OLD CLOTHES IN TURKEY LLP COMENIUS PROJECT

Transkript

1 OLD CLOTHES IN TURKEY LLP COMENIUS PROJECT

2 GELENEKSEL KIYAFETLERİMİZ Türk toplumu yüzyıllar boyu zengin bir giyim kültürüne sahip olmuştur. Bu zenginlik, giyim biçimlerinde olduğu kadar giyim malzemelerinde de kendini gösterir. Giysi ve aksesuarlar, giyinme ve süslenme aracı olarak bir ülkenin, bir dönemin özelliklerini belirten bir objedir. Her zaman uygarlığın değişimini yansıtır. Anadolu, dünyanın en eski yerleşim ve kültür merkezlerinden biri olarak dünyanın hiçbir bölgesine nasip olmayacak tarihî ve kültür zenginlikleriyle donanmış, medeniyetlerin beşiği olmuştur. Bu kültür içerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır. Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği yöresel giysiler Cumhuriyet dönemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına yönelmesine, özellikle erkek giyim-kuşamının yok olmasına neden olmuştur. Nadiren özel günlerde giyilen bu kıyafetler günümüzde kişisel koleksiyonlarda ve müzelerde korunmakta, halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir. Giysiler, yörelere göre belirgin farklılıklar göstermekte, bölgelerinin coğrafi, tarihî ve sosyokültürel yapısının tüm özelliklerini sergilemektedir. Anadolu kadını, süsleme ve süslenme konusunda oldukça başarılı olmuş, en küçük giysi çeşidini bile süslemiştir. Sevincini, üzüntüsünü, özlemini ve öfkesini yansıttığı el emeği, göz nuruna dökerek ortaya çıkardığı bu süslü giysileri ve aksesuarları bizlere zengin bir kültür mirası olarak bırakmıştır. Giysilerde kullanılan desenler, işlemeler, süslemeler, renkler ve aksesuarlar, Anadolu insanının duygu, düşünce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır. Türk giysilerinin belli başlı parçaları şunlardır: 1) İçlik (baştan geçirilen ve belden bir kuşakla sıkılan gömlek) 2) Üstlük (önü açık, kısa kollu ya da kolsuz düğmesiz ceket) 3) Dizlik (kısa ya da çizme içine girecek kadar paçalı pantolon) Örme çorap, yumuşak, kısa çizme, koyun postundan külah, bu giyimin belli başlı parçalarıydı. Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği ve hala düğünlerde ve törenlerde kullandığı kıyafetler ve başlıklar bölgeden bölgeye değişmektedir. Bu değişiklikler mahalli gelenekler ile fertlerin birbirinden ayrı olan zevklerinden ve iklim şartlarıyla, tarihi nedenlerden ileri gelmektedir. Tepeliği, oyalı yazması, valası ve buğgusu ile alınlık, duluk, penez, tozaklarıyla başı ayrı; zıbını, yeleği, cepkeni, üç eteği, önlüğü, şalvarı, kuşağı, uçkuru, peşkiri ile üstü ayrı; yemeni, çarık, potin, terlik, çorap ve patiği ile ayağı ayrı çeşitli zenginlik gösterir. Giyimde Yöresel Farklılaşma her ne kadar Anadolu halkının giysilerinde çeşitli yörelerde de olsa bazı ortak özellikler bulunmakla birlikte, yine de giyim biçimleri bölgelere göre değişmektedir. Bu değişiklik kuşkusuz geleneksel kesim giysileri bakımındandır. Güneydoğu Anadolu yöresi giysileriyle Karadeniz yöresi giysileri oldukça farklıdır. Bu farklılık, kadın giysilerinde daha belirgindir. Bu değişikliklerin başlıca nedenleri: Yöresel gelenekler, bireylerin kendilerine göre beğenileri, bölgenin çevreyle komşuluk durumu (Iran ve Irak sınırına yakın bölgelerde erkeklerin de entari giymeleri) iklim özellikleri (Karadeniz uşakları sert rüzgâra karşı boğazlarına kadar kapalı şayak mintan giyerler, İzmir zeybekleri, ince, yakası açık mintan giyerler), tarihsel nedenlerden oluşan kültür

