Ö RENC ÇALIfiMA K TABI. Mehmet B LG Ç Uzm. Dr. Özgün KARACA

Transkript

1 L K Ö R E T M FEN VE TEKNOLOJ 7 Ö RENC ÇALIfiMA K TABI Mehmet B LG Ç Uzm. Dr. Özgün KARACA Bu kitap, Millî E itim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl n n tarih ve 204 say l karar yla ö retim y l ndan itibaren 5 (befl) y l süreyle ders kitab olarak kabul edilmifltir. KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Cevat Dündar Cad. Nu.: 139 Ostim ANKARA tel.: (0312) belgeç: (0312)

2 lkö retim Fen ve Teknoloji 7. S n f Ö renci Çal flma Kitab Editör: Dil Uzman : Görsel Uzman : Program Gelifltirme Uzman : Rehberlik Uzman : Ölçme De erlendirme Uzman : ISBN : Yay nc Sertifika Nu.: Gönül BAYRAM Ahmet KAPULU Ziya Harun ERGENÇ Dilflat ÜNAL Necdet DÖNMEZ Sat ÖZDEM R KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Bu eserin bütün haklar sakl d r ve yay nevine aittir. Eserdeki metin, soru, görsel unsurlar yaz l izin al nmadan tümüyle ya da k smen ço alt lamaz, yay mlanamaz, ticari amaçla kullan lamaz. Bask : KOZA Yay n Da t m Afi, Ankara, 2014 KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Cevat Dündar Cad. Nu.:139 Ostim ANKARA tel.: (0312) belgeç: (0312)

3 ST KLÂL MARfiI Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl? fiaflar m! Kükremifl sel gibiyim, bendimi çi ner, aflar m. Y rtar m da lar, enginlere s mam, taflar m. Garb n âfâk n sarm flsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman bo ar, Medeniyet! dedi in tek difli kalm fl canavar? Arkadafl! Yurduma alçaklar u ratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayâs zca ak n. Do acakt r sana va detti i günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Bast n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düflün alt ndaki binlerce kefensiz yatan. Sen flehit o lusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Kim bu cennet vatan n u runa olmaz ki fedâ? fiühedâ f flk racak topra s ksan, flühedâ! Cân, cânân, bütün var m als n da Huda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, lâhi, fludur ancak emeli: De mesin mabedimin gö süne nâmahrem eli. Bu ezanlar-ki flahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder - varsa - tafl m, Her cerîhamdan, lâhi, boflan p kanl yafl m, F flk r r ruh- mücerred gibi yerden na fl m; O zaman yükselerek arfla de er belki bafl m. Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl: Hakk d r, hür yaflam fl, bayra m n hürriyet; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY 3

4 ATATÜRK ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur! 4

5 Mustafa Kemal ATATÜRK ( ) 5

6 İçindekiler Ö renci Çal flma Kitab n zda Ne, Nedir?... 9 Laboratuvar Güvenli i ÜN TE VÜCUDUMUZDA S STEMLER 2. ÜN TE KUVVET VE HAREKET 1. Etkinlik: Besinler Nas l Sindirilir? Etkinlik: Tablo Tamamlayal m Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Mekanik mi, Kimyasal m? Etkinlik: Boflluk Doldurma Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Efllefltirelim Etkinlik: Böbrekteki Yap lar Etkinlik: Tablo Tamamlayal m Etkinlik: Paragraf Yazal m Etkinlik: Bulmaca Çözelim Etkinlik: Efllefltirme Yapal m Etkinlik: Tablo Tamamlayal m Etkinlik: Kim Daha H zl? Etkinlik: ç Salg Bezleri Etkinlik: Efllefltirme Yapal m Etkinlik: Yap land r lm fl Grid Etkinlik: Boflluklar Doldural m Etkinlik: Duyu Organlar m z Etkinlik: Uyar lar Hangi Yolu zler? Etkinlik: Dildeki Tat Alma Bölgeleri Etkinlik: Boflluklar Doldural m Etkinlik: Tablo Tamamlayal m Etkinlik: Sorular Cevaplayal m Etkinlik: Gözdeki Tabakalar Etkinlik: Tek Göz Yan l r m? Etkinlik: Bil Bakal m Etkinlik: Kula n Bölümleri Etkinlik: Bulmaca Çözelim Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Tablo Tamamlayal m Etkinlik: Göz Kusurunu Bulal m Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Grip Hastal n n Sistemlere Etkisi Etkinlik: Boflluklar Doldural m Etkinlik: Kompozisyon Yazal m Etkinlik: Duyarl l k Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme Etkinlik: Basit Bir Manc n k Yapal m Etkinlik: Araflt ral m Etkinlik: Dinamometreniz Do ru Ölçüm Yapabiliyor mu? Etkinlik: Hangi Kuvvetler fl Yapabilir? Etkinlik: Hangi Durumda Daha Fazla fl Yap yoruz? Etkinlik: Aç klayal m Etkinlik: Kufllar n Çekim Potansiyel Enerjilerini S ralayal m Etkinlik: Ortak Noktay Bulal m Etkinlik: Enerjileri De ifliyor mu? Etkinlik: Enerji Dönüflümleri Etkinlik: Hangi Durumda flimiz Kolaylafl r? Etkinlik: Grupland ral m Etkinlik: Benzer mi, Farkl m? Etkinlik: Makaralar Etkinlik: Kim Daha Güçlü? Etkinlik: Diflliler Nas l Çal fl r? Etkinlik: Hangileri Basit Makinedir? Etkinlik: Basit Makine Türleri Etkinlik: Tabloyu Doldural m Etkinlik: Düflün ve Aç kla Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme ÜN TE YAfiAMIMIZDAK ELEKTR K Etkinlik: Elektriklenmifl Cisimlerin Hareketi Etkinlik: Ayn Yolla Elektriklenmifl Cisimler Birbirini ter mi, Çeker mi? Etkinlik: Farkl Yolla Elektriklenmifl Farkl Cisimler Etkinlik: Araflt ral m Etkinlik: Cisimlerde Yük Da l m Etkinlik: Dokunan Çubuklar n Yükünü Bulal m

