25. YILLIK TECRÜBENĠN ARDINDAN TÜRK KENEġĠ BÜNYESĠNDEKĠ ÜLKELERĠN ORTAK EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ VE ĠġBĠRLĠKLERĠ

Transkript

1

2 Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 229 ORASAM Raporları Dizisi No: YILLIK TECRÜBENĠN ARDINDAN TÜRK KENEġĠ BÜNYESĠNDEKĠ ÜLKELERĠN ORTAK EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ VE ĠġBĠRLĠKLERĠ Proje Ekibi Doç. Dr. Hakan DÜNDAR Prof. Dr. Akmatali ALĠMBEKOV Prof. Dr. Nurbübü ASĠPOVA Doç. Dr. Yücel ÖKSÜZ Doç. Dr. Murat GÖKALP Öğr. Gör. Dr. Kadian BOOBEKOVA 2017 KTMÜ / BiĢkek

3 25. Yıllık Tecrübenin Ardından Türk KeneĢi Bünyesindeki Ülkelerin Ortak Eğitim ĠliĢkileri ve ĠĢbirlikleri. Hazırlayanlar Doç. Dr. Hakan DÜNDAR, Prof. Dr. Akmatali ALĠMBEKOV, Prof. Dr. Nurbübü ASĠPOVA, Doç. Dr. Yücel ÖKSÜZ, Doç. Dr. Murat GÖKALP, Öğr. Gör. Dr. Kadian BOOBEKOVA. BiĢkek, s. KTMÜ, 2017

4 ORTA ASYA ARAġTIRMALARI MERKEZĠ (ORASAM) Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi bünyesinde 30 Aralık 2010 tarihinde kurulan Orta Asya AraĢtırmaları Merkezi (ORASAM), Orta Asya daki geliģmelerin yakından izlenebilmesi ve derinlemesine anlaģılabilmesi için öncelikle Kırgızistan olmak üzere tüm bölgeyi kapsayan çalıģmalar yürütmektedir. Bu çerçevede Orta Asya ile ilgili projeler yürütmekte, kitap ve çalıģma raporları hazırlamaktadır. Ayrıca bölge içi ve dıģından yetkililer ve akademisyenler ile toplantı ve seminerler düzenlemekte, aynı alanda çalıģan kurum ve kuruluģlarla iģbirlikleri gerçekleģtirmekte, araģtırma amacıyla Kırgızistan a gelen akademisyenlere çalıģmaları için gerekli desteği vermektedir. ORASAM ın internet sitesinde (orasam.manas.edu.kg) dört dilde (Kırgızca, Türkçe, Ġngilizce ve Rusça) bölge ülkeleri hakkındaki haberler ile Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi mensuplarının makale ve yorumlarına yer verilerek, Orta Asya nın kavranmasına katkı sağlanmaktadır.

