Orman Mühendisleri için ArcGIS

Transkript

1 Orman Mühendisleri için ArcGIS 1

2 İçerik Bölüm 1: Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Kavramlar... 6 Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Kavramlar... 6 Harita ve Projeksiyon Bilgisi Bölüm 2: Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Veri Yapısını Anlamak Vektör Veri Tipleri ve Yapısı Raster Veri Tipleri ve Yapısı Raster ve Vektör Verilerin Farklılıkları, Avantajları-Dezavantajları Bölüm 3: ArcGIS Mimarisi ve ArcGIS for Desktop a Giriş ArcGIS Mimarisi ArcGIS for Desktop a Giriş Bölüm 4: ArcMap ve ArcCatalog Kullanımı ArcMap Arayüzüne Giriş ve ArcMap te Veri Görüntüleme-İnceleme Uygulama4a Semboloji ve Etiket İşlemleri ArcCatalog Arayüzüne Giriş Tematik Orman Haritası Oluşturma ve Çıktı İşlemleri Uygulama4b Bölüm 5: Orman Haritalarının Hazırlanması Orman Haritalarının Coğrafi Koordinatlandırılması Uygulama5a Projeksiyon Tanımlama Projeksiyon Dönüşümü Bölüm 6: Orman Veritabanının Hazırlanması Katmanların Oluşturulması Bölüm 7: Çizim (Sayısallaştırma) ve Güncelleme İşlemleri Veritabanındaki Katmanların Sayısallaştırılması Uygulama7a Sözel Bilgilerin Oluşturulması Çoklu Sözel Bilgi Oluşturma Gelişmiş Çizim Teknikleri Bölüm 8: Veri Dönüşüm Fonksiyonları ve Veri Aktarımı Uygulama8a CAD Formatlarından Shape ve Feature Class Formatlarına Dönüşüm Shapefile ve Feature Class Formatlarından CAD Formatlarına Dönüşüm gpx Uzantılı GPS Verilerinin Dönüşümü Excel ve.dbf Tablolarının ArcMap Arayüzünde Görüntülenmesi Harita Üzerine Coğrafi Fotoğraf Ekleme

3 Bölüm 9: Coğrafi Verilerin Sorgulanması ve Raporlanması Tablosal Sorgulama Araçları Uygulama9a Mekansal Sorgulama Araçları Raporlama Araçları Grafik Oluşturma Araçları Bölüm 10: Zaman Bilgisini Kullanma Orman ve Yerleşme Alanlarının Zamana Göre Değişiminin Animasyon Haline Getirilmesi Uygulama10a Bölüm 11: Mekansal Analizler için Altyapının Oluşturulması Yüzey Analizleri Uygulama11a Raster Verilerin Yeniden Sınıflandırılması Dönüşüm İşlemleri Görünürlük Analizleri Uygulama11b Uygulama11c Bölüm 12: Potansiyel Yangın Alanlarının Belirlenmesi Uygulama12a Model Builder ile Model Tasarımı Raster Verilerin Çakıştırılması Bölüm 13: 3-Boyutlu Görüntü Elde Etme Ormancılık Verilerinin 3-Boyutlu Arayüzlerde Görüntülenmesi Uygulama13a Boyutlu Analizler Uygulama13b Uygulama13c Bölüm 14: Orman Mühendisliğinde Coğrafi İşlem Araçları Dissolve-Union-Select Uygulama14a Buffer-Multiple Ring Buffer-Clip Havza Amenajmanlarında Kullanılan Havzanın Ortalama Yüksekliğinin, Eğiminin ve Alanlarının Bulunması Uygulama14b Bölüm 15: ArcGIS Explorer ve Google Earth e Veri Aktarma Katmanların Google Earth e Aktarımı Uygulama15a Haritaların Google Earth e Aktarımı Google Earth Verilerinin ArcGIS Ortamında Görüntülenmesi ArcGIS Explorer Uygulamaları

4 Bölüm 16: Orman Mühendisliğinde Ağ Analizleri Yangın Noktalarına Giden En Kısa Yolun Belirlenmesi Uygulama16a İtfaiye İstasyonlarının Servis Ağlarının Belirlenmesi Bölüm 17: Orman Mühendisliğinde Hidroloji Uygulamaları Amenajman Çalışmaları İçin Havzadaki Akışların Yönleri, Toplamları ve Alt Havzaların Belirlenmesi Uygulama17a Amenajman Çalışmaları İçin Havzanın Akarsu Hiyerarşisinin Belirlenmesi Bölüm 18: Orman Mühendisliğinde LIDAR ve NDVI Uygulamaları Orman Mühendisliğinde LiDAR Verilerinin Kullanımı Uygulama18a Uygulama18b Orman Mühendisliğinde NDVI Yüzeylerinin Oluşturulması Uygulama18c

5 Bölüm 1: Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Kavramlar CBS ve Temel Kavramlar Harita ve Projeksiyon Bilgisi 5

6 Bölüm 1: Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Kavramlar Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Kavramlar Yıllardır insanlar harita ve küre gibi modeller kullanarak dünyayı yorumlamaya, anlamaya ve keşfetmeye çalışmışlardır. Son yıl içinde bu modeller bilgisayarlara taşınmış ve aynı zamanda modellerin her yıl daha anlaşılır ve daha açık hale getirilerek işlevselliği arttırılmıştır. Bilgisayarlar aracılığıyla işlevselliği arttırılan bu modeller Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile analizsel boyutlara taşınmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde bir çalışma yapmak için ne tür harita olursa olsun -arazi, iklim zonları, ormanlar, siyasi sınırlar, nüfus yoğunluğu, kişi başına düşen gelir, enerji tüketimi, mineral kaynaklar ve daha niceler- temin edilen veri gerçek veri ise dünyanın anlamlaştırılması daha gerçekçi olur. Böylelikle dünya üzerindeki bu tür haritalar akıllı hale gelir ve sorulan her soruya cevap bulabilecek özelliklere taşınır. Şekil 1: Haritaya ait lejant (içindekiler tablosu) solda, haritanın görüntüsü (map display) ise sağ tarafta yer almaktadır. CBS haritaları katmanlarla (layers) çalışır Kağıt ortamındaki bir ülke haritasında o ülkeye ait illerin analizini gerçekleştirmek (yeni bir il haritası oluşturmak) mümkün olmazken, böyle bir özellik CBS ortamında mümkündür. CBS haritaları bir ya da birden çok coğrafi nesnenin (nehir, göl, il sınırları, vs.) bir araya gelmesiyle oluşur. Bu coğrafi nesne sayısı yapılan çalışmaya göre farklılık gösterir; harita oluşturmak için istenilen katmanlar (il, göl, nehir, vs.) kullanılabilir. 6

7 Şekil 2: Türkiye haritası 4 katmandan oluşuyor. Ancak daha fazla katman kullanarak da bu haritayı oluşturmak mümkündür. Katmanlar detay içerebilir ya da yüzey olabilir Haritada (Şekil 1) bulunan örneğin Nehirler katmanı bünyesinde birden çok nehir barındırabilir. Örneğin; Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Dicle gibi. Birbirinden farklı olan bu detaylar nehir olmaları itibariyle belirli bir katmanda, yani Nehirler katmanında toplanmışlardır. Yine haritada katman olarak gözüken Göller de birden çok detaydan (Tuz Gölü, Van Gölü ) oluşmaktadır. Haritayı oluşturan bu katmanların her biri kendi bünyesinde coğrafi (mekansal) bir nesnedir ve birtakım sözel bilgiler tutar; adı, alanı, uzunluğu gibi. Ancak her katman (layer) coğrafi (mekansal) bir nesne değildir. Haritadaki (Şekil 2) Yükseklik Kuşakları isimli katman diğer katmanlar gibi detaylardan oluşan ve sözel bilgiler içeren mekansal bir nesne değildir. Yükseklik Kuşakları isimli katman (layer) Türkiye de yükselti basamaklarını gösteren bir gösterim halindedir. Bu tür coğrafi yayılmayı gösteren yapıya da yüzey denir. Coğrafi nesneler (features) şekil ve boyuta sahiptir Coğrafi nesneler sonsuz bir çeşitlilik içermektedir. Ancak bunların hepsi 3 geometrik şekil ile temsil edilir; nokta (point), çizgi (line), alan (polygon). Alanlar (polygon) ülke sınırları, il sınırları, göller, arazi sınıfları vs. gibi coğrafi objeleri; çizgiler (line) nehir, enerji nakil hattı, yol vs. gibi coğrafi objeleri; noktalar (point) ağaç, kuyu, yangın muslukları vs. gibi coğrafi objeleri temsil ederler. Alan, çizgi ve noktalara toplu olarak veri adı verilmektedir. Yüzeyler (surfaces) şekil yerine sayısal (numeric) değerlere sahiptir Nehir ve göllerin aksine eğim, yükselti, sıcaklık, yağış ve bakı belirli bir geometrik şekle sahip değildir. Yani bu objelere nokta, çizgi ya da alan sınırlaması getirilemez. Bu nesneler yeryüzü üzerinde herhangi bir lokasyonda ölçülebilen, belirlenebilen değerlerden oluşan nesnelerdir (Nereye giderseniz gidin örneğin, deniz seviyesi 0 metre kabul edildiği için ya bu seviyenin üzerindesinizdir ya da 7

8 altındasınızdır). Bu gibi coğrafi olguların geometrik şekiller (nokta, çizgi, alan) yerine yüzey olarak temsil edilmeleri daha kolaydır. Yüzeylerin en yaygın türü ve en çok tercih edileni aynı boyuta sahip birden çok hücrenin (pixel) yanyana gelmesiyle oluşan raster lardır. Her bir hücre ilgili yüzeyin bir birimini temsil eder (Örneğin 1 hücre = 10 m 2 ) ve o konum için ölçülen ya da tahmin edilen değeri gösterir. Şekil 3: Raster yüzeylerin hücrelerden oluştuğunu gösteren Türkiye Yükseklik Kuşaklarına ait raster görüntüye bir bakış. Burada her hücre sayısal bir değer taşımaktadır. Detaylar (features) belirli bir konuma sahiptir Eğer bir dünya haritası üzerinde Türkiye nin başkenti olan Ankara nın bulunması istenseydi, bu muhtemelen uzun zaman almazdı. Ama düşünün ki; Ankara haritada gösterilmemiş olsun. Bu durumda Ankara nın nerede olduğunu gösterebilecek bir işaretleyici bu işi yapılabilir miydi? Şimdi harita üzerinde ince ızgaralar (fine grid) oluşturabildiğini ve Ankara nın bu ızgaraların kesin bir yerinin üst tarafından başladığını ve verilen bu başlangıç noktasının sağ tarafında sonlandığının bilindiği varsayılsın. Ankara yı bulmak için kullanılan işaretleyiciyi bu sağ noktanın üzerine koymak kolay olabilirdi. Bu tipteki bir ızgara, koordinat sistemi olarak adlandırılır ve bu CBS nin harita üzerinde feature ları (detayları) uygun konumlarına koymakta kullandığıyla aynı şeydir. Şekil 4: Harita üzerindeki koordinat sisteminde x ve y eksenleri mevcuttur. Eksenlerin kesişim noktasına orijin denir. Detay (feature) konumları bu orijin noktasından uzaklıklarına göre metre, fit ya da benzer ölçüm birimleri ile belirlenir. Harita üzerindeki bir nokta detayının (feature) konumu tek bir x,y koordinat çiftiyle tanımlanır. Düz bir çizgi, başlangıç ve bitişte olmak üzere iki adet koordinat çiftine ihtiyaç duyar. Eğer çizgi detayı bir nehir gibi kıvrımlıysa, çizginin yön değiştirdiği her konumda bir koordinat çifti bulunması zorunludur. Tüm bunlar bir poligon için de aynen geçerlidir; basit olarak bir çizgi gibi düşünülebilir ancak poligonlardaki çizgi tüm kıvrımlardan ya da köşelerden geçtikten sonra başlangıç koordinat çiftine geri döner. 8

9 Detaylar (features) farklı büyüklükte gösterilebilir Bir CBS haritasında detayları (features) zoom yaparak daha yakından görüntülemek mümkündür. Ancak bu işlemi yaparken haritanın da ölçeği değişir. Şekil 5: Sol: Bu ölçek 1: dur ve bu ölçek dahilinde tüm Türkiye görüntülenmektedir. Sağ: Bu ölçek 1: dir ve burada Batı ve Orta Karadeniz Bölümleri ile İç Anadolu ve de Doğu Anadolu Bölgeleri nin bir kısmı görülmektedir. Ölçek, genelde detayların harita üzerindeki büyüklükleri ile dünya üzerinde yer tutan büyüklükleri arasındaki bir oran olarak açıklanır. Eğer bir haritanın ölçeği 1: ise bunun anlamı harita üzerindeki bu detayların gerçek dünyadaki büyüklüklerine göre yüz milyon kat daha küçük olduklarıdır. Yakınlaşmak (zoom in), daha küçük bir alandaki detayların daha yakın bir görüntüsünü elde etmeyi sağlar. Objeler üzerindeki detaylar buna rağmen değişiklik göstermez. Detaya zoom yapılsa da yapılmasa da örneğin bir nehir yine aynı kıvrımlara ve bir kıyı şeridi yine aynı tırtıklı yapıya sahiptir. Bu kıvrımlara yaklaşınca (zoom in) kıvrımları daha farklı olarak görmek ve kıvrımlardan uzaklaşınca (zoom out) bu farkı görememek de mümkündür. Detaylar (features) sözel bilgi (öznitelik) içerir Bir detayın (feature) şekli ve konumundan daha fazlası vardır; yani bir detay (feature) bilinmesi gereken pek çok bilgi içerebilir. Bu bilgiler örneğin bir ülke için; o ülkenin nüfusu, başkenti, yönetim şekli, başlıca ithalat ve ihracat malları, ortalama yağış miktarı, maden yatakları, doktor sayısı, para birimi gibi farklı bilgiler olabilir. Bu bilgilerin bir yol için olduğu düşünülürse; hız limiti, şerit sayısı, yolun asfaltlı ya da asfaltsız oluşu, tek ya da çift yönlü oluşu gibi bilgiler akla gelir. Sonuçta herhangi bir detay (feature-nokta, çizgi, alan-) için aklın alamayacağı şekilde pek çok bilgi olabilir. Söz konusu katmanlardaki (nehir, göl, yol vs.) detaylar hakkında oluşturulan bu bilgiler bir tabloda depolanır. Bu tablo her bir detay için bir satıra -Örneğin; Nehir katmanı için Fırat, Kızılırmak, Yeşilırmak detayları gibi- ve her bir bilgi kategorisi için de bir sütuna sahiptir. Bu satır ve sütunların içerisindeki bilgilere öznitelik, tabloya ise öznitelik tablosu adı verilir. 9

