MENKUL KIYMETLER BORSASI ARACI KURUMLARINDA ĐŞLEM YAPAN YATIRIMCILAR ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA Kemal Poyraz*

Transkript

1 MENKUL KIYMETLER ORSASI ARACI KURUMLARINDA ĐŞLEM YAPAN YATIRIMCILAR ÜZERĐNE ĐR ARAŞTIRMA Kemal Poyraz* Đlker Nayır** ÖZET Günümüzde ilimsel ve Teknolojik gelişim, er alanda olduğu gibi yaırım alanında da yeni açılımlara neden olmuşur. ireysel asarrufların değerlendirilmesindeki araçlar geçmiş ile günümüz arasında farklılık gösermiş, bu anlamda menkul kıymeler borsasında yaırım önem kazanmışır. Ancak bu yaırım çeşidinde oyuncular (veya yaırımcıların) konu ile ilgili yeerli bilgi düzeyleri arışılabilecek bir konu nieliğindedir. u çalışma ile, borsada yaırım yapan ve aracı kurumlar ile bu işlemlerini yürüenlerin sosyo-ekonomik-demografik bazı değişkenler iibariyle incelenmesi ve yaırım yaparken düşünce ve uumlarına yönelik bilgiye ulaşılması amaçlanmakadır.çalışma uygulamaya yönelik olarak planlanmış, sonuç ve değerlendirmeler bu açıdan yapılmışır. Sermaye piyasası ve menkul kıymeler borsasına ai eorik yapı ve konular çalışmanın emel konusunu oluşurmamakadır. u konuda lieraürdeki bir çok kaynağın incelenmesi yeerli olacakır. ASTRACT Today, scienific and ecnological developmens led o new aspecs in invesmen area as well ass in all oer areas. Way of individual savings as canged since en and now, so ınvesmen a scock excange as more imporance now. On e oer and, e acors and invesors knowledge level abou is kind of invesmen is unforunaely open o discussion. In is sudy, i is aimed o examine e sock invesors and e invesors wo ac wi e elp of brokerage ouses, eir socio-economical and demograpic aspecs. I is also aimed o ave informaion abou wa is eir ideas and aiudes wile invesing. Tis is an applied sudy and e resuls and e evaluaions were made in is aspec. Teoraical srucures and subjecs abou capial marke and sock excange aren e basic subjecs of is sudy. Scanning e lieraure abou e oforemenioned subjec is adequae and ere is no need o give a deailed informaion. * Yard. Doç. Dr. Dumlupınar Üniversiesi, ĐĐF Öğreim Üyesi. ** orsa Aracı Kurum Uzmanı 1

2 1- SERMAYE PĐYASASI KURUMLARI VE FAALĐYETLERĐ Sermaye piyasası kanuna göre faaliyee bulunacak Sermaye piyasası kurumları - Aracı kuruluşlar ( Yeki almış bankalar ve aracı kurumlar). - Yaırım oraklıkları - Sermaye piyasasında faaliye gösermesine izin verilen diğer kurumlardır. Aracı kuruluşlar SPK md-3 de Aracı kurumlar olarak belirilmekedir. 1 Sermaye piyasası kanunundan Sermaye Piyasası Kurumları anımına dail edilmeyen bankalarda sermaye piyasası faaliyelerinde bulunurlar. ankalar faaliyelerinde SPK ükümlerine abidirler. Yeni ve ilk defa piyasaya sürülen menkul kıymeler birincil sermaye piyasasında saılırlar. Çoğu şirkeler menkul kıyme iracı işlemleri nedeniyle sermaye piyasasından izme veren uzmanlaşmış aracı kuruluşlara başvurmakadır. Aracılık izmeleri borsa bankerleri, komisyoncular, diğer aracı kurumlar ve icari mevdua bankaları arafından yerine geirilmekedir. Aracı kurumların, aracılık kapsamında olmak üzere er bir ayrı faaliye için kuruldan yeki belgesi almak kaydıyla yapacakları sermaye piyasası faaliyeleri ise; a) Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının iraç veya alka arz yoluyla saışına aracılık emek. b) Daa önce iraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım-saımı c) Ekonomik ve finansal gösergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymeli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dail er ürlü ürev araçlarının alım-saımının yapılmasına aracılık d) Menkul kıymelerin geri alım veya saım aaüdü ile alım-saımı e) Yaırım danışmanlığı f) Porföy işlemeciliği veya yöneiciliği olarak sıralanabilir. 1 UĞUZ Mura Menkul Kıymeler Seçimi ve Yaırım Yöneimi Mali ve Ekonomik Yayınlar, Đsanbul, 1990 s.19 OLAK Meme, Sermaye Piyasası Menkul Kıymeler ve Porföy Analizi ea asım Yayın A.Ş., Đsanbul, 1991 s.71