5

6 TAKDĠM 1991 yılında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan ın bağımsızlığına kavuģmasıyla Türkiye ve bu kardeģ ülkeler arasında yeniden bağlar kurmak için değerli bir fırsat doğdu. Ortak bir geçmiģe, aynı dil ve kültür hazinesine sahip altı bağımsız Türk devleti yeni yüzyıla birlikte hazırlanma arzusuyla, Gaspıralı nın tespit ettiği dilde, fikirde, iģte birlik hedefine uygun olarak, iģbirliğini geliģtirmek için 1992 yılında "Türkçe Konuşan Devletler, Devlet Başkanları Zirveleri" ile yola çıktılar ve süreç içinde bu ülkeleri bir araya getiren ortak etkinlikler, iģbirlikleri ve kuruluģların temellerini attılar. 25 yılı geride bıraktığımız bu süreçte; 12 Temmuz 1993 te kurulan ve ortak kültüre sahip Türk Halklarının gönül birlikteliğini ve kardeģliğini güçlendirmek, ortak Türk kültürünü gelecek nesillere aktarmak ve dünyaya tanıtmak için çalıģan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) ilk teģkilat olma onuruna sahiptir. 21 Kasım 2008 de Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi nin (TÜRKPA) kurulması iliģkilerin siyasi bir boyuta taģınarak, istikrarlı bir zemine oturtulması için atılan anlamlı bir adım olmuģtur yılında Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, kısaca Türk Konseyi veya Türk Keneşi (TDĠK) adlı kurumun kurulmasıyla Türk devletleri arasındaki iliģkilerin geliģtirilmesi kalıcı bir zemine taģınmıģtır. 20 Ekim 2011 de Türk Konseyinin himayesi altında Türk Dili Konuşan Ülkeler Ortak İş Konseyi (Türk ĠĢ Konseyi), 23 Ağustos 2012 de Türk Kültür ve Mirası Vakfı, Uluslararası Türk Akademisi, 29 Mart 2013 te Türk Üniversiteler Birliği, 25 Ocak 2013 te Avrasya Askerî Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilâtı (TAKM) kurulmuģtur. Bu ortak kuruluģların yanı sıra Türkiye ve Türk cumhuriyetleri arasındaki iliģkilerin derinleģip kök salması ve geleceğe birlikte yürüyecek nesillerin yetiģtirilmesi için ortak üniversiteler de kurulmuģtur. 31 Ekim 1992 tarihinde Kazakistan-Türkiye ikili iliģkileri çerçevesinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi nin kurulma kararı alınmıģ ve iki ülkenin bu ortak üniversitesi 15 Ekim 1993 yılında Kazakistan ın Türkistan Ģehrinde kurulmuģtur. Ardından 30 Eylül 1995 tarihinde Kırgızistan-Türkiye ikili iliģkileri çerçevesinde imzalanan anlaģmayla Kırgızistan ın baģkenti BiĢkek te Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi (KTMÜ) kurulmuģtur. Geride bıraktığımız çeyrek asırda atılan adımlar, gerçekleģtirilen etkinlikler ve iģbirlikleri sayesinde temelleri atılıp iģlerlik kazandırılan kuruluģlardan biri olan, iki kardeģ ülkenin ortak üniversitesi Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi nde hazırlanan bu raporu, atılan adımların kalıcı olması ve ortak bir geleceğin kurulabilmesi temennisiyle okurlara takdim etmekten onur duyuyorum. Prof. Dr. Sebahattin BALCI KTMÜ Rektörü, BiĢkek, 2017

7 ICINDEKILER TAKDĠM GĠRĠġ...7 A. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ...7 B. ÜLKELERDE AÇILAN ÖĞRETĠM KURUMLARI...9 C. ANLAġMALAR D. DĠĞER ĠġBĠRLĠKLERĠ TÜRKĠYE AZERBAYCAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ TÜRKĠYE KAZAKĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ TÜRKĠYE KIRGIZĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ TÜRKĠYE - ÖZBEKĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ TÜRKĠYE TÜRKMENĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME KAYNAKLAR... 23