3 birikimleri, etnik grupların varlığı ve sosyoekonomik yapı. Örneğin dağlık ve soğuk yörelerde giysiler, daha çok yün dokumadan olur. Ayrıca yün ve pamuk karışımı dokuma, saf yün dokuma, keçi kılı dokuma da vardır. Buralarda işleme ve süsleme iplikleri de yündendir. Giysilerde görülen yöresel farklılaşma, köy ve kent yerleşme birimlerine göre de kendisini göstermektedir. Kırsal kesimde geleneksel giysiler kısmen devam etmektedir. Oysaki il ve ilçelerde standart ve modaya uygun giysiler giyilmektedir. Ayrıca köydeki genç kuşak da kent giyimini benimsemiştir. Bununla birlikte köyde yaşayan orta ve yaşlı kuşak, eski giyim geleneğini bir takım değişmelerle birlikte sürdürmektedir. Bölgelere göre Türk giysileri Kuzeydoğu, Güneydoğu, Orta Anadolu, Batı Anadolu ve Trakya Bölgeleri olarak gruplandırılabilir. Tüm bölgelerde giyilen ortak giysi türleri entariler, şalvarlar, işlikler ve kuşaklar olarak gruplanmasına karşın, bunların giyiniş biçimleri ve ayrıntılarında ayrıcalıklar görülür. Tas, tuzak, tepelik, fes, hotoz ve Araçkin'den oluşan başlık türleri bölgelere göre değişik biçimde kullanılır. Yörük ve Türkmen giyimlerinde belirgin farklılıklar vardır. Yörük, süse ve görünüşe daha fazla önem verir. Türkmen ise kutsal inancına göre giyinir. Yörük giyim ve başlıklarında ağırlık ve anlam çiçeklerde olmasına rağmen Türkmen giyimleri, geometrik desenler, kutsal sayılara ve şekillere uyularak yapılır. Her iki grubun giyimi de atlı göçebe giyimidir. Bu tarz giysilerle rahat ata binilir. Uzun yürüyüşlerle göçler yapılabilir, evde, tarlada, dağda, ovada çalışılabilir, doğa koşullarına karşı korunma sağlanabilir. Dinsel ve Sihirsel Etkiler Dinler, insanların giysilerinin biçimini de geniş ölçüde etkilemiştir. Dinsel ibadet yerine getirilirken özel giyim söz konusu olduğu gibi günlük giysiler de dinler tarafından geniş ölçüde etkilenmiştir. Cübbe, fes, sarık İslamda gelenek halini almış simgelerdir. Aslında İslamın giyim konusuna müdahalesi tartışmalı bir konudur. Fakat özellikle kadın giysilerindeki kapalılık, örtünme, geniş ölçüde dinsel etkilerden ileri gelmiştir. Kadın giyimi, tüm ülkelerde olduğu gibi, erkek giyimine oranla daha sık değişmelere uğramıştır. Türk kadın giyimini a) Entariler, b) Şalvar ve içlikler, c) Etek ve ceketler oluşturur. Bunlar yöresel biçimde olduğu gibi, zamanla da pek çok değişikliğe uğramıştır. Örneğin kadın sokak giysisi sayılan örtünmede kullanılan "ferace" bugün yoktur. Yüzyılımız, tekdüze giyim biçiminin yaygın olduğu bir çağdır. Tüm uluslarda kentlerde yaşayanlar, bu gidişe ayak uydururken, özellikle kırsal yörelerde yaşayan ve tarımla uğraşan bir kesimin, bunun dışında kalarak eski giyim geleneğini koruduğu görülmektedir. BEDENE GİYİLENLER İç giyimde genellikle ev dokumalarından farklı kesim ve süslemelerle gömlekler, dış giyimde ise yine bölgelere göre peşli, peşsiz entarilerde işleme, kesim, boy, giyiliş şekli farklıdır. Alta giyilen şalvarın kesimi, kumaşı süsleme ve giyim tarzı yörenin özelliklerini yansıtır. Bele bağlanan kuşaklar, öne giyilen önlükler, yöre koşullarına, zevke, kullanım alanlarına göre değişiklik gösterir. Cepkenlerde de süsleme, kesim, boy (kol ve etek) farklıdır, bunlar "salta, hırka, yelek" gibi isimler alır. Yine çoraplar ve ayakkabılar yörelere göre farklı uzunlukta olup renk ve nakışlarla süslüdür. Takılar ise başlı başına bir zenginliktir. Alınlık, duluk, tozak, hızma, küpe gibi baş; gerdanlık, kolye, gıdıklık, muskalık, bilezik, yüzük gibi üst; halhal gibi ayak takıları ise bütün zenginliği ile ayrı bir özellik gösterir. Şehirlerde görülen ve genel olarak sokağa çıkıldığı zaman giyilen elbiselerin en eskisi "ferace, car, çarşaf, ihram"dır.erkek kıyafetlerinde başlıklarda fes, kukulat, takke; bedende gömlek, şalvar, zıvga, potur, cepken ve ceket; ayakta çizme, çarık, yemeni; belde kuşak, silahlık ve aksesuar olarak da hamaylı, köstek vb. kullanılır. Bütün bunlar yine bölgelere göre renklerinde, kesimlerinde, kumaşlarında, kullanım şekillerinde farklılıklar gösterir.

