EĞİTİM FAKÜLTELERİ GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ BÖLÜMLERİ NDE BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM EĞİTİMİNE YÖNELİK İÇERİK VE ÖNERİLER

Transkript

1 XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı,6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya EĞİTİM FAKÜLTELERİ GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ BÖLÜMLERİ NDE BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM EĞİTİMİNE YÖNELİK İÇERİK VE ÖNERİLER Yrd.Doç. İ. Halil Türker, Yrd.Doç. Ata Yakup Kaptan Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Resim İş Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Atakum/Samsun Özet: Teknoloji, eğitim yararına, sürekli yeni kolaylıklar ve yeni çözümler üretmektedir. Eğitim Bilimciler çocukların öğrenmelerinde üç öğrenme yolunun çok önemli olduğunu söylerler. Oyunla eğitim, işitsel eğitim ve görsel eğitim. Bilgisayar destekli tasarım bu eğitim yollarından üçünü de kapsamaktadır. Teknolojinin bir uzantısı olan bilgisayar, tasarım eğitiminde mantıksal kavramların uygulanış biçimini araçsallaştırmıştır. Bu anlamda bilgisayar, tasarımda en gelişmiş araç haline gelmiştir. Estetik ve plastik kavramlar, bilgisayar ortamında tasarım ilkeleri doğrultusunda düzenlendiğinde, anlamlı organizasyonlar oluşturarak varolurlar. Bu özelliklerinden dolayı bilgisayar tasarım eğitiminde öncelikli bir teknik araç durumuna gelmiştir. Bilgisayar destekli tasarım eğitimi doğru kurallar eşliğinde yapıldığında, eğitim programında önceden saptanan hedeflere ulaşılması mümkün olur. Üniversitelerin eğitim fakültesi güzel sanatlar eğitimi bölümü resim anabilim dalı ders programlarında yer alan, ana sanat atölyesi grafik tasarımı ve seçmeli bilgisayar destekli tasarım dersleri bir takım hedef ve yöntemler doğrultusunda işlenmelidir. Mezuniyet sonrası eğitim kurumlarında yer alacak olan öğretmen adaylarının nitelik yönünden almış oldukları bu kazanımlar gerek öğrenci gerekse de kurumların vizyonuna önemli katkılar sağlayacaktır. Özellikle bu derslerin içeriğinde yer alan web tasarımı, bilgisayar destekli canlandırma, tanıtım ve medyalar grafiği kapsamında: kitap kapağı, resimleme, dergi ve gazete tasarımı, afiş, broşür, davetiye, ders sunumları ve etkileşimli eğitim CD leri vb. konular öğrencilerin hem eğitsel hem de sosyal gelişimlerine önemli katkılar sağlayacaktır. Anahtar Sözcükler: Bilgisayar destekli grafik tasarım, ana sanat atölye grafik, yeniden yapılanma GİRİŞ: Teknoloji, eğitim yararına, sürekli yeni kolaylıklar ve yeni çözümler üretmektedir. Eğitim bilimciler çocukların öğrenmelerinde üç öğrenme yolunun çok önemli olduğunu söylerler. Oyunla eğitim (yaratıcı drama), işitsel eğitim ve görsel eğitim. Bilgisayar destekli tasarım bu eğitim yollarından üçünü de kapsamaktadır. Teknolojinin bir uzantısı olan bilgisayar, tasarım eğitiminde mantıksal kavramların uygulanış biçimini araçsallaştırmıştır. Öğrenme ve öğretmenin en önemli amacı, öğrenciyi mümkün olan sürat ve ilgiyle yaratıcılık düzeyine ulaştırmaktır: Bu düzeyde öğrenci sürüp giden bilgi arama, ilişkileri kurma, günlük ve gelecek yaşamın sorunlarına çözüm bulmak sürecine yaratıcı olarak katılacak; ve olanak bulduğu her yerde buluşa yönelik yaratıcı gücünü gösterecektir(öztop,2003,s.35). Bu anlamda bilgisayar,

