. pek ve çerçevesinin alt na temizlenmi plaket yerle tirilir. Bak rl yüz ipek taraf na bakmal d r. pe in üst taraf ndan aside kar dayan kl boya dökülür. Bir araç (rahle) yard m yla boya ipek üzerine uygulan r. pe in aç k olan k s mlar ndan süzülen boya plaket üzerine geçer. pe in a duyarl madde ile kaplanm ve pozland rma esnas nda bozulmam (yani kapal ) k s mlar boyan n plaket üzerine geçmesine izin vermez. Haz rlanan ipek; kullanan n becerisine, çizimin ince ya da kal n hatlardan olu mas na v.b. ba l olarak 100 ila 1000 adet aras nda plaket üretiminde kullan labilir. Daha fazla plaket gerekliyse tamamen yeni bir ipek üzerinde ayn i lemlerin tekrarlanmas gerekir. Daha önce de belirtti imiz gibi bu yöntem seri üretimlerde en uygun olan d r Eritme lemi Bask devre plaketinin bak rl yüzünde kalmas gereken bak r yollard ndaki bak r n plaketten ayr lmas i lemine eritme i lemi denir. Eritici olarak asit veya di er baz kimyasal çözeltiler kullan l r. Eritme i leminde kullan lan s v n n cilde s çramas tehlikelidir. Bu nedenle eritme i lemi dikkatle yap lmal d r. Eritme i lemi s ras nda deriye s çrama olmu sa s çranan yer hemen bol su ile y kanmal d r. Eritme i lemi s ras nda eriyi e do ru e ilmemeli, eriyikten ç kan gazlar solunmamal d r. Eritici olarak demirüçklorür (Ee3Cl), amonyum persülfat ve hidrojen peroksit-hidroklorik asit kar m s kl kla kullan lan eriyiklerdir. Güvenli ve pratik olmas bak m ndan bunlar n içinde en çok demirüçklorür kullan l r. Bask devrelerin tek tek üretildi i birçok uygulamada eritme i lemi için uygulanan s v demirüçklorür (Fe3Cl) çözeltisidir. Demirüçklorür normalde kat halde ve çamurla abilen topaklar eklinde sat lmaktad r. Madde önce çekiç ile ufalanmal d r. Ufalanan demirüçklorür cam veya naylon bir kaptaki (le en) l k suyakar t r l r. Suya, eritebildi i kadar demirüçklorür kar t r lmal, dibe çökme i lemi ba lay nca durmal d r.

106 ekil 4.19 (a) Banyo i leminden ç kan plaket bu çözeltiye dald r l r. Plaketin bak rl yüzeyinde bir reaksiyon ba lar ve ince bir tabaka olu ur. Tabakay da tmak için s v y s çratmamak art yla kap sallanarak s v dalgaland r l r. deal olarak, gereksiz bak r yüzey tamamen eriyince i lem tamam olur. Plaketin büyüklü üne v.b. ba l olarak de i mek art yla erime i lemi yakla k5 dakika sürer. Demirüçklorür çözeltisi C s t l rsa erime i lemi daha h zl olur. Bak rl plaket tahta bir ma a arac l yla çözeltiden ç kar l r ve hemen bol suyla y kan r. Daha sonra bir bezle silinerek kurulan r. Tinerli bir bez ile de koruyucu madde art klar temizlenir ( ekil 4.19 (b)).

107 ekil 4.19 (b) Kart iyice temizlenince önce gözle sonra avometreyle bak r yollar n kontrolü yap lmal d r. Kontrolden sonra bak r yüzün oksitlenmeden korunmas ve lehimin kolayca yap labilmesi için varsa koruyucu vernikle kaplan r. Vernikleme i lemi daha ziyade profesyonel amaçl i lerde yap lmaktad r. Art kbak rl plaketimiz delme i lemine haz rd r Plaketin Delinmesi Haz rlanan bask devresi üzerine yerle tirilecek devre elemanlar n bacaklar n n gelece i yerlerin matkapla delik aç lmas i lemine delme denir ( ekil 4.20). ekil 4.20

ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ

ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ BİLGİSAYARLA BASKI DEVRE ÇİZİMİ Ö RENME FAAL YET AMAÇ Ö RENME FAAL YET 4 Uygun ortam sa land nda bask devre çiziminde dikkat edilecek noktalar ö renip bask devre çizimi

Detaylı

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 7. 7. GELĠġMĠġ ÖZELLĠKLER

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 7. 7. GELĠġMĠġ ÖZELLĠKLER ÖĞRENME FAALĠYETĠ 7 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 7 Bu faaliyette verilen bilgiler ile hazırlamıģ olduğunuz belgeye uygun baģvuruları (Ġçindekiler Tablosu, Dipnot/sonnot, Ģekil tablosu, resim yazısı vb.) hatasız

Detaylı

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6. 6. NESNE ĠġLEMLERĠ

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6. 6. NESNE ĠġLEMLERĠ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6 Bu faaliyette verilen bilgiler ile belgeye uygun nesne iģlemlerini (Ģekil, resim, grafik, metin kutusu vb.) planlı ve hatasız yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Kelime

Detaylı

Bilgisayar Uygulamaları PSİ105

Bilgisayar Uygulamaları PSİ105 Bilgisayar Uygulamaları PSİ105 Yrd.Doç.Dr. Serdar YILMAZ Kaynak: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Bilgisayar Kursu Ders Notları, Kasım 2007 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Başlat Düğmesi Bilgisayarınızı

Detaylı

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faaliyette verilen bilgiler ile kelime işlemci programının arayüzünü kullanarak temel belge işlemlerini hatasız yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Kelime işlemci

Detaylı

Ö RENME FAAL YET - 6 Ö RENME FAAL YET - 6 6. SLAYT LEMLER

Ö RENME FAAL YET - 6 Ö RENME FAAL YET - 6 6. SLAYT LEMLER AMAÇ Ö RENME FAAL YET - 6 Bu faaliyette verilen bilgiler do rultusunda, sunuya ses ve görüntü dosyalar eklemeyi, sayfalar aras ndaki geçi leri düzenleyebilmeyi, nesnelere animasyonlar ekleyebilmeyi ö renecek,

Detaylı

Ö RENME FAAL YET 9 Ö RENME FAAL YET 9

Ö RENME FAAL YET 9 Ö RENME FAAL YET 9 Ö RENME FAAL YET 9 Ö RENME FAAL YET 9 AMAÇ Bilgisayar ve elektronik tablolama yaz l m ile çal ma esnas nda zaman iyi kullanmak için makro haz rlayabileceksiniz. ARA TIRMA Sürekli tekrar n yapt n zi lemlere