4 Kıyafet inkılabıyla birlikte, halkın zamanla batılı giyim tarzına yönelmesi özellikle geleneksel erkek giyimkuşamının kaybolmasına neden olmuştur. Nadiren özel günlerde giyilen bu kıyafetler günümüzde kişisel koleksiyonlarda ve müzelerde korunmakta, halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir. OSMANLI DA GİYİM Osmanlılarda kıyafet, toplum yaşamının bir ifadesi olup, giysinin kumaşı kadar, renginin de bir anlamı vardı ve giyenin ait olduğu toplum düzeyini yansıtmaktaydı. Sarayda giyilen kumaş, biçim ve renkte kıyafeti halkın giymesi yasaklanmıştır. Ayrıca, giyenin mevkii ne olursa olsun, giysileri giydiği yere ve zamana göre değişmektedir. Törende ve seferde giyilenler günlük giyilenlerden farklıydı. Kıyafet hakkında seyahatnameler ve yabancıların hatıraları önemli bilgiler vermektedir. Osmanlı sultanları giyim kuşama önem verir, lüks kumaşlardan dikilmiş kaftanlar giyerlerdi. Görkemli giyecekler kemha (brokar), kadife, çatma (bir kadife türü), seraser (altın ve gümüş alaşımlı telle dokunmuş ipekli kumaş), diba, atlas, canfes, tafta, vala, çuha, sof ve şal gibi kumaşlarla oluşturulurdu. Padişah elbiseleri hazine eşyası sayıldığından hazinede saklanırdı. Ölen sultan, hanedan mensubu yüksek rütbeli devlet memuru ve din büyüklerinin eşyalarının türbesine konulması bir gelenekti ve bu türbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona katılırdı. Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir bölümünün menşei Hint, İran ve Mısır'dır. Osmanlı sultanlarının kostümü kaftanlar, imparatorluk içinde özel bir yere sahiptir. Önemli bir görevi gerçekleştirenleri ödüllendirmek için hediye edilen kaftanlar, bir imtiyaz işareti olarak da kumandanlara kılıçla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu. Osmanlı beğenisindeki çok renklilik; birbirinden bağımsız parçaların bir araya getirilmesi eğilimi, mücevherin kullanım tarzında da kendini göstermiştir. Özellikle zümrüt, yakut, safir, firuze, elmas, inci, mercan, yeşim, sedef ve akik en çok kullanılan taşlardandır. Osmanlı takıları arasında sorguç, hotoz, zülüflük, enselik, saç bağı, gerdanlık, iğne, broş, küpe, bilezik, yüzük, mühür, halhal, pazubent, düğme, zincir, saat, köstek, kemer, kemer tokası olarak oldukça zengin bir çeşitlilik göstermektedir