7 7. Etkinlik: Elektroskoptaki De iflimleri Bulal m Etkinlik: Yaklaflan Çubuklar n Yükünü Bulal m Etkinlik: Gözlemle ve Aç kla Etkinlik: Araflt ral m Etkinlik: Etki ile Elektrikleyebilir miyiz? Etkinlik: fiekiller Neyi Anlat yor? Etkinlik: Su Tesisat Modeli ile Elektrik Devresinin Birbirine Benzemeyen Yönlerini Bulal m Etkinlik: Rolleri Paylaflal m Etkinlik: Devreleri Karfl laflt ral m Etkinlik: Devre fiemas Çizelim Etkinlik: Efl De er Direnç ve Ampul Parlakl klar n S ralayal m Etkinlik: Hangi Anahtar Kapat lmal? Etkinlik: Bulmaca Çözelim Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme ÜN TE MADDEN N YAPISI VE ÖZELL KLER 1. Etkinlik: Elementlere Ait Madde Modeli Yapal m Etkinlik: Çevremizdeki Elementleri Ö renelim Etkinlik: Elementlerin Hayat m zdaki Önemi Etkinlik: Poster Haz rlayal m Etkinlik: Kavram Haritas n Tamamlayal m Etkinlik: Sembolleri Ö renelim Etkinlik: Sembole Bak, Elementi Söyle Etkinlik: Element Sembollerini Ö renelim Etkinlik: Elementleri Bulal m Etkinlik: Boflluklar Doldural m Etkinlik: Suyu Nas l Bükeriz? Etkinlik: Proton ve Elektronu Karfl laflt ral m Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Atom Modelleri Çizelim Etkinlik: Atom Modellerindeki Hatay Bulal m Etkinlik: Efllefltirelim Etkinlik: Bir Metin Yazal m Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Etkinlik: Atom Alt Taneciklerin Say s Çok fiey Anlat r Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Kavram Haritas ndaki Hatalar Bulal m Etkinlik: Karikatür Ne Anlat yor? Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Özellikleri Tabloda Gösterelim Etkinlik: Kavram Haritas n Tamamlay p Bir Metin Yazal m Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Atom ve Molekül Modeli Çizelim Etkinlik: Bir Metin Yazal m Etkinlik: Kavram Haritas Olufltural m Etkinlik: Element ve Bileflikleri Ay rt Edelim Etkinlik: Madde Modelleri Etkinlik: Bileflikleri Ö renelim Etkinlik: Kutucuklarda Ne Var? Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Molekül Yap l Olanlar Bulal m Etkinlik: Kar fl m Haz rlayal m Etkinlik: Özellikleri Tabloda Gösterelim Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Homojen mi, Heterojen mi? Etkinlik: Kar fl mlar Nas l Oluflmufl? Etkinlik: Kar fl m n Türünü Bulal m Etkinlik: Çözelti ile Adi Kar fl m Karfl laflt ral m Etkinlik: Çözeltileri Yak ndan nceleyelim Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Etkinlik: Limonata Neden fiekerli Olmufl? Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Karar Ver, lerle Etkinlik: Bir Metin Yazal m Etkinlik: Bulmaca Çözelim Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme

8 5. ÜN TE IfiIK Etkinlik: Hangi Yüzeyde Yans ma Daha Çok? Etkinlik: So ukkanl Hayvanlar Etkinlik: Ifl En Çok Hangisi So urur? Etkinlik: Saydam ve Yar Saydam Cisimler Ifl So urur mu? Etkinlik: Ifl nlara Bak, Ne Oldu una Karar Ver Etkinlik: Hipotezi Test Etmek çin Hangi Deney Düzene i Uygun? Etkinlik: Ifl k Enerjisi Hangi Enerjilere Dönüflebilir? Etkinlik: Günefl Oca Etkinlik: Renk Çark Yapal m Etkinlik: Beyaz Ifl Renklerine Ay ral m Etkinlik: Gölgeyi Boyayal m Etkinlik: Gölgeler Neden Renkli? Etkinlik: Farkl Ifl k, Farkl Renk Etkinlik: Neler Oluyor? Etkinlik: Renkli Ifl kla Gözlem Yapal m Etkinlik: Kamuflaj Etkinlik: Ifl n K r lmas n Gösteren Bir Model Yapal m Etkinlik: Nereden Gelmifl? Etkinlik: Sorular Cevapland ral m Etkinlik: Ifl n zledi i Yol Ne Anlat yor? Etkinlik: S v m, Kat m Daha Yo un? Etkinlik: Renkli Ifl klar Nas l K r l r? Etkinlik: Su çindeki Cisimler Her Zaman K r k m Görünür? Etkinlik: Optik Araçlar Etkinlik: Acaba Hangi Mercek? Etkinlik: Saat Tamircisi Etkinlik: Basit Bir Mikroskop Yapal m Etkinlik: Basit Bir Gözlem Arac Yapal m Etkinlik: Tabloyu Tamamlayal m Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme ÜN TE NSAN VE ÇEVRE Etkinlik: Kendi Ekosistemimizi Olufltural m Etkinlik: Kelimeleri liflkilendirip Cümle Yazal m Etkinlik: Tabloyu Doldural m Etkinlik: Besin Zinciri Olufltural m Etkinlik: Besin A Olufltural m Etkinlik: Pirince Giderken Evdeki Bulgurdan Olduk Etkinlik: A aç Dikelim Etkinlik: Lütfen Bize Yard m Edin! Etkinlik: Grafik Çizelim Etkinlik: Grafi i Yorumlayal m Etkinlik: Yaflad m Çevrenin Sorunu: Kirlilik Etkinlik: Bulmaca Çözelim Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme ÜN TE GÜNEfi S STEM VE ÖTES : UZAY B LMECES 1. Etkinlik: Harflerden Kelimeye Etkinlik: Film Kutusundaki Film Y ld z Etkinlik: Do ru mu, Yanl fl m? Etkinlik: Hesaplayal m Etkinlik: Ay ve Gezegenlerin Büyüklüklerini Karfl laflt ral m Etkinlik: Gezegenlerin Günefl e Uzakl klar n Canland ral m Etkinlik: Gezegenler ve Gezegenlerin Uydular Etkinlik: Gezegenleri Yak ndan Tan yal m Etkinlik: Gezegenle Röportaj Etkinlik: Gezegenlerin Günefl e Olan Uzakl klar Etkinlik: Gök Cisimelerini Tan yal m Etkinlik: Efllefltirelim Etkinlik: Paragraf Yazal m Etkinlik: Bir Uzay Arac Çizelim Etkinlik: Kavram Haritas Tamamlayal m Etkinlik: Bilim Yazar flbafl nda Ünite De erlendirme Etkinlikleri Öz De erlendirme ÖZ DE ERLEND RME GRUP DE ERLEND RME PROJE DE ERLEND RME AKRAN DE ERLEND RME

