ADANA İLİNDEKİ ÇEŞİTLİ HASTANELERDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN ÇALIŞMA SAATLERİNDE KARŞILAŞTIKLARI SÖZEL VE FİZİKSEL TACİZ OLAYLARININ İNCELENMESİ*

Transkript

1 C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 21, 5 (1) ADANA İLİNDEKİ ÇEŞİTLİ HASTANELERDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN ÇALIŞMA SAATLERİNDE KARŞILAŞTIKLARI SÖZEL VE FİZİKSEL TACİZ OLAYLARININ İNCELENMESİ* Yrd.Doç.Dr. Gürsel ÖZTUNÇ** ÖZET Ülkemizde çoğunlukla kadınlar tarafından yürütülen hemşirelik mesleği mensupları başta kadın olmalarının getirdiği nedenler olmak üzere, çeşitli nedenlerle çalışmaları sırasında sıklıkla taciz olayı ile yüz yüze gelmektedirler. Bu araştırmada hemşirelerin çalışma saatlerinde karşılaştıkları sözel ve fiziksel taciz durumları incelenmiştir. Tanımlayıcı olarak planlanan araştırmanın örneklem büyüklüğü 257 kişi olarak saptanmıştır. Araştırma kapsamına giren hemşirelerin çalışma saatleri içerisinde %68.5 i sözel tacize, %47.9 u sözel korkutmaya, %16. ı fiziksel saldırıya ve %1.5 i sözel cinsel tacize uğradıklarını ifade etmişler, tüm taciz olaylarının en fazla hasta ve hasta sahipleri tarafından yapıldığını belirtmişlerdir. Hemşirelere uğradıkları taciz olayları karşısında ne yaptıkları sorulduğunda en fazla olayı rapor ederek önlem alınmasını istedikleri görülmüştür. Hemşirelerin mezun oldukları okul ile sözel taciz ve sözel cinsel tacize uğrama durumları istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (p<.5). Anahtar Sözcükler: Sözel taciz, fiziksel taciz, hemşirelik ve şiddet SUMMARY An examination of verbal and physical abuse incidents that nurses encounter in their work, in various hospitals in Adana Nursing, as a profession, is being conducted mostly by women in our country s health system, a fact which seems to be the main reason for encountering. In this research the verbal and physical abuse incident that nurses encounter during their work have been analysed. This descriptive abuse in their working life research has been conducted on a sample of 257 nurses. The nurses being researched explained that 68.5% of them sufffered from verbal abuse, 47.9% from verbal threat, 16.% from physical attack and 1.5% from verbal sexual abuse. Nurses stated that all the verbal and physical abuse incidents have mostly generated from the patients and patients relatives.when it is asked nurses what they did against the verbal and physıcal abuse incident,their answer was that: They just reported the incident and requested precautions be taken. The relation between the school of graduation and the reporting of sexual verbal abuse or only verbal abuse seemed to be statistically significant (p<.5). Key Words: Verbal abuse, physıcal abuse, nursing and violence GİRİŞ Günümüzde bütün ırk ve kültürler ile toplumsal yaşamın hemen her alanında görülen şiddet, özellikle kadınlara yönelik olarak daha sık ve yaygın olarak yaşanmaktadır. Birleşmiş Milletler Kadın Komisyonu kadına yönelik şiddeti; cinsiyete dayalı olarak kadının fiziksel, seksüel ve psikolojik olarak zarara uğraması, özel ya da toplumsal yaşamında gereksinimlerinin keyfi ve zorlayıcı olarak göz ardı edilmesi, kadının yaşamının risk altına sokulması şeklinde tanımlamaktadır (Yurdakul 1996). boyutlarda şiddete maruz kalırken, Amerika Birleşik Devletleri'nde her iki evlilikten birinde fiziksel şiddet görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri nde 542 kadınla yapılan bir çalışmada