3 - MENKUL KIYMET TANIMI VE MENKUL KIYMETLERE YATIRIM ĐŞLEVĐ.1. Menkul Kıymeler Tanımı: Sermaye piyasasında işlem gören avil, isse senedi, opsiyon akları, inifa seneleri, gelecek anlaşmaları, müşerek yaırım fonlarına kaılma esaplarını emsil eden serifikalar ile öeki yaırım araçlarının ümüne birden Menkul Kıymeler adı verilmekedir. 3.. Menkul Kıymelere Yaırım Đşlevi: Yaırım maddi veya manevi çıkar, kar, kazanç sağlamak için önceden yapılan arcama olarak anımlanabilir. u arcamanın opimal olarak yapılabilmesi beraberinde bazı krierlerin göz önüne alınmasını gerekirmekedir. u krierler: - Risk - Geiri - Likiide Olarak sıralanabilir. 4 Ayrıca - Ne mikarda ne süreyle yaırım - Yaırım güvenilirliği - Yaırımın değerindeki değişimin espii/amini bu krierlere ilave olarak dikka edilecek nokalar olarak sıralanabilir. 5 u anlamıyla Menkul kıymelere yaırım, yaırımcının subjekif kararlarına dayalı olmayan, bilgi, analiz ve sayısal çözümlemeler gerekiren bir konu nieliğindedir. 3- MENKUL KIYMETLER ORSASINDA ARACI KURUMLARIN ĐŞLEVĐ 3.1. Yeki ve Sorumlulukları Đlgili mevzuaa belirlenen esaslar dailinde borsada, başkası nam ve esabına kendi namına yau kendi nam ve esabına alım saım yapabilirler. Đyi niye kurallarına göre davranmak, mevzuaa, borsa düzen ve disiplinine uygun areke emek zorundadırlar. Müşerilerin verecekleri alım ve saım 3 KAZGAN Haydar Galaa ankerliği TE yayını, Đsanbul, 1991, s.34 4 EKÇĐOĞLU Selim Hisse Senelerinin Riskliliği Đsanbul Üniversiesi, Đşleme Fakülesi Dergisi, Yıl 10, s 37, 1984, s-59 5 OLAK, a.g.e s.159 3

4 emirlerini, kısmen veya amamen kabul ememe akkına saipirler; ancak, nedeni açıklamak zorunluluğu olmaksızın bu durumu, müşerilerine veya onların emsilcilerine emen bildirmekle yükümlüdür. Tarife dışı kuraj alamaz ve eklif edemezler, menkul kıymelerin eslimi ve bedellerinin ödenmesi de dail olmak üzere borsada yapıkları işlemlerin ümünden sorumludurlar. Yaırımcılarının ve diğer çalışanlarının görevleri çerçevesinde yapıkları işlemlerden de sorumludurlar. Yapılacak sözleşmelere konulacak ükümlerle üyelerin sorumlulukları kaldırılamaz Aracı kurumların Yapamayacakları Đş ve Đşlemleri Mevzuaın imkan verdiği aller olmak üzere, aracılık amacıyla alıp saıkları sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak kendi mali aaülerini (avil dail) içeren evrak çıkaramazlar. Ticari amaçlı kıymeli madenler, döviz ve gayri menkul alım saımında bulunamazlar. Kredili menkul kıyme işlemlerine ilişkin mevzuaın imkan verdiği aller ariç olmak üzere ödünç para verme işlemleri yapamazlar. SPK dan icrası için izin alınan faaliyeler ve bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında, içbir icari, sınai ve zirai faaliyee bulunamazlar; sermaye piyasası faaliyelerini yürüebilmek için gerekli olanın üsünde aşınmaz mal edinemezler. ankalar Kanunu nda anımlandığı üzere mevdua oplayamazlar, mevdua oplama sonucunu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar. Mevzuaın imkan verdiği aller aricinde sermaye piyasası araçlarının, belli bir geiri sağlayacağı yolunda er angi bir yazılı veya sözlü aaüe bulunamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). Abarılmış, gerçeğe uymayan, müşerilerini veya kamuoyunu yanılıcı bilgileri içeren erangi bir ilan ve reklam ile diğer yazılı ve sözlü açıklamalarda bulunamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). Sadece, yaırımcılar arafından verilen saış emrinin yerine geirilmesi için eslim edilen menkul kıymelerle, müşerinin alım emri gereği saın alınan menkul kıymeleri, orsa mevzuaında belirlenen saış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin asfiyesi için ön görülen azami süre içinde emaneinde uabilir. u alin dışında, menkul kıymeleri yekili akas ve saklama kuruluşu dışında bir yerde uamaz (u yasağa, ankalarda abidir). Müşeriye ai sermaye piyasası araçları ve naki üzerinde, ak ve yekileri olmaksızın kendileri veya üçüncü şaıslar leine erangi bir asarrufa bulunamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). 6 KARSLI Muarrem, Sermaye Piyasası orsa Menkul Kıymeler Đrfan Yayıncılık s.11,