8 TÜRKĠYE VE TÜRK CUMHURĠYETLERĠ ARASINDAKĠ EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 1. GĠRĠġ Türkiye, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanan Türk Cumhuriyetlerini tanıyan ilk ülke olmuģtur. Türkiye, Türk Cumhuriyetleri ile gerek akrabalık bağları gerekse tarihi ve kültürel bir sorumluluk ile pek çok konuda iģbirliği ve iliģkilerini çok kısa zamanda geliģtirmiģtir. Türkiye; Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin bağımsız, siyasi ve ekonomik istikrara sahip, kendi aralarında ve komģularıyla iģbirliği içinde, uluslararası toplumla bütünleģmiģ ve demokratik değerleri benimsemiģ devletler olarak varlıklarını sürdürmelerini desteklemek adına Türk Cumhuriyetleri ile Kültür, sanat, din, eğitim, bilim ve teknik, sağlık, tarım ve kırsal alt yapı, çevre, çalıģma, sosyal güvenlik ve istatistik alanlarında iģbirliği anlaģmaları ve protokoller imzalamıģtır. Bu anlaģma ve protokoller gereği de pek çok uygulama ve iģbirlikleri geliģtirilmiģtir. Türkiye 1990 yılından bu yana Türk Cumhuriyetleri ile yukarıda sayılan alanlarda iģbirliklerini pek çok alanda sürdürmektedir. Bu iģbirliği ve iliģkilerin baģında da eğitim faaliyetleri gelmektedir. Tarihsel süreç içinde yapılan bu iģbirlikleri aģağıda yer verilen dört baģlık altında anlatılmaya çalıģılacak ve genel bilgilerden sonra her bir ülke ile Türkiye arasındaki eğitim iģbirlikleri ayrı ayrı verilmeye çalıģılacaktır. Son bölümde ise eğitim alanında gerçekleģtirilen iģbirlikleri ile ilgili genel bir değerlendirilme yapılacaktır. Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasındaki eğitim iģbirliklerini; A. Büyük Öğrenci Projesi, B. Ülkelerde Açılan Öğretim Kurumları C. AnlaĢmalar D. Diğer ĠĢbirlikleri baģlıkları altında toplamak mümkündür. A. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ öğretim yılı itibariyle, Türk Cumhuriyetlerinin ve Türk Topluluklarının eğitim düzeylerini yükseltmek, yetiģmiģ insan gücü ihtiyaçlarını karģılamaya yardımcı olmak, Türkiye dostu, genç bir nesil yetiģtirmek ve Türk Dünyası ile kalıcı kardeģlik ve dostluk köprüsü kurmak, Türk Dünyasında yer alan ülkeleri, bu ülkelerin kendi aralarındaki iliģkileri geliģtirerek bir büyük Ģemsiye oluģturmak amacıyla Büyük Öğrenci Projesi uygulamaya konulmuģtur. Türk dünyası ile kalıcı bir kardeģlik ve dostluk köprüsü kurmak amacıyla 1992 yılında 5 ülkeyle (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan) baģlatılan Büyük Öğrenci Projesi (BÖP) zamanla 57 devlet ve topluluğun dâhil olduğu bir burs programı niteliği kazanmıģtır. 12 Projenin baģladığı ilk yıllarda Türk Cumhuriyetlerinden gelen öğrencilerin seçiminin sağlıklı yapılamadığı düģüncesiyle 1994 yılından itibaren Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Toplulukları Sınavı (TCS) ile öğrenci seçimi yapılmaya baģlanmıģ olup, sınav yapılamayan ülkelerde ise öğrenci seçimi Seçici Kurullarca yapılmıģtır. Proje kapsamında, yükseköğrenim görmek amacıyla Türkiye 1 MEB, 2009, Büyük Öğrenci Projesinin Değerlendirilmesi( ), Ankara 2 Yalçın, S., Ayhan, M., Ünal, M. ve KarakaĢ, H. (2014). Yükseköğretimin UluslararasılaĢması Çerçevesinde Türk Üniversitelerinin Uluslararası Öğrenciler Ġçin Çekim Merkezi Haline Getirilmesi AraĢtırma Projesi Raporu. Kalkınma AraĢtırmaları Merkezi, Ankara.