kadınların %45 inin fiziksel, sosyal veya emosyonel şiddete maruz kaldıkları saptanmıştır (Mc.Allister 2). Ülkemizde 199 yılında Devlet Bakanlığı tarafından 1973 kadın ile yapılan bir çalışmada, eşi ile tartışan 2 yaş ve üzeri kadınların %18 inin eşi tarafından dövülmekte veya dövülmek istenmekte olduğu saptanmıştır. Ankara da yaş arası 155 kadın üzerinde yapılan bir diğer çalışmada, Dünyada kadınların yaklaşık ¼ i değişik * VIII. Ulusal ve I. Uluslararası Hemşirelik Kongresi nde sunulmuştur (Kasım 2, Antalya) ** Yrd.Doç.Dr. Çukurova Üniversitesi Adana Sağlık Yüksekokulu, Adana

2 kadınların %89 unun en az bir kez duygusal şiddete, %39 unun fiziksel şiddete ve % 15 i isesekse zorlanarak tecavüze uğradıkları saptanmıştır (T.C. Başbakanlık Kadın ve Sos. Hiz. Müst. 1993). Halen ülkemizde sadece kadınlar tarafından yürütülen ve kadına özgü meslekler sıralamasında en başlarda yer alan hemşirelik mesleğini yürüten kadınlar, hem mesleklerini sürdürürken hem de toplumsal yaşamın diğer alanlarında sıklıkla şiddet olayı ile yüz yüze gelebilmektedirler. Ülkemizde hemşirelerin çalışma saatlerinde sıkça karşılaştıkları şiddet olaylarına ilişkin pek fazla araştırma bulunmamasına karşın, bu konu diğer ülke araştırmacıları tarafından sıklıkla incelenmektedir yılında Colorado Hemşireler Birliği tarafından işyerindeki şiddete ilişkin yapılan bir çalışmada hemşirelerin %3 dan fazlasının işyerindeki şiddetten mağdur oldukları (Slattery 1998), Williams ın (1996) 345 hemşire ile yaptığı birdiğer çalışmada ise hemşirelerin çalışma saat-leri içerisinde %57 sinin cinsel tacize, %26 sının fiziksel saldırıya uğradıklarını ifade ettikleri belirtilmiştir. İrlanda da hemşirelerin %47 sinin çalışmaları sırasında hastaları tarafından fiziksel saldırıya uğradıkları ve saldırıya uğrayanların %3 ünün bu saldırı sonucu bir süre işe gidemedikleri saptanmıştır(williams 1996).1994 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde ölümcül olmayan işyeri saldırılarının %38 inin sağlık birimlerinde meydana geldiğine dikkat çekilmiştir (Carrol 1999). Sağlık birimlerinde saldırılara en fazla maruz kalan grubun ise, hemşire grubu olduğuna bir diğer makalede dikkat çekilmektedir (Elliott1997). Gözlemlerimize göre sağlık sektöründe çalışan hemşirelerin değişik boyutlarda şiddete maruz kaldıkları, maruz kaldıkları şiddetin boyutlarının fiziksel şiddetten psikososyal şiddete kadar değişik boyutlarda olduğu söylenebilir. Hasta ve hasta yakınları ile oluşturulan duygu yükü ağır iletişimler, vardiyalı çalışma, iş stresi, yetersiz personel, güvenlik önlemlerindeki eksiklikler, yoğun çalışma temposu, mesleğin çoğunlukla kadınlar tarafından yürütülmesi gibi nedenler, hemşirelerde şiddetle karşılaşma riskini yaratan faktörler olarak düşünülmektedir (Erdem 1994, Libbus ve ark. 1994, Dropleman 1996). Hemşirelerin çalışma saatlerinde sıkça karşılaştıkları ancak pek fazla dile getirmedikleri taciz olaylarının, onların meslekten hoşnut olmamalarına ve belki de meslekten uzaklaşmalarına neden olan psikolojik, fiziksel ve sosyal boyutta bir sağlık riski olduğuna da literatürde değinilmektedir (Özgür 1993, Libbus ve ark. 1994, Kaye 1996, Dropleman 1996, Levin 1998). Ülkemiz sağlık sistemi içerisinde çoğunlukla kadınlar tarafından yürütülen hemşirelik mesleği mensuplarının başta kadın olmalarının getirdiği nedenler olmak üzere yukarıda değinilen diğer nedenlerle çalışma ortamlarında taciz olayı ile sık sık karşılaşmaları kaçınılmaz gibi