5 Herangi bir şekilde yanlarında çalışırdıkları kişilerin, muaap müşeri aracı kurum ilişkisi dışında imkanlarından yararlanmak sureiyle kendi nam ve esaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). TTK nın 39. maddesinde müsaade edilen aller ariç olmak üzere, iraç eikleri isse senelerini, kendi nam ve esaplarına alıp saamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). Herangi bir sermaye piyasası aracının fiyaını yapay olarak yükselmek, düşürmek, belli bir seviyede umak yau erangi bir sermaye piyasası aracının alım ya da saım aleplerini yapay olarak ekilemek veya akif bir piyasa olduğu izlenimi yaramak amacıyla; Sermaye piyasası aracının mülkiyeinde gerçek anlamda değişme yaramayan alım-saım işlemi yapamazlar. Sürekli olarak kendisiyle veya aynı kişilerle, aynı mikar veya uarda ve aynı fiyaan sermaye piyasası aracı alım-saımında bulunamazlar. Yaırımcıların ak ve yararlarını zedeleyici, iyi niye kurallarına aykırı areke ve işlemlerde bulunamayacakları gibi, sermaye piyasalarında yapay fiya veya Pazar oluşumuna yol açacak veya asarruf saiplerinin yaırım kararlarını ekileyecek veya genelde mali piyasalarda fiyaların arıp eksilmesine neden olacak arzda asılsız, yanlış, yanılıcı veya yeersiz beyan, açıklama veya ön görülerde bulunamazlar. Faaliyeleriyle ilgili olarak üçüncü şaıslarda yanlış veya yanılıcı bir izlenim uyandıracak fiil ve davranışlarda bulunamazlar. Müşerilerin piyasa akkındaki bilgisizlik ya da ecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-saım kararlarını ekileyerek kendi lelerine kazanç sağlayamazlar ve erangi bir şekilde gelirlerini arırmak amacıyla müşerilerin gereksiz alımsaım yapmalarına oram azırlayamazlar. Yukarıda sayılan yasaklanmış fiil ve işlemlerin, kendileri dışında, üçüncü şaıslar arafından gerçekleşirilmesine erangi bir şekilde yardımcı olamazlar (u yasağa, ankalarda abidir). Kendi isse senelerini, emsil eden depo edilen menkul kıyme serifikalarını iraç edemezler. 7 7 Sermaye Piyasası ve orsa Temel ilgiler Klavuzu, ĐMK, Đsanbul, 1997, s.58 5

6 4- UYGULAMA Önceki bölümlerde faaliyelerine, yeki ve sorumluluklarına değinilen aracı kurumlarda işlem yapan müşerilerin sosyo-ekonomik, demografik yapıları ve borsa ile aracı kurum izmelerine yönelik uumları belirlemek amacıyla; Türkiye de 7 bölgede faaliye göseren ve bir bankaya bağlı aracı kurum organizasyonundan yararlanılmışır. Araşırma 00 yılı içerisinde gerçekleşirilmişir. 7 bölgede 9 merkezde oplam 00 ade anke formunun uygulanması ve 1674 ade formun değerlendirilmesi yapılmışır. ölge ve merkezlere dağıım müşeri sayıları göz önüne alınarak yapılmış SPSS pake programından yararlanılarak, anke formlarının dökümü sağlanmışır. u işlem sonrasında oransal olarak anke sorularının dökümü ve ki-kare sınamaları ile bilgi üreiminin yapılması sağlanmışır. 8 azı değişkenler açısından oransal değerler. Soru 1: Yaş Değişkeni N % , , ,5 48'den fazla 71 16, Yorum: orsa yaırımcılarının büyük bir kısmı genç ve ora yaşlı yaırımcılar oluşurmakadır. orsayı akip eden kesimin yas seviyesinin düşük olması Đ.M.K.. nin yeni bir oluşum olması yönüyle ilgi çekicidir. Soru : Cinsiye Değişkeni Erkek ,0 ayanlar ,0 8 ÇÖMLEKÇĐ Necla Temel Đsaisik Đlke ve Teknikleri ilim Teknik Yayınevi, 1998, s.367 6

7 Yorum; orsa müşerilerinin çok büyük bir kısmı erkek yaırımcılar oluşurmakadır. Erkeklerin oranı % 8 gibi yüksek bir orandır, u oran bayanlar içi 18' dir. Zaman içerisinde borsaya bayan yaırımcılarında girmesi borsa aracı kurumlarının verecekleri izmelerin kaliesiyle paralel olacakır. Soru 3: Eğiim düzeyi değişkeni. Đlkokul 114 6,8 Oraokul 98 17,8 Lise ,6 Üniversie 45 7,0 Lisansüsü 64 3,8 Yorum: orsa müşerilerinin eğiim düzeyleri, % 44 gibi bir oranda lise. % 7 gibi bir oranda üniversie eğiimi almış insanlardan oluşmakadır. orsada yaırım yapanların eğiim düzeylerinin ora öğreim ağırlıklı olması eknik analizin veya analiz ekniklerinin kullanımındaki yeersizliğe bir kaynak olarak göserilebilir. Soru 4: Şu anki mevcu işiniz? Meslek Esnaf 544 3,5 Kamu Personeli ,5 Öğrenci 74 4,4 Serbes Meslek 496 9,6 Toplam Yorum: orsa müşerilerinin büyük bir bölümü, esnaf ve kamu personeli oluşurmakadır, u oranla9 ile serbes meslek akip emekedir. orsadaki yaırımcıların çeşililik gösermesi borsanın değişik sermayelere yon vermesi açısından önemlidir, Soru 5: Mevcu isinizde ne kadar maaş alıyorsunuz? Milyon TL , , ,8 7

