Tavuk Gübresinin içeri ğ i ve Gübre De ğ eri

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, 2 (3) nin içeri ğ i ve Gübre De ğ eri Ali İ NAL', Sonay SÖZÜDOĞRU', Dilara ERDEN 2 Geli ş Tarihi : Özet: Bu ara şt ırmada A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü çuluk Ünitesinde farkl ı yöntemlerle yeti ştirilen tavuklardan elde edilen ve farkl ı sürelerde bekletilmi ş olan 5 ayr ı tavuk gübresinin kimyasal bile şimi ve farkl ı ekstraksiyon yöntemlerine tabi tutularak kolay al ı nabilir bitki besini içerikleri belirlenmi ştir. Elde edilen sonuçlar; tavuk gübrelerinin, oldukça yüksek toplam ve de ğ işebilir bitki besini içerdiklerini ve uygun oranda kuru madde içerikleriyle hem tar ımsal üretimde gübreleme materyali olarak, hem de hayvan beslemede yem katk ı maddesi olarak kullan ılabileceğ ini ortaya koymu ştur. Anahtar Kelimeler: gübresi, bitki besini, yaray ış l ı form ekstrakte edilebilir suda çözünebilir. Composition of Poultry Manure and its Manurial Value Abstract: Different breeding type and different aged poultry manures from A.U. Agricultural Faculty of Animal Husbandry Department were undertaken analysis for their composition in total and extractable plant nutrients aspects. According to the results taken from the analysis, poultry manures, whose total and extractable plant nutrient contents are high and their dry matter contents are suitable as animal food additives and substitution for inorganic fertilizersln agricultural production. Key Words: Poultry manure, plant nutrients, available form, extractable,,watersoluble. Giri ş Günümüzde organik tar ı m uygulamalar ı gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktad ı r. Dünya marketlerinde organik gübre kullan ı larak üretilen ve pestisit uygulamalar ı içermeyen ürünler büyük ra ğ bet görmektedir. Bu tercihler çe ş itli organik materyallerin tar ı mda kullan ı m olanaklar ı n ı n daha ayr ı nt ı l ı olarak ara şt ı r ı lmas ı gerekti ğini ortaya koymaktad ı r; bunlardan biri de güncelli ğ ini koruyan tavuk gübresidir. gübresi, organik kökenli bir gübre oldu ğ undan hem bitkiler için özellikle içerdi ğ i azot yan ı nda di ğer bitki besinlerince zengin iyi bir besin maddesi kayna ğı, hem de topra ğı n fiziksel özelliklerini iyile ştirmesi yan ı nda son zamanlarda hayvan beslemede yem katk ı maddesi olarakta kullan ı lan iyi bir ı slah materyalidir. Türkiye'de bol miktarda tüketilmekte olan ticari gübre sorununa katk ı da bulunabilmek ve tar ı msal faaliyet sonucu aç ığ a ç ı kan çe şitli at ı klar ı n yaratt ığı sorunun çözümü için günümüzde her türlü kayna ğı n değerlendirilmesi ve her çareye ba şvurulmas ı yoluna gidilmektedir. Di ğer hayvan gübreleri gibi yak ıt olarak kullan ı lamayan ve tavuk yeti ştiricili ğ inin ço ğ almas ı na ba ğ l ı olarak günden güne artan tavuk gübresi, organik kökenli bitki besin kayna ğı olarak önemli bir kaynak durumundad ı r. Genellikle sebze yeti ştiricili ğ inde kullan ı lan tavuk gübresi, mevcudun çok küçük bir k ı sm ı n ı olu şturmaktad ı r. Türkiye'de 40 milyon dolay ı nda kümes hayvan ı n ı n bulundu ğ u ve ortalarna her tavu ğ un y ı lda kg d ışk ı üretti ği göz önüne al ı n ı rsa, y ı lda 2-3 milyon ton d ış k ı n ı n besin içeri ği ve yaratabilece ği çevresel sorunlar ı n çözümüne katk ı da.bulunman ın önemi daha iyi anla şı lacakt ı r. gübresindeki azotun % 65 inin, fosforun % 50 sinin ve potasyumun % 75 inin gübre uygulamas ı n ı n ilk y ı l ı nda bitki taraf ı ndan yararlan ı labilir (AyderilZ ve Brohi 1991) olmas ı da bu gübrenin önemini ortaya koymaktad ı r. Kümeslerden do ğ rudan ç ı kan gübre fazla miktarda nem içerdi ğ inden, hayvan beslemede kullan ı labilmesi için di ğer dane yemlere kar ışt ı r ı lmakta ya da k ıırutularak katk ı maddesi olarak kullan ı lmaktad ı r. çuluk sektöründen elde edilen gübrenin kafes ve yer yumurta tavu ğ u ile etlik piliç olmak üzere genelde üç ayr ı tipi bulunmaktad ı r. Kafes yumurta tavu ğ u gübresinin tamam ı na yak ı n ı d ış k ı dan olu şurken, yer yumurta tavuğ u ile etlik piliçlerin d ış k ı lar ı altl ı k materyali ile kar ışı k bulunur. Bu nedenle gübrenin bile şimi ve miktar ı ; tavuklar ı n yeti ştirilme şekli, kullan ı lan yem ve yatakl ığı n özelli ğ i ve miktar ı gibi faktörlere ba ğ l ı d ı r (Alarslan 1994, Zabuno ğ lu ve Karaçal 1992). Ankara Üniv. Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Ankara 2 Ankara Üniv. Kalecik Meslek Yüksekokulu, Kalecik-Ankara

2 46 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 3 Bu ara şt ı rmada A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü çuluk Ünitesinden sa ğ lanan değ i ş ik tavuk gübrelerinin bile ş imi incelenerek gübre ve yem:,:katk ı maddesi olabilme özellikleri irdelenmi ştir. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rmada A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü çuluk Ünitesinden: 1) Yumurta tavu ğu gübresi (yatakl ıkl ı, 15 günlük), 2) Etlik piliç gübresi (1 ayl ı k), 3) B ı ld ı rc ı n gübresi (1 haftal ı k), 4) Kafesli sistem tavuk gübresi (2 y ı ll ı k) ve 5) Etlik piliç (taze gübre) olmak üzere 5 ayr ı materyal al ı narak sera ko ş ullar ı nda kurutulup, öğ ütülmü ş, 2 mm den elenerek çe ş itli kimyasal ve fiziksel analizlere haz ı r hale getirilmi ştir. Materyallerin nemi, kuru madde içeri ği, yak ı lmak suretiyle kuru maddedeki kül, organik madde (Jackson 1962) içeri ği belirlendikten sonra, ph de ğerleri su süspansiyonunda (1:5) (Mc Lean 1982); toplam N, su ve KCI nda, NH4-N ve NO3-N içerikleri (Bremner ve Mulvaney 1982, Keeney ve Nelson 1982) Kjeldahl yakma ve dam ıtma yöntemine göre; toplam, suda ve NaHCO3 ta çözünebilir P içerikleri (Olsen ve Sommers 1982) spektrofotometrik olarak; toplam, suda ve NH4OAC ta çözünebilir K, Na içerikleri fleymfotometrik, Ca, Mg içerikleri atomik absorbsiyon spektrofotometresi (Knudsen ve ark. 1982, Lanyon ve Heald 1982) ile, toplam, suda, NH4OAC ve da çözünebilir Fe, Cu, Zn, Mn içerikleri atomik absorbsiyon spektrofotometresi (Olson ve Ellis 1982, Baker ve Amacher 1982, Gambrel ve Patrick 1982) ile yaray ış l ı l ı k aç ı s ı ndan kar şı la şt ı rma ve fikir vermesi amac ı yla de ğ i ş ik ekstraksiyon yöntemleri kullan ı larak belirlenmi ştir. Bulgular ve Tart ışma ph, nem, kuru madde, kül ve organik madde içerikleri Değ i ş ik tavuk gübrelerinin ph, nem, kuru madde, kuru maddede kül ve organik madde içerikleri Çizelge 1'de verilmi ştir. gübrelerinin ph de ğ erleri aras ı nda değ i ş iklik göstermi ştir. En dü ş ük ph ya sahip gübrenin b ı ld ı rc ı n gübresi olan 3 nolu gübre oldu ğ u ve di ğ erlerinin ph lar ı n ı n bekletilme süreleri ile ilgili olarak farkl ı l ı k gösterdi ğ i anla şı lmaktad ı r (Çizelge 1). Gübrelerin nem kapsamlar ı, en dü şük % 8.20 olarak kafesli tavuk sisteminde yeti ştirilen ve 2 y ı l bekletilen ile en