9 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 8 ye gelen öğrencilerin burs, barınma, kitap, kırtasiye, giyim, üniversite katkı payı, ikamet tezkeresi bedeli ve tedavi gideri gibi ihtiyaçları Milli Eğitim Bakanlığınca (MEB) karģılanmıģtır. AĢağıda Büyük Öğrenci Projesi kapsamında yılları arasında Türkiye ye gelen öğrenci sayılarına yer verilmiģtir yılından itibaren Türk Cumhuriyetlerinden gelen öğrenciler Yurt DıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığınca ortak burs programı olan Türkiye Bursları kapsamında kabul edilmiģlerdir. Tablo1. Öğrencilerin Sayısal Dağılımı* ÜLKE ADI ÖĞRETĠM YILI VERĠLEN KONTENJAN KULLANILAN KONTENJAN KULLANILMAY AN KONTENJAN BURSU KESĠLEN AZERBAYCAN KAZAKĠSTAN KIRGIZĠSTAN ÖZBEKĠSTAN TÜRKMENĠSTAN TACĠKĠSTAN MOĞOLĠSTAN TOPLAM MEZUN ÖĞRENĠM GÖREN *Veriler tarihi itibari iledir. Bu tarihten sonra Türkiye Bursları kapsamında veriler YTB tarafından arşivlenmektedir. Aşağıda bu bilgilere de yer verilecektir. Kaynak: MEB, 2016 Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde; Türk Cumhuriyetleri ile Tacikistan ve Moğolistan a tarihine kadar yükseköğrenim için devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın si kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 6010 u mezun olarak ülkelerine dönmüģtür. Bu tarih itibariyle Türkiye yükseköğrenim kurumlarında 2549 öğrenci bulunmaktadır Sayılı Kanun gereğince; Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projeler ile Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluģlarınca Türkiye de eğitim görmesi uygun görülenlerle, uluslararası anlaģmalar çerçevesinde Türkiye ye gelen öğrencilerle ilgili iģ ve iģlemler tarihinde BaĢbakanlık YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığına devredilmiģ olup, ilgili BaĢkanlıkça Türkiye Bursları kapsamında yürütülmektedir. AĢağıda yılları arasında Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinden gelen öğrencilere iliģkin istatistiki bilgilere yer verilmiģtir. 3 Tablo 2. YTB tarafından verilen öğrenci bursları Ülkeler Azerbaycan Kazakistan Kırgızistan Özbekistan YTB 2016, Türkiye Ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Eğitim ĠĢbirliği (KTMÜ ORASAM Proje Raporuna ĠliĢkin Veriler)

10 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 9 Türkmenistan Genel Toplam yılından itibaren Türkiye, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinden gelen öğrencileri Yurt DıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı tarafından verilen Türkiye Bursları ile istihdam etmektedir. Bu kapsamda Tablo 2 de de görüldüğü gibi Kırgızistan, Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan dan yılları arasında toplam 1586 öğrenci Türkiye Burslarından faydalanmıģtır. BaĢlangıç aģamasında Türk Cumhuriyetlerinden yükseköğrenim öğrencilerinin yanında ortaöğretim öğrencisi de gelmiģtir. Gelen 1844 öğrenci ortaöğretim kurumlarına yerleģtirilerek öğrenimlerini tamamlamaları sağlanmıģtır. Ortaöğretimden öğrenci kabulü 2003 yılı itibari sonlandırılmıģtır. AĢağıda 2003 yılına kadar ortaöğretime kabul edilen öğrenci sayıları yer almaktadır. 4 Tablo 3. Orta Öğrenim Gören Öğrencilerin Sayısal Dağılımı ÜLKE ADI VERĠLEN KONTENJAN KULLANILAN KONTENJAN GELEN KULLANILMAYAN KONTENJAN BURSU KESĠLEN DÖNEN MEZUN OLAN AZERBAYCAN KAZAKĠSTAN KIRGIZĠSTAN ÖZBEKĠSTAN TÜRKMENĠSTAN GENEL TOPLAM B. ÜLKELERDE AÇILAN ÖĞRETĠM KURUMLARI Orta Asya Cumhuriyetlerinde; MEB tarafından açılan temel eğitim, ortaöğretim, yükseköğretim kurumları ile Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezleri ve Yaygın Mesleki Eğitim Merkezleri bulunmaktadır. Eğitim Kurumları Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasında eğitim alanındaki iģbirliğini geliģtirmek, yurtdıģında yaģayan vatandaģların çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karģılanması, bu ülke ve toplulukların eğitim öğretimlerine yardımcı olmak, Türkçenin ve Türk kültürünün yaygınlaģtırılmasını sağlamak ve bu ülkelerin ihtiyacı olan ara elamanlarını yetiģtirmek amacıyla MEB iģ birliğinde eğitim- öğretim kurumları açılmıģtır. 4 MEB 2016, Türkiye Ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Eğitim ĠĢbirliği (KTMÜ ORASAM Proje Raporuna ĠliĢkin Veriler)