8 800' den fazla 16 9,7 Yorum- orsa müşerilerinin büyük çoğunluğunu ora gelir seviyeli müşeriler oluşurmakadır, Ora abakadan borsaya olan ilgi oldukça fazladır, Aslında bu sevindirici bir olaydır. Ancak kayıp dağılımının ora gelir düzeyindeki konumunun önemle analiz edilmesi gerekmekedir. orsa müşerilerinin isse senedi alırken dikka emeleri gereken en önemli borç para ve kredi ile isse senedi almamaya özen gösermeleridir. Soru 6: Sizce Türkiye' de orsa müşerileri bilinçli mi? Eve ,7 Hayır 85 49,3 Yorum Türkiye deki borsa müşerilerini bilinçli bulanların oranı % 50 iken, borsa müşerilerini bilinçli bulmayanların oranı % 49' dur. Yaırımcıların bilinçlenmesi kısa dönemli bir olgu değildir. u zaman içerisinde olacakır. Soru 7: orsayı diğer yaırım araçları arasından neden erci einiz? Geiri acısından erci eim ,3 Đyi bir yaırım aracı olarak gördüğüm için erci eim 53 31,8 Güncelliğinden dolayı erci eim ,0 Piyasadaki konu ile ilgili görüş beyan eden kişi yada kuruluşlardan ekilenerek erci eim 84 17,0 Yorum: orsayı geiri açısından erci edenlerin oranı %40' dir. orsayı iyi bir yaırım aracı olarak görenlerin oranı % 31' dir. Değişik çevre fakörlerinden ekilenenlerin oranı ise % 17'dir. Soru 8. orsada işlem yapan müşeriler zaman içerisinde bilinçlenebilirler mi? Eve ,1 Hayır ,9 Yorum: orsada işlem yapan müşerilerin zaman içerisinde bilinçlenmeleri borsa ve sermaye piyasaları akkında verilecek eğiimle olacak bir şeydir, Zaman içerisinde insanların bilinçleneceklerini 8

9 savunanların oranı % 6' dir. Hayır bilinçlenemezler diyenlerin oranı ise % 37' dir. Soru 9: ireysel müşeriler esadüfi olarak mi alim saım yapmakadırlar? Eve ,1 Hayır 57 15,4 Fikrim Yok ,6 Yorum: orsa müşerilerini 35'lik bir kısmı esadüfi olarak alım yapıklarını savunurken, % 49'luk bir kesim konu akkında erangi bir fikrinin olmadığını beyan emekedir- Yaırımcıların büyük bir çoğunluğu yaırım yaparken içgüdüleriyle, kulakan dolma bilgileriyle, üyo denen faka güvenilirliği meçul olan duyumlarla yaırımlarına yön vermekedirler, Soru 10: Yaırım yaparken mali analiz ve eknik analiz yönemlerinden angisi daa ekili oluyor? Mali Analiz 430 5,7 Teknik Analiz ,9 Hiçbiri 97 55,4 Yorum: Yaırım yaparken isse senelerini iyi seçmek önemlidir Yaırımcılar isse seçimini genellikle avsiyeler, kulakan dolma bilgiler veya sadece isse senedi almak için ezbere alış yapmakadırlar, u soruya cevap verenlerin oranı bu savımızı deseklemekedir. Yaırım yaparken içbir yönemi kullanmayan yaırımcı oranı % 55 gibi oldukça yüksek bir rakamdır. Soru 11: orsadaki spekülaif arekeleri doğru buluyor musunuz? Eve ,9 Hayır ,1 Yorum: orsa müşerilerinin çok büyük bir çoğunluğu spekülaif arekeleri doğru bulmamakadırlar u ora 81' dir. orsadaki spekülaif arekeler küçük yaırımcılar olumsuz ekileyen en önemli fakörlerden bir anesidir. Spekülaif arekelere engel olmak için sermaye piyasalarında son 9

10 dönemlerde bazı uygulamalar geirilmiş, bu spekülaif arekeleri yapan kişi ve kuruluşlara işlem yasağı konularak engellenmeye çalışılmışır. Soru 1: Spekülaif arekeler sizleri nasıl ekiliyor? Olumlu 33 13,9 Olumsuz ,1 Hem olumlu em olumsuz 870 5,0 Yorum: Spekülaif arekeler genellikle borsa müşerilerini olumsuz ekilemekedir orsa müşerileri spekülaif arekelerin kendilerini em olumlu em de olumsuz ekilediğini düşünmekedirler, bu ora 5 dir. Olumsuz ekiliyor diyen oran ise % 34' dur. Her ne kadar spekülaif arekelerin kendilerini olumlu ekilediğini savunan kişiler olsa da bu yazıura benzeri bir şans oyunundan öe bir şey değildir. Soru 13: Müşerilere uygulanan komisyon oranları işlem acmini nasıl ekiliyor? Olumlu ,1 Olumsuz 464 7,7 Ekilemiyor , Yorum: orsa yaırımcılar için önemli bir konuda komisyon oranlardır. orsa müşerilerini 38'lik bir kısmı komisyon oranlarını ekilemediğini belirmekedirler, %34' luk bir müşeri kilesi ise olumsuz ekilenmekedir Komisyon oranlan yüksek olan yaırımcılar işlem acimlerini genellikle düşük umakadırlar, bu aracı kurumları olumsuz ekilemekedir. Soru 14. orsa müşerilerine eğiim ve seminer uygulaması akkındaki görüşünüz nedir? Olumlu ,5 Olumsuz 13 7,3 Gereksiz 0 13,1 Yorum: orsa müşerilerinin bilinçlenmesi borsanın gelişmesi açısından çok önemlidir. orsa müşerilerinin büyük bir bolumu eğiim ve seminer uygulamasına olumlu bakmakadır, bu ora 79 gibi oldukça yüksek bir 10