9 Ö renci Çal flma Kitab n zda Ne, Nedir? Ünite ad Ünite numaras 4. ÜN TE MADDEN N YAPISI VE ÖZELL KLER Ünite logosu Bu bölümde verilen kelimelerle aç klamalar n efllefltirilmesi etkinlikleri bulunmaktad r. 12. Etkinlik: Eşleştirme Yapalım Afla daki kutucuklarda yer alan terimleri uygun aç klamalarla efllefltiriniz. Beyin ve omurili i vücudun di er organlar - Beyin na ba lar. Ö renme, haf za ve yönetim merkezimizdir. Omurilik so an ç organlar n yönetimini sa layan merkezdir. Omurilik Özel hücreler arac l ile iç ve d fl ortamdan ald mesajlar beyne iletir. Beyincik Denge merkezimizdir. Çevresel sinir sistemi Omurilik ile beyin aras ndad r. 1. Etkinlik: Elementlere Ait Madde Modeli Yapalım Malzemeler Molekül modelleri tak m veya renkli oyun hamurlar... elementinin modeli ki element seçip bu elementlerin madde modellerini molekül modelleri tak m ndaki plastik toplarla veya oyun hamurundan yapaca n z toplarla oluflturunuz. Yapt n z modellerin resmini afla daki kutucuklara çiziniz.... elementinin modeli 1. Modellerde ayn renkte mi yoksa farkl renkte mi top kulland n z? Neden? 2. Farkl elementlerin atomlar da farkl m d r? Neden? 3. Bir elemente ait madde modelinde farkl renkte küreler bulunabilir mi? Neden? Bu bölümde etkinlik çal flmas ile ilgili sorular n cevaplar n n yaz laca alanlar bulunmaktad r. 73 Bu bölümde tablo tamamlama etkinliklerine yer verilmifltir. 13. Etkinlik: Eşleştirelim Sinir sisteminde görevli yap ve organlar, verilen görevlerle efllefltiriniz. Bunun için yap ve organlar n s ra numaras n ilgili görevlerin önüne yaz n z. (...) Duyu organlar n kontrol eder. (...) Hormonlar n salg lanmas n kontrol eder. (...) Solunum sistemindeki organlar n yönetimini sa lar. 1. Beyin (...) stemli hareketlerin gerçekleflmesini sa lar. (...) Kan bas nc n ayarlar. (...) Kulak ve gözdeki duyu hücrelerinden gelen uyar lar 2. Beyincik toplar. (...) Çevresel sinir sistemiyle beyin aras ndaki ba lant y kurar. 3. Omurilik so an (...) Vücut s cakl n ayarlar. (...) Kol ve bacaklardaki kaslar n birbiriyle uyumlu çal flmas na yard mc olur. 4. Omurilik (...) Dolafl m sistemindeki organlar n yönetimini sa lar. (...) Susama ve ac kmay kontrol eder. (...) Vücudun refleks merkezi görevini yapar. (...) Vücudun duruflunu düzenler. (...) Kas hareketlerini düzenler. (...) Hayal kurma gibi etkinlikleri kontrol eder. (...) Sindirim sistemindeki organlar n yönetimini sa lar Etkinlik: Tablo Tamamlayalım Afla daki tabloda sindirimde görevli yap, organ ve salg lar n adlar verilmifltir. Bu yap ve organlar n sindirimdeki görevlerini ilgili sütuna yaz n z. Sindirim sisteminde görevli Sindirimdeki görevleri yap ve organlar Difller Tükürük Yemek borusu Mide nce ba rsak Kal n ba rsak Karaci er Pankreas Bu bölümde sorular cevaplama çal flmalar na yer verilmifltir. 23. Etkinlik: Karikatür Ne Anlatıyor? Karikatürü inceleyiniz. Karikatürde anlat lmak istenen nedir? Yaz n z Cl - Li + F - S 2- Mg 2+ Na + K + Be 2+ Nick D. Kim in çiziminden uyarlanm flt r. Ö retmen: D flar da ilginizi bu kadar çeken ne var ki d flar ç kmak istiyorsunuz? 24. Etkinlik: Soruları Cevaplandıralım He (2) F (9) O (8) H (1) Na (11) Be (4) Yukar daki tabloda sembolleri ve atom numaralar verilen elementlerin atom modellerini kutucuklara çiziniz. Çizdi iniz atom modellerinden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Elementlerden hangileri ba oluflturarak anyon olur? 2. Elementlerden hangileri ba oluflturarak katyon olur? 3. Hangi elementler birbiriyle iyonik ba l bileflikler oluflturur? 4. Hangi elementler soy gazd r? Bu bölümde verilerden yararlanarak cevapland r lacak sorlara yer verilmifltir. 85 Bu bölümde ünite boyunca ö rendiklerinizi de erlendirmenizi sa layacak çal flmalara yer verilmifltir. 3. Etkinlik: Soruları Cevaplandıralım Afla daki sorular n cevaplar n yaz n z. 1. nce ba rsakta emilerek kana kar flan sindirilmifl besinler, karaci ere u ramadan vücuda da lsayd ne gibi sorunlar yaflan rd? Neden? 2. nce ba rsakta villuslar bulunmasayd ne olurdu? ÜN TE DE ERLEND RME ETK NL KLER A. Afla daki ifadelerden do ru olanlar n önüne D, yanl fl olanlar n önüne Y yaz n z. (...) Birçok besin zinciri bir araya gelerek daha karmafl k yap l olan besin a n oluflturur. (...) Ekosistemlerin iklim, toprak, su ve co rafi özellikleri biyolojik çeflitlili i etkiler. (...) Fosil yak tlar n yak lmas, asit ya murlar n n azalmas na sebep olur. (...) Çevre kirlili ini önlemenin bir yolu, çöplerin okyanuslarda biriktirilmesi olabilir. B. Afla daki cümlelerde bofl b rak lan yerlere verilen kelimelerden uygun olanlar yaz n z. çöl ekosistemi sera ekosistem da ekosistemi ozon habitat biyolojik çeflitlilik 1. Farkl beslenme flekilleri, farkl... birbirine ba lar. 2. Ay, kurt, kertenkele vb. hayvanlar... bulunur. 3. Afl r otlatma ve ormanlar n tahrip edilmesi... olumsuz etkiler. 4. Atmosferdeki karbon dioksit oran n n artmas yla yeryüzünden yükselen s n n tutulmas... etkisine sebep olur. C. Afla daki çoktan seçmeli sorular cevaplay n z. 1. Afla daki ö rencilerden hangisinin belirtti i canl türlerinin nesli tükenme tehlikesiyle karfl karfl yad r? A. B. Ankara keçisi, Sülün, timsah, orkide, alageyik köpek bal C. D. Orkide, Sivas Alabal k, bozay, penguen kangal, hamsi 2. Afla daki ifadelerden hangisi biyolojik çeflitlili i tan mlar? A. Kendi aralar nda çiftleflerek ço alan ve benzer özelliklere sahip canl lar B. Belli bir alanda etkileflim içinde yaflayan canl lar ile bunlar etkileyen cans z faktörler C. Bir bölgedeki ekosistemlerin çeflitlili i, ekosistemlerdeki canl türlerinin say lar D. Belli bir bölgede bulunan ayn türe ait canl lar n say s 3. I II III IV Resimleri verilen canl larla oluflturulabilecek besin zinciri hangi seçenekte do ru s rayla verilmifltir? A. I - II - III - IV B. II - III - I - IV C. I - IV - II - III D. III - IV - I - II 139 9

10 Laboratuvar Güvenliği Etkinlikler fen ve teknoloji dersinin en önemli bölümünü oluflturur. Etkinliklerin güvenli bir biçimde yap labilmesi güvenlik kurallar na uymakla sa lan r. Etkinliklerinizi güven içinde yapabilmeniz için kitab n zda güvenlik kurallar n hat rlatan sembollere yer verilmifltir. Bu kurallara uymaya özen gösteriniz. Cam eflyalar kullanmadan önce kontrol ediniz. K r k ya da çatlak olan cam eflyalar kullanmay n z. Bunlar ö retmeninize bildiriniz. Cam eflyalar kulland ktan sonra gerekti i gibi temizleyiniz ve sa lam olarak yerine koyunuz. Çeflitli kimyasal maddelerle, ateflle ya da gözünüze zarar verebilecek herhangi bir madde ile çal fl rken laboratuvar gözlü ü kullan n z. B çak, bisturi, makas, i ne, çivi gibi kesici ve delici nesnelerle çal fl rken dikkatli olunuz. Sizin ya da arkadafllar n z n bir yeri kesilirse hemen ö retmeninize haber veriniz. Ateflle çal fl rken dikkatli olunuz. Cam eflyalar s t rken s ya dayan kl cam kap kullan n z. Elektrikli araçlar kullan rken arac n kablolar n kontrol ediniz ve dikkatli olunuz. Elleriniz slakken bu araçlara dokunmay n z ve bunlar n fifllerini tak p ç karmay n z. Kimyasal ve zehirli maddelerle çal fl rken dikkatli olunuz. Bu maddeler üzerinize s çrarsa bol su ve sabunla o bölgeyi y kay n z. Bitkilere zarar vermeyiniz. Kulland n z bitkiler yiyecek maddesi bile olsa asla yemeyiniz. Etkinliklerde kulland ktan sonra kalan bitkilerin sa lam olanlar n, canl l klar n sürdürebilecek flekilde yeniden topra a dikiniz. fliniz bitince ellerinizi bol su ve sabunla y kay n z. Hayvanlara zarar vermeyiniz. fliniz bitince ellerinizi bol su ve sabunla y kay n z. Etkinliklerde kimyasal maddeler, toprak ve bitki gibi cildinize ve giysilerinize zarar verebilecek ya da kirletebilecek maddelerle çal fl rken önlük giyiniz ve eldiven kullan n z. 10 fliniz bitince deneyde kulland n z malzemeleri ve ellerinizi bol su ve sabunla y - kay n z.