Detaylı

Digifresh Kullanım Kılavuzu

Digifresh Kullanım Kılavuzu DigiFresh programını çalıştırmadan önce bilgisayarınıza Net Framework kütüphanesinin yüklü olması gerekmektedir. Aşağıdaki linkten indirelebilir. http://www.microsoft.com/tr-tr/download/confirmation.aspx?id=17851

Detaylı

ve Menüleri Özelleştirmek, Sistem Ayarlarını Değiştirmek

ve Menüleri Özelleştirmek, Sistem Ayarlarını Değiştirmek Masaüstünü ve Menüleri Özelleştirmek ve Sistem Ayarlarnıı Değiştirmek 36 4 Masaüstünü ve Menüleri Özelleştirmek, Sistem Ayarlarını Değiştirmek Bu bölümde Görev Çubuğu Özelliklerini kullanarak, Görev Çubuğu

Detaylı

DENEY 2: PROTOBOARD TANITIMI VE DEVRE KURMA

DENEY 2: PROTOBOARD TANITIMI VE DEVRE KURMA A. DENEYİN AMACI : Protoboard kullanımını öğrenmek ve protoboard üzerinde basit direnç devreleri kurmak. B. KULLANILACAK ARAÇ VE MALZEMELER : 1. DC güç kaynağı, 2. Multimetre, 3. Protoboard, 4. Değişik

Detaylı

DEĞERLENDİRME Saati: Süre:..

DEĞERLENDİRME Saati: Süre:.. ATELYE: BİLGİSAYAR DESTEKLİ UYGULAMALAR İŞ YAPRAĞI NO: 1 UYGULAMA1 : ÇİZİM (TASARIM-ÇALIŞMA) ALANINA TRACK (YOL) ÇİZİLMESİ İŞLEM BASAMAKLARI : 1. Çizim alanında bulunan komponentler arasında yapılan bağlantılara

Detaylı

Genel bilgiler Windows gezgini Kes Kopyala Yapıştır komutları. 4 Bilinen Dosya Uzantıları

Genel bilgiler Windows gezgini Kes Kopyala Yapıştır komutları. 4 Bilinen Dosya Uzantıları İÇERİK 2 Dosya ve Klasör İşlemleri 3 Giriş BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE UYGULAMALARI Windows 7 - Devam ÖĞR. GÖR. HASAN ALİ AKYÜREK http://www.hasanakyurek.com Sürümler Sürüm Karşılaştırmaları Masaüstü Görev

Detaylı

Evrak Ekle. Kurum İçi Giden Evrak Ekleme. Kırmızı renker; doldurulması zorunlu alanları ifade etmektedir. İleri Geri tarihli işlem yapılamamaktadır.

Evrak Ekle. Kurum İçi Giden Evrak Ekleme. Kırmızı renker; doldurulması zorunlu alanları ifade etmektedir. İleri Geri tarihli işlem yapılamamaktadır. Evrak Ekle Kurum İçi Giden Evrak Ekleme Kırmızı renker; doldurulması zorunlu alanları ifade etmektedir. İleri Geri tarihli işlem yapılamamaktadır. İçyazı No sistem tarafından otomatik verilmekte, müdahale

Detaylı

K12NET Eğitim Yönetim Sistemi

K12NET Eğitim Yönetim Sistemi TEOG SINAVLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Yeni sınav sistemi TEOG, yani Temel Eğitimden Orta Öğretime Geçiş Sınavlarında öğrenciler, 6 dersten sınav olacaktır. Öğrencilere Türkçe, Matematik, T.C. İnkılap Tarihi

Detaylı

KolayOfis Başlangıç Rehberi Kısa Mesaj Yönetimi

KolayOfis Başlangıç Rehberi Kısa Mesaj Yönetimi 1 İçindekiler KolayOfis e Hoş Geldiniz Sözleşme İmza İşleminin Tamamlanması Kullanıcı Bilgilerinin Hazırlanması Destek Hizmeti Kısa Mesaj Yönetimi Duruşma, Ara Karar ve İş Planı Bilgilendirmesi Duruşma,

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI METAL TEKNOLOJİSİ SAC METAL

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI METAL TEKNOLOJİSİ SAC METAL T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI METAL TEKNOLOJİSİ SAC METAL Ankara, 2013 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik

Detaylı

Ö RENME FAAL YET 3 Ö RENME FAAL YET 3

Ö RENME FAAL YET 3 Ö RENME FAAL YET 3 Ö RENME FAAL YET 3 AMAÇ Ö RENME FAAL YET 3 Bilgisayar ve elektronik tablolama yaz l m sa land nda elektronik tablolama yaz l m nda biçimlendirme i lemlerini yapabileceksiniz. ARA TIRMA Genel yaz biçimlendirme

Detaylı

BQTEK SMS Asistan. Kullanım Kılavuzu. Doküman Versiyon: 1.0 09.05.2016 BQTEK

BQTEK SMS Asistan. Kullanım Kılavuzu. Doküman Versiyon: 1.0 09.05.2016 BQTEK Kullanım Kılavuzu Doküman Versiyon: 1.0 09.05.2016 BQTEK İçindekiler İçindekiler... 2 Genel Bilgi... 3 Uygulamanın İndirilmesi... 3 iphone için... 3 Android için... 3 Windows ve Mac için... 3 Uygulamanın

Detaylı

SU ÜRÜNLER B LG S STEM (SUB S)

SU ÜRÜNLER B LG S STEM (SUB S) Tar m ve Köyi leri Bakanl Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü ü SU ÜRÜNLER B LG S STEM (SUB S) SEY R DEFTER LK ALICI VE SATI B LD R MLER N N SUB S E KAYDED LMES NE L K N B LG NOTU ANKARA-2008 13 A ustos Per

Detaylı

5. ÜNİTE KUMANDA DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ

5. ÜNİTE KUMANDA DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ 5. ÜNİTE KUMANDA DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ KONULAR 1. Kumanda Devreleri 2. Doğru Akım Motorları Kumanda Devreleri 3. Alternatif Akım Motorları Kumanda Devreleri GİRİŞ Otomatik kumanda devrelerinde motorun

Detaylı

Tan mlar: Ürün tan mlar, Kategori tan mlar, Ödeme seçenekleri, Salon yerle im düzeni tan mlar n n yap lmas n sa lar.