yüksek % ile etlik piliçe ait 1 ayl ı k gübrede bulunmu ştur. İ ki y ı l bekletilen gübrenin mineral toprakla kar ış mas ı, y ı kanmas ı ve suyu tutan organik maddenin azalmas ı sonucu nem kapsam ı n ı nda az olmas ı muhtemeldir. Gübrelerde nem içeri ğ inin yüksek olmas ı NH3 buharla ş mas ı yoluyla N kayb ı n ı etkilemektedir (Cabrera ve Chiang 1994). Gübrelerin kuru madde içerikleri ise % aras ı nda bulunmu ştur. Su içeri ğ i % düzeyine indirilen gübre kokusuz, kat ı ve granüler yap ı s ı yla en iyi depolanma özelli ğ ine sahip olmaktad ı r. Kurutulmu ş gübrede nem düzeyinin yüksek olmas ı zamanla küflenmeye neden olabilmekte ancak % 90 dan fazla kuru madde içeri ği ise ö ğ ütme, ta şı ma ve depolama i şlemlerini güçle ştirmektedir (Alarslan 1994). gübrelerinin kül ve organik madde içerikleri s ı ras ı yla ortalama % ve % aras ı nda değ i ş irken, 2 y ı ll ı k gübrenin toprakla kar ış mas ı nedeniyle mineral içeri ğ inin artmas ı en yüksek kül ve en az organik madde içermesine yol açm ışt ı r. Garner (1970), İ ngiltere'deki çe şitli ara şt ı rma enstitülerindeki tavuk gübrelerinin % 85.9 kuru madde içerdi ğ ini belirtmi ştir. Alarslan (1994), kafesli sistem yumurta tavu ğ u, yer yumurta tavu ğ u ve etlik pilicit ı ğ etbreleırinin,s, ıras ı yla % , , düzeyinde kuru madde, ortalama % 20 civar ı nda kül kapsact ığı n ı belirtmi ştir. Raig ve ark. (1988), 11 tavuk gübresinde % aras ı nda kül bulundu ğ unu belirtmi ş lerdir. Toplam N, NH4-N ve NO3-,N, Organik C, C/N içerikleri ve EC de ğerleri gübrelerinin toplama-n, NH4-N ve NO3-N, organik C, C/N içerikleri ve EC değerleri Çizelge 2 de verilmi ştir. Çizelge 2'den görüldü ğ ü gibi tavuk gübrelerinin toplam N içerikleri ortalama % 4.11 gibi oldukça yüksek değ erler göstermektedir. Azot içeri ğ i en az (% 2.18) olan gübre ise en eski gübredir ve 2 y ı l süreyle ya ğış alt ı nda kalarak içerdi ği azotun önemli bir k ı sm ı n ı n y ı kanm ış oldu ğ u anla şı lmaktad ı r. Su ve KCI ile ekstrakte edilebilen NH4-N ve NO3-N de ğ erleri de oldukça yüksektir ve su ile ekstrakte edilebilen NH4-N de ğerleri KCI ile ekstrakte edilebilen NH4-N de ğ erlerinin hemen hemen yar ı s ı kadar olmu ştur. Su ve KCI ile ekstrakte edilebilen NO3-N değerlerinde ise tersi bir durum belirlenmi ştir. Örneklerdeki NO3 miktarlar ı toplam N un % sini olu şturmaktad ı r. Sims (1986), 90 gün aç ı kta bekletilmi ş 3 ayr ı tavuk gübresinde NO3 ı n toplam N un % s ı n ı olu şturdu ğ unu bildirmi ştir. N mineralizasyonu ve NH3 buharla şmas ı bekletilme s ı ras ı nda olu şur. NH4-N de ğerlerinin dü şük olmas ı rnineralizasyonun h ı zl ı gerçekle şti ğini ortaya koymaktad ı r. Garner (1970), tavuk gübresinin % 3.9 N kapsad ığı n ı, Aydeniz ve Brohi (1991), kuru toz tavuk gübresinin % 5-6 aras ı nda azot kapsad ığı n ı belirtmi şlerdir. Alarslan (1994), de ğ i şik sistemlerle yeti ştirilen tavuk gübrelerinde ortalama % aras ı nda azot bulundu ğ unu. belirtmektedir.' gübrelerinin organik C içerikleri % aras ı nda de ğ i ş iklik göstermektedir (Çizelge 2), C/N oranlar ı di ğ er organik maddelere göre oldukça dar olarak bulunmu ştur ( ). Gübreler elektriksel iletkenlikleri (EC) yönünden tuzlu s ı n ı f ı na girmelerine kar şı n bu gübrelerin do ğrudan yeti ştirme ortam ı olarak de ğ il yeti ştirme ortamlar ı na katk ı maddesi olarak kullan ı laca ğı dü ş ünülürse önemli bir tuzluluk problemi yaratmayaca ğı dü ş ünülmektedir.