11 1. ÜN TE VÜCUDUMUZDA S STEMLER 1. Etkinlik: Besinler Nasıl Sindirilir? Bisküvileri ve patatesi kilitli Malzemeler torbaya koyup üzerine su ekleyiniz. Torban n içindeki havay Bir bardak su Hafllanm fl yar m boflaltarak torbay kilitleyiniz. patates Torbay elinizle 5 dk. kadar Kilitli torba ovuflturunuz. Torban n alt ucunu makasla biraz kesiniz ve Makas Kâ t havlu nce bayan çorab buraya ince bayan çorab n, 3-4 adet bisküvi çorab n alt na da kâ t havluyu yerlefltiriniz. Kilitli torbay s karak besinlerin torbadan çoraba geçmesini sa lay n z. Besin maddelerinin çoraptan d flar ak p akmad n ve kâ t havlu taraf ndan emilip emilmedi ini gözlemleyiniz. Çorab s k flt rarak besinlerin ilerlemesini sa lay n z ve kâ t havluya nas l bir geçifl oldu- unu izleyiniz. Etkinlikteki gözlemlerinizden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Yapt n z etkinlikte kulland n z malzemeler, hangi sindirim sistemi organlar na benzetilebilir? Neden? 2. Kilitli torbaya eklenen suyun görevini sindirim sistemimizdeki hangi yap veya organlardaki, hangi salg lar yapmaktad r? 11

12 2. Etkinlik: Tablo Tamamlayalım Afla daki tabloda sindirimde görevli yap, organ ve salg lar n adlar verilmifltir. Bu yap ve organlar n sindirimdeki görevlerini ilgili sütuna yaz n z. Sindirim sisteminde görevli yap ve organlar Sindirimdeki görevleri Difller Tükürük Yemek borusu Mide nce ba rsak Kal n ba rsak Karaci er Pankreas 3. Etkinlik: Soruları Cevaplandıralım Afla daki sorular n cevaplar n yaz n z. 1. nce ba rsakta emilerek kana kar flan sindirilmifl besinler, karaci ere u ramadan vücuda da lsayd ne gibi sorunlar yaflan rd? Neden? 2. nce ba rsakta villuslar bulunmasayd ne olurdu? 12

13 4. Etkinlik: Mekanik mi, Kimyasal mı? Afla daki olaylardan hangileri mekanik, hangileri kimyasal sindirim olay d r? Verilen yar m cümleleri tamamlay n z ve nedenini aç klay n z. a. fiekerin difller yard m ile parçalanmas,... b. Karbonhidratlar n ince ba rsakta en küçük moleküllere kadar parçalanmas,... c. Ekme in midede kaslar yard m ile ufalanmas, Etkinlik: Boşluk Doldurma Sandviçe ne oldu? sorusuna cevap oluflturacak flekilde, afla daki paragrafta bofl b rak lan yerlere, verilen kelimelerden uygun olanlar yaz n z. vitaminler ince ba rsak pankreas mekanik tükürük kimyasal proteinler yutak enzimler mide mide asidi kan salg kal n ba rsak yemek borusu karaci er Sandviçimizi difllerimizle kopard m z ve çi nemeye bafllad m z düflünelim. Bu ifllem... sindirimdir. Mekanik sindirim, besinlerin yap s de iflmeden küçük parçalara ayr lmas d r. A z m zdaki bezler taraf ndan... salg lan r. Tükürük bu yiyeceklerin slanmas n ve kolay yutulmas n sa larken ayn zamanda a zda... sindirimin de bafllamas n sa lar. Kimyasal sindirim besinlerin enzimler yard m yla çok küçük moleküllere ayr lmas d r. Tükürükte bulunan enzim, ekmekteki niflastaya etki eder ve niflastan n küçük moleküllere ayr lmas n sa lar. Sonra besinler önce,... oradan da... iletilir. Yemek borusundaki kaslar yard m yla da... gelir. Midede hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleflir. Midededeki kimyasal sindirimde besinlerin de iflime u ramas... ve midenin salg lad... sayesinde sa lan r. Bu enzimlerden biri... parçalanmas n sa lar. Mide kaslar n n hareketi ile besinler iyice kar flt r l r. Yaklafl k üç saat sonunda sandviçimiz yo un bir s v hâline gelir. Art k, mideden... geçmeye haz rd r. nce ba rsa a... ve karaci erden salg lanan... gelir. nce ba rsakta ya, protein ve niflastan n sindirimi tamamlan r. Sandviçimiz art k vücudumuzun kullanabilece i küçük moleküller hâline gelmifltir. Bu küçük moleküller ince ba rsakta emilerek... geçer.... küçük moleküllü oldu unda sindirilmeden kana geçer. Besinlerin hepsi sindirilmez ve art klar oluflur. Bu art klar... geçer ve vücuttan at l r. 13

14 6. Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? Karar Ver, İlerle Afla daki numaraland r lm fl cümlelerin do ru mu, yanl fl m oldu una karar veriniz. Cümlenin do ru oldu unu düflünüyorsan z "D harfinin bulundu u yolu, yanl fl oldu unu düflünüyorsan z Y harfinin bulundu u yolu izleyiniz. Kaç numaral ç k fla ulaflt n z? Arkadafl n z n ulaflt ç k fl sizinkiyle ayn m? De ilse tart flarak sebebini bulmaya çal fl n z. 1. Vücudun ihtiyaç duydu u enerjiyi sa lamak için gerekli olan besinlerin sindirilip emilmesi, sindirim sistemi ile gerçekleflir. 7. Etkinlik: Eşleştirelim 14 Y D 2. Besinlerin fiziksel olarak küçük parçalara ayr lmas kimyasal sindirimdir. 3. Besinlerin mide enzimleri yard m yla parçalanmas mekanik sindirimdir. Y D Y D 4. Yutak, besinlerin a zdan yemek borusuna iletilmesini sa lar. 5. Pankreasta üretilen safra salg s, besinlerin sindirimine yard mc olur. 6. Sigara ve alkol gibi zararl maddeler, stres, afl r üzüntü, düzensiz ve dengesiz beslenme sindirim sisteminin sa l n olumsuz etkiler. 7. Mekanik sindirimin gerçekleflmesinde difllerin önemli rolü vard r. Salg lad safra salg s ile ince ba rsakta ya lar n sindirimine yard mc olur. Sindirim sonucu oluflan art k maddeleri anüse gönderir. Sindirilmifl besinlerin emilimini gerçeklefltirerek bunlar n kana geçmesini sa lar. D Y D Y D Y D Y 1. ç k fl 2. ç k fl 3. ç k fl 4. ç k fl 5. ç k fl 6. ç k fl 7. ç k fl 8. ç k fl Afla da baz organlara ait resimler ve bunlar n görevleri verilmifltir. Verilen resimlerle görevlere ait kutucuklar çizgi yard m yla efllefltiriniz. Besinlerin mekanik sindirimini ve proteinlerin kimyasal sindirimini gerçeklefltirir. Niflasta, protein ve ya l besinlerin sindirimi için gerekli salg lar üreterek onikiparmak ba rsa na gönderir.