Tan mlar: Ürün tan mlar, Kategori tan mlar, Ödeme seçenekleri, Salon yerle im düzeni tan mlar n n yap lmas n sa lar. BiberPOS Ana Menüsü: Sipari Al: Sipari alma ve ödeme i lemleri yap l r Kapat: Program kapat r. Tan mlar: Ürün tan mlar, Kategori tan mlar, Ödeme seçenekleri, Salon yerle im düzeni tan mlar n n yap lmas

Detaylı

SİRKÜLER İstanbul, 01.02.2016 Sayı: 2016/01. Konu: E-DEFTER GÖRÜNTÜLEYİCİ PROGRAMI İLE SÖZ KONUSU PROGRAMA İLİŞKİN KULLANIM KILAVUZU YAYINLANMIŞTIR

SİRKÜLER İstanbul, 01.02.2016 Sayı: 2016/01. Konu: E-DEFTER GÖRÜNTÜLEYİCİ PROGRAMI İLE SÖZ KONUSU PROGRAMA İLİŞKİN KULLANIM KILAVUZU YAYINLANMIŞTIR SİRKÜLER İstanbul, 01.02.2016 Sayı: 2016/01 Konu: E-DEFTER GÖRÜNTÜLEYİCİ PROGRAMI İLE SÖZ KONUSU PROGRAMA İLİŞKİN KULLANIM KILAVUZU YAYINLANMIŞTIR Gelir İdaresi Başkanlığı nın www.edefter.gov.tr internet

Detaylı

META TRADER 4 MOBİL İŞLEM PLATFORMLARI KULLANMA KILAVUZU 1. KURULUM

META TRADER 4 MOBİL İŞLEM PLATFORMLARI KULLANMA KILAVUZU 1. KURULUM META TRADER 4 MOBİL İŞLEM PLATFORMLARI KULLANMA KILAVUZU 1. KURULUM Meta Trader 4 mobil işlem platformunu cihazınıza kurmak için öncelikle uygulama marketine giriş yapmanız gerekmektedir. Girişin ardından

Detaylı

Örgün Öğrenci Sistemi Anadolu Üniversitesinde öğretim elemanlarının verdikleri

Örgün Öğrenci Sistemi Anadolu Üniversitesinde öğretim elemanlarının verdikleri Örgün Öğrenci Sistemi Anadolu Üniversitesinde öğretim elemanlarının verdikleri derslerle ilgili yoklama, not girişi yapabildikleri ve öğrencilerin aldıkları derslerle ilgili bilgileri görebildikleri sistemdir.

Detaylı

Hotel Info TV. Kullanım Kılavuzu

Hotel Info TV. Kullanım Kılavuzu Hotel Info TV Kullanım Kılavuzu Info TV bilgisayarını network kablosu ile lokal networkunuze, VGA kablosu ile LCD monitörünüze veya televizyonunuza (PC girişinden) bağlayın. Bilgisayarı adaptör ile elektriğe

Detaylı

Bölüm 8 Pensler ve Pililer

Bölüm 8 Pensler ve Pililer Bölüm 8 Pensler ve Pililer Friedrich: Grafis Ders Kitabı 1, Yayın 2011 Içindekiler 8.1 Pens kaydırma. 2 8.2 Pens kısaltma. 5 8.3 Pens ve Pile Çatıları. 5 8.3.1 İnteraktif Pens Çatı 10 Tool ile çatı oluşturma.

Detaylı

AIMCO AIMCO. Kullanım Kılavuzu. Mayıs 2016

AIMCO AIMCO. Kullanım Kılavuzu. Mayıs 2016 AIMCO AIMCO Kullanım Kılavuzu Mayıs 2016 MB Akademi Küçükbakkalköy Mah. Dudullu Cd. Brandium Rezidans R2 Blok No:23-25 No:126 Ataşehir / İSTANBUL Tel: 0216 692 01 91 Web: www.mbakademi.com.tr 2 AIMCO Mobil

Detaylı

BQ360 Modbus Dijital Giriş 24 Kanal. Kullanım Kılavuzu. Doküman Versiyon: 1.2 01.02.2016 BQTEK

BQ360 Modbus Dijital Giriş 24 Kanal. Kullanım Kılavuzu. Doküman Versiyon: 1.2 01.02.2016 BQTEK Modbus Dijital Giriş 24 Kanal Kullanım Kılavuzu Doküman Versiyon: 1.2 01.02.2016 BQTEK İçindekiler İçindekiler... 2 1. Cihaz Özellikleri... 3 2. Genel Bilgi... 4 2.1. Genel Görünüm... 4 2.3 Cihaz Boyutları...

Detaylı

HUZURSOFT GÖRÜŞME TAKİP PROGRAMI

HUZURSOFT GÖRÜŞME TAKİP PROGRAMI HUZURSOFT GÖRÜŞME TAKİP PROGRAMI 1.YENİ MÜŞTERİ EKLE Müşteri bilgilerini bu bölümde gireriz. Müşterilerinizi gruplamak isterseniz sağ tarafta bulunan butona tıklayarak açılan pencere grup ekle diyerek

Detaylı

in Kullanımı tamamlamış gerçekleştirmiş

in Kullanımı tamamlamış gerçekleştirmiş in Kullanımı u doküman MasteringPhysics sitesine kayıt işlemlerini tamamlamış ve derse kayıt işlemini gerçekleştirmiş olan öğrencilere MasteringPhysics i nasıl kullanacaklarını ayrıntılı olarak açıklamaktadır.

Detaylı

Q-BIZ VIEWER KULLANIM KILAVUZU

Q-BIZ VIEWER KULLANIM KILAVUZU Q-BIZ VIEWER KULLANIM KILAVUZU 1 İçindekiler 1. Q-BIZ VIEWER NEDİR?... 3 2. Q-Biz Viewer a Giriş... 3 3. Q-Biz Viewer Ayarları... 3 3.1. Yerleşim... 4 3.1.1. Pencere Yönetimi... 4 3.1.2. Paylaş... 5 3.1.3.

Detaylı

İTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL Dr. NATUK BİRKAN İLKOKULU VE ORTAOKULU. OkulNET Kullanım Kılavuzu

İTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL Dr. NATUK BİRKAN İLKOKULU VE ORTAOKULU. OkulNET Kullanım Kılavuzu İTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL Dr. NATUK BİRKAN İLKOKULU VE ORTAOKULU OkulNET Kullanım Kılavuzu EKİM 2012 1 İçindekiler GİRİŞ...3 ANASAYFA...3 EĞİTİM...4 SINAVLAR...6 ŞUBEM...9 KİŞİSEL BİLGİLER...10 AJANDA...10

Detaylı

Şekil 1. Sistem Açılış Sayfası

Şekil 1. Sistem Açılış Sayfası Sistemin Kullanım Amacı E-Tedarik, Türkiye Petrolleri nin doğrudan alım süreci sırasında firmalardan teklif alma kısmının elektronik ortama aktarılması amacıyla oluşturulmuş bir web tabanlı sistemdir.