3 INAL,A. ve ark., " gübresinin içeri ğ i ve gübre değeri" 47 Çizelge 1. gübrelerinin ph de ğerleri, nem, kuru madde, kül ve organik madde içerikleri. ph Nem, % Kuru madde, % Kül, % _ Organik madde, % Çizelge 2. gübrelerinin toplam N, ekstrakte edilebilir NO3-N, NH 4-N, organik C, C/N içerikleri ve EC de ğerleri. Toplam N, % Su % KCI % Org C, % C/N EC, ds/m NH4-N NO3-N NH 4-N NO3-N Fosfor, potasyum ve sodyum içerikleri Değ i şik tavuk gübrelerinin toplam ve de ğ i şik yöntemlerle ekstrakte edilen P, K ve Na içerikleri Çizelge. ştir. 3'de verilmi Toplam fosfor içerikleri % aras ı nda değ i şiklik gösteren gübrelerin su ve NaHCO3 ndaki de ğerleri de birbirine yak ı n değerler göstererek % aras ı nda değ i şmi ştir. Fosfor içerikleri Alarslan (1994) in belirtmi ş oldu ğ u % değerleriyle de benzerlik göstermektedir. Aydeniz ve Brohi (1991) ve Garner (1970) de tavuk gübresinde % aras ı nda fosfor bulmu ş lard ı r. gübrelerinin toplam potasyum içerikleri ise en yüksek % 4.00 ile taze, etlik piliç gübresinde (5 nolu gübre) ve en dü ş ük % 1.76 ile yumurta tavu ğ u gübresinde (1 nolu gübre) bulunmu ştur. Su ve NH4OAC ndaki potasyum içerikleri ise % aras ı nda değ i şiklik göstererek birbirine yak ı n değerler vermi ştir. Alarslan (1994), tavuk gübrelerinde % aras ı nda, Aydeniz ve Brohi (1991) ve Garner (1970) ise % 1.80 ve 1.59 potasyum bulundu ğ unu belirtmi ş lerdir. gübrelerinin toplam, su nda ve NH4OAC ndaki Na değ erleri, Na un suda kolay çözünebilir bir element olmas ı nedeniyle, birbirlerine yak ı n değerler göstermi ş lerdir. Sodyum içerikleri % aras ı nda de ğ i ş iklik göstererek Alarslan (1994) ün belirtti ğ i % de ğ erleriyle benzerlik göstermi ştir. Bilindi ği gibi son y ı llarda hayvan yemlerine, hayvanlar ı stresten korumak amac ı yla yemeklik tuz veya NaHCO3 ilave edilmektedir. gübresi bu yönüyle de yem katk ı maddesi kalitesine de benzerlik göstermektedir. Kalsiyum ve magnezyum içerikleri gübrelerinin toplam, su nda ve NH4OAC ndaki Ca ve Mg içerikleri Çizelge 4'de verilmi ştir. Suda çözünebilirli ği az olan kalsiyumun toplam miktar ı suda ekstrakte edilebilir ve NH4OAC ta ekstrakte edilebilir değ erlerinden oldukçayüksek olmu ştur. Toplam Ca içeri ğ i en yüksek (% 12.67) 2 y ı l bekletilen gübrede (kafesli sistem tavuk gübresi) ve en dü şük % 0.26 ile 1 ayl ı k, etlik piliç gübresinde, suda ve NH4OAC ta çözünebilir miktarlar ise en dü şük % 0.01 ile taze gübre (5 nolu gübre) de, en yüksek ise % 0.23 ile 15 günlük, yumurta tavu ğ u gübresinde (1 nolu gübre) bulunmu ştur. Aydeniz ve Brohi (1991), tavuk gübresinde % aras ı nda Ca bulundu ğunu, Alarslan (1994) ise % aras ı nda Ca bulundu ğ unu belirtmi ştir. Magnezyum içerikleri yönünden de tavuk gübreleri Ca içeriklerine benzer değ i ş im göstermi şlerdir. En yüksek Mg içeri ğ i % 4.21 ile yine 2 y ı l bekletilen gübre de bulunurken Mg içerikleri % 4.21 ile 1.50 aras ı nda değ i şiklik göstermi ştir. Suda ve NH4OAC ta çözünebilfr miktarlar ı da % aras ı nda değ i ş iklik göstermi ştir. Alarslan (1994), tavuk gübrelerinde % aras ı nda Mg bulundu ğ unu belirtmi ştir. Demir ve bak ı r içerikleri Değ i ş ik yöntemlerle ekstrakte edilebilen ve toplam Fe ve Cu içerikleri Çizelge 5'de verilmi şti( gübrelerinin demir içerikleri oldukça yüksek olarak, en dü şük 864 ppm ve en yüksek te 6368 ppm olarak 1 ve 4 nolu gübreler olan 15 günlük yumurtatavlığ u ve 2. y ı ll ı k kafesli sistem tavuk gübrelerinde bulunrriu ştur. Değ i şik yöntemlerle ekstrakte edilen Fe miktar ı en dü ş ük -olarak NH 4OAC la ekstraksiyonda bulunmu ştur. Al ı nabilir değerleri en iyi olarak s ı ras ıyla > Su> NH4OAC yans ıtm ışt ı r. nda en yüksek 814, en dü ş ük 216 ppm demir tesbit edilmi ştir (Çizelge 5). Alarslan (1994), değ i ş ik sistemlerle yeti ştirilen tavuk gübrelerinin ppm Fe içerdi ğ ini belirtmi ştir. Aydeniz ve Brohi (1991) ye göre ise tavuk gübrelerinin bile şiminde ppm Fe bulunmaktad ı r.

4 48 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 3 Çizelge 3. gübrelerinin P, K ve Na içerikleri. P, % K, % Na, % Toplam Su NaHCO3 Toplam - Su NH4OAC Toplam Su NH4OAC _ Çizelge 4. gübrelerinin Ca ve Mg içerikleri. Ca, % Mg, % Toplam Su NHAOAC Toplam, Su NH4OAC Çizelge 5. gübrelerinin Fe ve Cu içerikleri. Fe, ppm Cu, ppm Toplam Su NH 4OAC Toplam Su NH4OAC gübrelerinin Cu içeri ğ inde de Fe içeri ğ ine benzer bir durum tesbit edilmi ştir. Toplam miktarlar ppm, de ğ i ş ebilir miktarlar ise nda ppm, su nda 8-19 ppm ve NH4OAC nda ise 8-16 ppm aras ı nda bulunmu ştur. gübreleri; Aydeniz ve Brohi (1991) ye göre ppm, Alarslan (1994) a göre ppm Cu içermektedir. Mangan ve çinko içerikleri gübrelerinde bulunan ve toplam ve de ğ i ş ik yöntemlerle ekstrakte edilebilen' de ğ i şebilir Mn ve Zn miktarlar ı Çizelge 6'da verilmi ştir. Tavük gübrelerinin toplam Mn içerikleri ppm aras ı nda de ğ i ş mi ştir. En fazla Mn miktar ı en eski gübrede, en az Mn miktar ı da 15 günlük yumurta tavu ğ u gübresinde bulunmu ştur. De ğ i şebilir miktarlar ise en fazla nda ( ppm) bulunurken su ve NH4OAC nda daha az miktarlarda de ğ i şebilir mangan tesbit edilmi ştir. Burada dikkat çeken bir husus ise toplam mangan miktar ı en fazla olan en eski gübrenin de ğ i şebilir mangan miktar ı n ı n en az olu ş udur. Bunun nedeni olarak ise 2 y ı l bekleme süresince mangan ı n çözünemez bile şiklere dönü şmü ş olabileceğ i ihtimali göz önünde tutulmaktad ı r. Alarslan (1994) a göre değ i şik yöntemlerle yeti ştirilen tavuk gübreleri ppm Mn içermektedir. gübrelerinin toplam çinko,içerikleri ppm aras ı nda bulunmu ştur: -Su ve NH4OAC na geçen Zn miktar ı na geçen Zn miktar ı n ı n oldukça alt ı nda kalm ışt ı r. Alarslan (1994) de ğ i ş ik yöntemlerle yeti ştirilen tavuk gübrelerinde ppm Zn bulundu ğ unu belirtmi