11 rakamdır. En azından afada bir gün borsa müşerilerine uygulanacak eğiim programıyla bilinçli yaırımcılar yeişirmemiz mümkün olabilecekir. Unuulmamalıdır ki bilinçli müşeri em yaırım uzmanlarının işlerinin kolaylaşıracak. em de kurlara yem olmayacakır. Soru 15: orsa ile ne kadar zamandan beri ilgileniyorsunuz? l-4 Yıl ,8 4-8 Yıl 545 3,6 8-1 Yıl 147 8, Yıl 81 4,8 Yorum- orsaya son bir kaç yıldan bu yana korkunç bir alep gelmişir, bu araşırmandan da bu sonu9 çıkmakadır, orsayı 1-4 yıldan bu yana akip edenlerin oranı %53' ur, unu % 3 ile 4-8 yıl akip emekedir. uradan çıkan sonuç daa yeni bir borsa külürümüzün olduğudur. orsaya yeni giren yaırımcıları ürkümeden, borsadan soğumadan borsanın içinde umalıyız. Soru 16: orsayı kısa zamanda çok para kazanmak için mi yoksa uzun vadeli yaırım için mi erci einiz? Kısa Dönemli Yaırım Đçin 63 37, Uzun Dönemli Yaırım Đçin ,3 aşlangıça böyle bir düşüncem yoku 477 8,5 Yorum: orsa müşerilerini 37'lik bir kısmı borsayı kısa dönemli bir yaırım aracı olarak görmekedirler. orsayı uzun dönemli yaırım aracı olarak görenlerin oranı ise %34,3 dir. orsaya girdiğinde erangi bir düşüncesi olmayan müşerilerin oranı ise % 8,5 dur, kazanç, açısından oldukça kou bir şeydir. orsayı kısa dönemli bir yaırım aracı olarak görenler er zaman kaybemişlerdir. Yaırımdan kazanç elde edebilmek için isse senelerini uzun dönemli umak gerekmekedir. Soru 17. Yaırım uzmanlarından bekleniniz nelerdir? Daa fazla yönlendirme yapmalıdırlar 73 43,7 Seanslardan sonra eğiim vermelidirler 396 3,7 Kriz dönemlerinde müşeriyi moive emelidirler 546 3,6 11

12 Yorum: orsa müşerilerinin büyük bir çoğunluğu, yaırım uzmanlarından daa fazla yönlendirme yapmalarını alep ederken, ikinci olarak kriz dönemlerinde müşerileri moive emeleri isenmekedir. unlar eğiim ve seminer alebi akip emekedir. u oranlar müşerilerin yeerince yönlendirilmediklerini gösermekedir. Soru 18: Yaırım uzmanlarından beklenilerinize yanı alabilmeke misiniz? Eve 414 4,7 Hayır 40 5,1 Kısmen , Yorum: orsa müşerilerini 50'lik kısmi yaırım uzmanlarından beklenilerine kısmen cevap alabilmekedirler, % 5'lik kısım ise beklenilerine yanı alamamakadır %4 lük oran ise yaırım uzmanlarından beklenilerine yanı alabilmekedirler. u oranlardan çıkan sonuç yaırım uzmanlarının seçiminin çok önemli olduğunu gösermekedir. Yaırım uzmanlarının eğiim düzeyleri ve bilgi düzeyleri çok önemlidir. orsa müşerilerinin bilinçlenebilmeleri ve yaırım uzmanlarının beklenilerine cevap alabilmeleri için önce yaırım uzmanlarının bilinçli olmaları gerekmekedir. Aracı kurumlar eğiim düzeylerine bakmaksızın porföy uğruna seans salonlarına dealarlar alınmakadır. u çok yanlış bir uygulamadır. Porföy ek başına önemli bir şey değildir, önemli olan insana verilen izmeir. Soru 19: orsayı genel olarak angi kaynaklardan akip ediyorsunuz? TV/Radyo 47 5,5 Gazee ve ekonomi dergilerinden 371, Inerne 53 15,1 Aracı kurumlardan 63 37, Yorum: orsa yaırımcılarını 3. lik bir bölümü borsayı aracı kurumlardan akip emekedirler, unu %5.5 ile TV/Radyo akip emekedir. Gazee ve ekonomi dergilerinden ise %,'lik yaırımcı kilesi yararlanmakadır. Đnernei kullanan yaırımcı oram % 15,1' dir. Gelişen eknolojik imkanlarla beraber yaırımcılar borsayı seans salonlarına gelmeden elevizyon ve inerne gibi ileişim araçlarından akip 1