Detaylı

ELITE A.G. KS100/HEFM SICAK-SOĞUK ETĐKET BOY KESME VE ĐŞARETLEME MAKĐNASI KULLANIM KILAVUZU

ELITE A.G. KS100/HEFM SICAK-SOĞUK ETĐKET BOY KESME VE ĐŞARETLEME MAKĐNASI KULLANIM KILAVUZU ELITE A.G. KS100/HEFM SICAK-SOĞUK ETĐKET BOY KESME VE ĐŞARETLEME MAKĐNASI KULLANIM KILAVUZU ANA EKRAN Makinenin şalteri açıldığında 5 sn boyunca açılış ekranı gelir. Daha sonra ana ekrana geçilir. Bu ekranda

Detaylı

WEB SAP (ORION) STAJ BAŞVURU KULLANICI DÖKÜMANTASYONU. Süheyla GÜVEN

WEB SAP (ORION) STAJ BAŞVURU KULLANICI DÖKÜMANTASYONU. Süheyla GÜVEN WEB SAP (ORION) STAJ BAŞVURU KULLANICI DÖKÜMANTASYONU Süheyla GÜVEN İÇİNDEKİLER 1. İÇERİK 1 2. WEB VE SAP (ORION) KULLANICI YAPISI.. 2 3. 1. AŞAMA ÖĞRENCİ GİRİŞİ.3 4. 2. AŞAMA DANIŞMAN ONAYI..6 5. 3. AŞAMA

Detaylı

MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının

MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının bağlantıları kontrol edilir. Güz ve Bahar dönemindeki

Detaylı

Uzem Eğitmen Girişi. Şekil 1. Sisteme girdikten sonra Şekil 2 deki ekran karşımıza çıkacak. Bu ekrandaki adımları kısaca tanıyalım.

Uzem Eğitmen Girişi. Şekil 1. Sisteme girdikten sonra Şekil 2 deki ekran karşımıza çıkacak. Bu ekrandaki adımları kısaca tanıyalım. Uzem Eğitmen Girişi Sisteme eğitmen olarak giriş yapabilmek için http://uzem.uskudar.edu.tr adresini internet tarayıcımızın adres satırına yazdıktan sonra Şekil 1 deki ekranda ilgili alanlara kullanıcı

Detaylı

Mühendislikte Deneysel Metodlar I Dersi Deney Föyü

Mühendislikte Deneysel Metodlar I Dersi Deney Föyü Mühendislikte Deneysel Metodlar I Dersi Deney Föyü Uygulama Alanı Uygulama Alt Alanı Toplam Uygulama Uzunluğu (Saat) : Uygulamayı Yapacak Görevli: Yapılacağı Yer Kaynak Elektrot Kaynağı 4 Saat Yrd. Doç

Detaylı

PERKON PDKS Kurulum ve hızlı başlangıç rehberi

PERKON PDKS Kurulum ve hızlı başlangıç rehberi Oluşturma 02.11.2015 Revizyon: 02.11.2015 Rev No: 02 Yazan: Süleyman FAKİR Düzenleyen: Ferşad DELİRİ PERKON PDKS Kurulum ve hızlı başlangıç rehberi 1) PDKS Kurulumu, Lisans Onaylaması Ve Veri Tabanı Ayarları

Detaylı

ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER

ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER Şekil-1: BREADBOARD Yukarıda, deneylerde kullandığımız breadboard un şekli görünmektedir. Bu board üzerinde harflerle isimlendirilen satırlar ve numaralarla

Detaylı

Backup Premium Hızlı Başlangıç Kullanım Kılavuzu

Backup Premium Hızlı Başlangıç Kullanım Kılavuzu Hakkında Memeo Backup Premium, karmaşık dijital dünya için basit bir yedekleme çözümüdür. Memeo Backup Premium değerli ve önem verdiğiniz belgelerinizi otomatik olarak yedekleyerek, istediğiniz zaman dosyalarınızı

Detaylı

Analiz aşaması sıralayıcı olurusa proje yapımında daha kolay ilerlemek mümkün olacaktır.

Analiz aşaması sıralayıcı olurusa proje yapımında daha kolay ilerlemek mümkün olacaktır. Analiz Raporu Kısa Özet Her geçen gün eczanecilik sektörü kendi içerisinde daha da yarışır hale geliyor. Teknolojinin getirdiği kolaylık ile eczane otomasyonu artık elinizin altında. Çoğu eczacılar hastalarına

Detaylı

SÜRE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÜNİTE 1: : BİLGİ VE TEKNOLOJİ DERS SAATİ: 7

SÜRE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÜNİTE 1: : BİLGİ VE TEKNOLOJİ DERS SAATİ: 7 7. 30Ekim - 2Kasım 202 6. AFTA 22-23Ekim 202 5. 5-9 Ekim 202 4. 8-2 Ekim 202 3. -5 Ekim 202 EYLÜL 2. 24-28 Eylül 202 EYLÜL. 7-2 Eylül 202 202 203 ÖĞRETİM YILI BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÜNİTE : : BİLGİ VE TEKNOLOJİ

Detaylı

Braille Star 40 Başvuru Kitapçığı Sürüm 4.0 Lütfen bu başvuru kitapçığıyla birlikte paketinizde bulunan kullanıcı kılavuzunu da gözden geçirin.

Braille Star 40 Başvuru Kitapçığı Sürüm 4.0 Lütfen bu başvuru kitapçığıyla birlikte paketinizde bulunan kullanıcı kılavuzunu da gözden geçirin. Braille Star 40 Başvuru Kitapçığı Sürüm 4.0 Lütfen bu başvuru kitapçığıyla birlikte paketinizde bulunan kullanıcı kılavuzunu da gözden geçirin. Cihazın ön tarafında orta kısımda 2 adet aralık tuşu yer

Detaylı

DOKÜMAN YÖNETİM SİSTEMİ KULLANIMI GELEN EVRAK

DOKÜMAN YÖNETİM SİSTEMİ KULLANIMI GELEN EVRAK DOKÜMAN YÖNETİM SİSTEMİ KULLANIMI GELEN EVRAK 1. DYS (Doküman Yönetim Sistemi) nin kullanımı için 3. parti bir programa ihtiyaç yoktur. Tamamen WEB tabanlı çalışmaktadır. 2. Sisteme http://dys.akdeniz.edu.tr

Detaylı

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır.

KAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. KAVRAMLAR Büyüme ve Gelişme Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. Büyüme Büyüme, bedende gerçekleşen ve boy uzamasında olduğu gibi sayısal (nicel) değişikliklerle ifade edilebilecek yapısal

Detaylı

SMART Board EĞİTİMLERİ(sürüm:10) 2. Aşama

SMART Board EĞİTİMLERİ(sürüm:10) 2. Aşama SMART Board EĞİTİMLERİ(sürüm:10) 2. Aşama Bölüm 1:Araç çubuğu Yan sekmeler Yandaki araç çubuğu üzerinde dört adet sekme vardır. Sayfa Düzenleyiciye basarak oluşturduğunuz/oluşturacağınız sayfaları küçük

Detaylı

Tasarım Raporu. Grup İsmi. Yasemin ÇALIK, Fatih KAÇAK. Kısa Özet

Tasarım Raporu. Grup İsmi. Yasemin ÇALIK, Fatih KAÇAK. Kısa Özet Tasarım Raporu Grup İsmi Yasemin ÇALIK, Fatih KAÇAK Kısa Özet Tasarım raporumuzda öncelikle amacımızı belirledik. Otomasyonumuzun ana taslağını nasıl oluşturduğumuzu ve bu süreçte neler yaptığımıza karar

Detaylı

T8400C, T8401C Standart Elektronik Termostat

T8400C, T8401C Standart Elektronik Termostat T8400C, T8401C Standart Elektronik Termostat ÖZELLİKLER ÜRÜN SPEFİKASYONU UYGULAMA T8400C, T8401C standart termostatları ile 24V AC ısıtma-soğutma sistemlerinin tek-kademe kontrolu sağlanır. Isıtma-soğutma

Detaylı

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün Veri Toplama Yöntemleri Prof.Dr.Besti Üstün 1 VERİ (DATA) Belirli amaçlar için toplanan bilgilere veri denir. Araştırmacının belirlediği probleme en uygun çözümü bulabilmesi uygun veri toplama yöntemi

Detaylı

Ö RENME FAAL YET 1 Ö RENME FAAL YET 1

Ö RENME FAAL YET 1 Ö RENME FAAL YET 1 Ö RENME FAAL YET 1 Ö RENME FAAL YET 1 AMAÇ Bilgisayar ve elektronik tablolama yaz l m sa land nda elektronik tablolama yaz l m çal ma alan düzenlemelerini yapabileceksiniz. ARA TIRMA Güncel olarak kullan

Detaylı

KAPSAMLI İÇERİK SADELEŞTİRİLMİŞ ARAMA MOTORU YENİLİKÇİ BİLGİ İŞLEME TEKNOLOJİSİ PRATİK GÖRÜNTÜLEME ARAÇLARI MOBİL ERİŞİM

KAPSAMLI İÇERİK SADELEŞTİRİLMİŞ ARAMA MOTORU YENİLİKÇİ BİLGİ İŞLEME TEKNOLOJİSİ PRATİK GÖRÜNTÜLEME ARAÇLARI MOBİL ERİŞİM BAŞLANGIÇ REHBERİ KAPSAMLI İÇERİK SADELEŞTİRİLMİŞ ARAMA MOTORU YENİLİKÇİ BİLGİ İŞLEME TEKNOLOJİSİ PRATİK GÖRÜNTÜLEME ARAÇLARI MOBİL ERİŞİM LEXPERA Yeni Nesil Hukuk Bilgi Sistemi, hukuki araştırmalarınızı

Detaylı

İÇİNDEKİLER SAYFA Önsöz 4 Stratejik Planlama ve Bütçe Yol Haritası 5 Örnek İşletme Hakkında 6 Gider Yükleme Sistemi 8 Satış Bütçesi Oluşturma 9 Faaliyet Gider Bütçesi Oluşturma 12 Bütçe Sistem Otomasyonu

Detaylı

https://intvd.gib.gov.tr/internetvd/html/excelgondermehakkinda_tevkifatlifatura_tr.h...

https://intvd.gib.gov.tr/internetvd/html/excelgondermehakkinda_tevkifatlifatura_tr.h... Page 1 of 7 Tevkifatlı Satış Faturası listesinin excel dosyası olarak oluşturulması için gerekli açıklamalar Oluşturulan excel dosyasının yüklenmesinde karşılaşılan sorunların çözümü (Teknik açıklamalar)

Detaylı

ETKİLEŞİMLİ TAHTA KORUMA SİSTEMİ KURULUM

ETKİLEŞİMLİ TAHTA KORUMA SİSTEMİ KURULUM 1. Sistem 3 bileşenden oluşur a. Sunucu b. Koruma yazılımı c. Mobil anahtar ETKİLEŞİMLİ TAHTA KORUMA SİSTEMİ KURULUM Sunucu yazılımı: sunucu yazılımı öncelikle yerel ağda et (etkileşimli tahtaların) bağlı

Detaylı

1. Yapılan ayarları kontrol etmek 2. Hataların doğru anlaşıldığından emin olmak 3. Donanıma uygun işletim sistemini belirlemek İŞLEM ANALİZ FORMU

1. Yapılan ayarları kontrol etmek 2. Hataların doğru anlaşıldığından emin olmak 3. Donanıma uygun işletim sistemini belirlemek İŞLEM ANALİZ FORMU MESLEĞİN ADI Bilişim Teknolojileri İŞLEMİN ADI Bilgisayarın ilk açılış ayarlarını İŞLEM NUMARASI 2.1 İşletim sisteminin kurulumunu Montajı tamamlanmış bilgisayar, klavye, fare, monitör Sistemin ilk açılış

Detaylı

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com

SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com SÜREÇ YÖNETİMİ VE SÜREÇ İYİLEŞTİRME H.Ömer Gülseren > ogulseren@gmail.com Giriş Yönetim alanında yaşanan değişim, süreç yönetimi anlayışını ön plana çıkarmıştır. Süreç yönetimi; insan ve madde kaynaklarını

Detaylı

Dosya(FILE) araç çubuğu

Dosya(FILE) araç çubuğu Dosya(FILE) araç çubuğu NEW DESİGN, Yeni çalışma sayfası açmayı sağlar. OPEN DESIGN, Yüklü ve/veya önceki çalışmaları açar. SAVE current DESIGN, Geçerli çalışmayı kaydetmeyi sağlar. IMPORT SECTION, Mevcut

Detaylı

BİLGİSAYAR PROGRAMLAMA

BİLGİSAYAR PROGRAMLAMA BİLGİSAYAR PROGRAMLAMA Yrd. Doç. Dr. Beytullah EREN beren@sakarya.edu.tr 0264 295 5642 EXCEL HÜCRELERİNDE # İŞARETİNİN ANLAMI Sayılar ve tarihler söz konusu olduğunda sütun genişliği daha büyük önem kazanır.