15 8. Etkinlik: Böbrekteki Yapılar Afla daki böbrek kesitinde gösterilen yap lar n adlar n noktal yerlere yaz n z. Daha sonra böbrekte bulunan bu yap lar n adlar n ve görevlerini verilen tabloya yaz n z Böbrekte bulunan yap lar Görevleri 9. Etkinlik: Tablo Tamamlayalım Afla daki tabloda boflalt ma yard mc organlar n adlar verilmifltir. Bu organlar n boflalt mla ilgili görevlerini karfl lar ndaki kutucuklara yaz n z. Boflalt ma yard mc organlar Boflalt mdaki görevleri Deri Akci erler Karaci er 15

16 10. Etkinlik: Paragraf Yazalım Böbreklerimizin sa l için suyun neden önemli oldu unu aç klayan bir paragraf yaz n z. 11. Etkinlik: Bulmaca Çözelim Afla daki kutucuklarda yer alan aç klamalara uygun terimleri bulunuz. Bu terimlerden yararlanarak bulmacay tamamlay n z drar n depoland kesedir. Kandan süzülen kalsiyum ve azot gibi minerallerin oluflturdu u, suda çözünmeyen tuz kristallerinin birbirine yap flarak büyümesi sonucu oluflur. Böbrekte süzülen at klar n vücuttan at lmas na yard mc olan boruya benzer yap d r. Fazla suyu ve tuzu, ter yolu ile d flar atmam z sa lar. Böbrekteki boflalt m birimidir. Süzülerek kandan uzaklaflt r lan at klar n böbrekte topland yerdir B T 16

17 12. Etkinlik: Eşleştirme Yapalım Afla daki kutucuklarda yer alan terimleri uygun aç klamalarla efllefltiriniz. Beyin Beyin ve omurili i vücudun di er organlar - na ba lar. Omurilik so an Ö renme, haf za ve yönetim merkezimizdir. Omurilik Beyincik ç organlar n yönetimini sa layan merkezdir. Özel hücreler arac l ile iç ve d fl ortamdan ald mesajlar beyne iletir. Denge merkezimizdir. Çevresel sinir sistemi Omurilik ile beyin aras ndad r. 13. Etkinlik: Eşleştirelim Sinir sisteminde görevli yap ve organlar, verilen görevlerle efllefltiriniz. Bunun için yap ve organlar n s ra numaras n ilgili görevlerin önüne yaz n z. 1. Beyin 2. Beyincik 3. Omurilik so an 4. Omurilik (...) Duyu organlar n kontrol eder. (...) Hormonlar n salg lanmas n kontrol eder. (...) Solunum sistemindeki organlar n yönetimini sa lar. (...) stemli hareketlerin gerçekleflmesini sa lar. (...) Kan bas nc n ayarlar. (...) Kulak ve gözdeki duyu hücrelerinden gelen uyar lar toplar. (...) Çevresel sinir sistemiyle beyin aras ndaki ba lant y kurar. (...) Vücut s cakl n ayarlar. (...) Kol ve bacaklardaki kaslar n birbiriyle uyumlu çal flmas na yard mc olur. (...) Dolafl m sistemindeki organlar n yönetimini sa lar. (...) Susama ve ac kmay kontrol eder. (...) Vücudun refleks merkezi görevini yapar. (...) Vücudun duruflunu düzenler. (...) Kas hareketlerini düzenler. (...) Hayal kurma gibi etkinlikleri kontrol eder. (...) Sindirim sistemindeki organlar n yönetimini sa lar. 17

18 14. Etkinlik: Kim Daha Hızlı? Malzeme 30 cm lik bir cetvel S ra arkadafl n za cetveli üst ucundan tutmas n söyleyiniz. Cetvelin alt ucu (s f r noktas ) hizas nda baflparma - n z ve iflaret parma n z ile cetveli tutacak flekilde bekleyiniz. S ra arkadafl n z size haber vermeden cetveli b raks n. Siz de en k sa sürede cetveli tutmaya çal fl n z. Cetveli kaç nc santimetrede tuttu unuzu kaydediniz ve bu ifllemi 3-4 kez tekrarlayarak elde etti iniz sonuçlar n ortalamas n al n z. Sonuçlar n z di er s ralardaki arkadafllar n z n sonuçlar ile karfl laflt r n z. Etkinlikteki gözlemlerinizden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Düflen cetveli her seferinde ayn noktas ndan m yakalad n z? Yoksa yakalama noktas de iflti mi? Neden? 2. Cetveli tutmaya çal flma iflini düflünerek mi yapt n z? 3. Cetveli daha k sa sürede tutmaya çal flman z refleks olabilir mi? Neden? 4. Refleks hareketleri her zaman ayn flekilde mi gerçekleflir? 5. Refleksleriniz etkinli e kat lan arkadafllar n zla ayn m d r? Neden? 18

19 15. Etkinlik: İç Salgı Bezleri Afla da verilen flekilleri inceleyiniz. fiekillerde gösterilen iç salg bezlerinin adlar - n noktal yerlere yaz n z Etkinlik: Eşleştirme Yapalım Afla daki kutucuklarda verilen iç salg bezleri ile bu bezlerin ürettikleri hormonlar efllefltiriniz. Büyüme hormonu Tiroit bezi Adrenalin Hipofiz bezi Böbrek üstü bezi Efleysel bezler Pankreas Erkeklik hormonu Tiroksin nsülin Diflilik hormunu Glukagon 19

20 17. Etkinlik: Yapılandırılmış Grid Numaraland r lm fl kutucuklarda baz iç salg bezleri ile hormonlar verilmifltir. Böbrek üstü 1 Büyüme hormonu 4 Pankreas 7 nsülin 2 Hipofiz 5 Tiroksin 8 Tiroit 3 Adrenalin 6 Glukagon 9 Kutucuk numaralar n kullanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Yukar daki kutucuklar n hangilerinde iç salg bezleri verilmifltir? Yukar daki kutucuklar n hangilerinde hormonlar verilmifltir? Yukar daki kutucuklar n hangilerinde kan flekerini düzenleyen bezin ad ve bezin salg - lad hormonlar verilmifltir? Yukar daki kutucuklar n hangilerinde guatr hastal ile ilgili olan iç salg bezinin ad ve hormonu verilmifltir? Yukar daki kutucuklar n hangilerinde cücelik-devlik ile ilgili olan iç salg bezinin ad ve hormonu verilmifltir? Etkinlik: Boşlukları Dolduralım Afla daki flemada,, ve sembolleri yerine yaz lacak iç salg bezlerinin adlar n bularak sembollerin karfl lar na yaz n z. Efleysel bezler Efleysel hormon ç salg bezleri Tiroksin nsülin Glukagon Adrenalin Büyüme hormonu :... :... :... :... 20

21 19. Etkinlik: Duyu Organlarımız Tabloda verilen duyu organlar hakk nda önceki bilgilerinizi yazarak tabloyu doldurunuz. Duyu organ Duyu organ hakk ndaki bilgilerim Göz Kulak Deri Burun Dil 20. Etkinlik: Uyarılar Hangi Yolu İzler? Afla daki terimleri uyar lar n izledi i yolu dikkate alarak s ras yla bofl kutucuklara yaz n z. Sinir hücreleri Uyar Tepki Duyu reseptörleri Merkezî sinir sistemi 21

22 21. Etkinlik: Dildeki Tat Alma Bölgeleri Afla daki dil fleklini inceleyerek oklar n gösterdi i k s mlar n hangi tatlar alg lad n noktal yerlere yaz n z Etkinlik: Boşlukları Dolduralım Afla daki cümlelerde bofl b rak lan yerlere verilen kelime ya da kelime gruplar ndan uygun olanlar yaz n z. merkezî tat körlü ü tükürük dört reseptör tat koku iki a.dilde... alma reseptörleri bulunur. b. Dil,... içerisinde çözünebilen maddelerin tad n alg layabilir. c. Çözünen tat verici maddeler tat alma... uyar r. ç. Tüm tatlara duyars z olma durumuna... ad verilir. d. Dilimizde... tip tada duyarl reseptör bulunur. e. Bir maddenin tad n n al nabilmesi için uyar lar n... sinir sisteminin ilgili bölümünde de erlendirilmesi gerekir. 22

23 23. Etkinlik: Tablo Tamamlayalım Afla da verilen tablodaki boflluklar tamamlay n z. Deride bulunan yap lar Deride bulundu u yer Görevi Korun tabakas Sinirler Kan damarlar Ter bezleri Reseptörler 24. Etkinlik: Soruları Cevaplayalım Afla daki sorular cevaplay n z. 1. Derinin rengi nas l oluflur? 2. Deride bulunan reseptörler hangi uyar lara karfl duyarl d r? 3. Alt deride bulunan kan damarlar, ter bezleri ve ya bezlerinin görevleri nedir? 23

24 25. Etkinlik: Gözdeki Tabakalar Afla daki göz fleklini inceleyerek oklar n gösterdi i k s mlar n adlar n noktal yerlere yaz n z Etkinlik: Tek Göz Yanılır mı? Malzeme Kapakl tükenmez kalem Bir gözünüzü kapat n z. Bir elinizle tükenmez kalemi, di er elinizle de kalemin kapa n tutarak göz hizan za getiriniz. Kapal gözünüzü hiç açmadan kalemin kapa n kapatmay deneyiniz. Etkinlikteki gözlemlerinizden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Tek göz kapal iken tükenmez kalemin kapa n kolay kapatabildiniz mi? Arkadafl n zdan kapa, kalemin 8-10 cm yan nda ve kaleme göre biraz önde veya arkada tutmas n isteyiniz. Tek gözünüz kapal yken kapa n, kalemin önünde ya da arkas nda oldu unu söyleyebilir misiniz? 3. Neden tek gözünüz kapal yken kalemin kapa n kapatmak daha zordur? 24

25 27. Etkinlik: Bil Bakalım S n f n zdan ya da aile Malzemeler bireylerinizden bir kifli seçiniz ve gözlerini ba lay n z. Portakal Patates Havuç Greyfurt Portakal, havuç, elma, patates, greyfurt, armut, kavun, karpuz, muz, salatal k Elma Armut Kavun Karpuz gibi yiyeceklerden kolayca Muz Salatal k bulabilece iniz dört-befl tanesini seçiniz. Bunlardan ayn flekil ve büyüklükte parçalar ke- B çak 4-5 tabak siniz. Atk veya eflarp B çakla kesti iniz bu parçalar n her birini ayr ayr tabaklara koyunuz. Gözleri ba l kifliden besin maddelerine dokunurak bunlar n ne oldu unu tahmin etmesini isteyiniz. Hangilerini do ru tahmin etti ini defterinize yaz n z. Yine gözleri ba l iken besin maddelerini sadece koklayarak bunlar n ne oldu unu tahmin etmesini isteyiniz. Hangilerini do ru tahmin etti ini defterinize yaz n z. Bu kez yine gözleri ba l olacak flekilde hem dokunarak hem koklayarak besin maddelerinin ne oldu unu tahmin etmesini isteyiniz. Hangilerini do ru tahmin etti ini defterinize yaz n z. Son olarak gözleri ba l olan kifliden gözlerini açmas n, besin maddelerine dokunurak, onlar koklayarak ve görerek ne oldu unu tahmin etmesini isteyiniz. Hangilerini do ru tahmin etti ini defterinize yaz n z. Tahmin sonuçlar n karfl laflt r n z. En iyi tahminin hangi durumda yap ld n belirleyiniz. Etkinlikteki gözlemlerinizden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Tek bir duyu organ ile yap lan gözlemlerde hangi durumda, hangi besin maddelerini tahmin etmek daha kolay oldu? 2. Bir yerine iki duyu organ yla yap lan tahmin sonucu de ifltirdi mi? Nas l? 3. En iyi tahmin hangi durumda yap lm flt r? Neden? 25

26 28. Etkinlik: Kulağın Bölümleri Afla daki kulak fleklini inceleyerek oklar n gösterdi i k s mlar n adlar n noktal yerlere yaz n z Etkinlik: Bulmaca Çözelim Afla daki ifadelere uygun kavramlar belirleyerek noktal yerlere yaz n z. Bu kavramlar, harf bulmacas nda yatay, dikey ve çapraz sütunlarda bularak iflaretleyiniz. a. Gözün ön bölümündeki renkli k s md r (...). b. Gözü hareket ettiren kaslar n uyumsuzlu u ile oluflan göz kusurudur (...). c. Kula n, kulak kepçesi ve kulak yolundan oluflan bölümüdür (...). ç. Burnun içinin nemli kalmas n sa layan sümüksü salg d r (...). d. Vücudumuzun d fl n tamamen kaplayan duyu organ m zd r (...). e. Tat alman n yan s ra konuflmam zda ve yutkunmam zda da rol oynayan duyu organ - m zd r (...). f. Kokular alg lamam z da önleyen bir tür üst solunum yolu hastal d r (...). g. Canl y etkileyen de iflimlere neden olan çevresel etkenlerdir (...). D A fi A L Ü Ü D E I A S R S E L E fi U D E R Z A I K L R E K L U U A Y N Z I M L L R E E P K Ü A N A A N U Y A R A N K 26

27 30. Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? Karar Ver, İlerle Afla daki numaraland r lm fl cümlelerin do ru mu, yanl fl m oldu una karar veriniz. Cümlenin do ru oldu unu düflünüyorsan z D harfinin bulundu u yolu, yanl fl oldu unu düflünüyorsan z "Y harfinin bulundu u yolu izleyiniz. Kaç numaral ç k fla ulaflt n z? Arkadafl n z n ulaflt ç k fl sizinkiyle ayn m? De ilse tart flarak sebebini bulmaya çal fl n z. 4. Çekiç, örs ve üzengi kemikleri orta kulaktad r. D 1. ç k fl 2. Östaki borusu iç kula a aç l r. D Y 2. ç k fl Y 5. Kulak, dengenin sa lanmas na yard mc olur. D 3. ç k fl D Y 4. ç k fl 1. flitme duyusu organ m z kulakt r. Y 3. Kulakta bas nca duyarl reseptörler vard r. D 6. flitme hücreleri iç kulakta yer al r. D Y 5. ç k fl 6. ç k fl Y 7. Orta kulak, kulak zar ile oval pencere aras ndaki k s md r. D 7. ç k fl 31. Etkinlik: Tablo Tamamlayalım Y 8. ç k fl Göz kusurlar n ve bu kusurlar n nas l olufltu unu afla daki tabloya yaz n z. Göz kusuru Olufl biçimi 27