13 emekedirler. Yeerli zaman olan insanlarda borsayı seans salonlarından akip emekedirler. Soru 0: orsadaki iniş ve çıkışlardan paniğe kapılıyor musunuz? Eve ,3 Hayır 87 17,1 azen ,6 Yorum: orsadaki dalgalanmalarda yaırımcıları 41' lik kısmı panik yapmakadırlar. %41'ik kısmı ise bazen paniğe kapılmakadırlar, bu durum insanların borsadaki dalgalanmalarda panik saış yapma olasılıklarının yüksek olduğunu bizlere gösermekedirler. orsadaki dalgalanmalar insanlar borsadan uzaklaşırmakadır. Soru 1: orsanın su an iibariyle yeerli bir kileye ulaşığını düşünüyor musunuz? Eve ,0 Hayır ,0 Toplam Yorum: orsa yaırımcılarını 56' lik bir bölümü borsanın yeerli bir kileye ulaşığını savunurke 44'luk bir kısmı yeerli bir kileye ulaşmadığını savunmakadır orsanın son bir kaç yıldır medyada on plana çıkılması, ekonomiyle iç dış olması, bu konuda görüş beyan eden insanların çoğalmasıyla birlike borsaya olan alep gerçeken armış, aa çok değişik kilelere ulaşmak insanlar zarara uğramışır, orsada son yıllarda bilinçsiz yaırımcılar çoğalmışır. Soru : orsadaki dalgalanmaların sebebi sizce nedir? Şirkelerin mali yapılanın güçlü olması 340 0,3 Spekülaif arekelerin Çok fazla olması ve Yaırımcıların bilinçli areke ememeleri ,8 Yeni oluşum içinde olan bir borsa olması 146 8,7 Siyasi/Ekonomik oram , Yorum; orsa yaırımcılarının borsadaki dalgalanmaların daa (Çok siyasi ve ekonomik yapıya bağlı olduğunu savunmakadırlar, Daa sonra Spekülaif arekelerin dalgalanmalarda ekili olduğu yüksek bir oranda 13

14 belirilmişir. Türk sermaye piyasasının derinliğinin olmaması ve Türkiye' deki Jeopoliik konumundan dolayı piyasamız çok fazla dalgalanmaya maruz kalmakadır. Soru 3: En (Çok akip eiğiniz isse seneleri angi endekse yer almakadır? Ulusal 30 Endeksi ,0 Ulusal 50 Endeksi 68 16,0 Ulusal 100 Endeksi 448 6,8 Diğerleri , Yorum orsa müşerilerinin akip eikleri isseler arasında bir farklılaşma söz konusudur. Genellikle borsa müşerileri endeks 30 ve endeks 100 isselerini akip emekedirler. KĐ-KARE SINAMALARI * 1-orsadaki Müşerilerin Yaşı Đle Gelirleri Arasında ir Đlişki Var Mıdır? Yaş\Gelir 'den fazla TOPLAM /167,4 39/140,6 33 / 60,4 9/39, / 46,6 53/07,1 88 / 89,3 8/58, / 161,6 139/135,8 81/58,3 45/38, 'den fazla 87/ 111, 78 / 93,4 46/40,1 60 / 6, 71 TOPLAM Ho:ĐlişkiYokur Hi.ĐIiski Vardır 16 ( G ) ℵ i= 1 = 147,8 = 16,8 Yorum: Ho red orsa müşerilerinin yaşı ile gelirleri arasında bir ilişki vardır. orsa müşerilerinin yaşı arıkça gelirlerinde de bir yükseliş olduğu * Sınamalardaα =0.05 olarak alınmışır. 14

15 gözlenmekedir. Ora yaş ve üzeri müşeriler borsaya daa çok kaynak yaramakadırlar, Genç yaırımcılar olan 8-38 yaş grubu arasındaki müşeriler de gelir açısından iyi bir seviyeye saipirler. u yaırımcıların borsaya olan genel eğilimi yüksek olmuşur. -orsa Müşerilerinin Cinsiyeleri Đle orsayı Takip Eikleri Kaynaklar Arasında ir Đlişki Var Mıdır? Cinsiye\Kaynak TV-Radyo Gazee,Eko.Drg. Inerne Aracı Kurum TOPLAM Erkek 36/350,7 74 / 303, 00/08,1 536/ ayan 66 / 77, 96 /66,7 54/45,8 86 / TOPLAM Ho-Đlişki Yokur Hi: Đlişki Vardır 8 ( G ) ℵ i= 1 = 6,6 = 7,81 Yorum: Ho red orsa müşerilerinin cinsiyeleri ile borsayı akip eikleri kaynaklar arasında bir ilişki vardır. Erkek yaırımcılar borsaya akif olarak kaılmayı erci ederlerken, bayan çok uzakan akip emeyi erci ederken, borsayı, TV, radyo, gazee,ekonomi dergileri, inerne, eleex gibi ileişim araçlarını erci emekedirler. 3-orsadaki Müşerilerin Eğiim Düzeyleri Đle Gelirleri Arasında ir Đlişki Var Mıdır? Eğiim\Gelir Seviyesi ' den fazla TOPLAM Đlkokul 64/48,1 34/40,3 10/17,1 9/11, 117 Oraokul 144/13,4 101 / / 44,08 1/8,8 300 Lise 314/306,6 84 / 57, 90 / 109,4 57/71,6 745 Üniversie 161 / 185,6 144 / 155,7 9 / 66, 54 / 43,3 451 Lisansüsü 6/5,1 15/1,06 0 / 8,9 0/5,8 61 TOPLAM Ho:Đlişki Yokur Hi ;Đlişki Vardır 15