2 tasarımda en gelişmiş araç haline gelmiştir. Estetik ve plastik kavramlar, bilgisayar ortamında tasarım ilkeleri doğrultusunda düzenlendiğinde, anlamlı organizasyonlar oluşturarak varolurlar. Bu özelliklerinden dolayı bilgisayar tasarım eğitiminde öncelikli bir teknik araç durumuna gelmiştir. Aristoteles in techne terimiyle tanımladığı gibi, doğru kurallar eşliğinde üretim yapmak üzere gereken donanım beceri gerektiren her türlü etkinliği kapsar. Bu nedenle, bilgisayar destekli tasarım eğitimi doğru kurallar eşliğinde yapıldığında, eğitim programında önceden saptanan hedeflere ulaşılması mümkün olur ile 1997 yılları arasında ülkenin değişik illerinde yeni üniversiteler açılmış ve üniversite sayısı 80 lere ulaşmıştır. Buna bağlı olarak yeni eğitim fakülteleri açılmış ve sayıları 5 olan eğitim fakültesi resim iş eğitimi bölümlerinin adedi 2000 yılında 20 lerin üzerine çıkmıştır(özsoy,2003,s.75). Bugün Türkiye de eğitim veren eğitim fakültelerine bağlı resim iş öğretmenliği programı sayısı ise 26 dır(erbay,2000). Hızla artan bu sayı beraberinde bir çok sorunu da getirmektedir. Özellikle nitelikli öğretim elamanı açığı, bilgisayar ve bilgisayar destekli tasarım laboratuarları, derslik, kaynak kitap ve kütüphane gibi bir çok eğitim araç-gereci eksikliğinin yanı sıra güzel sanatlar liselerinin de sisteme tam dahil olamamalarından dolayı, lise ve dengi okullardan mezun olan öğrencilerin kuramsal ve pratik alt yapısı yetersiz olarak gelmeleri, kurumların nitelikli ve seçkin eğitim vermesini engellemekte, problem oluşturmaktadır. Ayrıca mezuniyet sonrası öğretmen adaylarının yaşadığı istihdam sorunu ve atamalarındaki problemlerde önem teşkil etmektedir. GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ (G.S.E.) BÖLÜMLERİNİN RESİM İŞ EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI(A.B.D.) DERS İÇERİKLERİNDE BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM VE YENİDEN YAPILANMA Üniversitelerin eğitim fakültesi G.S.E. bölümü resim iş eğitimi A.B.D. ders programlarında yer alan, ana sanat atölyesi grafik tasarımı ve seçmeli bilgisayar destekli tasarım dersleri birtakım hedef ve yöntemler doğrultusunda işlenmelidir. Mezuniyet sonrası eğitim kurumlarında yer alacak olan öğretmen adaylarının nitelik yönünden almış oldukları bu kazanımlar, gerek öğrenci gerekse de kurumların vizyonuna önemli katkılar sağlayacaktır. Özellikle bu derslerin içeriğinde yer alan: web tasarımı, bilgisayar destekli animasyon(canlandırma), tanıtım ve medyalar grafiği kapsamında; kitap kapağı, illüstrasyon(kitap resimleme), dergi ve gazete tasarımı, afiş, broşür, davetiye, ders sunumları ve etkileşimli CD leri vb. konular öğrencilerin hem eğitsel hem de sosyal gelişimine katkılar sağlayacaktır. Yukarıda belirttiğimiz grafik tasarım ürünleri, bilgisayar desteğiyle rahatlıkla yapılabilmektedir. Fakat her bilgisayar bilen ve programlara hakim olan bu ürünlerde başarılı olur denilemez. Çünkü bilgisayarın yanında bir takım grafik tasarım ilkelerini bilmek ve özümsemek gerekir. Bilgisayar ancak bu ilkelere tasarımlama mantığıyla destek olur. Yukarıda da önemini belirttiğimiz bu iki dersin içeriğine ve işleyiş tarzına kısaca değinmekte yarar vardır.