10 Şekil 6: Türkiye katmanına air bir öznitelik tablosunda; Nüfus, İl Adları, Plaka Kodları gibi birçok öznitelik bilgisini bulmak mümkündür. Bir CBS haritasındaki detaylar öznitelik tablolarındaki bilgiye bağlıdırlar. Eğer harita üzerinde İzmir seçilirse Türkiye katmanının öznitelik tablosunda İzmir e ait tutulan tüm bilgileri görmek mümkün olur. Eğer öznitelik tablosu üzerinde bir satır seçilirse harita üzerinde karşılık gelen detayı görmek de mümkün olur. Şekil 7: Harita üzerinden seçilen detayın öznitelik tablosundaki görünümü Detaylar ve bağlı oldukları öznitelikler, öznitelik tablosundaki bilgi ile ilgili sorular sorulmasını ve cevapların harita üzerinde görüntülenmesini, yani sorgulamalar yapılmasını mümkün kılar. Şekil 8: CBS de öznitelik bilgilerine göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek. 10

11 Benzer olarak, tematik haritalar oluşturmak için detaylara (features) ait öznitelik bilgileri kullanılabilir, bu detayların öznitelik bilgilerine göre renklendirmeler yapılabilir veya yine öznitelik bilgilerine göre başka sembol atamaları da yapılabilir. Şekil 9: CBS de hazırlanmış tematik haritalara birkaç örnek. Detaylar (features) mekansal ilişkiye (spatial relationhips) sahiptirler Öznitelik tablosundaki bilgiler hakkında sorular sormanın, yani sorgulamalar yapmanın yanında detayların (features) mekansal ilişkileri ile ilgili de sorgulamalar da yapılabilir. Örneğin, hangi detaylar diğerine göre daha yakın, hangileri diğerini keser ya da içerir? Gibi sorgulamalar yapmak mümkündür. Aynı zamanda CBS bu tür mekansal sorgulamalar yapmak için ilgili detayların koordinatlarını kullanır. Şekil 10: CBS de mekansal ilişkilere göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek. Üst üste bindirilmiş alanlardan yeni detaylar (features) oluşturulabilir Öznitelik ya da mekansal ilişkilerle (spatial relationships) yapılan sorgulamalar kesin özelliklere sahip ya da sahip olmayan, ancak mevcut olan detaylar üzerinden tanımlamalar ortaya çıkarır. Buna rağmen, yine bazı coğrafi problemleri çözebilmek için CBS nin yeni detaylar ya da katmanlar üretmesi zorunludur. Örneğin, yeni inşa edilecek bir okul için en uygun yer bulunmak istensin ve bu okulun inşa 11

12 edileceği arazinin de dağlık bir arazi olduğu varsayılsın. Dağlık olan bu arazide okulun inşa edilmesi için düz bir alana ihtiyaç olacaktır. Bu kritere uygun yerlerin bulunmasında arazi eğiminin de göz önüne alınması gerekmektedir. Düz alan kriterinin yanı sıra yeni okulun rekreasyon noktalarına (piknik alanları) yakın, mevcut okullardan ayrı bir yerde olması, yeni okulun maliyetinin ucuz ve belirgin bir arazi tipi üzerinde inşa edilmesi de kararlaştırılmış olsun. Yeni inşa edilecek okul için eğim, rekreasyon noktaları, mevcut okullar ile arazi kullanımı isimli katmanlar olsun. Şekil 11: Yeni bir detay (features) üretmek için kullanılan kriterlerin tespit edildiği diğer katmanlar. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde, belirtilen kriterlere uygun bir alan bulmak için farklı katmanlardaki detaylar (features) arasından her bir katman ile ilgili kriterden sağlanan alanlar üst üste bindirilerek (çakıştırılarak) bu kriterlerin hepsinin sağladığı yeni bir detay (feature) oluşturulur. Bu üst üste bindirme yöntemine ilgili kriterlerin sağladığı alanların örtüştürülmesi de denilebilir. İlgili kriterlere göre yeni oluşan ya da oluşturulacak olan detayın (feature) sınırları, işte bu örtüşen (üst üste binen ya da çakışan) alanlardır ve bu yeni detayın sınırları önceki 4 detaydan oluşturulmasına rağmen onlardan farklıdır. İlgili kriterlere göre (eğim, arazi kullanımı, rekreasyon ve mevcut okul alanlarına uzaklık) üst üste bindirme analizi sonucunda yeni okul için en ideal alanların gösterildiği yeni bir katman (layer) oluşur. Şekil 12: İlgili kriterlere göre yapılan analiz sonucunda yeni okul inşası için en uygun alanlar kırmızı halkalar ile gösterilen yerlerdir. Artık Coğrafi Bilgi Sistemlerinin ne olduğu ve neler yapabileceği hakkında bir fikrimiz oldu. Gelecek bölümlerde harita bilgisinin yanı sıra Esri nin üretmiş olduğu yazılımlardan ArcGIS for Desktop hakkında daha detaylı bilgiler öğreneceksiniz. 12

13 Harita ve Projeksiyon Bilgisi Harita Dünya yüzeyinin tamamının veya bir parçasının, kuşbakışı görüntüsünün çeşitli matematik yöntemlerle belli bir ölçeğe göre küçültülerek özel işaretler yardımı ile bir plan üzerinde aktarılması işlemine haritalama, bu bilime ise kartoğrafya adı verilmektedir. Bir başka deyişle eğri yeryüzü şeklinin düz harita yüzeyi olarak ifade edilmesi ile haritalar elde edilir. Haritaların elde edilmesi için gerekli üç temel parametre vardır: Yerküre yüzeyinin matematiksel modeli (küremsi/ellipsoid/geoid) Yerküre üzerinde haritalanacak bölgenin matematiksel modeli (datum) Projeksiyon Sistemi Şekil 13: Datça Haritaları Haritada Ölçek Bir bölgenin harita veya plânının yapılabilmesi, ancak çalışma alanının küçültülerek bir düzleme aktarılması ile mümkün olacaktır. Çünkü haritası veya plânı çizilecek yerin büyüklüğünde bir kağıt bulmak ve kullanmak imkansızdır. Bunun için çizilecek yerlerin eşit oranlarda küçülterek çizilmesi gerekir. İşte bu plan ve haritalar çizilirken, arazide gerçekte kapladığı büyüklüklerin ne kadar küçüldüğünü gösteren orana ölçek adı verilir. Plân ve haritaların hepsinde ölçek bulunmalıdır. Ölçeklerine göre haritalar: 1. Büyük Ölçekli Haritalar: Çalışma sahası küçük olan ve detaylı gösterimlerin yapıldığı ulusal jeodezik ve kartografik çalışmalarda kullanılan haritalardır. Ölçekleri yapılacak haritanın plan veya topoğrafya haritası olmasına göre değişmektedir. Büyük ölçekli mekânsal bilgilerin ve haritaların kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek veya tüzel kişilerce üretilmesi veya ürettirilmesi durumunda Harita Genel Komutanlığı tarafından hazırlanmış olan Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği (BÖHHÜY) esas alınarak yapılmaktadır. a. Plânlar: Ölçeği 1/ e kadar olan haritalardır. Şehrin imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir. b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/ ile 1/ arasında olan haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir. 2. Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/ ile 1/ arasında olan haritalardır. 3. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/ den küçük olan haritalardır. Bu haritalar Dünya nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösteren haritalardır. 13

14 Küçük Ölçekli Haritalar Ölçek paydası küçük Gösterilen alan dar Ayrıntı fazla Bozulma az Harita alanı geniş (aynı bölge için) İzohipsler arası yükselti farkı az (10-20 m gibi) Büyük Ölçekli Haritalar Ölçek paydası büyük Gösterilen alan geniş Ayrıntı az Bozulma fazla Harita alanı dar (aynı bölge için) İzohipsler arası yükselti farkı fazla ( m gibi) Türkiye 1/ İstanbul 1/ Temel olarak iki tip ölçek gösterim şekli vardır; Şekil 14: Büyük ve küçük ölçekli haritaların farkları a. Kesir Ölçek: Haritalarda kullanılan küçültme oranlarının basit kesirlerle ifade edilmesiyle oluşan ölçek çeşitidir. 1/25.000, 1/ , 1/ birer kesir ölçektir. Kesir ölçeğin gösterim biçimi 1/ olacağı gibi, 1: şeklinde de olabilir. Ölçek Kesir ölçekte pay ile paydanın birimleri aynıdır. Uzunluk birimi olarak santimetre (cm) kullanılır. Örneğin bir haritanın köşesinde Ölçek: 1/ yer almış olsun. Bu kesir ölçeği gerçek uzunlukların her birinin kez küçültülerek düzleme geçirildiğini ifade eder. Diğer bir ifade ile, arazi üzerindeki cm (10 km) lik uzunluk harita üzerindeki 1 cm ye karşılık gelmektedir. Böylelikle ölçekten yararlanılarak iki yer arasındaki gerçek uzaklıklar haritalar üzerinden kolaylıkla hesaplanabilmektedir. Örneğin, 1/ ölçekli bir haritada iki şehir arası uzaklık 8 cm olsun. Bu iki şehrin birbirine olan gerçek uzaklığını: Gerçek Uzaklık = Haritanın Ölçeği x Haritadaki Uzunluk bağıntısı ile hesaplayabiliriz. Buna göre verilen örnekteki ölçek ve iki şehrin haritadaki uzaklığını çarparak hesaplanacak iki şehir arası gerçek mesafe: x 8 = cm = 240 km olarak hesaplanır. 14

15 b. Çizgi (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranının gösterildiği ölçek tipidir. Çizgi veya diğer bir adı ile grafik ölçek oran orantı sayesinde kesir ölçeğe çevirilebilir. Yukarıdaki şekilde grafik ölçeğe ait bir örnek görmektesiniz. Çizgi ölçekten kesir ölçeğe geçebilmek için öncelikle haritanızda yer alan çizgi (grafik) ölçeğinizin bölümlendirmesini cetvel yardımı ile ölçmeniz gerekmektedir. Örneğin km arasının harita çıktınız üzerinde cetvel ile 2 cm ölçüldüğünü varsayalım. Harita üzerindeki 2 cm lik kısmın 250 km ye karşılık geldiğini biliyoruz. Öyleyse haritadaki 1 cm lik kısmın gerçekte 125 km olacağını basit bir orantı ile kolaylıkla hesaplayabiliriz. Ölçek olacaktır. Harita Projeksiyonları Haritalar, üç boyutlu gerçek yeryüzü şeklinin düzlem üzerine izdüşürülmesi ile hazırlanmaktadırlar. Şekil 15: Yeryüzü şeklinin izdüşüm hali Yeryüzünün tamamını ya da bir kısmını belli özellikler korunarak düzleme aktarma genel anlamda bir yüzeyden bir başka yüzeye dönüşümdür ve projeksiyon olarak adlandırılır. Yerkürenin tamamı veya bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon sistemleri kullanılır. Meridyen ve paralellerden ibaret olan coğrafi sistem, bir küre ya da elipsoid üzerine kolayca çizilebilir. Fakat küre yüzeyindeki bütün ayrıntıların bir düzlem üzerine geometrik bağıntılarda hiç bozulma olmadan geçirilebilmesi mümkün değildir. İşte bu yeryüzünün bir düzleme aktarılması sırasında yaşanılan bozulmalara deformasyon adı verilir. Deformasyonlar alan, uzunluk veya açıda olabilmektedir. İdeal bir harita; bu deformasyon faktörlerinden arındırılmış olup, doğru ŞEKİLLERİ, SAHALARI, MESAFELERİ ve İSTİKAMETLERİ içeren özelliklere sahip olmalıdır. Bu özelliklerin bazılarını kapsayan haritalar muhtelif projeksiyon uygulamaları ile üretilmiştir. Açılma yüzeylerine göre harita projeksiyonları 3 e ayrılır; 15

16 Düzlemsel Konik Silindirik Şekil 16: Açılma yüzeylerine göre harita projeksiyonları İzdüşürülme yüzeylerinin konumuna göre ise 9 farklı projeksiyon çeşidi bulunmaktadır; Şekil 17: İzdüşürülme yüzeylerinin konumuna göre harita projeksiyonları 16

17 Bir projeksiyon; Datumu Projeksiyon tipi Projeksiyon parametreleri ile tanımlanır. Şekil 20: En yaygın kullanılan datum ve elipsoidleri Koordinat Sistemleri: Koordinatlar, bir noktanın belirli bir referans sistemi üzerindeki yerini, konumunu tanımlayan doğrusal ve açısal büyüklüklerdir. (a) Coğrafi Koordinat Sistemi: Yerin merkezi başlangıç noktasıdır. Yer 180 adet paralel ve 360 adet meridyen dairesi ile ifade edilir. Coğrafi Koordinat Sisteminde bir mevkinin belirtilmesi için meridyen ve paraleller kullanılır. Meridyen, bir paralel boyunca ana meridyenin (Greenwich 0 meridyeni) doğusuna veya batısına, paralel ise bir meridyen boyunca ekvatordan itibaren kuzey veya güneye doğru ölçülür. Meridyen ve paralellerin değeri kutuplara ve ekvatora göre meydana gelen açı değeridir. (b)georef Sistemi: Şekil 23: Coğrafi Koordinat Sistemi Rapor etme ve tespit için, paralel ve meridyenleri uygun bir form içinde gösteren bir sistemdir. Dünya coğrafi gridi diye de anılan bu sistem, projeksiyon tipi düşünülmeksizin paralel ve meridyenleri içeren herhangi bir haritaya uygulanabilir. Bu sistem hava savunması ve geniş alanlardaki hava harekatları için kullanılmak üzere meydana getirilmiştir. Keza Kara ve Deniz Kuvvetleri için de yardımcı ilave bilgileri kapsamaktadır. 17

18 Şekil 25: Georef Sistemi (c)grid Koordinat Sistemi 1947 yılından önce dünyada, standart bir grid sistemi yoktu. Yapılan çalışmalar sonucunda 80 derece kuzey ve 80 derece güney paralelleri arasında kalan bölge için Universal Transverse Merkator (UTM) grid sistemi meydana getirilmiştir. Grid sistemi, harita üzerine çizilmiş dikdörtgenlerden oluşan bir koordinat sistemidir. Dikdörtgenler birbirine dik ve eşit mesafeli 2 şer paralel hattan oluşmuştur. Hatlar arasındaki mesafe umumiyetle harita ölçeğindeki metre veya yarda gibi kati bir sayıyı gösterir. Bir grid, arazi üzerinde bulunan iki nokta arasındaki mesafe ve azimuth u süratle tespit etmeye olanak sağlar. Bazı haritalar birden fazla gridi kapsarlar bu durumda her grid, farklı bir renk ile gösterilir. Projeksiyon Tipleri Silindirik Projeksiyonlar Merkator Projeksiyonu Merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir: Meridyenler, birbirine paralel, eşit aralıklı ve düz çizgiler şeklindedir. Şekil 27: Merkator Projeksiyonu Paraleller, birbirine parelel olmasına rağmen kutuplara doğru gittikçe araları açılır. 60 derece paralelindeki, paralel dairelerinin birbirinden olan uzaklıkları ekvatordakilerin iki mislidir. Ekvatorda 1: ölçekli olan harita, 60 ıncı paralel dairesinde 1: ölçeklidir. 80 inci paralel dairesinde ise ölçek, 6 katına çıkar. Bu nedenden, 80 iinci paralel dairesinden kutuplara kadar olan kısmın haritaları yapılmaz. Meridyenler ve paraleller birbirine diktir. Meridyenleri aynı açı ile kesen hatlara Kerte hattı denir. Meridyenler birbirine paralel olduğu için kerte hattı doğrudur. Büyük daire ekvator hariç eğridir. Mesafeler ve sahalar dolayısıyla şekiller, kutuplar civarında aşırı derecede bozuktur. 18