16 ℵ ( G 0 ) i= 1 = 107,68 = 1,3 Yorum: Ho red orsa müşerilerinin eğiim düzeyleri ile gelirleri arasında bir ilişki vardır. Eğiim düzeyleri yükseldikçe müşerilerin gelirleri yükselmekedir, Eğiim düzeyinin yükselmesi ile birlike borsanın kazancının arması ve bununla beraberde gelirlerin arması gözlenmekedir. 4-orsadaki Müşerilerin Eğiim Düzeyleri Đle Yaırım Yaparken Uyguladıkları Yönemler Arasında ir Đlişki Var Mıdır? Eğiim Kullanılan Düzeyi Yönem Teknik Analiz Mali Analiz Hiçbiri TOPLAM Đlkokul 3/1,5 10/9, 81/63,1 114 Oraokul 39/56,4 63/76,5 196/165,0 98 Lise 116/141, 463/413,1 167/191,6 746 Üniversie 11/85,4 161/49,7 169/115,8 451 Lisansüsü 18/13 6/35,9 1/16,6 65 TOPLAM Ho:Đlişki Yokur Hi Đlişki Vardır 16 ( G ℵ ) i= 1 = 11,79 = 15,81 Yorum: Ho red orsa müşerilerinin eğiim düzeyleri ile yaırım yaparken uyguladıkları yönemler arasında bir ilişki vardır. Eğiim düzeyi yükseldikçe müşerilerin yaırım anlayış değişmekedir. Müşerilerin eğiim düzeyinin yükselmesi daa manıklı karar vermelerine, mali ve eknik analiz yönemlerinin daa çok kullanmalarından eken olmakadır Eğiim düzeyi düşük olan müşeriler eknik ve mali analiz yönemlerini pek fazla kullanmamakadır. 16

17 5-orsadaki Müşerilerin Cinsiyeleri Đle Yaırım Uzmanlarından eklenilere Cevap Alma Arasında ir Đlişki Var Mıdır? ekleniye Yaş\ Cevap Eve Hayır Kısmen TOPLAM ayan 15/8,5 98 / 75,5 78/14,5 301 Erkek 336/378,1 3 / 344,4 715/650, TOPLAM Ho:Đlişki Yokur Hi :Đlişki Vardır 6 ( G ℵ ) i= 1 = 164,1 = 16,9 Yorum: Ho red ayan ve erkek borsa yaırımcılardan genelde yaırım uzmanlarından beklenilerine yanı almalarına rağmen, am olarak yaırım uzmanlarından memnun olduklarını söyleyemeyiz, Yaırım uzmanlarının eğiim düzeyleri, asilleri insanlara yön verebilmelerinde oldukça önemlidir. Maalesef borsa konusunda fazla deneyim saibi olmayan insanlar seans salonlarda görmekeyiz, bu arkadaşların yeerli bilgi ve deneyimi olmaması yaırımcıların doğru bilgi almalarını engellemekedir. Yöneicilerin bu konuda çok dikkali olmadan gerekmekedir. 6-orsadaki Müşerilerin Yaşı Đle Takip Eikleri Zaman (Yıl) Arasında ir Đlişki Var Mıdır? Yaş\Zaman(Yıl) TOPLAM /0,1 97/133,4 9/35,6 11/19, /33,4 14/196,0 41/5,4 15/8, /1, / 18,5 60 / 34,3 /19, ' den fazla 113/145,3 88/88,6 36/3,5 33 / 13,06 70 TOPLAM Ho:Đlişki Yokur Hi:Đlişki Vardır 16 ( G ℵ ) i= 1 = 164,1 = 16,9 Yorum: Ho red 17