3 Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım Dersi: Bilgisayar destekli grafik tasarım (CAD) derslerinde, gerek Türkiye gerekse Yurtdışı nda yaygın olarak kullanılan iki program tipi vardır. 1. Vektörel Tabanlı Programlar (Freehand, Illustrator, Corel Draw ) 2. Piksel Tabanlı Programlar (Photo Shop, FotoPaint ) Bu programların öğretilmesi grafik tasarım açısından öğrencilere önemli bir bilgisayar desteği sağlayacaktır. Ancak, Yüksek Öğrenim Kurumu ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliğiyle, Eğitim Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Yapılanması (1998) kapsamında hazırlanan programlarında, G.S.E. bölümü Resim İş Eğitimi A.B.D. lisans programında yapılan düzenlemeler bu konuda yeterli olanağı sağlamakta zorlanmaktadır. Mevcut program içeriğinde; sadece 2. sınıfta seçmeli olarak konulan dersler (I. ve II. Dönem Bilgisayar Destekli Grafik Tasarımı vb. adla), bölüm kurullarının inisiyatifine bağlı olarak seçtirilmektedir. Gerekli donanım ve nitelikli öğretim elemanı sağlayan bölümler ise bu kapsamda adı geçen dersi açmaktadırlar(örneğin: Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi ). Bu derslerin açılması yeterli olmamakta, çünkü orta öğrenimden ve liseden gelen öğrenciler üzerinde yapılan gözlemlere dayanarak: yaklaşık %60 ı ilk kez bilgisayarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu oran iletişim ve bilgi çağı olarak kabul edilen 2000 li yıllar için korkutucu bir orandır. Her şeye rağmen öğrencilerin bir kısmı bilgisayar okur-yazarı olsa bile Vektörel Tabanlı bir program öğrenebilmesi 1 ders dönemini kapsamaktadır. 2. dönemde ise, ancak Piksel Tabanlı photo shop öğretilmesi gereken temel bir programdır(çünkü her program, bir şekilde photoshop bilmeyi gerektirmektedir). Öğrencilerin önemli bir çoğunluğu kurum dışına çıktığında, bilgisayarı olmadığı için; ancak haftada 3 saat yoğunlaştırılmış programla bilgisayar desteği almakta ve bu yoğunlaşma sürecinde öğrenmeleri gecikmektedir. Tabi ki bu iki dönemde alınan vektörel ve piksel tabanlı programlarla iş bitmemekte, web tabanlı HTML, PHP, ASP, Flash ve 3D (üç boyutlu programlar: Maya, 3ds Max, Cinema 4D ) tabanlı animasyon, etkileşimli CD tasarımında Director gibi yazılımları da, öğrencinin hızla gelişen iletişim ve teknoloji çağında görmesi, öğrenmesi dünya ölçütleri açısından gerekli olmuştur. Bilgisayar Destekli Grafik Tasarımı Dersinin Ana Sanat Atölye Grafik Tasarımı ve Diğer Atölye Derslerine Katkısı: Yukarıda belirtmiş olduğumuz Bilgisayar Destekli Grafik Tasarımı dersi 2., 3. ve 4. sınıfta Ana Sanat Atölye Grafik Tasarım seçen öğrencilere; bu dersin ana amaçları arasında yer alan: tasarım, tasarımlama ilkeleri, grafik tasarım, grafik tarihi, görsel iletişim, animasyon teknikleri, grafik

4 teknolojileri, tipografi ve baskı teknikleri gibi konularda destek olması amacıyla seçtirilmektedir. Ana sanat atölye grafik dışında yer alan diğer ana sanat atölyesi derslerini (tekstil, resim, fotoğraf ) seçen öğrencilerin de, bilgisayar destekli grafik tasarımı dersinden alacağı bilgilerin alan bilgilerine katkıda bulunup bulunmayacağı tartışılamaz. Yukarıda belirtildiği gibi gerek nitelikli öğretim elamanı, gerekse fiziki alt yapı ve donanım yetersizliği, mevcut programdaki seçmeli derslerin azlığı yüzünden; bilgisayar destekli grafik tasarım dersi, genelde A.S.A. Grafik Tasarımı dersine destek olarak öğrencilere seçtirilmektedir. Diğer atölye derslerini seçen öğrencilerin büyük bir kısmı ise bu dersten yararlanamamaktadır. Mevcut programlarda haftalık Ana Sanat Atölye ders saatlerinin 6 saat olması nedeniyle, her uygulamalı atölye dersine katkıda bulunması amacıyla, seçmeli derslerin açılması; örneğin, A.S.A. resim dersine katkıda bulunması için desen vb. derslerin açıldığı gözlemlenmektedir Yeniden Yapılanma öncesi programlarda yer alan, ana sanat atölye dersleri ise haftada saat olarak belirlenmişti. Bu nedenle katkıda bulunması için seçmeli ders açmaya gerek kalmıyordu. Çünkü ders saatleri dersi amaca uygun bir şekilde yürütmek için yeterliydi. Ders saatlerinin yetersizliği konusunda, bildirinin yazarlarından Yrd.Doç. İ. Halil Türker in Doktora Tez Danışmanlığını Yaptığı Tamer Kavuran nın 2002 yılında yapmış olduğu anket sonuçlarınabakıldığında Ek.1 (Kavuran,2002,s.93): Türkiye bazında 21 üniversitenin, eğitim fakültesi G.S.E. Bölümü öğretim elamanlarına uygulanan anket sonucunu gösteren bu tablodan anlaşıldığı gibi, ana sanat atölye derslerinin gerek saat gerekse uygulanabilme düzeyi olarak yetersiz olduğu konusunda, çoğu öğretim elemanın bir görüş birliği içinde olduğu saptanmıştır. Tamer Kavuran ın adı geçen tezi incelendiğinde, diğer uygulamalı atölye derslerinde de benzer bulgular saptanmıştır. Ders saatlerinin yetersizliği, bilgisayar destekli grafik tasarımı derslerinin gerekliliği sorununun dışında, eğitim fakültelerinin artmasıyla paralel olarak artan G.S.E. resim iş eğitimi A.B.D. programları, her yıl istihdam fazlası öğretmen adayının mezun olması sonucu ile de karşı karşıya kalınmaktadır. Sonuç ve Öneriler: 2003 yılı M.E.B. nın yaptığı öğretmen atamalarında; mezun olan öğrenci sayısıyla, atanan öğretmen adayları arasındaki uçurumun da oldukça dikkat çekici olduğu görülmektedir. Oluşan uçurum mezun olan öğretmen adayları için yeni istihdam alanlarına yönelme ve çözüm arayışlarına neden olmaktadır. Bu kapsamda bilgisayar bilen, yazılım konusunda tecrübeli, teknolojiyi yakından takip eden adaylar bir adım öne çıkmaktadır. Özellikle bilgisayar destekli tasarım ve grafik tasarım kapsamında düşünüldüğünde, bu dersi başarıyla alan öğrencilerin bölümleri ve fakülteleri ön plana çıkmakta, yeni istihdam(öğretmenlik dışı) alanlarında rahatlıkla görev alabilmektedirler. Örnek

5 verilecek olursa; dersin amaçlarını iyi kavrayan öğrenciler: Ajanslarda, yayınevlerinde, TV, gazete ve radyolarda, eğitim CD si hazırlayan şirketlerde grafik tasarımcı olarak da çalışabilmektedirler. Atama hakkını elde eden öğretmen adayları ise, kurumlarının görsel ve eğitsel kimliğine önemli katkılar sağlamaktadırlar. Branşları haricindeki derslere eğitim sunumları hazırlayabilirler, okulun web sitesini oluşturabilirler, dergi ve gazete kurabilirler ve hatta okulun afiş, davetiye, broşürlerini vb. rahatlıkla hazırlayabilirler. Bilgisayar destekli grafik tasarımı dersi, mevcut programda, sadece ana sanat grafik seçen öğrencilere okutulmaktadır. Dersin önem ve amaçları düşünüldüğünde, tüm ana sanat atölye öğrencilerine; zorunlu iki dönem (2.sınıf) olarak programa alınmalı, içeriği de bütün disiplinleri karşılayacak şekilde düzenlenmelidir. Böylece bilgisayarın, amaçlar doğrultusunda hızlı, etkili ve verimli kullanımı sağlanacaktır. 3. ve 4. sınıflarda ise öğrencilerin ilgi alanlarına göre: web tasarımı (html, asp, php, flash ), 2 ve 3 boyutlu canlandırma (3ds Max, maya, cinema 4D ), etkileşimli eğitim ve ders CD si tasarımları(director), kitap resimlemeleri(illüstrasyon) gibi derslerin açılması olumlu sonuçlar doğuracaktır. Yeniden Yapılanma Programı nda (1998) yer alan, 6 saatlik zorunlu seçmeli ana sanat atölye grafik dersinin haftalık ders saati 12 ye çıkarılmalıdır. Eğitim fakülteleri ve ilgili bölümlerin teknolojik alt yapıları geliştirilerek, amacına uygun donanımlı bilgisayar laboratuvarları oluşturulmalı. Özellikle bu dersleri kapsayan yeterli öğretim elamanlarının azlığı nedeniyle; yurtiçi ve yurtdışı lisans üstü eğitime yönelik araştırma görevlileri, ilgili üniversitelere görevlendirilmelidir. Gerektiğinde, hızla ilerleyen bilgisayar ve yeni eğitim teknolojileri doğrultusunda; hizmet içi eğitim kursları ve seminerler düzenlenerek akademik personel ile yöneticiler bilinçlendirilmelidir. KAYNAKÇA 1. Erbay, Mutlu. Plastik Sanatlar Eğitiminin Gelişimi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul: Kavuran, Tamer. Türkiye de Eğitim Fakülteleri Resim-İş Öğretmenliği Programlarının Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Yayınlanmış Sanatta Yeterlik Tezi. Eskişehir:Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özsoy, Vedat. Resim-İş Eğitiminin Tarihsel ve Düşünsel Temelleri-Görsel Sanatlar Eğitimi,Gündüz Eğitim ve Yayıncılık,Ankara: Öztop, Şener. Sanat Yoluyla Öğrenci Yaratıcılığı, Genç Sanat Dergisi, sayı:110, İstanbul:Ekim 2003

6 Ek.1 Tablo1. Ana Sanat Atölye I-II-III-IV-V-VI Dersinin Saat, İçerik ve İçeriğin Uygulanabilme Düzeyine İlişkin Görüşlerin Dağılımı: Ana Sanat Atölye Sayı (N) Yüzde (%) Saat Çok yetersiz Yetersiz Yeterli Çok yeterli Boş ,7 38,4 22,9 3,9 1,2 İçerik Çok yetersiz Yetersiz Yeterli Çok yeterli Boş ,3 39,9 38,0 6,2 1,6 Uygulanabilme Düzeyi Çok yetersiz Yetersiz Yeterli Çok yeterli Boş ,5 43,4 33,3 6,2 1,6