5 Our traditional clothes Turkish society has had rich garment culture for centuries. This richness shows itself not only in the clothes but also in the materials. Garments and accessories are the objects that indicate the features of a certain periods of a country as means of dressing up. It always reflects the alteration of the civilization. Anatolia, as one of the oldest site and cultural center, has been the cradle of civilizations endowed with the historical and cultural richness that no other place in the world has had. Our traditional garments and accessories take place in that culture. Traditional outfits that the Anatolian society used to wear have changed with clothing reform during the republic period and with the fashion impact outfits have headed for western way of dressing. This especially caused men s outfits to disappear gradually. These outfits which are rarely worn for special occasions are preserved in museums and can be found in private collection lately. Garments show distinct differences according to regions and display all the sociocultural, historical and geographical features of the regions. Anatolian women has succeeded in the ornament end dressing up and glamorized the tinniest garment. They legated these handicrafts to us as rich cultural heritage on which they reflect their anger, passion, sadness.. Patterns, stitchery, ornaments, colors and accessories are the reflection of their thoughts, feelings and skills to the art. Main pieces of Turkish Garments are as follows; 1) Undergarment (shirt worn through head and tightened with a belt around the waist) 2) Top (wraparound jacket, sleeveless or with short sleeves and buttonless) 3) Kneepad (short trousers or short enough to put in boots (short calves-foot)) Knitted socks, soft short boots, sheepskin conical hat are the main pieces of this type of clothing. Garments and hats vary from region to region that are worn in ceremonies and weddings until very recent by Anatolian society. These variations arise from local traditions, different tastes, historical facts and climate conditions. It shows the wide range of variety and richness for the head Embroidery scarf, hoods, different type of Bashlyks; for the top snapsuit, vest, bolero, skirts, shalwar, belt, drawstring, napkin; for the foot sandal, buskin, bootees, socks. Clothing and way of dressing of Anatolian society vary from region to region, however; there are some common features in garments. This difference shows itself as traditional garments. Southeastern Anatolia region and Black Sea region garments are distinctively different. These differences can be realized on the women clothing. Main reasons for these differences are: regional traditions, different tastes, frontiers (men live near Iran and Iraq frontiers wear entari (long gown), climate conditions (people who live in Black Sea region wear log turtle neck chainse ( şayak mintan) in order to protect themselves from the gale), zeibeks from İzmir wear fine v

6 neck chainse; cultural heritage from different historical background; entity of ethnic groups and socioeconomic structure. For instance; in the mountain region and cold places, garments are mostly made of wool. Besides, there are wool and cotton mix weaving, pure wool weaving and goat hair weaving. And the embroidery and ornaments threads are also wool. Regional differences can be seen in garments and show itself according to rural and city settlements. In the rural settlements traditional clothes are still worn partially. However, in the cities and villages contemporary and fashionable clothes are worn. Besides, youth in rural areas adopt the urban style. In addition to this, seniors who live in rural areas maintain their traditional clothing with slight changes. According to regions we can group Turkish garments like northeast, southeast, central Anatolia, west Anatolia, Thrace region. Common garment types worn in all regions are loose robe, shalwar, inner garments however there is a difference how they are styled and worn Different hats such as crest, fez, hood, araçki are used differently from region to region. Yoruk and Turkman outfits show distinctive differences. Yoruks give importance to look and fuss and feathers. As for Turkman they dress up according to holy beliefs. While Yoruk s garments and hats are embellished with flowers, geometric patterns, sacred numbers and figures can be seen in Turkman s garments and hats. Both group garments are nomad horse-drawn garments. With that kind of clothes horse can easily be ridden. These clothes can facilitate migration with Long walks, outdoor and indoor chores and can protect people against natural conditions. Religious and magical conditions also affect people way of clothing. Not only, while praying special garments come into question but also religion has a wide effect on daily clothes. Surcoat, fez, turban are the symbol of Islamic traditional clothing. In fact, it is a debatable subject that islam interfere in clothing. However, especially in women dressing (veil and cover) religious effects can be seen. Women s clothing has undergone a change more frequent than men s clothing as in every country. Loose robes, shalwar and inner garments, skirts and jackets form Turkish women clothing. These can be regional however in time there has been many changes. For instance, veil (ferace) used to be use as cover can not used anymore. In this century uniform clothing style is much more common. While people living in cities keep up with this, others who live in rural areas preserve the way they used to have Clothes Garments are different while in inner garments like shirts weaved in houses with different cutting, shape and embroideries, outer garments vary from region to region. Shalwar cutting, shape, fabric, embroideries and way of styling show the features of that region. Waist belts, aprons vary from taste, regional situations and area of usage. Boleros cutting, shape, embroideries, taille are different. These can be named as "salta, hırka, yelek". Shoes are in different shape; color in reference to regions with embellishment. Jewels are rich all by itself. Different types of jewels worn on head such as piercing, earring, forehead jewel; Different types of jewels worn on such as collar, necklace, ring, bracelet and anklets have different features.