19 Transverse Merkator Projeksiyonu Transverse merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir: Silindirin teğet olduğu meridyen, silindir ve dünyada ortak olduğundan, uzunlukta bir değişme meydana gelmez yani ölçek her yerde aynıdır. Merkez meridyenin yani silindire teğet olan meridyenin sağında ve solundaki saha kapsamındaki (3 veya 6 derecelik dilim) şekiller normaldir. Açılar doğru olup, kerte hattı kavislidir. Yönler doğrudur. 6 o lik dilimlerde ölçek faktörü m o =0,9996 iken 3 o lik dilimlerde (Gauss-Kruger) ölçek faktörü m o =1 dir. Universal Transverse Merkator (UTM) Projeksiyonu UTM projeksiyonu Amercan Military Services tarafından üretilmiş ve Transverse Merkator projeksiyonunu kullanan bir projeksiyon çeşitidir. Universal Transverse merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir: Projeksiyonda, teğet meridyen boyunca dünya üzerindeki uzunluklar projeksiyondaki uzunluklara eşit olur. Teğet meridyenden uzaklaştıkça deformasyon artar. Buna göre dünya, başlangıç meridyenleri 6 de bir değişen 60 dilime (zone) ayrılır ve referans enlemi ekvatordur. Her dilimin enlem genişliği 84 kuzey, 80 güney enlemidir. Her dilimin ayrı bir koordinat sistemi vardır. Dilim orta meridyenleri X ekseni, ekvator da Y eksenidir. İkisinin kesişimi başlangıç noktasıdır. X değerleri dünyadaki uzunluklarla aynı, Y değerleri ise dünyadakinden biraz büyüktür. Bu farkı azaltmak için X, Y değerleri mo = 0,9996 ile çarpılır. Y değeri başlangıç meridyeninin solunda negatif olur. Bundan kurtulmak için Y değerine eklenir. Bu durumda koordinatlara Sağa ve Yukarı değer denir. Uzunluk birimi metredir. Konik Projeksiyonlar Polikonik Projeksiyon Ekseni, koninin tepe noktasına gelecek şekilde dünya küresi üzerine geçirilen muhtelif koniler vasıtasıyla yapılan projeksiyondur. Polikonik projeksiyonu ile yapılan haritalar, aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir: Ekvator ve merkezi meridyen birbirine dik ve düz hatlar halindedir. Merkezi meridyenin her iki tarafındaki meridyenler, içe bükey kavisli olup, ekvatordan kutuplara doğru birbirlerine birleşecek şekildedir. Merkezi meridyen üzerinde, paralellerin aralıkları birbirine eşit fakat kavislidir. Merkezi meridyenin her iki tarafında 560 millik bir saha içinde, ölçekte ve saha üzerindeki hatalar %1 i aşmaz. Yönler doğrudur. 19

20 Kerte hattı eğridir. Lambert Konformal Konik Projeksiyon Dünya küresinin iki standart paraleli arasında bir koni vasıtası ile yapılan projeksiyonudur. Ölçek hata limitini en asgariye indirmek ve hakiki doğruluğu sağlamak için, standart paraleller arası 20 dereceyi geçmemelidir. Standart paraleller üzerinde ölçek tamamen doğru olup aralarındaki ölçek ise, muayyen bir derecede küçülür. Standart paraleller dışında ölçek gittikçe büyür. Lambert Komformal Konik projeksiyonun başlıca özellikleri şunlardır: Meridyenler kutuplarda kesişen düz doğrulardır. Paraleller merkezi aynı olan yay parçalarıdır. Standart paraleller boyunca ölçek sabittir. Bu paraleller arasında bütün istikametler takriben doğrudur. Büyük daireler oldukça düz hatlar halindedir (uzun mesafelerde kavislidirler). Kerte hattı hafifçe eğridir. Düzlemsel (Azimutal) Projeksiyonlar Düz projeksiyonlardan en popüleri Gnomonik projeksiyonlardır. Yeryüzü üzerinde seçilmiş olan herhangi bir noktaya teğet olarak düz bir satıh konularak elde edilirler. Bu projeksiyon ile elde edilen haritada teğet noktasından uzaklaştıkca, büyük bozulmalar meydana gelir. Projeksiyonun en önemli özelliği büyük dairenin düz bir hat şeklinde olmasıdır. Bu özellik, dünya üzerindeki 2 nokta arasında en kısa mesafeyi verir. Bu nedenle kutuplara yakın olan uçuşlarda bu tip projeksiyonla yapılmış haritalar kullanılır. Sathın dünya üzerine teğet olarak konduğu noktaya göre Gnomonik projeksiyonlar; Kutbi Gnomonik (satıh kutuplara teğet), Ekvator Gnomonik (satıh ekvatora teğet) ve Eğik Gnomonik (satıh dünya küresine eğik durumda ve herhangi bir noktaya teğet) olarak adlandırılırlar. Gnomonik projeksiyonlarin başlıca özellikleri şunlardır: Meridyenler düz bir hat halindeki doğrulardır. Paraleller eşit aralıkta olmayıp; kutbi gnomonikte daire, ekvator ve eğik gnomonikte ise kavisli şekildedir. Büyük daireler düz hat halindedir. Kerte hattı eğridir. Teğet noktasından uzaklaştıkça şekil ve sahalar fazlaca bozulur. Projeksiyon Parametreleri Bir projeksiyon sisteminin 5 farklı parametresi vardır. Bunlar: Standart parallel: Elipsoid üzerindeki ve harita projeksiyonu üzerindeki birbirine eşit çizgi Central meridian: Başlangıç meridyeni False easting, False northing: Negatif koordinat değerlerinden kurtulmak için kullanılan sabitler Scale factor: Deformasyonu azaltmak için kullanılan katsayı, ölçek faktörü Units of measure: Ölçü birimi 20

21 Datum Dönüşümü Farklı datumlara sahip verilerin aynı çalışma kapsamında kullanımı esnasında verilerin üst üste çakışmaması, çakışsa bile olması gereken yerden farklı bir noktada gitmesi kaçınılmaz olacaktır. İşte bu veri uyuşmazlığının ortadan kaldırılması veya isteğe bağlı olarak referans sisteminin değiştirilmesi için bir referans sisteminden diğerine dönüşüm işlemine datum dönüşümü adı verilir. Dönüşüm işlemi bir noktanın herhangi bir referans sistemindeki koordinatlarının, başka bir referans sistemindeki koordinatlara dönüşümü (ED 50 den ITRF96 ya) olabileceği gibi (Coordinate Transformation), koordinat referans sistemini değiştirmeden diğer sisteme dönüşüm (Coğrafi koordinatlardan TM grid koordinatlara) şeklinde de olabilmektedir (Coordinate Conversion). 21

22 Bölüm 2: Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Veri Yapısını Anlamak Vektör Veri Tipleri ve Yapısı Raster Veri Tipleri ve Yapısı Raster ve Vektör Verilerin Farklılıkları Raster ve Vektör Verilerin Avantajları- Dezavantajları 22

23 Bölüm 2: Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Veri Yapısını Anlamak Coğrafi Bilgi Sistemlerinde veri yapısını kavrayabilmek için her şeyden önce coğrafi bilginin açıklanması gerekmektedir. Çünkü coğrafi bilgi dünya üzerindeki herhangi bir varlık için bilgiler vermektedir. Coğrafi Bilgi, birbirleriyle bağlantılı üç ayrı bilgiden oluşur: Coğrafi Konum (Koordinat) Bilgisi: Konumsal bilgi türüdür. Coğrafi varlığın yer yuvarına ilişkin belli bir datum (referans sistemi) ve projeksiyon düzenindeki konum (koordinat) bilgisidir. Öznitelik Bilgisi: Coğrafi varlığa ilişkin öznitelik değeri bilgisidir. Topolojik Bilgi: Matematik biliminin bir alt dalı olan Topoloji bilimi esasları çevresinde; bir coğrafi varlığın, diğer coğrafi varlıklara göre komşuluk ilişkileri (sağında, solunda, başında, sonunda, vb.) hakkındaki bilgilerdir. Coğrafi bilgi içerisinde yer alan bu özellikler Coğrafi Bilgi Sistemlerinde kullanılan ya da kullanılacak olan coğrafi veriler için önem arz eder. Çünkü coğrafi verileri hem belli bir konum ile ilişkilendirmek hem de coğrafi verilerin detay bilgilerinden farklı ürünler elde etmek yapılan çalışmalara ait önemli unsurlardandır. Bu itibarla coğrafi veri yapısını iki grupta incelemek gerekir: Mekansal Bilgi: Özelliklerin ya da coğrafi varlıkların yerini, şeklini ve diğer mekansal veriler ile ilişkilerini belirler. Coğrafi konum ve topolojik bilgi bu grup içerisinde yer almaktadır. Mekânsal Veri Tanımlayıcı (Mekânsal Olmayan) Veri Tanımlayıcı Bilgi: Özelliklere ya da coğrafi varlıklara ait bilgilerin veri tabanında tutulması ile oluşan bilgilerdir. Bir başka deyişle Coğrafi Bilgi Sistemlerinde kullanılan haritalara ait verilerin özellikleri ile ilgili detayları içeren bilgilerdir. Vektör Veri Tipleri ve Yapısı Vektörel Veri, formatında konuma ait veriler; nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat değerleriyle depolanırlar. Nokta özelliği tekbir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir (Elektrik Direkleri, Yangın Muslukları, Kuyular gibi). Çizgi özelliği, bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler (Dereler, Yollar, Elektrik Hatları gibi). Alan özelliği ise, başlangıç ve bitiş noktası aynı olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler (Parseller, Binalar, Arazi Kullanımı gibi). Vektörel veriler için iki temel depolama yöntemi vardır: Spagetti ve Topolojik veri modelleri Spagetti Veri Depolama Yöntemi Spagetti veri depolama yönteminde, nokta, çizgi ve alan türündeki vektör veriler, temsil ettikleri detayı oluşturan nokta ya da noktalar kümesi şeklinde detayı tanımlayan tek anlamlı bir kod (detay kodu) ve detay türü (nokta, çizgi, alan) ile birlikte depolanır. Aynı ya da farklı detayların çakışması ya da komşu olması durumlarında ortak kenar ve/veya noktalar her detay tekrarlanarak depolanır. 23

24 Topolojik Veri Depolama Yöntemi Topolojik veri depolama yönteminde, detaylar arasındaki komşuluk, yön, çakışma,bağlantı gibi mekansal ilişkiler tanımlanır. Ayrıca komşu, kesişen ve çakışan detayların ortak nokta ve kenarları bir kez daha depolanarak, spagetti yönteminde karşılaşılan binme, boşluk, kopukluk taşma gibi gibi geometrik hatalar elemine edilmiş olur. ESRI vektör formatları (Coverage, Shapefile ve Feature Class) topolojik veri modellerine birer örnektir. Raster Veri Tipleri ve Yapısı Raster Veri, formatında konuma ait veriler ise; hücrelere bağlı olarak temsil edilir. Aynı boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşurlar. En küçük birim pixel olarak tanımlanır. Raster verilerde verinin hassasiyeti pixel boyutuna göre değişen çözünürlük (resolution) özelliği ile tanımlanır. Raster veride her pixel bir değere sahiptir. Bu değer bazen coğrafi bir özelliğe ait kod değeri olarak tanımlanabilir ve ESRI Grid formatında bu kod değeri Value Attribute Table (Vat) yapısında depolanır.ya da o pixel renk aralığında bir değeri taşır. Göl detayının vektörel olarak temsili.göl ile dış çevre kıyı çizgisi ile ayrılmaktadır Aynı gölün raster olarak temsil edilmiş hali.rasterlarda hücreler,coğrafi bilgiyi vermek üzere kodlanmıştır 24

25 Raster ve Vektör Verilerin Farklılıkları, Avantajları-Dezavantajları Raster verilerin veri depolama hacmi vektör verilere göre oldukça büyüktür. Bazı konumsal analizler (Bindirme analizleri, Alan hesaplamaları ve yakınlık analizleri gibi) raster veri formatında daha kolaydır. Verilerin hassasiyeti raster verilerde pixel size ile orantılı olduğu için hassas çalışmalarda veri kayıplarına neden olabilir. Vektörel veri formatında grafik objeleri tanımlayan öznitelik bilgilerine ulaşma ve güncelleme daha kolaydır. Vektörel veriler coğrafi varlıkların kesin konumlarını tanımlamada son derece yararlı verilerdir. Ancak, süreklilik özelliği gösteren coğrafi varlıkların, örneğin; toprak yapısı, bitki örtüsü, jeolojik yapı ve yüzey özelliklerindeki değişimlerin ifadesinde daha az kullanışlı bir model olarak bilinir. Vektörel verilerde grafik objeleri tanımlayan öznitelik bilgilerine ulaşma, bu bilgileri güncelleme ve düzeltme mümkün ve daha kolaydır. Parsel Bina Yol Bina Arazi Göl Vektör ve raster veri modellerinden biri genelde CBS uygulamasının biçimine göre tercih edilerek kullanılır. Ancak günümüzde her iki model aynı anda da kullanılabilmektedir. Vektör ve raster verilerin yukarıda da açıklandığı gibi birbirlerine göre üstün ve zayıf yönleri vardır. 25

26 NOTLAR

27 Bölüm 3: ArcGIS Mimarisi ve ArcGIS for Desktop a Giriş ArcGIS Mimarisi ArcGIS for Desktop a Giriş 27

28 Bölüm 3: ArcGIS Mimarisi ve ArcGIS for Desktop a Giriş ArcGIS Mimarisi ArcGIS, Coğrafi Bilgi Sistemi konusunda, masaüstü, server, web kullanıcıları ve arazi çalışanları için ölçeklendirilebilir bir yapı sunmaktadır. ArcGIS ürünleri temelde 5 sınıfa ayrılmaktadır; ArcGIS for Desktop İleri düzey Coğrafi Bilgi Sistemi çalışmaları için 3 ürün sunmaktadır; ArcGIS Desktop for Basic (ArcView), ArcReader ın yalnızca görüntüleyebildiği ve çıktı alabildiği harita ve verileri oluşturur. Aynı zamanda ArcView ile veriler sorgulanabilir; uzaklık, kesişim, harita objelerinin kapsanıp kapsanmaması gibi mekânsal ilişkilerin analizi yapılabilir ve belli başlı noktalarda ne kadar farklı veri türünün birbiriyle ilişkili olduğunun araştırması yapılabilir. ArcGIS Desktop for Standart (ArcEditor), ArcView in sağladığı tüm fonksiyonları sunarken, buna ek olarak veri üretimi ve veri güncelleme araçlarını sunar. Bu özelliklerin yanı sıra ArcEditor versiyonlama ve çevrimdışı güncellemeyi içerir. Versiyonlama, çok kullanıcılı bir eş zamanlı güncellemeye olanak sağlarken, çevrimdışı güncelleme de verinin veri tabanından kaydının alınması (check out), ait olduğu kategori sütununda güncellenmesi ve tekrar veri tabanına aktarılması (check in) işlemlerine olanak sağlar. ArcGIS Desktop ürünlerinin en tepesinde ArcGIS Desktop for Advanced (ArcInfo) yer almaktadır. ArcInfo bizlere ArcEditor ün sunduğu tüm fonksiyonları ve buna ek olarak mekânsal analiz araçlarının tam bir setini sunar. ArcInfo aynı zamanda ArcInfo Workstation paketiyle de gelen bir yazılımdır. ArcView, ArcEditor ile ArcInfo yazılımları genel bir kullanıcı arayüzü paylaşır ve harita ile veri değişimini ücretsiz olarak gerçekleştirir. Hangi ArcGIS Desktop ürününün sizin için uygun olduğunu aşağıdaki matrise bakarak belirleyebilirsiniz. 28

29 ArcGIS for Server Coğrafi Bilgi Sistemi ile oluşturulmuş haritaları web servisleri olarak sunmayı ve web uygulamaları oluşturmayı sağlar. Ayrıca kurumsal veri tabanı yönetimini sağlar. ArcGIS for Mobile arazi çalışmaları için özel araç ve uygulamalara sahiptir. ArcGIS Engine C++,.NET veya Java kullanan uygulama geliştiricilere yazılım bileşenleri kütüphanesi sağlamaktadır. ArcGIS Online kendi web uygulamalarınızda kullanabileceğiniz, ESRI ve ortakları tarafından yayınlanmış haritaların bulunduğu, web üzerinden ulaşılabilen bir kütüphanedir. ArcGIS for Desktop a Giriş Basic, Standard ve Advanced yazılımlarına tam olarak entegre edilmiş ek modüller ile (extensions) ArcGIS Desktop ın yeteneklerini arttırmak mümkündür. Bu modüller aşağıda genel yetenekleri ile açıklanmışlardır: ArcGIS Spatial Analyst modülü güçlü mekansal modelleme ve hücre bazlı raster verileri oluşturmaya, haritalamaya, sorgulamaya izin veren analizlere sahiptir. Spatial Analyst ile kullanıcılar herhangi bir katman üzerinde (nokta, çizgi, alan) belirli oranda mesafe analizi, nüfus yoğunluk analizleri, kimyasal konsantrasyonların dağılımı gibi birçok analiz gerçekleştirebilirler. Daha önce araziden toplanmış olan, örneğin kuyulara ait tuz yoğunlukları Spatial Analyst modülü ile yüzeye 29

30 çevrilebilmekte, hatta Spatial Analyst ilgili arazinin her tarafından örnek nokta alınamayacağı düşünülürse ölçülemeyen bu lokasyon değerlerini de tahmin etmek için kullanılan bir modül olarak karşımıza çıkmaktadır. Şekil 17: ArcGIS Spatial Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş mekansal analizler ArcGIS 3D Analyst mekansal veri (spatial data) diye adlandırılan coğrafi nesneleri 3 boyutlu olarak görmeyi sağlar. 3D Analyst modülü ile arazi içerisinde fly ismi verilen araç ile dolaşılabilir, fotoğraflar çekilebilir, hatta dolaşırken video kaydı da yapılabilir. Aynı zamanda daha önce çizilmiş olunan binalar 3 boyutlu olarak yükseltilebilmekte, kuyular kendi derinliklerinde gösterilebilmektedir. Ayrıca 3D Analyst araçları ile alan ve hacim hesabı (area and volume), görünürlük analizi (visibility) gibi uygulamalar da yapılabilmektedir. (Bir zirveden hangi alanlar görülebilir? 2 numaralı kuleden 1 numaralı kule görülebilir mi? Yeryüzünde ne kadar tepe var? Yeryüzüne düşen bir su damlası hangi güzergahı takip ederek akarsu yatağına katılacak? gibi soruların hepsine 3D Analsyt modülü ile cevap bulmak mümkündür.) Şekil 18: ArcGIS 3D Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş 3 boyutlu modeller ArcGIS Geostatistical Analyst modülü istatistiksel metodları kullanarak araziden toplanan coğrafi nesnelere ait ölçüm değerlerini değerlendirerek yüzeyler oluşturur. Geostatistical Analyst 30

31 modülü ile sahaya ait verilerin dağılımı, birbirleriyle ilişkileri görülebilmekte ve farklı veri türleri ile karşılaştırmaları yapılabilmektedir. Spatial Analyst te olduğu gibi örnek değer toplanamayan lokasyonlarda değer tahmini yapabilmeyi sağlamaktadır. Bir bakıma olasılıkları tahmin etmek için kullanılan bir modüldür de denilebilir Geostatististiacal Analyst için. Gesotatistical Analyst modülü sonuç ürününün kalitesi bakımından daha geniş seçenekler sunmasının yanı sıra ortaya çıkacak ürün için hem daha fazla parametre seçeneği sunmakta hem de yüzey oluştururken istatistiksel metotları kullanmaktadır. Şekil 19: ArcGIS Geostatistical Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş uygulamalar ArcGIS Network Analyst modülü yol ağlarının gerçekçi bir biçimde modellenmesini ve bu modeller üzerinde güzergâh analizleri gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. En kısa yol, en yakın hizmet tesisinin bulunması, maliyet analizleri ve filo yönetimi gibi tüm ağ analizleri bu modül ile gerçekleştirilebilmektedir. Şekil 20: ArcGIS Network Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş rota analizleri ArcGIS Tracking Analyst modülü zaman içerisinde değişim gösteren veya yer değiştiren objelerin haritalanmasında kullanılmaktadır. Tracking Analyst ile geçmiş ve geleceğe dair zamansal analizler gerçekleştirilebilmekte ve bu değişimleri animasyon haline getirilebilmektedir. 31

32 Şekil 21: ArcGIS Tracking Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş animasyonlar ArcGIS ArcScan modülü 1 bit veya 8 bitlik taranmış görüntüleri vektör tabanlı katmanlara dönüştürebilmek için araçlar sağlarken, aynı zamanda çalışılan görüntünün raster hücrelerinin seçilmesine ve güncellenmesine, hatta temizlenmesine olanak tanımaktadır. Şekil 22: ArcGIS ArcScan Modülü ile haritanın otomatik olarak sayısallaştırılması ArcGIS Schematics modülü ArcGIS yazılımı üzerinde oluşturulan ağ yapılarını kullanarak geniş alanlar üzerindeki şebekelerin tek hat ve prensip şemalarını oluşturmak için kullanılmaktadır. ArcGIS Schematics, ArcGIS ürünleri ile kurulmuş olan elektrik, telekom, su, kanalizasyon ve doğalgaz gibi altyapı uygulamalarının yanında lineer olan herhangi bir ağ yapısı üzerinde de kullanılabilmektedir. 32

33 Şekil 23: ArcGIS Schematics Modülü ile oluşturulmuş otobüs hatları şeması ArcGIS Maplex modülü ileri düzey kartografik etiketlendirme için hızlı ve pratik çözümler sunmaktadır. Maplex, yazı ve etiketler arasında çıkabilecek çakışmaları çözerken, öteleme, yığma, otomatik yazı tipi küçültme, eğikleştirme ve kısaltma isimlerinin kullanılması ile etiketlerin en uygun yerlere yerleşmesini sağmaktadır. Yüksek kalitede kartografik sunumlar elde etmek için Maplex mutlaka kullanılmalıdır. Şekil 24: ArcGIS Maplex Modülü ile otomatik harita etiketlendirmesi ArcGIS Data Interoperability modülü yaygın olarak kullanılan 150 den fazla formatın ArcGIS formatına dönüşümünü sağlamaktadır. Bu modülün ana özelliği, her bir CBS veri formatını direkt erişilebilir veri kaynağı olarak ekleyebilmesidir. Aynı zamanda ArcGIS Data Interoperability ile ArcGIS kullanıcıları verilerini 80 den fazla desteklenen veri formatına export edebilmektedirler. ArcGIS Data Interoperability modülü, ESRI ve Safe Software işbirliği ile yapılandırılmıştır. Yazılım Safe Software in popüler FME ürünü üzerine kurulmuştur. ArcGIS Data Interoperability Modülü ile kullanıcılar; Standart FME formatlarını doğrudan okuyabilmektedirler. (TAB, MIF, E00, GML,..vs). FME destekli veri tabanlarına bağlanabilmekte ve bu veri tabanı bağlantılarından mevcut verileri okuyabilmektedirler (MySQL, PostGIS gibi). FME birleşik veri kaynaklarını tanımlayabilmekte ve bu verileri okuyabilmektedirler. Veri tabanı yönetim sistemleri ile shape dosyaları arasında öznitelik bilgilerini birleştirebilmektedirler. 33

34 Her feature class ı FME nin desteklediği veri formatlarına export edebilmektedirler. ArcGIS destekli verileri her FME formatlı veya destekli veri tabanına yüklemek, işlemek ve export etmek için geoprocessing yapısı içindeki FME ortamını kullanabilmektedirler. 34

35 Bölüm 4: ArcMap ve ArcCatalog Kullanımı ArcMap Arayüzüne Giriş ve ArcMap te Veri Görüntüleme-İnceleme Semboloji ve Etiket Kullanımı ArcCatalog Arayüzüne Giriş Tematik Orman Haritası Oluşturma 35

36 Bölüm 4: ArcMap ve ArcCatalog Kullanımı ArcMap Arayüzüne Giriş ve ArcMap te Veri Görüntüleme-İnceleme Uygulama4a 1 C:\OMAE\Konu04 klasöründe bulunan Uygulama4a.mxd dosyasını açınız. 2 Açılan ArcMap arayüzünde bulunan Table Of Contents (İçerik Tablosu) penceresinde; Ormancılık çalışmalarında kullanılan Yerleşim, Nehir, Yol, KKMP Meşcere (Köprülü Kanyon Milli Parkı) gibi vektör katmanlarına ek olarak KKMP_Dem ve Hillshade gibi sayısal yükseklik modeli ve gölgelendirme haritası bulunmaktadır. 3 Bu katmanları İsimlerinin sol tarafında bulunan tikleri kullanarak katmanları görünür ve görünmez (Visible-Unvisible) yapınız. 4 Katmanlar üzerinde (Örneğin; KKMP_Mescere) sağ klik > Open Attribute Table seçeneğine tıklayarak tablo verilerini gözlemleyiniz. Gözlemledikten sonra açılan Table penceresini kapatınız. 36

37 Not: Katman seçili iken CTRL + T kısayolu ile katmanın tablosunu açabilirsiniz. Diğer bir kısayol ise Katman üzerinde CTRL + Çift Sol Klik kısayolu ile de katmanın tablosunu açabilirsiniz. 5 Standard araç çubuğu üzerindeki araçları inceleyiniz. 6 Bu araç çubuğu üzerindeki araçlar ile; Yeni ve boş bir ArcMap arayüzü açabilir (New CTRL+N), varolan arayüzü kaydedebilir (Save CTRL + S), çıktı alabilirsiniz. 7 Ek olarak seçili elementleri kesip (Cut CTRL + X), kopyalayabilir (Copy CTRL + C), yapıştırabilir (Paste CTRL + V) ve silebilirsiniz (Delete Delete). 8 Yaptığınız adımları geri (Undo CTRL + Z) ve ileri (Redo CTRL + Y) alabilirsiniz. 9 Klasörlerinizde bulunan verileri ekleyebilir (Add Data), Esri nin yayınlamış olduğu altlık haritaları (Add Basemap) ArcMap arayüzünde açabilirsiniz. 10 Ayrıca Ölçek bölümünden ölçeğe müdahale edebilirisiniz. 11 Editör araç çubuğuna erişebilir, Table Of Contents, Search, Catalog, ArcToolbox, Python ve ModelBuilder pencerelerini açabilirsiniz. 12 Tools araç çubuğu üzerindeki araçları inceleyiniz. 13 Buradaki araçlar ile; haritaya yaklaşıp (Zoom In Mouse tekerleğini ileri doğru hareket ettirerek) uzaklaşabilir (Zoom Out Mouse tekerleğini geriye doğru hareket ettirerek), harita üzerinde kaydırma/gezinti (Pan Mouse tekerleğine basarak/ klavyeden C) yapabilir, tüm katmanları tek bir görünüme sığdırabilir (Full Extent), sabitlenmiş şekilde yaklaşma/uzaklaşma (Fixed Zoom In/Out) yapabilirsiniz. 14 Mekansal nesneler döküman/url (Hyperlink) ekleyebilir, girdiğiniz XY koordinat değerlerine (Go To XY) gidebilirsiniz. Semboloji ve Etiket İşlemleri 15 Katmanların sembolojisini Table Of Contents penceresinde katman isminin altında bulunan harita gösterimlerinde iki kez sol tıklayarak Symbol Selector penceresini açınız. 37

38 16 Açılan bu pencerede her katman için aşağıdaki gibi değişiklik yapınız. 17 Yerleşim katmanını ismine sol klik ile basılı tutarak KKMP_Mescere katmanının altına sürükleyip bırakınız, oluşan değişikliği gözlemleyiniz. 18 Ardından tekrar Yerleşim katmanını sürükle bırak yöntemi ile en üste taşıyınız. 19 Katmanların ve Data Frame nin isimlerini (katman ismi seçili iken klavyeden F2 ye basarak) aşağıdaki gibi değiştiriniz; 38

39 20 KKMP Meşcere katmanını Layer Properties>Symbology>Categories>Unique Values ile Value Field kısmına MES_TIP sütununu seçiniz, ardından Add All Values butonuna tıklayınız.bu sayede MES_TIP yani meşcere tipleri sütununda yazan her bir eşsiz değere/ifadeye göre renklendirme yapmış oldunuz. OK butonuna tıklayıp pencereden çıkınız. 21 Labels sekmesinde yine MES_TIP sütununa göre etiketlendirme yapınız. 39

40 22 Tools araç çubuğu, Add Data açılır okunadan Add Basemap fonksiyonu ile arayüze Esri tarafından ücretsiz sunulan bir altlık harita ekleyiniz. Topographic altlık haritasını ekleyebilirsiniz. 23 KKMP Meşcere katmanına, KKMP_tablo.xls çalışma kitabında, KKMP_Mescere_Join$ çalışma sayfasınında bulunan Bolmecik1 sütununu kullanarak Join yapınız. Join Data penceresine KKMP_Mescere katmanı üzerinde sağ klik>joins & Relates>Join seçeneğinden ulaşabilirsiniz. 40

41 Burada KKMP_Mescere katmanına dışarıda hazır halde bulunan MS Excel 2003 ortamındaki bir sütun yardımı ile (ortak sütun/bolmecik1) tablosal birleştirme işlemi uygulanacaktır. 24 Choose the table ile başlayan 2. Komut alanında Browse butonuna tıklayınız ve burada C:\OMAE\Konu04\Veri adresinde bulunan KKMP_tablo dosyasının içerdiği KKMP_Mescere_Join tablosunu seçiniz. 25 Geri kalan 1. ve 3. adımlarda BOLMECIK_1 sütununu seçiniz ve OK butonuna tıklayınız. 26 KKMP Meşcere katmanının tablosunu açınız ve gereksiz/iki kez yazılmış sütunlar üzerinde sağ tıklayarak Turn Fields Off seçeneğine tıklayınız. Sütunlar gizlenmiş olacaktır. 41

42 27 Son olarak düzenlenmiş proje dosyanızı File>Save As seçeneği ile Konu04>Verilerim klasörüne Uygulama4a.mxd ismiyle farklı kaydediniz. ArcCatalog Arayüzüne Giriş 1 ArcCatalog arayüzünü açınız. 2 Folder Connection üzerinde sağ klik> Connect to Folder fonksiyonu ile Konu04>Veri klasörüne bağlantı sağlayınız. 3 Burada bulunan verilerin (Örneğin; KKMP_Mescere) Preview sekmesinden ön izlemesini yapınız. 4 Catalog Tree penceresini, pencerenin sağ üst kısmında bulunan X işareti ile kapatınız. 5 Sonra Windows sekmesinden Catalog Tree seçeneğine tıklayarak pencereyi açınız. 42

43 Tematik Orman Haritası Oluşturma ve Çıktı İşlemleri Uygulama4b 1 Uygulama4b.mxd dosyasını açınız. 2 KKMP Meşcere katmanını sağ klik>layer Properties penceresinde bulunan Display sekmesi Transparent özelliğini kullanarak %50 transparan/saydam yapınız. 3 View>Layout seçeneği ile kartogarfik tasarımın yapıldığı Layout görünümüne geçiniz. 4 File>Page and Print Setup seçeneğinden kağıt ve yazıcı ayarlarınızı isteğinize göre (Örneğin; A3) düzenleyiniz. 43

44 5 Layout görünümde sayfanızı yeniden A3 olarak boyutlanan kağıt üzerinde köşelerden eşit boşluklar kalacak şekilde hizalayınız. Bu işlem için çerçeve seçili iken sağ klik>distribute>fit to Margins seçeneği ile kağıt üzerinde uygun şekilde konumlandırınız. 6 Çerçeve seçili iken sayfa üzerinde sağ klik>full Extent seçeneğine tıklayarak haritanın tam olarak görüntülenmesini sağlayınız. Not: Aşağıdaki adımlarda eklenecek olan harita bileşenlerinin (kuzey oku,lejand, ölçek gibi) özellikleri oluşturulan nesne üzerinde sağ klik > Properties seçeneği ile değiştirilebilir. 7 Ardından Insert sekmesinden kuzey oku (North Arrow) ekleyiniz. Açılan North Arrow Selector penceresinden uygun bir kuzey oku seçip OK butonuna tıklayınız. Ekrana gelen kuzey okunu haritanın sağ üst köşesinde konumladırınız. Eğer küçük bir kuzey oku oluştuysa köşelerinden büyütünüz. 44

45 8 Insert sekmesinden Legend seçeneğine tıklayınız. Açılan Legend Wizard penceresinde sihirbazın adımlarını takip ederek eklemek istediğiniz lejandın ayarlamalarını yapınız. 9 Son olarak Insert sekmesiden Scale Bar seçeneğine tıklayınz ve ölçek çubuğu ekleyiniz. Scale Bar Selector penceresinden uygun bir ölçek çubuğu seçip OK butonuna tıklayınız. 10 Insert>Title seçeneğine tıklayınız. Gelen Insert Title penceresinde Köprülü Kanyon Milli Parkı Meşcere Sınırları Haritası yazıp, OK butonuna tıklayınız. Ve sayfa üzerinde uygun konumlandırmasını yapınız. 45

46 11 Logo veya başka bir resim eklemek için Insert>Picture seçeneğine tıklayarak ekleyebilirsiniz. Eklediğiniz harita bileşenlerinin harita üzerinde uygun konumlandırmasını yapınız. 12 File>Export Map penceresinden.jpeg formatında 300 dpi olarak C\OMAE\Konu04 klasörüne meşcere sınırları haritası isminde dijital çıktı alınız. 46

47 Bölüm 5: Orman Haritalarının Hazırlanması Orman Haritalarının Coğrafi Koordinatlandırılması Projeksiyon Tanımlama Projeksiyon Dönüşümü 47

48 Bölüm 5: Orman Haritalarının Hazırlanması Orman Haritalarının Coğrafi Koordinatlandırılması Uygulama5a 1 C\OMAE\Konu05\Uygulama5a.mxd dosyasını açınız. 2 Bookmarks sekmesinden Sol Üst Koordinat seçeneğine tıklayınız. 3 Customize>Toolbars>Georefencing araç çubuğuna erişim sağlayınız. 4 Georeferencing araç çubuğu açılır okundan Auto Adjust seçeneğinin çekini kaldırınız. 5 Add Control Points aracı ile sol üstteki 2 eksenin birleştiği yerde once sol klik ardından sağ klik>input X and Y seçeneğine tıklayarak aşağıdaki değerleri giriniz. 48

49 6 Diğer noktalara da Bookmarks yardımı ile giderek nokta atınız. Köşelerde yazan değerleri giriniz.(sağ Üst) 7 Koordinat girişleri tamamlandıktan sonra Georeferencing>View Link Table seçeneğine tıklayınız. Bu link/koordinat tablosunda yer alan Auto Adjust seçeneğinin çekini onaylayınız. Hata değerinizi gözlemleyiniz. Şu an yaklaşık olarak 3.8 metrelik bir koordinatlandırma hatası bulunmaktadır. Link tablosunu kapatınız. 8 Katman üzerinde sağ klik > Zoom To Layer seçeneğine tıklayarak kaybolan haritaya yaklaşınız. 9 Georeferencing araç çubuğu açılır okunda yer alan Rectify seçeneğine tıklayınız. 10 Açılan Save as penceresi ile koordinatlı haritayı farklı kaydediniz. Output Location kısmını Konu05\Verilerim olarak tanımlayınız. Name kısmını ise rect_kutahya_j23_cavdarhisar olarak tanımlayıp kaydediniz. Output Location yeri için C\OMAE klasöürünü Folder Connection olarak belirleyiniz. 49

50 Projeksiyon Tanımlama 11 Windows>ArcCatalog arayüzünü açınız. C\OMAE\Konu05\Verilerim klasörüne erişim sağlayınız. rect_ Kutahya_J23_Cavdarhisar katmanı üzerinde sağ klik>properties seçeneğine tıklayınız. 12 Açılan Raster Dataset Properties penceresinde Spatial Reference bölümünde yer alan Edit butonuna tıklayınız. 13 Ardından açılan Spatial Refence Properties penceresinde Search kısmında European Datum 1950 UTM Zone 35N ifadesini yazınız ve çıkan klasörden aradığınız sonucu seçip OK butonuna tıklayınız. Bu sayede projeksiyon sistemleri tanımlanmış oldu. 50

51 14 Raster Dataset Properties penceresinde OK butonuna tıklayınız ve kapatınız. 15 Oluşan yeni koordinatlı haritayı ArcMap e sürükleyip bırakarak ekleyiniz. Eski paftayı sağ klik> Remove seçeneği ile kaldırınız. 16 Eğer ölçek kısmı aktif olmadıysa Georefencing Uygulaması ismni verilmiş Data Frame üzerinde sağ klik>properties seçeneğine tıklayınız. Bu pencerede Coordinate System sekmesine tıklayınız ve Layers yazan klasörün altında bulunan European Datum 1950 UTM Zone 35N projeksiyonunu seçiniz ve OK butonuna tıklayarak pencereyi kapatınız. Ölçek kısmını gözlemleyiniz. 51

52 Projeksiyon Dönüşümü 17 Oluşan yeni veriye ait projeksiyon sistemini ArcCatalog>Raster Dataset Properties>Edit>Spatial Reference Properties penceresinden yeni bir projeksiyon sistemi seçerek dönüşüm yapabilirsiniz. 18 Alternatif olarak ArcToolbox>Data Management Tools>Projections and Transformations>Raster araç seti altında bulunan Project Raster aracı ile dönüşüm yapabilirsiniz. 19 File>Save as seçeneği ile Uygulama5a.mxd dosyasını Konu05\Verilerim klasörüne yeni bir proje dosyası olarak kaydediniz. 52

53 Bölüm 6: Orman Veritabanının Hazırlanması Katmanların Oluşturulması 53

54 Bölüm 6: Orman Veritabanının Hazırlanması Katmanların Oluşturulması 1 ArcCatalog arayüzünü açınız. Eğer klasör bağlantınız yok ise Folder Connections üzerinde sağ klik > Connect to Folder seçeneği ile C\OMAE klasörüne klasör bağlantısı ekleyiniz. 2 C:\OMAE\Konu06\Veri klasöründe bulunan OrmanVT_Personal.mdb veritabanını inceleyiniz. 3 Konu06\Verilerim klasöründe sağ klik>new>personal Geodatabase seçeneğini kullanarak OrmanVT isminde Personel Geodatabase (.mdb) oluşturunuz. 4 Oluşan bu OrmanVT.mdb üzerinde sağ klik > New > Feature Dataset seçeneğine tıklayarak Amenajman isminde Feature Dataset oluşturunuz. 5 Amenajman Feature Datasetinin projeksiyon sistemini ED_50 UTM Zone 35N olarak tanımlayınız veya rect_ Kutahya_J23_Cavdarhisar isimli raster haritadan import ediniz. 6 Amenajman Feature Dataseti üzerinde sağ klik>new>feature Class seçeneğine tıklayarak BOLME isminde polygon geometrisinde bir katman oluşturunuz. Bu katmana ait sütunları ise aşağıdaki gibi oluşturunuz. 54

55 7 Diğer katmanları ise aşağıdaki isimlerde ve geometrilerde oluşturunuz. Sütunlarını ise OrmanVT_Personal.mdb veritabanındaki katmanlardan import (ithal) ederek oluşturunuz. 8 Import edilen tabloların aşağıdaki gibi olduğundan emin olunuz. BLM_TIPI BOLMECIK 55

56 BOLMECIK_SINIR DENEME_ALANI DETAY KLAVUZ MESCEREOKU SEFLIK 56

57 TEPE YERLESIM 9 Son olarak ArcCatalog arayüzünden ArcMap butonuna tıklayarak ArcMap arayüzüne geçiş yapınız, oluşturduğunuz katmanları bu arayüze Add Data fonksiyonu ile ekleyerek gözlemleyiniz. 10 ArcCatalog ve ArcMap arayüzünü kapatınız. Burada ArcCatalog arayüzünü kaydetmenize gerek yoktur, arayüzde yapılan her işlem anında kaydedilmektedir. 57

58 Bölüm 7: Çizim (Sayısallaştırma) ve Güncelleme İşlemleri Veritabanındaki Katmanların Sayısallaştırılması Sözel Bilgilerin Oluşturulması Çoklu Sözel Bilgi Girişi Gelişmiş Çizim Teknikleri 58

59 Bölüm 7: Çizim (Sayısallaştırma) ve Güncelleme İşlemleri Veritabanındaki Katmanların Sayısallaştırılması Uygulama7a 1 Uygulama7a.mxd dosyasını açınız. Boş açılan proje dosyasına Add Data butonu ile koordinatlı raster paftayı (Koord_Ku_J23_Cavdarh.img) ve oluşturduğunuz veritabanındaki (OrmanVT>Amenajman) katmanları ekleyiniz. 2 Ölçeğin sağındaki buton veya Customize>Toolbars>Editor ile çizim yapacağınız Editor araç çubuğuna erişim sağlayınız, ardından Editor açılır okundan Start Editing seçeneğine tıklayınız. Bu fonksiyon katmanları çizime açacaktır. 3 Editor araç çubuğunun en sağında bulunan Create Features penceresinden ilk olarak BOLME katmanını seçiniz. 4 Construction Tools bölümünden Polygon seçeneğine tıklayınız. 59

60 5 Harita üzerinde uygun bir yer bularak sol klik yardımı ile vertex (düğüm/kırık noktası) atarak BOLME katmanında birkaç küçük çizim pratiği yapınız. 6 Diğer katmanlardan da örnek çizimler yapınız. 60

61 Sözel Bilgilerin Oluşturulması 7 Çizim yaptığınız nesneleri Edit Tool ile seçip, Attributes penceresinde sözel bilgi girişi yapınız. Çoklu Sözel Bilgi Oluşturma 8 İmleciniz Edit Tool aracında iken Shift+Sol Klik ile çoklu nesne seçimi yapınız. Ardından Attributes penceresinde katman ismine tıklayarak çoklu sözel bilgi girişi yapınız. 9 Aynı işlemleri alternatif yol olan katmanın tablosunda bilgi girişi yapılacak sütun üzerinde sağ klik > Field Calculator ile de yapabilirsiniz. 10 Deneme Alanı katmanında giriş yaptığınız noktaların XY koordinat bilgilerini tabloya Calculate Geometry (Geometri Hesapla) seçeneği ile oluşturunuz. 11 Bunun için Koordinat_Y sütunu üzerinde sağ klik > Calculate Geometry seçeneğine tıklayınız. 61

62 12 Açılan Calculate Geometry penceresinde Property kısmına Koordinat_Y üzerinde sağ klik yaptığımız için Y Coordinate of point seçeneğini seçiniz. OK butonuna tıklayınız. Sütuna yazılan değerleri gözlemleyiniz. Aynı işlemleri Koordinat_X sütunu üzerinde de yapınız. 13 Oluşan değerleri gözlemleyiniz. 62

63 Gelişmiş Çizim Teknikleri 1 Çizmiş olduğunuz bölme alanlarının arasında kalan yerleri trace aracı ile takip ederek alan çiziniz. Bu işlem için Create Features penceresinden BOLME katmanını seçiniz ve ardından Editor araç çubuğu üzerindeki çizim araçlarından Trace aracı seçiniz ve çizime başlayınız. 2 Editor araç çubuğu açılır okundan belirlediğiniz bir katmana tampon bölge oluşturunuz. 3 Belirlediğiniz kareye yakın bir bölme alanını Absolute XY seçeneği ile belirli bir koordinat vererek düğüm noktası ekleyiniz. Direction/Length fonksiyonu ile de değeri bilinen bir açı ve mesafe değerini vererek çizim yapınız. 4 Çizilen bölme alanlarını Auto Complete Polygon ile doldurarak gelişmiş çizim yapınız. 63

64 Bölüm 8: Veri Dönüşüm Fonksiyonları ve Veri Aktarımı CAD Formatlarından Shape ve Feature Class Formatlarına Dönüşüm Shapefile ve Feature Class Formatlarından CAD Formatlarına Dönüşüm. gpx Uzantılı GPS Verilerinin Dönüşümü Excel ve.dbf tablolarının ArcMap Arayüzünde Görüntülenmesi Harita Üzerine Coğrafi Fotoğraf Ekleme 64

65 Bölüm 8: Veri Dönüşüm Fonksiyonları ve Veri Aktarımı Uygulama8a 1 Uygulama8a.mxd dosyasını açınız. CAD Formatlarından Shape ve Feature Class Formatlarına Dönüşüm 1 Add Data butonu ile C\OMAE\Konu08\Veri klasöründen KKMP_mescere.dxf verisini arayüze ekleyiniz. 2 Eklenen KKMP_mescere.dxf verisi üzerinde dönüştürmek istediğiniz katman üzerinde (Polygon) üzerinde sağ klik>data>export Data seçeneğine tıklayınız. 3 Açılan Export Data penceresinde Output Feature Class kısmında bulunan Browse (Gözat) butonuna tıklayınız ve burada kaydetme yerinizi C\OMAE\Konu08\Verilerim klasörüne KKMP_polygon isminde Shapefile formatında kaydederek dönüşüm yapınız. 65

66 Shapefile ve Feature Class Formatlarından CAD Formatlarına Dönüşüm 1 Uygulama8a.mxd dosyası içindeki CAD-Feature Dönüşümleri Data Frame I altındaki KKMP Meşcere Haritası katmanını (shapefile olan verinizi) ArcToolbox>Conversion>To CAD altında bulunan Add CAD Fields aracında girdi olarak belirtiniz ve OK butonuna tıklayınız. Bunun sayesinde CBS vektör verisine CAD ortamında olması gereken sütunları eklemiş oldunuz. 2 Ardından Data>Export to CAD seçeneğine tıklayınız. 66

67 3 Açılan Export to CAD aracını aşağıdaki gibi düzenleyip OK butonuna tıklayınız.. gpx Uzantılı GPS Verilerinin Dönüşümü 1 GPX to Features data frame ini üzerinde sağ klik > Activate seçeneği ile aktif ediniz. 2 ArcToolbox > Conversion > From GPS araç seti altında bulunan GPX to Features aracını açınız. 3 Araca Input (girdi) GPS file olarak C\OMAE\Konu08\Veri klasöründe bulunan GPS_Deneme_Alani.gpx verisini tanımlayınız. Çıktı yerini ise C\OMAE\Konu08\Verilerim klasörüne Deneme_alani isminde kaydediniz. OK butonuna tıklayınız. 67

68 4 Bu sayede GPS cihazından gelen veriyi Shapefile veya Feature Class formatına dönüştürmüş oldunuz. Excel ve.dbf Tablolarının ArcMap Arayüzünde Görüntülenmesi 1.dbf/.xls(x)/.csv Koordinatlarının Alınması data frame ini üzerinde sağ klik>activate seçeneği ile aktif ediniz. 2 File>Add Data>Add XY Data seçeneğine tıklayınız. 3 Choose Table kısmındaki Browse butonuna tıklayarak Veri>denemealanı.xlsx verisinin Koordinatlar çalışma sayfasını seçiniz. 4 X ve Y Field alanlarını sütunlarla eşleştiriniz ve OK butonuna tıklayınız. 68

69 5 Harita üzerinde konumlanan veriyi gözlemleyiniz. Harita Üzerine Coğrafi Fotoğraf Ekleme 1 Coğrafi Fotoğraf Ekleme data frame ini üzerinde sağ klik>activate seçeneği ile aktif ediniz. 2 ArcToolbox>Data Management>Photos altında bulunan GeoTagged Photos To Points aracını açınız. 3 Input Folder kısmına Konu08\Veri\Foto klasörünü girdi klasörü olarak tanımlayınız. Çıktı yerini ise Konu08\Verilerim\Geotagged.gdb veritabanında foto_nokta olarak tanımlayınız. 4 Bir altlık haritayı Add Basemap ile proje dosyanıza ekleyiniz. Gelen verileri gözlemleyiniz. 5 Identify veya HTML Pop-up aracı ile noktalara tıklayarak fotoğrafları görüntüleyiniz. 69

70 Bölüm 9: Coğrafi Verilerin Sorgulanması ve Raporlanması Tablosal Sorgulama Araçları Mekansal Sorgulama Araçları Raporlama Araçları Grafik Oluşturma Araçları 70

71 Bölüm 9: Coğrafi Verilerin Sorgulanması ve Raporlanması Tablosal Sorgulama Araçları Uygulama9a 1 Uygulama9a.mxd dosyasını açınız. 2 Sorgulanacak işlem: Toprağı Kahverengi Orman toprağı ve Meşcere tipi Çk olan ve bu ikisinin ortak yerde olan meşcereleri bulunuz sonra bu meşcere alanlarından alanı hektardan az olanları bulunuz. 3 İlk olarak Toprak tipi Kahverengi Orman Toprakları olan toprak nesnelerini seçiniz. Bunun için Selection>Select by Attributes seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede Toprak tipi Kahverengi Orman Toprakları olanları sorgulamak için aşağıdaki gibi pencereyi ayarlayınız. (1 nesne seçilir.) 71

72 4 Selection > Select by Attributes seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede Meşcere tipi Çk olanları sorgulamak için aşağıdaki gibi pencereyi ayarlayınız. (501 meşcere nesnesi seçilir.) Mekansal Sorgulama Araçları 5 Ardından bu iki tipteki arazi yüzeylerinin aynı yerde olanları bulmak için Selection>Select by Location seçeneğine tıklayınız. Pencereyi aşağıdaki gibi ayarlayınız. (330 meşcere nesnesi seçili kalır.) 72

73 6 Ardından bu çıkan meşcere alanlarının kapladığı alan hektardan az olanları bulunuz. Bunun için Selection>Select by Attributes penceresini aşağıdaki gibi ayarlayınız.(son olarak 180 meşcere nesnesi seçili kalır.) 7 Sorgu sonucunda kalan 180 nesneyi kalıcı hale getirip ayrı bir katman haline getirmek için Kütahya Meşcere katmanı üzerinde sağ klik > Data > Export Data seçeneğini kullanınız. Kaydetme yerinizi Konu09\Verilerim olarak, ismini ise Kc_mescere olarak ayarlayınız. 73

74 Raporlama Araçları 8 Oluşan yeni katmanı bölge adı sütunuyla beraber raporlayınız. Bu işlem için View sekmesinden Report>Create Report seçeneğine tıklayınız ve ekrana gelen Report Wizard (Rapor Sihirbazı) adımlarını isteğinize göre doldurunuz. Grafik Oluşturma Araçları 9 Toprak alanı 500 km2 den fazla olan toprak alanlarının grafiği oluşturunuz. 10 Bu işlem için önceki sorgularınızı temizleyiniz. Ardından Select by Attributes penceresinde sorgunuzu gerçekleştiriniz. 11 Daha sonra View>Graphs>Create Graph seçeneğine tıklayarak grafiğinizi oluşturunuz. 74

75 Bölüm 10: Zaman Bilgisini Kullanma Orman ve Yerleşme Alanlarının Zamana Göre Değişiminin Animasyon Haline Getirilmesi 75

76 Bölüm 10: Zaman Bilgisini Kullanma Orman ve Yerleşme Alanlarının Zamana Göre Değişiminin Animasyon Haline Getirilmesi Uygulama10a 1 Uygulama10a.mxd dosyasını açınız. 2 Katmanının tablosunu sağ klik>open Attribute Table seçeneği ile açınız. Açılan tabloda tarih sütununu gözlemleyiniz ve tabloyu kapatınız. 3 Tsunami değişiminin olduğu vektör katmanın tablosunda yazan tarih bilgisine göre Layer Properties> Time sekmesinden ayarlamaları yapınız. Bunun için katman üzerinde sağ klik>layer Properties>Time sekmesine ulaşınız. 76

77 4 En üstte bulunan Enable time on this layer (bu katmanda zamanı aktifleştir) seçeneğinin çekini onaylayınız. 5 Time Field kısmına Zaman sütununu tanımlayınız. 6 Field Format kısmını ise YYYY/MM/DD hh:mm:ss olarak ayarlayınız. 7 Time Step Interval (Zaman adımı aralıkları) kısmında zaman aralıkları 20 saniye olarak belirlenmelidir. Eğer katmanın zamansal içeriği hakkında bir bilginiz yok ise ArcGIS, Calculate butonu sayesinde sizin için en uygun aralığı verecektir. 8 OK butonuna tıklayınız. 9 Tools araç çubuğu üzerinde bulunan Time Slider butonuna tıklayınız. Açılan Time Slider penceresinde Play butonuna tıklayınız ve animasyonu gözlemleyiniz. 77

78 10 Eğer animasyon hızlıysa Time Slider penceresinden Options butonuna tıklayınız, açılan Time Slider Options penceresinde Playback sekmesine tıklayınız ve aşağıdaki gibi animasyon yavaşlatınız veya sabit bir süre veriniz. 11 OK butonuna tıklayarak pencereyi kapatınız ve tekrar Play tuşunu tıklayıp izleyiniz. 12 Hızı istediğiniz şekilde ayarlanmış animasyonu kalıcı hale getirmek için Time Slider penceresinde Export to Video butonuna tıklayınız, kaydetme yerini C\OMAE\Konu10, ismini ise Orman Değişim Videosu olarak belirleyiniz ve Export butonuna tıklayınız. Ekrana gelen Video Compression penceresinde OK butonuna tıklayınız. Videonun oluşmasını gözlemleyiniz, bu sırada ArcMap arayüzünü, video oluşana kadar kapatmadan ve simge durumuna küçültülmeden bekleyiniz. 78

79 13 Klasörde oluşan videoyu oynatınız. 79

80 Bölüm 11: Mekansal Analizler için Altyapının Oluşturulması Yüzey Analizleri Raster Verilerin Yeniden Sınıflandırılması Dönüşüm İşlemleri Görünürlük Analizleri 80

81 Bölüm 11: Mekansal Analizler için Altyapının Oluşturulması Yüzey Analizleri Uygulama11a 1 Uygulama11a.mxd dosyasını açınız. 2 Customize sekmesinde bulunan Extensions seçeneğine tıklayarak 3D Analyst ek modülünün aktif olabilmesi için çekini onaylayınız. 3 ArcToolbox arayüzünü açınız ve 3D Analyst Tools > Data Management Tool > TIN > Create TIN kısmına gelerek TIN (Triangulated Irregular Network) oluşturunuz. 4 Output TIN kısmını C:\OMAE\Konu11\Verilerim\tin olarak belirleyiniz. 5 Coordinate System kısmında oluşacak tin modelinizin koordinat sistemini Spatial Reference Properties penceresini kullanarak Havza_Munhani katmanından import ediniz. 6 Input Feature Class kısmında açılır oka tıklayarak Havza_Munhani katmanını seçiniz ve Height Field sütununda YUKSEKLIK sütununu seçiniz. SF_Type (Surface Feature Type) sütununda Hard Line yüzey tipini seçiniz ve araç penceresinde OK butonuna tıklayınız. 81

82 7 Oluşan tin modelini gözlemleyiniz. 8 ArcToolbox menüsünde yer alan 3D Analyst Tools'a menüsüne ulaşınız. Conversion sekmesine tıklayarak From TIN > TIN to Raster aracını kullanarak TIN verisini Raster (GRID ) formatına dönüştürünüz. 9 3D Analyst Tools> Raster Surface> Aspect (Bakı), Slope (Eğim), Hillshade (Rölyef) araçlarını kullanarak yüzey analizlerini yapınız. 82

83 Raster Verilerin Yeniden Sınıflandırılması 10 Oluşturduğunuz eğim haritasını Reclassify aracı ile istediğiniz eğim gruplarına ayırınız. Burada 9 eşit aralıklı gruba ayırınız. 11 Ardından üretilen yeni eğim haritasının tablosunda Field Calculator fonksiyonu ile eğim gruplarına ait alanları hesaplatınız. Bunun için aşağıdaki gibi alan isminde double tipinde sütun açınız, ardından bu sütunda Field Calculator fonksiyonunu kullanınız. Burada kod satırına count sütununa ek olarak piksel boyut alanını yazınız. {COUNT} *

84 12 Aynı işlemleri DEM ve Bakı gibi diğer yüzey modellerinde de hesaplatabilirsiniz. Dönüşüm İşlemleri 13 Ayrıca her bir gruba ait alanları hazırda bulunan raster veriyi (integer) Raster to Polygon aracını kullanarak vektör veri formatına dönüştürünüz. Burada tabloda yazan Shape_Area sütunu ile diğer raster katmanda hesaplatılan alanları gözlemleyiniz. 84

85 Görünürlük Analizleri Uygulama11b 14 Uygulama 11b.mxd dosyasını açınız. 15 Katmanlarda bulunan noktasal ve çizgisel katmanlara göre 3D Analyst > Visibility > Viewshed aracını kullanarak hazırda bulunan orman yangın gözetleme kulelerinin yer seçimlerini doğrulayınız. 16 Viewshed aracına erişim sağlayınız. Girdi ve çıktı işlemlerini aşağıdaki gibi uygulayınız. Bu aracı Kule katmanına göre uygulayınız. 11. Görüş Hattı katmanına göre ise aşağıdaki gibi uygulayınız. 85

86 17 Ayrıca analize başlamadan önce herhangi bir kuleyi seçerek sadece o kuleye ait görünürlük analizini yapabilirsiniz. Uygulama11c 1 Uygulama 11c.sxd dosyası açılır ve Uygulama12b kısmında oluşturulan veriler ArcScene ortamında gözlemlenir. 3 boyutlu olarak görselleştirme yapılmış olur. 2 Eğer istenirse Calculate Geometry fonksiyonu ile hangi gözlemcinin ne kadar km2 alan gördüğü de hesaplanabilir. Ayrıca, anında görünürlük analizi için C:\OMAE\Konu11\Add-In klasöründe bulunan interactivevisibility Add-In dosyası çalıştırılarak yapılabilir. 86

87 Bölüm 12: Potansiyel Yangın Alanlarının Belirlenmesi Model Builder ile Model Tasarımı Raster Verilerin Çakıştırılması 87

88 Bölüm 12: Potansiyel Yangın Alanlarının Belirlenmesi Uygulama12a 1 Uygulama12a.mxd dosyasını açınız. 2 Meşcere tiplerini içeren katmanı Feature to Raster aracını kullanarak agacturu sütununa göre raster veriye dönüştürünüz. Diğer ayarlamaları aşağıdaki görüntüye göre oluşturunuz. 3 Reclassify aracını kullanarak yeni oluşan meşcere rasterını Çzc3 (kızılçam) ve M (meşe) türlerine yanma riski en fazla olduğundan dolayı en yüksek rakamları veriniz. Reclassify ve en uygun sınıflar hakkında daha ayrıntılı bilgi için ( /00nt /) adresine bakabilirsiniz. 88

89 4 Reclassify aracı kullanarak Sayısal Yükseklik Modeli katmanını (2), (3) ve (1) olarak 3 sınıfa ayırınız. 5 Reclassify aracını kullanarak Eğim katmanını 0-10 (1), (3) ve (2) olarak 3 sınıfa ayırınız. 6 Reclassify aracını kullanarak Yamaç Yönelim Haritası/Bakı katmanını 0-67,5 (1), 67,5-247,5 (3) ve 247,5-360 (2) olarak 3 sınıfa ayırınız. 89

90 7 Reclassify aracını kullanarak Güneşlenme süresi katmanını (1), (3) ve (3) olarak 3 sınıfa ayırınız. Model Builder ile Model Tasarımı 8 Oluşan bu 5 yeni (meşcere, dem, eğim, bakı, güneşlenme süresi) integer raster katmanını Model Builder arayüzüne sürükleyip bırakınız. 9 Bu 5 yeni katmanı ModelBuilder arayüzünde Weighted Overlay (Spatial Analyst Tools > Overlay > Weighted Overlay) aracına bağlayınız. 90

91 Raster Verilerin Çakıştırılması 10 5 katmana da Weighted Overlay aracında eşit katsayı aralığı vererek çakıştırma işlemini yapınız ve oluşan potansiyel yangın riskli alanları inceleyiniz. 11 OK Butonuna tıklayınız ve ardından Model penceresinde Model sekmesinden Run seçeneğine tıklayınız ve ardından yeşil balonun (yangin_risk) üzerinde sağ klik>add to display seçeneğine tıklayıp oluşan sonucu gözlemleyiniz. 91

92 92

93 Bölüm 13: 3 Boyutlu Görüntü Elde Etme Ormancılık Verilerinin 3-Boyutlu Arayüzlerde Görüntülenmesi 3-Boyutlu Analizler 93

94 Bölüm 13: 3-Boyutlu Görüntü Elde Etme Ormancılık Verilerinin 3-Boyutlu Arayüzlerde Görüntülenmesi Uygulama13a 1 Uygulama13a.sxd dosyasını açınız. 2 Dem katmanını Layer Properties > Base Heights sekmesinden yüksekliğini ayarlayınız. 3 Ardından üzerine meşcere ve nehir katmanlarını Dem yüzeyine göre yükseltiniz ve dikey abartı ayarlamasını yapınız. 4 Feature to Point aracını kullanarak meşcere katmanından nokta verisini oluşturunuz. 94

95 5 Oluşan bu noktasal mescere_nokta katmanını Table Of Contents penceresinde en üste sürükleyip bırakınız ve Layer Properties > Base Heights sekmesinden yükseklik ayarlamasını yapınız. 6 3D Trees sembolojisini kullanarak 3 boyutlu ağaç sembolojisi veriniz ve renklendiriniz. Bunun için aşağıdaki gibi Style References penceresinden 3D Trees kütüphanesinin çekini onaylayınız. 7 Her bir meşcere tipine 3B ağaç sembolojisi vermek için aşağıdaki adımları uygulayınız her bir tip için ayrıca isimlerden seçim yaparak gerçek ağaç biçimine en yakın seçim yapınız. Burada BÇz ağaç tipi için Ponderosa Pine ağacı seçilmiştir. 95

96 8 Verdiğiniz tüm semboloji büyüklüklerini 50 birim olarak ayarlayınız ve oluşan sembolojiyi gözlemleyiniz. 9 Nehir katmanına Euclidian Distance aracı ile 1000 m mesafelik yeni tampon katman oluşturunuz. Oluşan nehir_dist katmanını diğer katmanlardaki gibi KKMP Dem katmanına göre yükseltiniz. Oluşan yeni yüzeyi gözlemleyiniz. 96

97 3-Boyutlu Analizler Uygulama13b 10 File>Open seçeneği ile Uygulama13b.sxd dosyasını açınız. 11 Construct Sight Lines aracını kullanarak Gözetleme Kuleleri ve Gözetlenen Noktalar katmanlarının her bir nesnesi arasında görünürlük kombinasyonu yapınız. 12 Yeni oluşan gorus_hatti isimli çizgisel veriyi ve tablosunu gözlemleyiniz. Katmanı daha net görebilmek için afyon_uydu katmanının çekini geçici olarak kaldırabilirsiniz. 97

98 13 Ardından bu veri ile Dem verisini ve Binalar_multipatch verisini, Line Of Sight aracında çalıştırınız. Bu sayede noktalar arasında görünürlük analizi yapmış oldunuz. Kırmızı çizgili yerler görünmeyen, yeşiller ise görünen hattı temsil etmektedir. Burada hem topografya hem de 3D binalar hesaba katılarak noktalar arasında görünürlük analizi yapmış oldunuz. 98

99 14 Uygulama13b.sxd dosyasını Konu13 klasörüne Uygulama13b_1 olarak farklı kaydediniz. Uygulama13c 15 Uygulama13c.mxd dosyasını açınız. 16 Kule ve gözetlenen kuleler arasında 3D Analyst araç çubuğunu kullanarak profil grafik çıkarınız. 17 Bunun için 3D Analyst araç çubuğunda bulunan Interpolate Line aracına bir kez tıklayınız. 18 Ardından profilin başlayacağı yerde bir kez sol klik ile tıklayınız, sonra profilin bittiği yer çift sol klik yaparak çizimi bitiriniz. 19 Son olarak 3D Analyst araç çubuğundan Profile Graph butonuna tıklayıp, profili gözlemleyiniz. 99

100 20 Ayrıca bu çizilen çizgileri bu kez Line Of Sight aracı ile manuel olarak görünürlüğünü tespit ediniz. 21 Bunun için Profile Graph Title penceresini kapatınız ve çizili olan profili Delete tuşu ile siliniz. 22 3D Analyst araç çubuğu üzerinde bulunan Line Of Sight (LOS) aracına bir kez tıklayınız. 23 Görünürlüğünü tespit edeceğiniz hattı yukarıdaki gibi ilk olarak çizimin başladığı yerde sol klik, ardından bittiği yerde çift sol klik yapınız. 24 Ekrana gelen yeşil-kırmızı renkli çizigiyi gözlemleyiniz ve 3D Analyst araç çubuğundan Profile Graph butonuna tıklayıp, profili gözlemleyiniz. 25 Uygulama13c.mxd dosyasını Konu13\Verilerim klasörüne Uygulama13c olarak farklı kaydediniz. 100

101 Bölüm 14: Orman Mühendisliğinde Coğrafi İşlem Araçları Dissolve Union Select Buffer Multiple Ring Buffer Havza Amenajmanlarında Kullanılan Havzanın Ortalama Yüksekliğinin, Eğiminin ve Alanlarının Bulunması 101

102 Bölüm 14: Orman Mühendisliğinde Coğrafi İşlem Araçları Dissolve-Union-Select Uygulama14a 1 Uygulama14a.mxd dosyasını açınız. 2 Eğim katmanını Gridcode sütununa göre Dissolve aracında sadeleştiriniz. Bu araca ArcToolbox > Data Management > Generalization > Dissolve ile ulaşınız. 3 Input Features kısmına Gediz Eğim Haritası katmanını, output kısmında C:\OMAE\Konu14\Verilerim klasörüne Egim_Dissolve ismini veriniz. 4 Dissolve Fileds kısmında sadeleştirmenin yapılacağı sütunu (grid_code) seçiniz ve OK butonuna tıklayınız. 5 Ardından yeni oluşan Eğim ve AKK katmanlarını ArcToolbox > Analysis Tools > Overlay altında bulunan Union aracını kullanarak birleştiriniz. Union aracında Input Features kısmında Egim_Dissolve ve Gediz AKK Haritası katmanlarını seçiniz. 6 Output Feature Class kısmında oluşan yeni katmanı C:\OMAE\Konu14\Verilerim klasörüne Egim_Akk ismini vererek kaydediniz. OK butonuna tıklayarak aracı çalıştırınız. 102

103 7 ArcToolbox > Analysis Tools > Extract altında bulunan Select aracı ile de Gridcode sütununda 2 yazan nesneler ile AKK sütununda 3 yazan nesneleri seçerek ayrı bir katman haline dönüştürünüz. 8 Bunun için Input Features kısmında Union sonucu oluşan Egim_Akk katmanını seçiniz. Output Feature Class kısmında oluşan yeni katmanı C:\OMAE\Konu14\Verilerim klasörüne Egim_Akk_23 ismini vererek kaydediniz. 9 Expression kısmında Query Builder butonuna tıklayınız ve sorgu kısmına AKK == 3 And gridcode == 2 ifadesini yazınız ve OK butonlarına tıklayarak yeni sorgu katmanını oluşturunuz. 10 Oluşan yeni katmanı gözlemleyiniz. Buffer-Multiple Ring Buffer-Clip 1 Buffer-MR Buffer-Clip data frame ini üzerinde sağ klik > Activate seçeneğine tıklayarak aktif ediniz. 2 Nehir katmanını, içinde bulunan TamponMesafesi sütununu ve ArcToolbox > Analysis Tools > Proximity altında bulunan Buffer aracını kullanarak Nehir katmanına sütunda yazan rakamsal bilgilere göre tampon bölge oluşturunuz. 3 Bunun için Input Features kısmına Nehirler katmanını seçiniz. Output Feature Class kısmında oluşacak yeni verinizi Nehir_Buffer isminde kaydediniz. 4 Distance bölümünde ilk olarak Field seçeneğini seçiniz ve açılır oktan TamponMesafesi sütununu seçiniz. 5 Diğer ayarlamaları aşağıdaki gibi düzenledikten sonra OK butonuna tıklayıp aracı çalıştırınız. 6 Daha sonra da sadece 1000 m mesafelik bir tampon yüzeyi üretiniz. 103

104 7 Üretilen tampon haritasını (Nehir_Buffer) meşcere tipleri katmanına göre Clip yapınız. 8 Bunun için ArcToolbox > Analysis Tools > Extract altında bulunan Clip aracını kullanınız. Burada Input Features kısmına Mesceretipleri katmanını, Clip (kesilecek sınır katmanı) Features kısmına Nehir_Buffer katmanını seçiniz. Output Feature Class kısmında ise yeni oluşacak katmanının kaydetme yerini ve ismini belirleyiniz. Kaydetme yerini C:\OMAE\Konu14\Verilerim olarak, ismini ise mescere_tampon olarak belirleyiniz. 9 Multiple Ring Buffer (MR Buffer) aracı ile Nehirler katmanına m mesafelik çoklu tampon oluşturunuz. 104

105 Not: MR Buffer aracı sadece çizgisel geometride değil, alan ve nokta geometrisindeki veriler ile de çalışmaktadır. Ayrıca Araç üzerinde sağ klik>batch özelliği ile çoklu şekilde aynı anda birden fazla katmana tampon işlemini uygulayabilirsiniz. Havza Amenajmanlarında Kullanılan Havzanın Ortalama Yüksekliğinin, Eğiminin ve Alanlarının Bulunması Uygulama14b Dem (integer) katmanından yükseklik basamaklarının kapladıkları alanları buldurmak için; 1 Uygulama14b.mxd dosyasını açınız. 2 Dem katmanı tablosuna Alan_m2 ve alan_km2 isimlerinde 2 sütun (Double) açınız. Açılan sütunlar üzerinde sağ klik > Field Calculator seçeneğine tıklayınız. Aşağıdaki gibi sütun sayısı ile piksel boyutlarını çarptığınızda her yükseklik basamağına ait alan m2 cinsinden sütuna yazılmış olacaktır. 105

106 Rasterdan havza alanını hesaplamak için; Not: Bu uygulamada Fırtına Havza vektör katmanında bulunan Shape_Area sütununda havzanın alan bilgisi zaten yazmaktadır. Burada amaçlanan, alan bilgisine raster katmandan çeşitli araçları kullanarak ulaşmaktır. 1 Dem katmanı tablosunda Value sütunu üzerinde sağ klik>summarize fonksiyonu ile her bir sınıfı aynı grup kodunda toplayınız. 2 Ardından yeni oluşan tablodaki Count_Value sütunu üzerinde sağ klik>summarize seçeneğine tıklayınız. Aşağıdaki gibi doldurunuz. 106

107 3 Oluşan yeni tabloyu açıp inceleyiniz. Oluşan tabloda piksel bulunacaktır. Bu değerden alan bilginizi çıkarmak için alan isminde double tipinde yeni bir sütun ekleyiniz. Bu sütunda Field Calculator fonksiyonu ile * 1600 veya aşağıdaki gibi formülü yazınız. 4 Alan bilgisini inceleyiniz. Sonuç olarak m2 cinsinden çıkacaktır. Bu sütunu yeni bir sütun açıp alan_km2 olarak isimlendirirseniz ve oluşan yeni sütun üzerinde Field Calculator ile / veya [alan] / formülünü girerseniz karşınıza km2 cinsinden havza alanınız çıkacaktır. Fırtına Havza (Vektör) alan üzerinden havza alanını ve havza çevre uzunluğu bilgisini çıkarmak için; 1 Fırtına Havza katmanı tablosuna Havza_alan ve Havza_cevre isminde double sütun tipinde 2 sütun açınız. 2 Oluşan Havza_alan sütunu üzerinde Calculate Geometry fonksiyonu ile alan bilgisini yazıdırınız. 107

108 3 Havza_cevre sütunu üzerinde Calculate Geometry fonksiyonu ile de Property kısmından Perimeter seçerek çevre uzunluğu bilgisini yazdırınız. Not: Calculate Geometry seçeneğinin açılabilir/çalışabilir olması için geometri hesabı yapacağınız katmanının koordinat sisteminin Projected Coordinate System (PCS) türünden olması gerekir. Havzanın Ortalama, minimum ve maksimum yüksekliğini için; 1 Havza Dem (Float) katmanı üzerinde Layer Properites>Symbology>Classified>Classify seçeneğine tıklayınız, pencerenin sağ üst tarafında yazan Statistics bölümünde elinizdeki havza dem katmanına ait ortalama, minimum ve maksimum yükseklik bilgileri yer almaktadır. 2 Değerleri gözlemledikten sonra pencereleri kapatabilirsiniz. 108

109 Ana su yolu uzunluğu için; 1 Havza Nehir katmanı tablosunda yeni bir sütun açınız ve bu sütuna Calculate Geometry fonksiyonu ile Shape Length bilgisini yazdırınız. Drenaj Yoğunluğunu bulmak için; İlk olarak toplam nehir uzunluklarını bulmak gerekecektir. Bunun için; 1 Havza Nehir katmanı tablosunda bulunan Toplam_Uzunluk sütunu üzerinde Summarize fonksiyonu ile toplam uzunlukları yazdırınız. 2 Toplam Nehir uzunluğu tek bir satır halinde yeni tabloda yazacaktır. Birim dönüşümleri için Field Calculator fonksiyonunu kullanabilirsiniz. Toplam Havza alanı için, 1 Toplam havza alanı biligisi Fırtına Havza katmanı tablosuna bir önceki adımlarda yazdırılmıştı. Eğer önceki adımları yapmadıysanız, havza alanını buldurmak için Fırtına Havza katmanında Calculate Geometry fonksiyonu ile alanı hesaplatınız. Drenaj Yoğunluğunun bu iki işlemden sonra hesaplanması için; 109

110 1 Önceki adımlarda oluşturduğunuz Toplam_Nehir_Uzunlugu tablosunda yogunluk isminde yeni bir sütun açınız. Bu sütun üzerinde Field Calculator ile nehir uzunluğu bilgisi yazan sütunu toplam havza alanında gelen sayısal değere bölerek bulabilirsiniz. (363) Havzanın ortalama eğimini bulmak için; 1 Slope aracında girdi olarak Havza Dem verisini kullanarak Derece cinsinden eğim katmanını oluşturunuz. 2 Oluşan eğim katmanı üzerinde Layer Properties>Symbology>Classified görünümünde iken Classify seçeneğine tıklayınız bu pencerede sağ üstte bulunan Statistics bölümünde Mean kısmında yazan değeri havzanızın ortalama eğime sahip olduğunu belirtmektedir. 110

111 Bölüm 15: ArcGIS Explorer ve Google Earthe Veri Aktarma Katmanların Google Earthe Aktarımı Haritaların Google Earthe Aktarımı Google Earth verilerinin ArcGIS ortamında görüntülenmesi ArcGIS Explorer Uygulamaları 111

112 Bölüm 15: ArcGIS Explorer ve Google Earth e Veri Aktarma Katmanların Google Earth e Aktarımı Uygulama15a 1 Uygulama15a.mxd dosyasını açınız. 2 ArcToolbox>Conversion>To Kml araç setinde Layer to KML aracına erişiniz 3 Aşağıdaki gibi araca ait bilgileri doldurunuz ve OK botununa basınız. 4 Oluşan bolme.kmz verisini Windows gezgininde gözlemleyiniz. Bilgisayarınızda Google Earth programı yüklüyse verinizi burada açıp gözlemleyiniz. Haritaların Google Earth e Aktarımı 1 ArcToolbox>Conversion>To KML araç setinde Map to KML aracına erişiniz. 2 Girdileri aşağıdaki gibi yerleştirdikten sonra oluşan veriyi gözlemleyiniz. 112

113 Google Earth Verilerinin ArcGIS Ortamında Görüntülenmesi 1 KML to Layer aracı ile dışarıda KML/KMZ formatında bulunan verinizi Layer formatına dönüştürebilirsiniz. Burada girdi olarak Yerlesim.kml katmanını kullanınız. 2 Oluşan veriyi ArcMap arayüzünde görüntüleyebilirsiniz. 113

114 ArcGIS Explorer Uygulamaları 1 Bilgisayarınızda kurulu olan ArcGIS Explorer Desktop 2500 programını açınız. Not: Eğer yoksa adresinden indirebilirsiniz. 2 Açılan ArcGIS Explorer penceresinde Map bölümünden Add Content>Geotagged Photographs seçeneğine tıklayınız. 3 Açılan pencerede Konu15>Veri>Foto klasöründeki tüm resimleri seçiniz ve ekleyiniz. 114

115 4 Gelen resimler harita üzerinde konumlanmış şekilde harita üzerinde görünecektir. 5 Add Content kısmında gelen seçenekleri gözlemleyiniz. 6 Map bölümünde bulunan Layer seçeneğine tıklayarak ArcGIS Online da yayınlanmış katmanları ekleyebilirsiniz. Burada World Time Zones katmanını ekleyiniz. 115

116 7 2. Boyuttan 3. Boyuta geçiş yapınız. 8 Konu15\Veri\Konu15.gdb içinde bulunan Bölme katmanını Add Content>Geodatabase Data fonksiyonu ile ekleyiniz. 9 Mouse tekerleği ile 3D görüntüleme yapınız. 10 Tools sekmesinde bulunan GPS bölümü araçları ile GPS cihazından mevcut konumu otomatik alabilirsiniz. 11 Arayüzün sol üst kısmında bulunan ArcGIS Explorer butonuna, ardından burada bulunan ArcGIS Explorer Options butonuna tıklayınız. Buradan arayüze ait bir çok ayarlamayı yapabilirsiniz. 116

117 117

118 Bölüm 16: Orman Mühendisliğinde Ağ Analizleri Yangın Noktalarına Giden En Kısa Yolun Belirlenmesi İtfaiye İstasyonlarının Servis Ağlarının Belirlenmesi 118

119 Bölüm 16: Orman Mühendisliğinde Ağ Analizleri Yangın Noktalarına Giden En Kısa Yolun Belirlenmesi Uygulama16a 1 Uygulama16a.mxd dosyasını açınız. Customize>Extensions penceresinden Network Analyst modülünü aktif ediniz. 2 Network Analyst araç çubuğuna erişim sağlayınız. 3 Network Analyst araç çubuğu açılır okundan New Route seçeneğine tıklayınız. Değişimi gözlemleyiniz. Ayrıca araç çubuğundan Network Analyst Window butonuna tıklayıız. 4 Orman Şeflik ve Müdahale Tesisleri katmanı sütununda Şeflik Adı sütunu 1003 olan şefliği tablodan seçiniz. 5 Network Analyst penceresinde Stops üzerinde sağ klik>load Locations seçeneğine tıklayınız. Load From kısmında Orman Şeflik ve Müdahale Tesisleri katmanını seçiniz ve Only load selected rows çekini onaylayınız. OK butonuna tıklayınız. 6 Ardından Stops kısmına bir kez tıkladıktan sonra Network Analyst araç çubuğunda Create Network Location Tool aracına tıklayınız ve harita üzerinde 1003 nolu şeflikten uzağa yol üzerinde bir lokasona tıklayınız. Bu ikinci Durak yeri sizin 1003 nolu şeflikten hangi lokasyona en kısa yoldan gitmek istediğinizi belirtecektir. 7 Araç çubuğu üzerinden Solve aracına basınız ve oluşan en kısa yolu gözlemleyiniz. 119

120 8 Directions butonuna tıklayınız ve yazılımın size verdiği en kısa yol tarifini inceleyiniz ve Save as seçeneği ile txt gibi formatlarda dijital çıktı alınız. 9 Directions penceresini kapatınız. 10 Selection sekmesinden Clear Selected Features seçeneğine tıklayınız. 11 Table Of Contens penceresinden Route katmanlar setini Remove ile haritadan kaldırınız. İtfaiye İstasyonlarının Servis Ağlarının Belirlenmesi 12 Network Analyst araç çubuğu açılır okundan New Closest Facility seçeneğine tıklayınız. 13 Network Analyst penceresinden Facilities (Tesisler) üzerinde sağ klik>load Locations seçeneğine tıklayınız. 14 Gelen Load Locations penceresinden Load From açılır okundan Orman Şeflik ve Müdahale Tesisleri katmanını seçiniz. Only load selected rows çekininin pasif olduğundan emin olunuz.pencereyi OK butonuna tıklayarak kapatınız. 15 Network Analyst penceresinde Incidents (Olaylar/Kazalar) seçeneğini seçtikten sonra Network Analyst araç çubuğundan Create Network Location Tool aracına tıklayınız ve seçili 6 tesisin orta noktasında yol üzerinde bir lokasyona tıklayınız. 16 Table Of Contents penceresinden Closest Facility>Properties penceresinde Analysis Settings penceresini aşağıdaki gibi ayarlayınız. OK butonuna tıklayarak çıkınız. 120

121 17 Araç çubuğu üzerinden Solve aracına tıklayınız. Oluşan 4 adet hattı gözlemleyiniz. 18 Directions penceresini açınız ve her bir rotayı gözlemleyiniz. 19 Oluşan bu analizleri saklamak için Konu16\Verilerim klasörüne Uygulama16a.mxd isminde kaydedebilirsiniz. 121

122 Bölüm 17: Orman Mühendisliğinde Hidroloji Uygulamaları Amenajman Çalışmaları İçin Havzadaki Akışların Yönleri, Toplamları ve Alt Havzaların Belirlenmesi Amenajman Çalışmaları İçin Havzanın Akarsu Hiyerarşisinin Belirlenmesi 122

123 Bölüm 17: Orman Mühendisliğinde Hidroloji Uygulamaları Amenajman Çalışmaları İçin Havzadaki Akışların Yönleri, Toplamları ve Alt Havzaların Belirlenmesi Uygulama17a Havzaların çıkarılması için ilk olarak havza akış yönlerini, ardından akış toplamları bulunacaktır. 1 Uygulama17a.mxd dosyasını açınız. 2 Bunun için ilk olarak ArcToolbox > Spatial Analyst Tools > Hydrology > Fill aracına erişiniz. Bu araca girdi olarak Dem katmanını tanımlayınız. Çıktı yerini Konu17 > Veri klasörü, ismini ise Fill_Dem olarak tanımlayınız. OK butonuna tıklayınız ve aracı çalıştırınız. 3 Hydrology toolsetinden Flow Direction aracına tıklayıp açınız, Input Surface raster kısmına Fill_Dem katmanını tanımlayınız. Çıktı yerini Konu17>Verilerim klasörü olarak ismini ise Flow_dir olarak belirleyip, OK butonuna basınız ve aracı çalıştırınız. 123

124 4 Hydrology toolsetinden Flow Accumulation aracına tıklayıp açınız, Input Surface raster kısmına Fill_Dem katmanını tanımlayınız. Çıktı yerini Konu17>Verilerim klasörü olarak ismini ise Flow_Acc olarak belirleyip, OK butonuna basınız ve aracı çalıştırınız. 5 Oluşan Flow_Acc katmanı üzerinde sağ klik>properties penceresinde Symbology sekmesinde Classified bölümünden 2 sınıf olarak ayarlayınız. İlk sınıfa , ikinci sınıfa ise 5000-maksimum değer aralığını tanımlayınız. Renkleri siyah ve beyaz olarak ayarlayınız. 6 OK butonlarına tıklayarak pencereleri kapatınız. 7 Hydrology toolsetinden Watershed aracına tıklayıp açınız, Input Flow Direction raster kısmına Flow_Dir katmanını, Input raster or feature pour point datakısmına Havza Bitiş Noktaları katmanını, 124

125 Pour Point Field kısmına Id sütununu tanımlayınız. Çıktı yerini Konu17>Verilerim klasörü olarak ismini ise Flow_Acc olarak belirleyip, OK butonuna basınız ve aracı çalıştırınız. 8 Ekrana gelen havza katmanını gözlemleyiniz. Amenajman Çalışmaları İçin Havzanın Akarsu Hiyerarşisinin Belirlenmesi 1 Hydrology toolsetinden Stream Order aracına tıklayıp açınız, Input Stream raster kısmına Akarsu Ağı (Stream Network) katmanını, Input flow direction kısmına Flow_Dir katmanını tanımlayınız. Çıktı yerini Konu17>Verilerim klasörü olarak ismini ise Stream_Order olarak belirleyip, OK butonuna basınız ve aracı çalıştırınız. 125

126 2 Oluşan akarsu hiyerarşisini gözlemleyiniz. 3 Uygulama17a.mxd dosyasını Konu17\Verilerim klasörüne kaydediniz ve kapatınız. 126

127 Bölüm 18: Orman Mühendisliğinde LiDAR ve NDVI Uygulamaları Orman Mühendisliğinde LiDAR Verilerinin Kullanımı Orman Mühendisliğinde NDVI Yüzeylerinin Oluşturulması 127

128 Bölüm 18: Orman Mühendisliğinde LIDAR ve NDVI Uygulamaları Orman Mühendisliğinde LiDAR Verilerinin Kullanımı Uygulama18a 1 Uygulama18a.mxd dosyasını açınız. 2 Bookmarks>TreeTop_Profil seçeneğine tıklayınız. 3 Customize>Toolbars görünümünden LAS Dataset araç çubuğuna erişim sağlayınız. 4 Ekrana gelen araç çubuğundan LAS Dataset Profile View butonuna tıklayınız. 5 Ardından imleciniz ile ağaçlık olan bölgeden önce sol klik ile çizime başlayınız ardından profili uzatınız ve tekrar sol klik yapınız ve profili genişletiniz sonra tekrar sol klik ile çizimi bitiriniz. 6 Diğer profiller için Bookmarks seçeneğini kullanarak gezinti yapınız. Kapalılık Profil bookmarkı ile tekrar profil alınız. 128

129 7 Yapı Profil bookmarkı ile tekrar profil alınız. 8 Aldığınız profil penceresini kapatmadan Profile View penceresinde Selection aracı ile seçiniz ve Edit butonuna tıklayınız. Ve burada yapı şeklini 6 Building olarak sınıflandırınız. Apply butonuna tıklayınız. 129

130 9 Change Class Code and Flags ve Profile View pencerelerini kapatınız. 10 LAS Dataset araç çubuğundan ilk olarak Return (Geri Dönüş) seçeneğine göre görselleştiriniz. Not: Burada çıkan 5 sınıf veriyi toplaya cihazın bu arazi için 5 kez geri dönüş yaparak veriyi topladığını belirtmektedir. Her geri dönüş ise verisi toplanan arazinin daha detaylı görünmesini sağlamaktadır. Ağaçlarda ise daha aşağı katmanlardaki yapıyı göstermektedir. 11 LAS Dataset araç çubuğundan Filters>Ground seçeneğine göre görselleştiriniz. 12 ArcToolbox arayüzünü açınız. Conversion>To Raster içindeki LAS Dataset to Raster aracını açınız. 13 Aşağıdaki gibi girdi ve çıktı alanlarını doldurunuz. 130

131 14 Oluşan raster veriyi gözlemleyiniz. Bu yaptığınız işlemle LAS verisetini içinde yazan renk bilgisine göre raster veri olan 10 m çözünürlükte uydu görüntüsüne dönüştürmüş oldunuz. 131

132 Uygulama18b 15 Uygulama18b.sxd uygulama dosyasını açınız. 16 LAS Dataset araç çubuğundan görüntülenme biçimini RGB olarak değiştiriniz. Bu sayede açık olan LiDAR noktaları içindeki renk değerine göre renklenmiş olacaktır. 132

133 Orman Mühendisliğinde NDVI Yüzeylerinin Oluşturulması Uygulama18c 1 Uygulama18c.mxd dosyasını açınız. Açılan arayüzde Windows>Image Analysis seçenğine tıklayınız. 2 Image Analysis penceresinde ndvi_raster6bands verisine bir kez tıklayınız ve Alt bölümde bulunan Processing>NDVI butonuna bir kez tıklayınız. 3 Size farklı bitkilerin yansıma değerlerine göre yeşil ve tonlarına ait bir görüntü oluşacaktır. 4 Bu görüntüyü inceleyiniz. 133

134 5 Üretmiş olduğunuz bu veri ile hem zirai hem ormancılık çalışmalarında bakım (sulama, gübreleme, böcek zararlısı gibi) bilgilere erişebilirsiniz. 6 Bu yeni görüntüyü kaydetmek/kalıcı hale getirmek için katman üzerinde sağ klik > Data >Export Data seçeneğine tıklayınız. 7 Açılan pencereyi aşağıdaki gibi doldurunuz ve OK butonuna tıklayınız. 8 Uygulama18a.mxd dosyasını Konu18\Verilerim klasörüne Uygulama18a.mxd isminde farklı kaydediniz. 134