düşünülebilir. Ancak ülkemizde bu varsayımın doğruluğunu kanıtlayacak araştırmalar sınırlıdır. Gözlemlerimiz çerçevesinde ülkemizde de sıklıkla yaşandığını düşündüğümüz taciz olaylarının Adana'da nasıl bir seyir gösterdiğinin rakamlarla ifade edilmesini ve gerekli önlemlerin alınmasında rehber olacağı düşünülen bu araştırmada, Adana ili hastanelerinde çalışan hemşirelerin çalışma saatleri içerisinde karşılaştıkları sözel ve fiziksel taciz olayları incelemiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın evrenini Adana ilinde değişik statülere sahip S.S.K. Hastanesi nde çalışan 86 hemşire, Numune Hastanesi nde çalışan 226 hemşire ve Ç.Ü. Balcalı Hastanesi nde çalışan 452 hemşire olmak üzere toplam 764 hemşire oluşturmaktadır. Tanımlayıcı olarak planlanan bu araştırmada veriler Kasım 1999'da uygulama kapsamına alınan hastanelerin idarelerinden yazılı olarak alınan izin ile ve daha önceden eğitilen 6 anketör yardımıyla teke tek görüşme tekniği ile hemşirelerin çalışma saatlerinde ve çalışma ortamlarında toplanmıştır. Araştırma kapsamına alınan hastanelere müracaat eden hastaların çeşitliliği, hemşirelerin çalışma saatleri, bir hemşireye düşen hasta sayısı, hizmet içi eğitim olanakları, hastane politikaları gibi kriterlerin sonuçlarda farklılık yaratabileceği düşünülerek tabakalı tesadüfi örnekleme tekniği kullanılmıştır. Tabakalı tesadüfi örnekleme tekniği ile örnek büyüklüğü 257 kişi olarak saptanmış ve hastane başhemşireliklerinden alınan hemşire listelerinden tüm birimlerde çalışan hemşireler tespit edilerek ve sistematik örnekleme tekniği kullanılarak örnekleme giren hemşireler tespit edilmiştir. Toplam 257 hemşirenin 137 si Ç.Ü.Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi nde, 75 i Adana Numune Hastanesi nde ve 45 i S.S.K. Adana Hastanesi nde çalışan hemşirelerden oluşmaktadır. İki bölümden oluşan 2

3 anket formları ön uygulama olarak 3 hemşireye uygulandıktan sonra gereken düzeltmeler yapılıp örneklem grubuna verilmiştir. Anket formları hemşirelerin tanıtıcı özellikleri, çalışmaları sırasında yüz yüze kaldıkları sözel ve fiziksel taciz durumları, tacizlerin kimler tarafından yapıldığı ile hemşirelerin uğradıkları tacizler karşısındaki tavırlarına ilişkin sorulardan oluşmaktadır. Elde edilen veriler SPSS for Windows Rel.6. programında yüzdelik ve Kikare testi ile değerlendirilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Tablo 1. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı Tanıtıcı Özellikler Ç.Ü. Numune S.S.K. Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Mezun Olduğu Okul Sağlık Meslek Lisesi Sağ. Hizm.Mes.Yüksekokulu A.Ö.F.Ön Lisans Lisans Kaç Yıllık Mezun Olduğu 1-5 Yıl Yıl Yıl Yaş 16-2 Yıl Çalıştığı Klinik Dahiliye Cerrahi Acil Çocuk Ameliyathane+Yoğ.Bak Poliklinik Medeni Durum Evli Bekar Dul TOPLAM Sütun yüzdeleri alınmıştır 3

4 Tablo 1 de hemşirelerin tanıtıcı özelliklerine göre dağılımı görülmektedir. Araştırma kapsamına giren hemşirelerin 137 si (%53.3) Ç.Ü. Balcalı Hastanesi nde, 75 i (%29.2) Adana Numune Hastanesi nde ve 45 i (%17.5) S.S.K. Adana Hastanesi nde çalışmaktadır. Hemşirelerin ortalama 1.2±6. yıllık mezun oldukları, yaş ortalamalarının 29.1±6.3 yıl olduğu ve 123 ünün (%47.9) Açık Öğretim Fakültesi Önlisans Programından mezun ve 145 inin (%56.4) evli olduğu saptanmıştır. Grafik 1. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Genel Dağılımı (%) Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Genel Yüzde Dağılımı n= , ,8 1,5 16 Sözel T. Sözel Kor. Sözel C.T. Fiziki Sal. 1 Araştırmamızda tacizler şu şekilde tanımlanmıştır: Sözel taciz: Hasta, hasta yakını ve diğer sağlık personeli tarafından hemşireye yöneltilen rahatsız edici sözler (Küfür v.b.) Sözel korkutma: "Öldürürüm, döverim, keserim, asarım, sürdürürüm" gibi sözler. Sözel cinsel taciz: Cinsellikle ilgili kişiyi rahatsız edici sözler. Fiziksel saldırı: Dövme, tokat atma, itekleme v.b. davranışlar. Grafik 2. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Hastanelere Göre Yüzde Dağılımı ,4 64,2 66, ,9 17,3 12,4 9,3 6,7 Ç.Ü. Numune S.S.K. 4,4 Sözel T. Sözel Kor Sözel C.T. Fiziki Sal. 4

5 Grafik 1 ve 2 de görüldüğü gibi, araştırma kapsamına giren 257 hemşireden 176 sı (% 68.5) çalışma saatleri içerisinde sözel tacize, 123 ü (%47.8) sözel korkutmaya, 27 si (%1.5) sözel cinsel tacize ve 41 i (%16) fiziksel saldırıya uğradıklarını ifade etmişlerdir. Hastaneler tek tek incelendiğinde tüm tacizler içinde en sık sözel tacizlerin görüldüğü (%68.5) ve S.S.K. Adana Hastanesi nde çalışan hemşirelerin diğer hastanelere göre sözel taciz ve sözel korkutmaya daha yüksek oranda maruz kaldıkları görülmektedir. Fiziki saldırıların (%18.9) ve sözel cinsel tacizlerin (%12.4) ise en fazla Ç.Ü. Balcalı Hastanesi nde görüldüğü saptanmıştır. Hemşirelerin çalışma saatlerinde karşılaştıkları sözel cinsel taciz ve fiziksel saldırılar ile çalıştıkları kurumlar arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamsız bulunurken (p>.1), sözel taciz ve sözel korkutma ile çalıştıkları kurumlar arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<.5). Hastanelerin farklı hizmet politikaları, eleman sayıları, çalışma şekilleri ile hasta kapasitelerinin farklılığı şiddet olaylarının yaşanmasında farklılıklar yaratıyor olabilir. Ülkemiz S.S.K Hastanelerinin bilinen yoğun hasta trafiği ve bununla paralel olmayan personel sayısı bu hastanede sözel taciz ve sözel korkutmaların daha sık yaşanmasına neden oluyor olabilir. Araştırmamızda en fazla sözel tacizin yaşandığı saptanırken, Williams'ın (1996) 113 hemşire ile yaptığı bir çalışmada hemşirelerin %26'sının fiziksel saldırıya, %57'si cinsel tacize uğradıkları saptanmıştır. Grafik 3. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Kimler Tarafından Yapıldığının Yüzde Dağılımı ,9 41,9 48,8 44,2 32,3 22,7 2,8 19,4 9,8 3,5 8,4 3,9 6,4 2,34,7 Sözel T. SözelKor. Sözel C.T. Fiziki Sal. Hast.Ken.. Hst.Sa.Ref. Dr. Diğer Grafikten de görüldüğü gibi, sözel taciz (%64) ve sözel korkutmanın (%66.9) en çok hasta sahibi ve refakatçiler tarafından yapıldığı, bunu hastanın kendisinin ve doktorların izlediği görülmektedir. Sözel cinsel taciz (%41.9) ve fiziksel saldırı ise (%48.8) en çok hastanın kendisi tarafından yapılmaktadır. Slattery nin 1998 yılında yaptığı bir çalışmada, hemşirelerin %47'sinin çalışmaları sırasında hastaları tarafından fiziksel saldırıya uğradıkları, Williams'ın (1996) yaptığı bir diğer çalışmada ise cinsel taciz ve fiziksel saldırıların en fazla doktorlar tarafından yapıldığı belirlenmiştir. Taciz olaylarının en fazla hasta sahibi ve refakatçiler tarafından yapılıyor olması hasta takibi ve hasta ziyaretlerinde zaman ve şekil açısından yapılan yanlışlar, fazla sayıda ziyaretçi, hastaların hastane kurallarına uymaması, hijyen koşullarına uymayan ziyaretler gibi sorunlar nedeniyle hasta sahibi ve hemşirelerin fazlaca karşı karşıya gelmelerinden kaynaklanıyor olabilir. Hemşirelerin çalışma saatlerinde karşılaştıkları tüm taciz olayları karşısında en fazla olayı rapor ettim ifadesini kullandıkları, bunu hiçbir şey yapmadım ifadesinin takip ettiği görülmektedir. Hemşirelerin olayı rapor edip önlem alınmasını istedikleri birimlerin bu olayları daha çok kapatmak veya hastayı acilen taburcu etmek şeklindeki yaklaşımları ise, olayların köklü bir çözümünün sağlanmamasına ve dolayısıyla benzer taciz olaylarının tekrar tekrar görülmesine neden olabilmektedir. 5

6 Grafik 4. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Taciz Olayları Karşısında Ne Yaptıklarının Yüzde Dağılımı ,3 51,9 51,2 46,8 31, ,7 22,2 14,8 1,2 8,1 7,9 7,4 9,8 7,3 3,2 2,4 2,4 3,7 Sözel T. Sözel Kor. Sözel C.T. Fiziki sal Hiçbirşey Ayn.Kar.Ve r. Rapor Tehdit ikna Grafik 5. Hemşirelerin Karşılaştıkları Tacizlerin Çalışma Saatlerine Göre Yüzde Dağılımı ,8 7, ,5 8,4 18,2 15,3 18,2 Vardiyalı Gündüz Sözel T. Sözel Kor. sözel C.T. Fiziki Sal Grafik 5 te hemşirelerin çalışma durumları ile çalışma saatlerinde karşılaştıkları taciz durumları görülmektedir. Sözel taciz (%7.9), sözel korkutma (%54.5), sözel cinsel taciz (%18.2) ve fiziksel saldırı (%18.2) en fazla gündüz vardiyasında çalışan hemşirelerde görülmüştür. Hasta yakınlarının daha sıklıkla ziyaretlerini gündüz saatlerinde gerçekleştirmesi ve hemşireler ile yaşanan sürtüşmelerin bu saatlere rastlaması gündüz çalışan hemşirelerin daha çok tacize uğramaları sonucunu doğuruyor olabilir. Sözel taciz, sözel korkutma ve fiziksel saldırıya uğrama ile çalışma durumu arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmazken (p>.5), sözel cinsel tacize uğrama ile çalışma durumu arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<.5). Mayer ve arkadaşlarının (1999) acil servislerde yaptığı bir çalışmada da gündüz vardiyasında sözel tacizin daha fazla görüldüğü saptanmıştır. Grafik 6 da tacize uğrayan hemşirelerin çalıştıkları kliniklere göre dağılımları görülmektedir. Araştırmamızdaki klinikler dahili bilimler, cerrahi bilimler, çocuk, poliklinikler, ameliyathane-yoğun bakım ile acil servis olarak gruplandırılmıştır. Sözel taciz en fazla cerrahi bilimler kliniklerin de görülürken (%78.8), sözel korkutma (%59), sözel cinsel taciz (%13.6) ve fiziksel saldırı (%22.7) en fazla polikliniklerde görülmektedir. Yazılı ve sözlü iletişim araçları yolu ile acil servislerde daha sıklıkla yaşandığını izlediğimiz sözel taciz (%45.4) ve sözel korkutmaların (%27.3) diğer kliniklere göre daha az görüldüğü ve acil servislerde fiziksel saldırının hiç görülmediği dikkat çekicidir. Levin ve arkadaşları (1998) acil servislerde çalışan hemşirelerin diğer servislerde çalışan hemşirelere göre daha fazla saldırıya maruz kaldıklarını ifade etmektedirler. Klinik ile uğranılan taciz arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p>.5). 6

7 Grafik 6. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Çalıştıkları Kliniklere Göre Yüzde Dağılımı , ,2 64,5 63, ,6 51,5 51,6 45,4 4 27,3 19,4 22,7 21, ,1 1,6 13,6 13,6 12,7 3,2 3,2 Dahiliye Cerrahi Çocuk Plk. Ame.YB Acil ST SKOR SCT FSAL Grafik 7. Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Tacizlerin Mezun Oldukları Okullara Göre Yüzde Dağılımı ,9 66,7 56,6 45,8 47,7 5 33,3 2,5 13,6 13,7 14,5 8,4 6,8 SML SHMYO AÖF LİSANS ST SCT SKOR FİZ.SA L Hemşirelerin çalışma saatlerinde karşılaştıkları tacizler arasında ilk sırayı alan sözel tacizler en fazla Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu mezunlarında görülürken (%84), bunu Açık Öğretim Fakültesi Önlisans Programı mezunu hemşireler izlemektedir (%7.9). Sözel tacize uğrama durumu ile mezun olunan okul arasındaki ilişki istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (p<.5). Lisans mezunu hemşirelerde ise sözel cinsel taciz ve fiziksel saldırı görülmemiştir. Sözel cinsel taciz (%13.7) ve sözel korkutmalar (%5) ise en fazla Açık Öğretim Fakültesi Önlisans Programı mezunu hemşirelerde görülmüştür. Fiziksel saldırıların en fazla yaşandığı grup ise, Sağlık Meslek Lisesi mezunlarıdır (%2.5). İki yıllık sıkıştırılmış bir programla eğitim almış olan ön lisans programı mezunları ile SML mezunu hemşirelerde tacizlerin daha fazla görülüyor olması eğitim programları kapsamında iletişim becerilerini geliştirecek içeriklerin kısıtlı verilmiş olması ile okuldan mezun olunan yaşın bu konudaki mesleki bilgi, beceri ve olgunluğu geliştirmede yetersiz kaldığından kaynaklanıyor olabilir. Woodtli (1998) makalesinde şiddet olaylarının hızla arttığından, ancak buna karşın hemşirelik eğitimi müfredat programlarında şiddet konusuna yeterince yer verilmediğinden 7

8 söz etmektedir. Araştırmamızda Taciz olaylarına ilişkin eklemek istedikleriniz var mı? sorusuna verilen cevaplar ülkemiz hemşirelik okullarında da bu konunun yeterince işlenmediğini düşündürmektedir. Hemşireler Taciz olaylarına ilişkin eklemek istedikleriniz var mı?' sorusuna ilişkin şu cevapları vermişlerdir: - Hemşirelik idaresi bizi bu konuda yalnız bırakıyor. - Okul bizi bu tür olaylara hazırlamıyor. - Olayı rapor ettiğimizde duyarsız kalınıyor. - Ciddi ve caydırıcı önlemler alınmıyor. - Hastane etik kurulları bu konuya el atmalı. - Nereye baş vuracağımız konusunda bilinçsiziz. - Güvenim sarsıldı, kendimi yapayalnız hissettim, utanç vericiydi. - Ziyaretçiler ve refakatçiler daha fazla kontrol altında tutulmalı. - Tacize uğrayanlar eğitilmeli. - Her an bir şey olacak diye korkuyorum. - Mesleğimiz kadın erkek karışık olmalı. - Sayımızın azlığı problem yaratıyor. - Doktorlar hastalara daha fazla zaman ayırmalı. - Doktor, hastane, sistem problemleri bize yansıyor. SONUÇ VE ÖNERİLER 1. Araştırma kapsamına giren hemşirelerin %68.5 i sözel tacize, %47.8 i sözel korkutmaya, %1.5 i sözel cinsel tacize ve %16 sı fiziksel saldırıya uğradıklarını ifade etmişlerdir. 2. Sözel tacizlerin ve sözel korkutmaların en çok hasta sahibi ve refakatçiler tarafından yapıldığı (%64 ve %66.9), sözel cinsel tacizlerin (%41.9) ve fiziksel saldırıların (%48.8) ise hastanın kendisi tarafından yapıldığı saptanmıştır. 3. Tacize uğrayan hemşirelerin uğradıkları sözel tacizler karşısında % 46.8 sının, sözel korkutmalar karşısında %54.3 ünün, sözel cinsel tacizler karşısında %51.9 unun ve fiziksel saldırılar karşısında %51.2 sinin olayı rapor ettikleri saptanmıştır. Lisans mezunu hemşirelerde ise sözel cinsel taciz ve fiziksel saldırı görülmemiştir. 4. Sözel tacize en fazla Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu mezunlarının (%84), sözel cinsel tacize ve sözel korkutmaya en fazla Açık Öğretim Fakültesi Önlisans programı mezunlarının (%13.7 ve %5), fiziksel saldırıya en fazla Sağlık Meslek Lisesi mezunlarının maruz kaldıkları saptanmıştır. 5. Sözel tacizlerin en fazla cerrahi kliniklerde (%78.8), sözel cinsel tacizlerin (%13.6), sözel korkutmaların (%59) ve fiziksel saldırıların (%22.7) en fazla polikliniklerde görüldüğü saptanmıştır. 6. Gündüz vardiyasında çalışan hemşirelerin sözel taciz (%7.9), sözel cinsel taciz (%18.2), sözel korkutma (%54.5) ve fiziksel saldırılara (%18.2) daha fazla uğradıkları saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda şunlar önerilebilir: - Çalışma saatlerinde karşılaşılan tacizlerin en fazla hastalar, hasta sahibi ve refakatçiler tarafından yapılıyor olması nedeniyle hemşirelerin görev içi eğitimlerinde hasta ve hasta yakınları ile iletişim kurma yollarının tekrar gözden geçirilmesi, - Hastane güvenlik önlemlerinin artırılarak güvenlik görevlilerinin taciz yapma eğilimli bireyleri izlemeleri ve bu bireylerle nasıl iletişim kurulacakları konusunda sürekli eğitilmeleri, - Tacize uğrayan bireylerin olayı saklamalarının oluşabilecek diğer olayları engellemediği, bunların açıkça ifade edilmesinin alınacak önlemlerin etkinliğinde rehber olacağı konusunda bilgilendirilmeleri, - Yönetimsel anlamda tacize uğrayan çalışanların haklarının korunacağı konusunda güvence verilmesi ve yönetimsel destek sağlanması, - Tacize uğramış hemşire grubu için destek grupları oluşturulmalı ve danışmanlık hizmetleri verilmeli, - İletişim problemi gösteren hasta, hasta ailesi ve hasta yakınlarına uygun iletişim teknikleri ile yaklaşılarak olası problemlerin önlenmesi, - Hemşirelik eğitimi müfredat programlarında şiddet konusu detaylı bir şekilde işlenmeli, - Hemşire grubuna hasta, hasta ailesi ve diğer personel ile iletişimlerinde yardımcı olacak iletişim becerileri geliştirme konusunda hizmet içi eğitim programları düzenlenmeli ve programlar sık aralarla tekrar edilmelidir. KAYNAKLAR Cardwell C (1998) Helping health professionals deal with violence, Med Confl Surviv, 14(1): Carrol V (1999) Health and safety, AJN, 99(3):6. Dropleman GP (1996) Anger in nurses; don t lose it, use it, AJN, 96(4):

9 Devlet Bakanlığı Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü (1993) Kadına Yönelik Uluslararası Sözleşme ve Kararlar, Eğitim Serisi, Yayın No:75. Elliott PP (1997) Violence in health care. What nurse managers need to know, 28(12): Erdem Y, Üstün B (1994).Hemşirelerin çalışma ortamında karşılaştıkları şiddet durumları: Gözden geçirme, H.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(2): Kaye J (1996) Sexual harassment and hostile environment in the perioperative area. AORJ, 63(2): Levin PF, Hewitt JB, Minser ST (1998) Insight of nurses about assault in hospital-based emergency departments, Image J Nurs Sch, 3(3): Libbus MK, Bowman KG (1994) Sexual harrasment of female registirid nurses in hospital, J Nurs Adm, 24(6): Mayer BW, SmithFB, KingCA (1999) Factors associated with victimization of personnel in emergency departments, J Emerg Nurs, 5(5): McAllister M (2) Domestic violence. A life-span approach to assesment and intervention, Primary Care Practice, 4(2):174. Özgür G (1993) Sözü edilmeyen bir konu cinsel taciz, E.Ü.H.Y.O. Dergisi, 9(2): Slattery M (1998) The epidemic hazards of nursing, AJN, 98(11):5-53. T.C.Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü (1993) Kadınlara Karşı Her türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Uyarınca Hazırlanan Türkiye Raporu, Yayın No:79. Türk Dil Kurumu (1988) Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Basımevi. Williams MF (1996) Violence and sexual harresment impact on registered nurses in the work place. AAOHNJ, 44(2): Wooditli MA (1998) Violence and the nursing curriculum:nurse educators speak out. Nurs Healthcare Perspect 18(5): Yurdakul M (1996) Kadın istismarı, şiddet ve hemşirelik. H.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3(1):