7 The oldest outfit in cities when going out are veils "ferace, car, çarşaf, ihram". For men, different type of hats such as fes, kukulat, takke; shirt, vest, jacket, boots, sandals, belt and chain watch are used. All these vary from region to region. With the clothing reform men s clothes have changed drastically and traditional garments disappear and western clothes take place. These traditional clothes are used in wedding ceremonies and special occasions and preserved in museums and are used in folk dances. Garments in Ottoman Outfits in ottoman society were a way of expressing communal living and reflected social scale of its owner by its color and fabric. It was forbidden to wear the garment that was worn in palace. Moreover, whatever the position of the person garments show changes according to place and time. Garments worn in ceremonies and military expeditions were different from the daily ones. Itineraries and the books written by foreigners gave us important info about garments. Ottoman sultans gave importance to garments and wore kaftans weaved with luxury fabrics. Luxury garments were sewed with brocade, velvet, gold-threaded fabrics silver-threaded fabrics. Sultans garments preserved in the treasury as they were counted as treasure. When a sultan or high ranked officer or religious figure passed away his belongings put in his mausoleum and then they collected to preserve in palace collection. The origin of some fabrics in ottoman palaces is Persia, Egypt and India. Ottoman sultans kaftans had an important place in the palace. Kaftans given away were to reward an accomplishment were given with the swords in religious festivals in the presence of grand vizier. Colorfulness in ottoman, tendency to use different pieces showed itself in the usage of jewels. Especially emerald, ruby, sapphire, turquoise, diamond, pearl, coral, jade, nacre, carnelian were used. Different kinds of jewels were used. With these gems, chains, necklaces, belts, belt buckles, earrings, bracelets, anklets, piercing, seal, brooch, pin, crest were used.

8 Ottoman Male Dress: Ottoman male dress of high rank was distinguished by features such as length, colors, and patterns. a shirt (gömlek), inner garment (entari), sash (kusak) metal belt (kemer), baggy trousers (salvar), outer garment (kaftan) high boots (basmak), shoes (mest). Ottoman Female Dress: A stylish young woman of the mid-17th century. salwar (trousers), a long, sheer pirihan (chemise), and an ankle-length purple entari (outer robe) with the ends tucked up. The fur lining of her yelek (jacket or vest) marks her as wealthy and highranking.

9 LOOSE FITTING TROUSERS SALWAR (ŞALVAR) A SHIRT (GÖMLEK, MİNTAN) JACKETS (CEPKEN) - VESTS (YELEK) LONG COATS (KAFTAN, ÜÇ ETEK) SASH (KUŞAK) HIGH BOOTS (BASMAK) SHOES (MEST)

10 TRADITIONAL CLOTHES

11

12

13

14 WOMEN CLOTHES

15 OTTOMAN CLOTHES

16 SOME ACTIVITIES ON OLD CLOTHES Students prepared expositional picture booklets about old clothes. Students brought old pictures and compared old and new clothes. Students prepared posters about old clothes Students brought old clothes to their classes. Students prepared a booklet on old clothes.

17 A VISIT TO ADVANCED TECHNICAL SCHOOL FOR GIRLS (MERSİN OLGUNLAŞMA ENSTİTÜSÜ)

18 SKETCHES ON OLD CLOTHES

19

20 References: 1) 2) Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Gen. Md "Bu proje T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığınca (Türkiye Ulusal Ajansı, yürütülen Erasmus+ Programı (Hayatboyu Öğrenme veya Gençlik Programı) kapsamında ve Avrupa Komisyonu'ndan sağlanan hibeyle gerçekleştirilmiştir. Ancak burada yer alan görüşlerden Türkiye Ulusal Ajansı veya Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz."