OSMANLI MEDRESELERİ. Tapu ve evkaf kayıtlarına göre orta ve yüksek öğretim yapan medrese sayısı binden fazlaydı.

Transkript

1 B Nil ÜSTER OSMANLI MEDRESELERİ Medrese, Müslüman ülkelerinde orta ve yüksek öğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel adıdır. Medrese kelimesi Arapça ders kökünden gelir. Medreselerde ders verenlere müderris, onların yardımcılarına muid, okuyanlar danışmend, softa veya talebi denilirdi. Bütün İslam dünyasında olduğu gibi, Osmanlılarda da eğitim ve öğretim umumi ölçüde medreselere dayanmaktadır. Osmanlılarda medreseye gidecek bir talebe beş altı yaşlarında sıbyan mekteplerine alınır ve dört işlem, elifba, yazma okuma, Kur an ı Kerim öğretilirdi. Bu sıbyan mektepleri köylere varıncaya kadar her yere yayılmıştı. 15.yy ve 16.yy sadece İstanbul da iki bin sıbyan mektebi vardı. Osmanlı maarif teşkilatında yüksek seviyede eğitim ve öğretimi gerçekleştiren müesseseler medreselerdir. Osmanlı medreseleri sıbyan mekteplerine dayalı orta ve yüksek öğretim kurumlarıydı. Tapu ve evkaf kayıtlarına göre orta ve yüksek öğretim yapan medrese sayısı binden fazlaydı. Bazıları; İstanbul: Süleymaniye medresesi, Fatih Medresesi, Ayasofya Medresesi, Şehzade Medresesi, Haseki Medresesi, Eyüp Medresesi, II. Bayezid Medresesi, Mihrimah Sultan Medresesi, Yavuz Selim Medresesi, Atik Ali Paşa Medresesi, Cafer Ağa Medresesi, Yahya Efendi Medresesi, Zeyrek Medresesi, Vefa Medresesi, Valide i Cedid Üç Baş Medresesi Edirne: Selimiye Medresesi, Üç Şerefeli Medrese Bursa: Muradiye Medresesi, Yıldırım Bayezid Medresesi, Çelebi Mehmed medresesi Şam: Süleyman Han Medresesi Bosna: Hüsrev Bey Medresesi Amasya: Hüsamiye Medresesi, II. Bayezid Medresesi Manisa: Muradiye Medresesi, Hatuniye Medresesi Trabzon: Hatuniye Medresesi Mekke: Sultan Süleyman Han Medresesi İznik: Orhan Gazi Medresesi Diyarbakır: Mesudiye Medresesi Konya: Nalıncı Medresesi, Karatay Medresesi, Sahip Ata Medresesi Halep: Hüsrev Paşa Medresesi Üsküp: İshak Paşa Medresesi Ankara: Şaffiye Medresesi, Ak Medrese

2 Osmanlılarda ilk medrese 1330 tarihinde Orhan Bey tarafından merkez olan İznik te yapılmış olan Orhan Gazi Medresesidir. Buraya ilk müderris olarak Türk âlim ve mütefekkirlerinden Şerefüddin Davud b. Mahmud b. Muhammed El Kayseri ile Konya da Siraceddin Urumi nin talebesi olan Taceddin Kürdi tayin olmuştur. İznik te ikinci medrese olarak Orhan Gazi nin oğlu Süleyman Paşa tarafından kurulmuştur. Orhan Gazi zamanında İznik te kurulan bir başka medrese ise Mevlana Alaaddin Medresesidir. Orhan Gazi Bursa nın fethine müteakip en büyük manastırı medreseye çevirmiştir. Ayrıca Manastır Medresesini 1335 yılında şimdiki Orhan Gazi Camii nin yanına iki medrese daha yaptırmıştır. Orhan Gazinin büyük kumandanı Lala Şahin Paşa Bursa da medrese kurmuştur. I.Murad döneminde Çekirge mevkiinde yer alan Hüdavendigar Medresesi, Ulu Camii civarında bulunan Esediye Medresesi yaptırılmıştır. Yıldırım Bayezid zamanında yaptırılan Çandarlı Hayrettin Paşanın oğlu Ali Paşa Medresesi ve Ebu İshak Medresesi vardı. I.Murat ın hanımı Gül Çiçek Hatun Medresesi, Molla Yegan Medresesi, Eynebey Subaşı Medresesi, Ferhadiye Medresesi, Molla Fenari Medresesi, Yıldırım Medresesi yaptırılmıştır. Çelebi Mehmed devrinde Bayezid Paşa Medresesi, Çelebi Mehmed tarafından kurulan Yeşil Medrese veya Bursa Sultaniyesi vardır. II. Murad devrinde Fazluallah Paşa Medresesi, Kara Hasan Paşa Medresesi, İsa Bey Medresesi, Sultan II. Muradın Muradiye Medresesi sayılır. Bu medreselerin hepsine vakıflar bağlanmak suretiyle varlıklarını sürdürmüşlerdir. Organ Gazi nin Manastır Medresesi, I. Murad ın Hüdavendigar Medresesi, I. Bayezid in Yıldırım Medresesi, Çelebi Sultan Mehmed in Yeşil Medresesi, Hacı İvaz Paşa Medresesi ve II. Murad ın Muradiye Medresesi birinci derece eğitim ve öğretim kurumları olarak vazife görmüştür. Edirne nin fethinden sonra burada da medreseler inşa edildi. Bunlardan Çelebi Mehmed Medresesi( Cami i Atik Medresesi) Çelebi Mehmed eski camiinin arkasına 1413 yılında inşa ettirmiştir. Edirne de II. Murad ın yaptırdığı Daru l Hadis Medreseleri ile Üç Şerefeli Saatli Medresesi ilmi derece yönünden önemli bir seviyededir. Edirne de II. Murad zamanında Rumeli Beylerbeyi olan Sinan Bey tarafından yaptırılan Beylerbeyi Medresesi, Hoca Medresesi, II. Murad devri devlet ileri gelenlerinden Musa Çelebi nin Lalası Şah Melek b. Şadi Medresesi, II. Murad tarafından yaptırılan Halebiye Medresesi bulunmaktadır. Bu medreselerin her birinin de ayrı birer vakfiyesi olup vakıfların gelirleri ile müderrislerin ve diğer medrese mensuplarının maaşları karşılanmaktaydı. Bu illerin dışında Amasya, Bolu, İzmit, Çorum, Gelibolu, Kütahya, Malkara, Merzifon, Milas, Mudurnu, Sapanca, Tire, Tokat, Üsküp, Yenişehir gibi yerlerde de medreseler bulunmaktadır.