ştir. Sonuç Ara şt ı rma sonuçlarr farkl ı ekstraksiyon çözeltileri ile analiz edilen be ş ayr ı gübrenin bile şiminin, yeti ştirme yöntemi, tavuk çe şidi ve yatakl ı k gibi özelliklere, bekletilme sürelerine ba ğ l ı olarak de ğ i ş iklik gösterdi ğ ini ortaya koym aktad r. gübrelerinin ph de ğ erleri 2 y ı ll ı k gübre-hariç (ph: 7.57) hafif asit karakter göstermektedir. Rubeiz ve ark. (1993), 1 y ı ll ı k yatakl ı kl ı tavuk gübresinin 3 ve 6.1 ton/ha uyguland ığı nda toprak ph s ı n ı n s ı ras ıyla 6.9 ve 6.34 olarak belirlendi ğ ini aç ı klam ış lard ı r. Dolay ı s ıyla tavuk gübrelerinin topra ğ a uygulanrnasi sonucu ortam ph s ı 'etkilenece ğ inden dü şük ph da yaray ış l ı olan besin maddelerinin al ı m ı ve yaray ış l ı l ığı artacakt ı r. Bu durum

5 INAL,A. ve ark., " gübresinin içeri ğ i ve gübre de ğeri" 49 Çizelge 6. gübrelerinin Mn ve Zn içerikleri. Mn, ppm Zn, ppm Toplam Su NH4OAC Toplam Su NH4OAC ayn ı zamanda bu gübrelerin ph sa yüksek topraklarda ıslah materyali olarak kullan ı labilece ği olas ı l ığı n ı da ortaya koymaktad ı r. gübrelerinde fazla nem istenmeyen bir durumdur. Su kapsam ı n ı n fazla olmas ı amonyak buharla ş mas ı yoluyla N kayb ı n ı art ı racakt ı r. Nitrat ve amonyum kay ı plar ı n ı n önlenmesi oldukça önemlidir çünkü toplam N de ğerlerine bak ı ld ığı nda tavuk gübrelerinin öncelikle bir azot kayna ğı olarak değerlendirilebilece ğ i aç ı kt ı r. Bu durum tavuk gübrelerinin besin kayb ı na yol açmayacak şekilde bir an önce kurutulmas ı gere ğ ini ortaya koymaktad ı r. Topra ğa ilave edilen organik gübrelerdeki organik art ı klar ı n ayr ışmas ı sonucu zamanla ayr ış maya dayan ı kl ı humik maddeler olu ş ur. Bu maddeler topra ğı n fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini olumlu yönde etkileyerek verimlili ği ad ı mlar. Bu nedenle ah ı r gübresi ve ye ş il gübrelemeden ba şka yukar ıdaki sonuçlardan da görülebilece ğ i gibi yüksek organik madde içeren bu tavuk gübrelerinin kullan ı m ı önemli bir do ğal kaynak olu şturmaktad ı r. Organik bir gübrenin gerçek de ğerini belirtmede C/N oran ı oldukça fazla önem ta şı r (Kacar 1994). Bu oran ne kadar geni ş ise organik materyalin ayr ışmas ı o kadar uzun sürer, dolay ı s ıyla dü şük C/N oran ı na sahip organik gübreler tercih edilir ve genellikle bu oran ı n 20 den küçük olmas ı istenir. gübrelerinin C/N oranlar ı na bak ı ld ığı nda bu oran ı n oldukça dar oldu ğ u görülmektedir (Çizelge 2). Bitki besinleri yönünden bak ı ld ığında; N, P, K içeriklerinin yüksek olu şu, bu materyallerin bitki besin kayna ğı yani gübre olarak kullan ı labilece ğ ini ortaya koymaktad ı r. Yap ı lan bir ara şt ı rmada nem içeri ği % 15 olan tipik tavuk gübresi örneklerinin analiz sonuçlar ı % 4.9 N, % 2.1 P, % 2.3 K ve % 5.2 Ca şeklinde bulunmu ş olup, bu şekilde beher 1000 hayvandan elde edilen y ı ll ı k gübre üretiminin 15 ton dolay ı nda olaca ğı hesaplanm ışt ı r (Akbay 1981). Ara şt ı rmada kullan ı lan materyaller birbirleriyle karşı la şt ı r ı ld ığı nda, sonuçlar 2 y ı ll ı k kafesli sistem tavuk gübresinin organik madde ve N içeri ğ inde önemli azalmalar oldu ğ unu, dolay ı s ı yla yukar ı da da ifade edildi ğ i gibi; bekletilme süresinin azot kay ı plar ı na yol açt ığı n ı göstermektedir. Kaynaklar Akbay, R., A.