28 32. Etkinlik: Göz Kusurunu Bulalım Afla daki flekilleri inceleyiniz. Göz flekilleri ve görüntü oluflum yerlerini karfl laflt - r n z. fiekillerin farkl l klar n ve hangi göz kusurlar na ait olduklar n belirleyerek altlar na yaz n z. a b Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? Karar Ver, İlerle Afla daki numaraland r lm fl cümlelerin do ru mu, yanl fl m oldu una karar veriniz. Cümlenin do ru oldu unu düflünüyorsan z "D harfinin bulundu u yolu, yanl fl oldu unu düflünüyorsan z "Y harfinin bulundu u yolu izleyiniz. Kaç numaral ç k fla ulaflt n z? Arkadafl n z n ulaflt ç k fl sizinkiyle ayn m? De ilse tart flarak sebebini bulmaya çal fl n z. 2. Keskin kokulu maddeler koklanarak burun sa l korunur. D 4. Deri sa l n korumak için s k s k banyo yap lmal d r. D Y 1. ç k fl 2. ç k fl Y 5. Hiçbir kimyasal madde deriye zarar vermez. D 3. ç k fl 1. Dil sa l n korumak için afl r s cak yemeklerden kaç n lmal d r. D Y 4. ç k fl Y 3. Göz sa l n korumak için uzun süre televizyon izlenmelidir. Y D 6. Ayd nlatmada kullan - lan lambalar, göze do rudan fl k gelmeyecek flekilde yerlefltirilmelidir. 7. Banyo yaparken kula a su kaçmas engellenmelidir. D Y D 5. ç k fl 6. ç k fl 7. ç k fl Y 8. ç k fl 28

29 34. Etkinlik: Grip Hastalığının Sistemlere Etkisi Grip hastal n n etkiledi i sistemleri, oluflma sebeplerini ve bu hastal ktan korunma yollar n araflt r n z. Araflt rman z n sonuçlar n afla daki kutucuklara yaz n z. Ortaya ç kmas n etkileyen nedenler Hastal n ad Grip Etkiledi i sistemler Korunma yollar 29

30 35. Etkinlik: Boşlukları Dolduralım Alkol ve sigaran n vücudumuzda en çok zarar verdi i yap ve organlar ile bunlara etkilerini afla daki kutucuklara yaz n z. ALKOL S GARA Etkinlik: Kompozisyon Yazalım Doku ve organ ba fl nda bulunman n millî birlik ve beraberli i, toplumsal dayan flmay nas l etkiledi ini aç klayan bir kompozisyon yaz n z. 30

31 37. Etkinlik: Duyarlılık Afla daki yar m b rak lm fl cümlenin devam n getirerek bir kompozisyon yaz n z. Sa l k sorunlar yla birlikte yaflayan ve sa l k sorunlar olmas na ra men toplumdaki görevlerini sürdüren kiflilere karfl sayg l ve duyarl olurum çünkü 31

32 38. Etkinlik: Kavram Haritası Tamamlayalım Kavram haritas nda bofl b rak lan yerleri verilen kavramlardan uygun olanlarla tamamlay n z. Sindirim Böbrek Efleysel bezler Çevresel Beyincik Hipofiz Beyin Böbrek üstü bezleri Mekanik Omurilik so an Karaci er Eklem Kimyasal temizler. Kan çeflididir. görevidir. Boflalt m biridir. Sistemler biridir. biridir. Denetleyici Düzenleyici ç salg beraber çal fl r. Sinir çeflitleridir. bölümleridir. Pankreas Merkezî oluflur. bölümleridir. Tiroit Omurilik 32

33 1. ÜN TE DE ERLEND RME ETK NL KLER A. Afla daki ifadelerden do ru olanlar n önüne D, yanl fl olanlar n önüne Y yaz n z. (...) Sindirim enzimleri maddelerin kimyasal sindirime u ramas n sa lar. (...) Gastrit ve ülser sindirim sistemi organlar nda görülen hastal klard r. (...) Böbrek, mide ve deri boflalt m sistemini oluflturan organlard r. (...) Beyin ve omurilik so an çevresel sinir sistemini oluflturur. (...) Sinirler bilgi tafl ma özelli ine sahiptir. (...) nsülin ve glukagon hormonlar kandaki fleker miktar n art r r. (...) Miyop ve hipermetrop göz kusurlar merceklerle düzeltilebilir. (...) Ba ml l k yapan maddeler sadece solunum sistemini olumsuz etkiler. B. Afla daki cümlelerde bofl b rak lan yerlere verilen kelimelerden uygun olanlar yaz n z. 18 iç salg K vitamini sinir idrar A vitamini denge villus nce ba rsakta bulunan ve... ad verilen yap lar besinlerin emilimini sa lar. 2. Böbrekler kan süzerek at klar n... fleklinde vücudumuzdan uzaklaflt r lmas n sa lar. 3. Beyincik vücudumuzun hareket ve... merkezidir. 4. Hipofiz bezi... bezleri ile... sistemi aras ndaki uyumu sa lar. 5. Göz sa l için... içeren besinler yenmelidir. 6. Organ ba fl yapabilmek için... yafl n doldurmufl olmak gerekir. 33

34 C. Afla daki çoktan seçmeli sorular cevaplay n z. 1. Afla daki ö rencilerden hangisi böbrekle ilgili bilgilerde hata yapm flt r? A. B. C. D. Böbre e gelen kan, nefron denilen boflalt m birimlerinde süzülür. Kandaki zararl maddeyi zarars z maddelere dönüfltürür. Zararl at klar n vücuttan uzaklaflt r lmas n sa lar. Kandan süzülen baz minerallerin kristalleri birleflerek böbrek tafllar n oluflturur. 2. I. Gaz hâline gelen maddelerin mukus salg s nda çözünmesi II. Kullan lan parfümün kokusunun bir süre sonra alg lanmamas III. Göz bebeklerinin fl n fliddetine göre geniflleyip daralmas Yukar da belirtilen durumlardan hangisi veya hangileri duyu almaçlar n n koku yorgunlu u özelli ine örnek olarak verilebilir? A. Yaln z II B. Yaln z III C. I ve II D. I, II ve III 3. Çiçe in hangi renkteki yapra nda resmi verilen organ boflalt ma yard mc olmaz? A. Pembe B. Yeflil C. Mavi D. Sar 4. Kufl ve bal k gibi omurgal hayvanlarda kaslar ve kaslara ba l olarak gerçeklefltirilen hareketler çok geliflmifltir. Bu durumda kufl ve bal klarda afla daki sinir sistemi organlar ndan hangisinin daha fazla geliflmifl olmas beklenir? A. Beyin B. Omurilik C. Beyincik D. Omurilik so an 5. Televizyonda tuttu u tak m n futbol maç n izleyen Emre tak m gol at nca çok heyecanlanm flt. Bu durum Emre nin vücudundaki hormonlardan hangisinin artmas na yol açm fl olabilir? A. nsülin B. Tiroksin C. Glukagon D. Adrenalin 34

35 6. I. En küçük moleküllerine ayr lan besinlerin ince ba rsakta emilerek kan damarlar na geçmesi II. Midenin kas l p gevfleme hareketi ile mekanik ve mide öz suyu ile kimyasal sindirim yapmas III. Difllerde çi neme hareketi ile yap lan mekanik sindirim IV. Besinlerin yutaktan yemek borusuna iletilmesi Yukar da vücuda al nan kat besinlerin, sindirim s ras nda geçirdi i baz olaylar kar fl k olarak verilmifltir. Bu olaylar n do ru s ralamas afla dakilerden hangisidir? A. II - I - III - IV B. IV - III - II - I C. III - IV - II - I D. III - II - IV - I 7. Afla daki resimlerden hangisi sindirim sisteminin sa l n korumak için uzak durulmas gereken besinlerden birine ait de ildir? A. B. C. D. 8. Karaci er, sindirime yard mc bir organ olup salg lad... ile ya l besinlerin parçalanmas n sa lar. Yukar da verilen cümlede bofl b rak lan yere hangi kavram gelmelidir? A. üre B. tükürük C. mide öz suyu D. safra salg s Karaci er 9. drar drar I kesesi II fiemada idrar n vücuttan d flar at l rken izledi i yol verilmifltir. fiemada I ve II ile numaraland r lan yerlere s rayla yaz lmas gereken sözcükler hangi seçenekte do ru verilmifltir? A. Böbrek - Anüs B. Üretra - Üreter C. Üreter - Üretra D. Böbrek - Üretra 10. Deniz, ö retmeninin Boflalt m sistemi hastal klar nelerdir? sorusu üzerine boflalt m sistemi hastal klar n böbrek iltihab, siroz, böbrek tafl, sistit fleklinde s ralam flt r. Deniz in sayd hastal klar ndan hangisi boflalt m sistemi hastal de ildir? A. Böbrek iltihab B. Böbrek tafl C. Siroz D. Sistit 35