3 OSMANLI MEDRESELERİNDE TEŞKİLATLANMA 1.UMUMİ MEDRESELER Umumi olarak kadı, müderris ve müftü yetiştirmek maksadıyla kurulmuştur. Müderrislerin aldığı akçelere göre ayrılırlar. Yirmili Medreseler ( Haşiye i Tecrid) Bu medreselerde tahsil müddeti sıralarında iki yıl iken, da en az bir yıl ve tarihinde üç ay olarak tespit edilmiştir. Örnek: Ak Medrese(Ankara), Yıldırım Bayezid Medresesi(Tuzla), Cafer Çelebi Medresesi(İstanbul) Otuzlu Medreseler ( Miftah) Bu medreselerde tahsil müddeti sıralarında iki sene iken, da en az iki ay, tarihinde üç ay olarak tespit edilmiştir. Örnek: Oruç Paşa Medresesi (Dimetoka), Ferhadiye Medresesi(Bursa), Yeni Medrese(Ankara) Kırklı Medreseler Bu medreselerin tahsil müddetlerinin de sıralarında iki veya üç yıl anlaşıldığı gibi da en az üç ay ve tarihinde beş ay olması tespit edilmiştir. Örnek: Atik Nişancı Medresesi(İstanbul), Behram Paşa Medresesi(Yemen), Beylerbeyi Medresesi(Edirne) Ellili Medreseler a) Haric Medreseleri: Bunların tahsil müddetleri sıralarında bir yıl iken da en az beş ay olarak ve tarihinde de yine beş ay olarak tespit edilmiştir. b) Dahil medreseleri: bu medreselerin tahsil müddetleri sıralarında tahsil müddetlerinin bir yıl olduğu anlaşılmaktadır senesinde ise, altı ay olmaları kararlaştırılmıştır. Örnek: Eski Cami Medresesi(Edirne), Hafsa Sultan Medresesi(Aydın), Mihrimah Sultan Medresesi (Üsküdar İstanbul ve Edirnekapı İstanbul) Sahn ı Seman Medreseleri Bunların ve sıralarında tahsil müddetlerinin birer sene oldukları anlaşılmakla beraber, da altı ay ve tarihinde en az altı ay olarak tespit edilmişti. Altmışlı Medreseler Bu medreselerin de tahsil müddetlerinin sıralarında bir yıl olduğu anlaşılmaktadır. Birde altmış üstü medreselerinden de söz edilmektedir. Paye bakımından Sahn dan yüksek olmalarına rağmen tahsil müddetleri aynıdır. Örnek: Ayasofya Medresesi( İstanbul), Şahzade Medresesi (İstanbul), Muradiye medresesi (Bursa)

4 2. İHTİSAS MEDRESELERİ İhtisas medreseleri ise, doğrudan doğruya ayrıca ihtisası gerektiren din ilimlerinden birini, yahut da fen ilimlerinden birini hedef alan ve o ilmin tahsiline mahsus metodla öğretim faaliyetinde bulunan medreselerdir. Darülhadisler Hz. Muhammed in söz, fiil ve takrirlerinden meydana gelen hadislerin tahsil edildiği yerdir. İlk defa I. Murad devrinde Çandarlı Hayreddin Paşa tarafından İznik te ve II. Murad tarafından Edirne de yaptırılmıştır. Daha sonra birçok yerlerde Darülhadisler kuruldu. Kurulan Darülhadisler içerisinde en önemlisi, İstanbul daki Süleymaniye Darülhadisi ydi. Tıp Medreseleri(Darüşşifalar) Bunlarda dahiliye, göz ve diş doktoruyla eczacı yetişirdi. Osmanlılarda tıp medreseleri, Bursa, İstanbul, Edirne ve Manisa da kurulmuştu. İçlerinde en önemlisi, İstanbul da kurulan ve müstakil olup, tıp tarihinde önemli bir merhale kabul edilen Süleymaniye Tıp Medresesidir. Darülkurralar Bu medreselerde cami görevlileri yetişirdi. Sıbyan mektebini bitiren bir öğrenci önce aşağı seviyede bir darülkurraya alınır, burayı bitirince yüksek seviyedeki darülkurralara devam ederdi. Mezun olanlar hafız, hatip, imam ve müezzin oluyordu. Evliya Çelebi ye göre ilk darülkurrayı Yıldırım Bayezid Bursa da açmıştır. İstanbul da ise bütün selâtin camilerin yanında birer darülkurra bulunurdu. Bunlardan en önemlisi de Süleymaniye Darülkurrasıydı.

5 KAYNAKLAR: 1. nedir osmanlimedreseleri nelerdir osmanli devletinde medrese sistemi ve ilkmedrese nerededir 4766.html Asırlarda Osmanlı Medreseleri, Dr. Cahid Baltacı, İrfan Matbaası, İstanbul; Asırlarda Osmanlı Medreseleri 2. Cilt, Dr. Cahid Baltacı, Ulus Matbaası, İstanbul;2005