Ü.Z.F. Yay. No: 769, Derlemeler: 32. Ankara, s 30. Alarslan, Ö.F., Kuru nin Hayvan Beslemede Kullan ı lmas ı. Yem Magazin, Yem Sanayicileri Birli ğ i Ayl ık Dergisi, Kas ı m 1994, Ankara. Aydeniz, A. ve A.R. Brohi, Gübreler ve Gübreleme. C. Ü. Ziraat Fak. Yay. No: 10, Ders Kitab ı : 3, Tokat. Baker, D.E. and M.C. Amacher, Nickel, Copper, Zinc and Cadmium,. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Second Edition, (Ed.: A.L. Page), Bremner, J.M. and C.S. Mulvaney, Nitrogen-Total. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Cabrera, M.L. and S.C. Chiang, Water Content Effect on Denitrifıcation and Ammonia Volatilization in Poultry Litter. Soil Sci. Am. J. 58: Gambrel, R.P. and H.W.JR. Patrick, Mangenese. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Garner, H.V., Experiments with Kiln-ried poultry Manure on Agricultural Crops and Vegetables at Rothamsted, Washburn and Other Centres in ; Expl. Husb. 19: Jackson, M.L., Soil Chemical Analysis. Prentice Hali Inc. Eng. Cliffs. N.S., USA. Kacar, B., Gübre Bilgisi. A.Ü.Z.F. Yay. No: 1383, Ders Kitab ı : 397, 4. bask ı, Ankara Keeney, D.R. and D.W. Nelson, Nitrogen-Inorganic Forms. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Knudsen, D., G.A. Peterson and P.F. Pratt, Lithium, Sodium and Potassium. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Second Edition (Ed: A.L. Page).

6 50 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 3 Lanyon, Les E. and W.R. Heald, Magnesium, Strontium, Calcium and Barium. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Second Edition (Ed: A.L. Page). Mc Lean, E.O., Soil ph and Lime Requirement. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Olsen, S.R. and L.E. Sommers, Phosphorus. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Second Edition (Ed: A.L. Page). Olson, R.V and R.J.R. Ellis, Iron. In: Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Second Edition (Ed: A.L. Page). Raig, A., A. Lax, J. Cegarra, F. Costa and M.T. Hernandez, 1988 Cation Exchange Capacity as a Parameter for Measuring the Humification Degree of Manures. Soil Sci. 146, 5: Rubeiz, I.G., A.S. Sabra, I.A. Al-Assir and M.T. Farran, Com. in Soil Sci. and Plant Anal., 24, 13-14: Sims, J.J., Nitrogen Transformations in a Poultry Manure Amended Soil: Temperature and Moisture Effects. J. Environ. Qual. 15: Zabunoğlu, S. ve İ. Karaçal, Gübreler ve Gübreleme. A.Ü.Z.F. Yay. No: 1279, Ders Kitab ı : 365, 3. Bask ı,