Detaylı

KOCAELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EVRAK TAKİP SİSTEMİ

KOCAELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EVRAK TAKİP SİSTEMİ KOCAELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EVRAK TAKİP SİSTEMİ İçindekiler Tablosu... 1 KOCAELİ İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EVRAK TAKİP SİSTEMİ KULLANICI KLAVUZU(OKUL)... 3 1.ETS (Evrak Takip Sistemi )Nedir?... 3

Detaylı

Anonim Verilerin Lenovo ile Paylaşılması. İçindekiler. Harmony

Anonim Verilerin Lenovo ile Paylaşılması. İçindekiler. Harmony Anonim Verilerin Lenovo ile Paylaşılması İçindekiler Anonim Verilerin Lenovo ile Paylaşılması... 1 Harmony... 1 Lenovo Companion 3.0... 2 Lenovo Customer Engagement Service... 3 Lenovo Experience Improvement

Detaylı

AĞ ÜZERİNDEN YAZICI ve TARAYICI TANIMLAMA KLAVUZU

AĞ ÜZERİNDEN YAZICI ve TARAYICI TANIMLAMA KLAVUZU AĞ ÜZERİNDEN YAZICI ve TARAYICI TANIMLAMA KLAVUZU A-) DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: 1-) Cihazınızın panelinden Sistem Yöneticisi menüsünden ağ ayarlarınızın yapılandırılmış olması gerekmektedir. Kurulumu yapan

Detaylı

BULUŞ BİLDİRİM FORMU / APARAT

BULUŞ BİLDİRİM FORMU / APARAT Sayfa 1/ 6 / APARAT Bu forma uygun olarak yapacağınız çalışma, Buluşunuzun tarafımızdan en iyi şekilde tanımlanabilmesi ve İleride hukuk önünde istenen korumanın elde edebilmesi için temel teşkil edecektir.

Detaylı

EBYS Eğitimi. Sisteme erişim adresi: http://ebys.trakya.edu.tr/

EBYS Eğitimi. Sisteme erişim adresi: http://ebys.trakya.edu.tr/ EBYS Eğitimi Sisteme erişim adresi: http://ebys.trakya.edu.tr/ Sistem Java üzerinden çalışmaktadır. Eylül 2015 itibari ile Chrome / Java destek vermeyi kestiğinden Chrome ile çalışmamaktadır. 1 den fazla

Detaylı

Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi. Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü PROJE HAZIRLAMA ESASLARI

Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi. Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü PROJE HAZIRLAMA ESASLARI Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü PROJE HAZIRLAMA ESASLARI Yrd.Doç.Dr. Kemal ÜÇÜNCÜ Orman Endüstri Makinaları ve İşletme Anabilim Dalı 1. Proje Konusunun

Detaylı

Topoloji değişik ağ teknolojilerinin yapısını ve çalışma şekillerini anlamada başlangıç noktasıdır.

Topoloji değişik ağ teknolojilerinin yapısını ve çalışma şekillerini anlamada başlangıç noktasıdır. Yazıyı PDF Yapan : Seyhan Tekelioğlu seyhan@hotmail.com http://www.seyhan.biz Topolojiler Her bilgisayar ağı verinin sistemler arasında gelip gitmesini sağlayacak bir yola ihtiyaç duyar. Aradaki bu yol

Detaylı

USB KVM Switch. Ses özellikli ve 2 portlu USB KVM switch. Ses özellikli ve 4 portlu USB KVM switch

USB KVM Switch. Ses özellikli ve 2 portlu USB KVM switch. Ses özellikli ve 4 portlu USB KVM switch USB KVM Switch Ses özellikli ve 2 portlu USB KVM switch Ses özellikli ve 4 portlu USB KVM switch Kullanma Kılavuzu DS-11403 (2 Portlu) DS-12402 (4 Portlu) 1 NOT Bu cihaz FCC kurallarının 15. Bölümü uyarınca,

Detaylı

PROXXON MF-70 CNC KİTİ

PROXXON MF-70 CNC KİTİ PROXXON MF-70 CNC KİTİ Ürün Tanımı Proxxon MF-70 el kontrollü mikro frezenizi 3 eksenli CNC makinesine çevirir Proxxon MF-70 ile yapabildiğiniz her işlemi daha hızlı ve daha kolay yapmanızı sağlar Kolay

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GEMİ YAPIMI TEKNE VE YAT YERLEŞTİRME RESMİ 521MMI623

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GEMİ YAPIMI TEKNE VE YAT YERLEŞTİRME RESMİ 521MMI623 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GEMİ YAPIMI TEKNE VE YAT YERLEŞTİRME RESMİ 521MMI623 Ankara, 2012 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri

Detaylı

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ Deneyde dolu alan tarama dönüşümünün nasıl yapıldığı anlatılacaktır. Dolu alan tarama

Detaylı

BİT ini Kullanarak Bilgiye Ulaşma ve Biçimlendirme (web tarayıcıları, eklentiler, arama motorları, ansiklopediler, çevrimiçi kütüphaneler ve sanal

BİT ini Kullanarak Bilgiye Ulaşma ve Biçimlendirme (web tarayıcıları, eklentiler, arama motorları, ansiklopediler, çevrimiçi kütüphaneler ve sanal BİT ini Kullanarak Bilgiye Ulaşma ve Biçimlendirme (web tarayıcıları, eklentiler, arama motorları, ansiklopediler, çevrimiçi kütüphaneler ve sanal müzeler vb.) Bilgi ve iletişim teknolojileri, bilgiye

Detaylı

@. BÖLÜM. Çalışma bölümü

@. BÖLÜM. Çalışma bölümü @. BÖLÜM Çalışma bölümü İÇİNDEKİLER @. Çalışma bölümü. ÇALIŞMA PANELİNİN HER BÖLÜMÜNÜN ADI... @- () Gövde... @- () Genel olarak kullanılan düğmeler... @-. DİKİŞ MAKİNESİNİN TEMEL ÇALIŞMASI... @- 3. BAĞIMSIZ

Detaylı

HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI PROJE FİŞİ

HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI PROJE FİŞİ HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI PROJE FİŞİ GİRİŞ Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yeni yapısıyla göreve başladığı günden bugüne yargının daha etkin ve verimli bir

Detaylı

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELN3052 OTOMATİK KONTROL

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELN3052 OTOMATİK KONTROL ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELN3052 OTOMATİK KONTROL 2009-200 BAHAR ÖDEV 3 Konu: MATLAB ve Simulink programı ile PID ayarlarının bulunması ÖDEVDE İSTENENLER: Örnek olarak belirlenen

Detaylı

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ STAJ İLKELERİ

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ STAJ İLKELERİ ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ STAJ İLKELERİ 1) Jeofizik Mühendisliği Eğitim / Öğretim Programına kayıtlı öğrenciler, Çanakkale Onsekiz

Detaylı

TOLERANSLAR VE YÜZEY İŞLEME İŞARETLERİ

TOLERANSLAR VE YÜZEY İŞLEME İŞARETLERİ TOLERANSLAR VE YÜZEY İŞLEME İŞARETLERİ I-DEAS' ta boyutsal ve şekil - konum toleranslarının gösterimi DESIGN ve DRAFTING Uygulamasında gerçekleştirilir. BOYUTSAL TOLERANSLAR: Bir parçaya ilişkin boyutsal

Detaylı

Xerox ConnectKey Teknolojisine sahip Çok Fonksiyonlu Yazıcılarla (MFP'ler) Kullanım İçin

Xerox ConnectKey Teknolojisine sahip Çok Fonksiyonlu Yazıcılarla (MFP'ler) Kullanım İçin Xerox App Gallery Uygulaması Hızlı Başlangıç Kılavuzu 702P03997 Xerox ConnectKey Teknolojisine sahip Çok Fonksiyonlu Yazıcılarla (MFP'ler) Kullanım İçin Xerox App Gallery Uygulamasını, ConnectKey özelliğine

Detaylı

ROUNDCUBE. ROUNDCUBE GİRİŞ ve ÇIKIŞ. Roundcube Nedir? Roundcube Kullanımı İçin Gerekenler

ROUNDCUBE. ROUNDCUBE GİRİŞ ve ÇIKIŞ. Roundcube Nedir? Roundcube Kullanımı İçin Gerekenler ROUNDCUBE Roundcube Nedir? Sunucu üzerinde yer alan e-postalarınıza web üzerinden ulaşarak e-posta işlemlerinizi gerçekleştirebileceğiniz, Türkçe menüler ile işlem yapabileceğiniz yeni bir uygulamadır.

Detaylı

MÜHENDİSLİK ve MİMARLIK FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUVARI DENEY FÖYÜ 1

MÜHENDİSLİK ve MİMARLIK FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUVARI DENEY FÖYÜ 1 MÜHENDİSLİK ve MİMARLIK FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUVARI DENEY FÖYÜ 1 LABORATUVARDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR Laboratuvara kesinlikle YİYECEK VE İÇECEK getirilmemelidir.

Detaylı

BAŞLARKEN Okul öncesi yıllar çocukların örgün eğitime başlamadan önce çok sayıda bilgi, beceri ve tutum kazandığı, hayata hazırlandığı kritik bir dönemdir. Bu yıllarda kazanılan bilgi, beceri ve tutumlar

Detaylı

TOHUMLUK VERİ YÖNETİM SİSTEMİ. KULLANIM ve YARDIM KILAVUZU

TOHUMLUK VERİ YÖNETİM SİSTEMİ. KULLANIM ve YARDIM KILAVUZU TOHUMLUK VERİ YÖNETİM SİSTEMİ ÜRETİCİLER İÇİN KULLANIM ve YARDIM KILAVUZU Tohumluk Veri Yönetim Sisteminin Erişim (TVYS)) Kullanımı https://tohum.tarim.gov.tr https://seed.tarim.gov.tr http://www.ttsm.gov.tr/tohum

Detaylı

AÖĞRENCİLERİN DİKKATİNE!

AÖĞRENCİLERİN DİKKATİNE! KİTPÇIK TÜRÜ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BKNLIĞI ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 8. SINIF MTEMTİK 016 8. SINIF. DÖNEM MTEMTİK DERSİ MERKEZÎ ORTK SINVI 7 NİSN 016 Saat: 10.10 dı ve Soyadı

Detaylı

D-Link DSL-2640U Kablosuz N ADSL2+ Router (D-SmartNet Kullan c lar için) KOLAY KURULUM KILAVUZU

D-Link DSL-2640U Kablosuz N ADSL2+ Router (D-SmartNet Kullan c lar için) KOLAY KURULUM KILAVUZU D-Link DSL-2640U Kablosuz N ADSL2+ Router (D-SmartNet Kullan c lar için) KOLAY KURULUM KILAVUZU PAKET ÇER * DSL-2640NRU ADSL2+ Router * Güç Adaptörü *Ay r c (Splitter) * CD-ROM ve Kullan m K lavuzu * ADSL

Detaylı

DENEY DC Gerilim Ölçümü

DENEY DC Gerilim Ölçümü DENEY DC Gerilim Ölçümü DENEY N AMACI 1. DC gerilimin nas l ölçüldü ünü ö renmek. 2. KL-22001 Deney Düzene ini tan mak. 3. Voltmetrenin nas l kullan ld n ö renmek. GENEL B LG LER Devre eleman üzerinden

Detaylı

VER TABANI VE STANDART DOSYA PLANI KURULUM KLAVUZU 23.04.2011

VER TABANI VE STANDART DOSYA PLANI KURULUM KLAVUZU 23.04.2011 VER TABANI VE STANDART DOSYA PLANI KURULUM KLAVUZU Saydam Yaz m 23.04.2011 www.saydamyazilim.com Tel : 0232 369 54 64 66 Fax : 0232 369 71 69 Sayfa 1 Birinci bölümde s r kurulum yap lmas için öncelikle

Detaylı

Com Donatı v5 Kurulum ve Hata Çözümleri İçindekiler

Com Donatı v5 Kurulum ve Hata Çözümleri İçindekiler Com Donatı v5 Kurulum ve Hata Çözümleri İçindekiler Com Donatı Kurulum İşlemleri Hasp Driver Kurulumu Hasp Hatası Alıyorum - Unable to Access Sentinel Hasp Run-Time Environment (H0033) - Feature Not Found

Detaylı

TEKNİK RESİM. Ders Notları: Mehmet Çevik Dokuz Eylül Üniversitesi. Görünüşler - 1