36 11. fieker hastas olan Edanur, d flar dan sürekli... hormonu almaktad r. Yukar da verilen ifadede bofl b rak lan yere yaz lmas gereken hormon hangi seçenekte do ru olarak verilmifltir? A. nsülin B. Tiroksin C. Glukojen D. Adrenalin 12. I. Dolafl m sistemi II. Sinir sistemi III. Endokrin sistem IV. Destek ve hareket sistemi Vücudumuzdaki tüm sistemlerin birbiriyle iliflki içinde olmalar ve iç dengenin korunmas, yukar da verilen sistemlerden hangilerinin birlikte çal flmas yla sa lan r? A. I ve III B. II ve III C. II ve IV D. I, III ve IV 13. Duyu organlar Göz II III Burun Duyu almaçlar I Salyangoz Alt deri IV Duyu organlar ve duyu almaçlar n n yaz ld tabloda I, II, III ve IV ile numaraland r lan yerlere afla da verilenlerden hangisi yaz lamaz? A. I $ Retina B. II $ Kulak C. III $ Deri D. IV $ Sar benek 14. Ayla Han m, iflten eve dönerken bindi i otobüste, burnuna gelen sar msak kokusuyla irkildi. Bir süre sonra kötü kokuyu hissetmez oldu. Ayla Han m n bir süre sonra bu kokuyu hissetmemesinin nedeni afla daki ifadelerden hangisi ile aç klan r? A. Koku almaçlar n n az olmas B. Koku almaçlar n n yorulmas C. Ayfle Han m n nezle olmas D. Sar msak kokusunun buharlaflarak kaybolmas 15. I. Görevini yapamayan organ n yerine sa lam n nakletmeye organ nakli denir. II. Organ ba fl yapan kifli, en az 20 yafl nda olmal d r. III. Böbrek nakli beyin ölümü gerçekleflmifl kiflilerden yap l r. IV. Sa l kl her organ ba fllanabilir. Yukar da verilen ifadelerden hangisi veya hangileri yanl flt r? A. Yaln z II B. Yaln z IV C. II ve III D. III ve IV 36

37 ÖZ DE ERLEND RME Ad ve soyad :... Tarih:... S n f :... Numaras :... Bu form Vücudumuzda Sistemler ünitesi ile ilgili ö rendiklerinizi de erlendirmeniz amac yla haz rlanm flt r. Ünite boyunca ö rendiklerinizi en do ru flekilde yans tan sütunu X ile iflaretleyiniz. DERECELER ÖLÇÜTLER Her zaman Bazen Hiçbir zaman Sindirimin nas l gerçekleflti ini aç klayabilirim. Sindirim sistemini oluflturan yap ve organlar ; model, levha ve/veya flema üzerinde göstererek bunlar n görevlerini aç klayabilirim. Boflalt m olay n n nas l gerçekleflti ini aç klayabilirim. Boflalt m sistemini oluflturan yap ve organlar ; model, levha, ve/veya flema üzerinde bunlar n göstererek görevlerini aç klayabilirim. Sinir sisteminin bölümlerini; model, levha ve/veya flema üzerinde göstererek görevlerini bunlar n aç klayabilirim. ç salg bezlerini model, levha ve/veya flema üzerinde göstererek görevlerini aç klayabilirim. Duyu organlar n n yap lar n flekil ve/veya model üzerinde göstererek duyu organlar n n hangi tür uyar lar ald n ve bunlara nas l cevap verdi ini aç klayabilirim. Vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte ve efl güdümlü çal flt na örnekler verebilirim. Ba ml l - a sebep olan maddelerin sistemlere etkisini aç klayabilirim. Organ ba fl n n neden önemli oldu unu aç klayabilirim. De erlendirmenizi do ru ve gerçekçi yapmaya özen gösteriniz. Bazen veya Hiçbir zaman sütunlar n iflaretledi iniz konular yeniden çal flmal s n z. 37

38 2. ÜN TE KUVVET VE HAREKET 1. Etkinlik: Basit Bir Mancınık Yapalım Malzemeler Plastik kafl k 20 cm uzunlu unda tahta parças Yay Çivi Çekiç Bant Hafif bir plastik top ya da top fleklinde buruflturulmufl kâ t parças Yay n son halkas n çiviyle tahtaya tutturunuz. Kafl n çukur k sm n yay n üzerine koyduktan sonra sap n uç k sm n, kafl n hareketini engellemeyecek flekilde bantla tahtaya tutturunuz. Kafl n içerisine topu yerlefltiriniz. Kafl, yay n üstündeki k sm ndan afla do ru, yay hafifçe s k flt racak flekilde bast r p serbest b rak n z ve topu gözlemleyiniz. Kafl bu kez daha büyük bir kuvvetle bast r p yay iyice s k flt rarak serbest b rak n z ve topu gözlemleyiniz. Etkinlikteki gözlemlerinizden yararlanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1. Kafl, yay az s k flt racak flekilde hafifçe bast r p serbest b rakt n zda ne gözlemlediniz? 2. Kafl, yay iyice s k flt racak flekilde daha büyük bir kuvvetle bast r p serbest b rakt - n zda ne gözlemlediniz? Etkinlik: Araştıralım Günlük yaflamda yaylar n s k flma ve gerilme özelli inden yararlan larak kullan ld yerlere üç örnek veriniz. 38

39 3. Etkinlik: : Dinamometreniz Doğru Ölçüm Yapabiliyor mu? Malzemeler Kal n paket lasti i 1 kg l k kütle Karton Kalem Cetvel Dinamometre Makas Paket lasti ini kap koluna as n z. Kartonu flerit biçiminde keserek lasti in yan na yap flt r n z. Lasti in en alt noktas n karton üzerinde iflaretleyerek bu noktaya 0 yaz n z. Lasti in ucuna kütleyi as n z. Lasti in en alt noktas n karton üzerinde iflaretleyerek bu noktaya 10 N yaz n z. Kartonun üzerindeki 0 ve 10 N yaz l mesafeyi on efl parçaya bölerek her bir bölmeyi iflaretleyiniz. flaretledi iniz bölmeleri s ras yla 1 den 10 a kadar numaraland r - n z. Etraf n zdaki çeflitli cisimleri lasti in ucuna asarak lasti in uzama miktar n karton üzerinde iflaretleyiniz ve cisminizin a rl n bulunuz. Cismin a rl n dinamometreyle ölçerek kendi dinamometrenizin hassasiyetini de erlendiriniz. Dinamometre ne ifle yarar? Dinamometrenizde do ru ölçüm yapabildiniz mi? Dinamometrenin hassasiyeti de iflebilir mi? Nas l? Etkinlik: Hangi Kuvvetler İş Yapabilir? Beton zemin üzerinde durmakta olan alt cisme etki eden kuvvetlerin yönleri afla- da gösterilmifltir. Bu kuvvetlerden hangilerinin, hangi durumda fiziksel anlamda ifl yapabilece ini belirtiniz