18 orsa müşerilerinin yaşı ile borsayı akip eikleri zaman (yıl) arasında bir ilişki vardır. orsa müşerilerinin yaşı yükseldikçe borsa ecrübeleri ve birikimleri armakadır Türkiye'de borsa müşerileri borsayla son 4-5 yıldan bu yana yoğun olarak ilgilenmekedir Her yas grubundan büün yaş gruplan genelde borsayı son dönemde yoğun olarak akip emekedirler. Ki-Kare HOMOJENLIK SINAMASI * 1-ölgeler Arasından Müşerilere Uygulanan Komisyon Oranları Arasında ir Tuum irlikeliği Var Mıdır? Düşük Normal Yüksek TOPLAM Marmara 67/57,5 81/3,4 / Đç Anadolu 8/11,6 77/65,05 30/38,3 115 Karadeniz 4/8,9 60/50,3 5/9,6 89 Akdeniz 7/35, 186/197,4 136/116,3 349 Ege 33/30,6 10/171,9 61/101,3 304 Doğu Anadolu 10/1,4 5/69,5 61/41 13 Güneydoğu Anadolu 0/1,5 81/70,1 3/41,3 14 TOPLAM Ho:ölgeler arasında komisyon oranlan açısından uum yönüyle görüş birlikeliği vardır. Hi: ölgeler arasında komisyon oranlan açısından uum yönüyle görüş birlikeliği yokur. 1 ( G ) ℵ i= 1 = 75,83 = 1,03 Yorum: Ho red ölgeler arasında müşerilere uygulanan komisyon oranlan yönüyle uum açısından bir görüş birlikeliği yokur, Farklılık vardır. orsa müşerileri genelde müşerilere uygulanmaka olan komisyon oranları yüksek bulmakadır, Komisyon oranlarının yüksek olması borsadaki işlem acimlerini de olumsuz ekilemekedir. orsada uygulanan komisyon oranlama normal bulan borsa yaırımcıları da vardır. Faka bu gurup çok değildir. unun yanında komisyon oranlarının işlem acimlerini * α = %5 olarak alınmışır. 18

19 ekilemediğini söyleyenlerde bulunmakadır orsaya olan ilgiyi arırmak için komisyon oranlarının uygun seviyelere çekilmesi borsanın geleceği açısından çok önemlidir. -ölgeler Açısından Müşerilere Uygulanan Eğiim Ve Seminer Uygulaması Arasında ir Tuum irlikeliği Var Mıdır? ölge Olumlu Olumsuz Gereksiz TOPLAM Marmara 458/453, 8/ /74,9 570 Đç Anadolu 100/91,4 3/8,4 1/15,1 115 Karadeniz 68/70,7 8/6,5 13/11,6 89 Akdeniz 59/77,4 33/5,6 57/45,8 349 Ege 75/41,7 11/,3 18/39,9 304 Doğu Anadolu 86/97,7 16/9,03 1/16,1 13 Güneydoğu Anadolu 85/98,5 4/9.1 15/16, 14 TOPLAM Ho:ölgeler arasında uygulanan eğiim ve seminer uygulaması açısından uum yönüyle görüş birlikeliği vardır. Hi: ölgeler arasında uygulanan eğiim ve seminer uygulaması açısından uum yönüyle görüş birlikeliği yokur. 1 ( G ) ℵ i= 1 = 73,45 = 1,03 Yorum: Ho red ölgeler arasında müşerilere uygulanan eğiim ve seminer uygulaması uum açısından bir farklılık vardır u farklılıklar çeşili sebeplerden kaynaklanabilmekedir, unlar, aracı kurum yöneicilerinden, bölgelerde uygulanan program farklılıklarından, bölgedeki eğiim ve külür farklılıklarından, aracı kurum çalışanlarının yanlış secim ve yönlendirmelerinden kaynaklanabilmekedir. orsa müşeri!eri genellikle müşerilere uygulanacak olan eğiim ve seminer uygulamalarına olumlu olmakadır. 19

20 3-ölgeler Đle Müşerilerin Takip Eikleri Hisse Seneleri Arasında ir Görüş irlikeliği Var Mıdır? Ulusal 30 Ulusal 50 Ulusal 100 Diğerleri TOPLAM Marmara 43/,3 87/91, 119/15,5 11/103,8 570 l9 Anadolu 43/44,8 1/18,4 44/30,7 16/0,9 115 Karadeniz 6/34,7 15/14. 38/3,8 10/16, 89 Akdeniz 116/136,1 63/55,8 116/93,4 54/63,5 349 Ege 164/118,5 59/48,6 45/81,3 36/55,3 304 Doğu Anadolu 6/47,9 14/19,6 37/3,9 46/,4 13 Güneydoğu Anadolu 35/ /19,8 49/33,1 /.5 14 TOPLAM Ho:ölgeler arasında akip edilen isseler açısından uum yönüyle görüş birlikeliği vardır. Hi; ölgeler arasında akip edilen isseler açısından uum yönüyle görüş birlikeliği yokur. 8 ( G ) ℵ i= 1 = 135,3 = 8,87 Yorum: Ho red ölgeler arasında akip edilen isseler açısından uum yönüyle görüş birlikeliği yokur. u farklılıklar, müşerilerin eğiim ve yönemleri, gelir seviyeleri, yönlendirilmeleri aldıkan borsa eğiimi gibi sebeplerden dolayı oraya çıkabilmekedir, 4-Eğiim Düzeyleri Đle Müşerilere Uygulanan Eğiim Ve Seminer Uygulaması Arasında ir Görüş irlikeliği Var Mıdır? Olumlu Olumsuz Gereksiz TOPLAM Đlkokul 90/90,6 8/8,3 16/14,9 114 Oraokul 35/36.9 1/1,9 4/39,1 98 Lise 614/593,1 49/54,8 83/98, Üniversie 349/359,3 34/33,1 69/59,4 451 Lisansüsü 43/50,8 11/4,7 10/8,4 65 0