TEKNİK RESİM. Ders Notları: Mehmet Çevik Dokuz Eylül Üniversitesi. Görünüşler - 1 TEKNİK RESİM 2010 Ders Notları: Mehmet Çevik Dokuz Eylül Üniversitesi 2/25 Görünüşler Birinci İzdüşüm Metodu Üçüncüİzdüşüm Metodu İzdüşüm Sembolü Görünüşlerin Çizilmesi Görünüş Çıkarma Kuralları Tek Görünüşle

Detaylı

Ulakbim Ulusal Veri Tabanlar

Ulakbim Ulusal Veri Tabanlar Ulakbim Ulusal Veri Tabanlar EBSCOhost E itimi support.ebsco.com EBSCO nun Ocak ay nda tüm EKUAL konsorsiyumu üyelerine sundu u ULAKB M Ulusal Veri Taban (UVT) tan na ho geldiniz. Bu e itimde, EBSCOhost

Detaylı

1 Aralık 2015. E-Beyanname Modülünde Yapılan İşlemler

1 Aralık 2015. E-Beyanname Modülünde Yapılan İşlemler 1 Aralık 2015 İlgili Versiyon/lar : ETA:SQL, ETA:V.8-SQL İlgili Modül/ler : E-Beyanname E-Beyanname Hazırlama ve Takip Modülü ETA:E-Beyanname modülü ile bir mali müşavirlik bürosunda veya bir şirkette

Detaylı

Ö RENME FAAL YET -3 AMAÇ 3. GÖRÜNÜM AYARLARI ARA TIRMA. 3.1. Sunu Görünümünü De i tirme

Ö RENME FAAL YET -3 AMAÇ 3. GÖRÜNÜM AYARLARI ARA TIRMA. 3.1. Sunu Görünümünü De i tirme Ö RENME FAAL YET -3 AMAÇ Ö RENME FAAL YET -3 Bu faaliyette verilen bilgiler do rultusunda slaytlar n görünüm ayarlar n de i tirmeyi, slaytlara resim, nesne, sayfa numaras, üst-alt bilgi eklemeyi ö renecek

Detaylı

K.S.Ü. MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİTİRME ÖDEVİ / BİTİRME PROJESİ DERSLERİ İLE İLGİLİ İLKELER

K.S.Ü. MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİTİRME ÖDEVİ / BİTİRME PROJESİ DERSLERİ İLE İLGİLİ İLKELER K.S.Ü. MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİTİRME ÖDEVİ / BİTİRME PROJESİ DERSLERİ İLE İLGİLİ İLKELER 1- TANIM K.S.Ü. Müh. Mim. Fakültesinin Tekstil Mühendisliği Bölümünde Bitirme

Detaylı

Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ

Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ Ç.Ü. GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ 2015-2016 GÜZ YARIYILI İÇM 401-402 PROJE 5 & DİPLOMA PROJESİ KONU: GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ TASARIM STÜDYOSU YER: ESKİ BAHÇE KAFE YERLEŞKESİ /KAMPÜS 1.

Detaylı

27 3.7.1 Sayfa Numarası Ekleme... 27 3.7.2 Üstbilgi Veya Altbilgi Ekleme...

27 3.7.1 Sayfa Numarası Ekleme... 27 3.7.2 Üstbilgi Veya Altbilgi Ekleme... MICROSOFT WORD 2010 İçindekiler 1. Başlangıç... 5 1.1 Microsoft Word Yazılımı... 5 1.2 Klavye Kısayolları... 6 1.3 Yardım... 7 2. Temel İşlemler... 8 2.1 Yeni belge açma... 8 2.2 Var olan belgeyi açma...

Detaylı

İşaret Aygıtları ve Klavye Kullanıcı Kılavuzu

İşaret Aygıtları ve Klavye Kullanıcı Kılavuzu İşaret Aygıtları ve Klavye Kullanıcı Kılavuzu Copyright 2007 Hewlett-Packard Development Company, L.P. Microsoft ve Windows, Microsoft Corporation şirketinin tescilli ticari markalarıdır. Bu belgede yer

Detaylı

ACENTE PORTAL QUICKRES/TROYA ACENTE BAŞVURU KILAVUZU

ACENTE PORTAL QUICKRES/TROYA ACENTE BAŞVURU KILAVUZU ACENTE PORTAL QUICKRES/TROYA ACENTE BAŞVURU KILAVUZU İÇERİK ACENTE PORTAL HAKKINDA GENEL BİLGİ... 3 QUİCKRES/TROYA ACENTESİNİN THY ACENTA PORTALINA BAŞVURU SÜRECİ... 4 BAŞVURU TAKİP NO HATIRLATMA... 19

Detaylı

I. HSBS KURUM AYARLARI

I. HSBS KURUM AYARLARI HALK SAĞLIĞI BİLGİ SİSTEMİ(HSBS) I. HSBS KURUM AYARLARI HSBS sistemine giriş yapıldıktan sonra kurum ayarlarına tıklanarak kuruma ait gerekli bilgiler kurum sorumlusu tarafından bir defaya mahsus olarak

Detaylı

RTX6_LRN Kod öğrenmeli Uzaktan kumanda

RTX6_LRN Kod öğrenmeli Uzaktan kumanda RTX6_LRN Kod öğrenmeli Uzaktan kumanda delab Deniz Elektronik Laboratuvarı Tel:026-348 65 2 Genel amaçlı, 6 Röle çıkışlı toggle (buton tip) geçici hafızalı (momentary) ve latch olarak çalışabilen alıcı,verici

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ ERKEK İŞ GÖMLEĞİ KALIBI ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

BULUġ BĠLDĠRĠM FORMU/ GIDA

BULUġ BĠLDĠRĠM FORMU/ GIDA Sayfa 1/ 7 / GIDA Bu forma uygun olarak yapacağınız çalışma, Buluşunuzun tarafımızdan en iyi şekilde tanımlanabilmesi ve İleride hukuk önünde istenen korumanın elde edebilmesi için temel teşkil edecektir.

Detaylı

II. Bölüm HİDROLİK SİSTEMLERİN TANITIMI

II. Bölüm HİDROLİK SİSTEMLERİN TANITIMI II. Bölüm HİDROLİK SİSTEMLERİN TANITIMI 1 Güç Kaynağı AC Motor DC Motor Diesel Motor Otto Motor GÜÇ AKIŞI M i, ω i Güç transmisyon sistemi M 0, ω 0 F 0, v 0 Makina (doğrusal veya dairesel hareket) Mekanik

Detaylı