11 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 10 Tablo 4. Yönetici ve Öğretmenlerin Sayısal Dağılımı* ÜLKE OKUL/MERKEZ ADI ÖĞRETMEN ĠDARECĠ SAYISI Bakü Türk Ġlkokulu AZERBAYCAN Bakü Türk Ortaokulu 58 7 Bakü Türk Anadolu Lisesi Bakü Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 1 1 Kırgız Türk Anadolu Lisesi KIRGIZĠSTAN Kırgız Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi BiĢkek Türk Ortaokulu 42 8 BiĢkek Türk Ġlkokulu BiĢkek Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 25 2 ÖZBEKĠSTAN TaĢkent Türk Ġlkokulu TaĢkent Türk Ortaokulu 12 2 AĢkabat Türk Ġlkokulu TÜRKMENĠSTAN AĢkabat Türk Ortaokulu AĢkabat Türk Anadolu Lisesi AĢkabat Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi TOPLAM *(Ekim 2015 tarihi itibariyle), Kaynak: MEB, 2016 Türk Cumhuriyetlerinde açılan eğitim öğretim kurumlarında eğitim öğretim yılı baģı itibariyle; MEB tarafından görevlendirilen 29 yönetici, 214 öğretmen olmak üzere toplam 243 kiģi görev yapmakta olup, toplam 6667 öğrenci ve kursiyer bulunmaktadır. Tablo 5. MEB Tarafından Açılan Öğretim Kurumlardaki Öğrencilerin Sayısal Dağılımı ÜLKELER OKUL / MERKEZ ADI ÖĞRENCĠ SAYISI Bakü Türk Ġlkokulu 730 Azerbaycan Bakü Türk Ortaokulu 411 Bakü Türk Anadolu Lisesi 462 Bakü Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 311 BiĢkek Türk Ġlkokulu 250 BiĢkek Türk Ortaokulu 162 Kırgızistan Ġmam Hatip Ortaokulu 25 Kırgız Türk Anadolu Lisesi 196 Kırgız Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi 197 BiĢkek Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 1681 Özbekistan TaĢkent Türk Ġlkokulu 100 TaĢkent Türk Ortaokulu 65 AĢkabat Türk Ġlkokulu 732 Türkmenistan AĢkabat Türk Ortaokulu 416 AĢkabat Türk Anadolu Lisesi 257 AĢkabat Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi 223 TOPLAM 6218 Kaynak: MEB, 2016

12 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri eğitim öğretim yılı sonu itibariyle; Ġlk ve Ortaöğretim Kurumlarından 6110 öğrenci mezun edilmiģ olup, Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezlerinden 35124, Yaygın Mesleki Eğitim Merkezlerinden 7354 kursiyere çeģitli seviyelerde ve branģlarda sertifika verilmiģtir. Yükseköğretim Kurumları Türkiye, Türk Cumhuriyetlerinde; Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi ve Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesi olmak üzere iki ortak üniversite açmıģ ve 28 Ağustos 2015 tarihi itibari ile Türkmenistan da Uluslararası Türkmen-Türk Üniversitesi adında bir üniversite kurulması konusunda ortak anlaģma yapılmıģtır. C. ANLAġMALAR Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri arasındaki iliģkiler, Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarına kavuģmalarının hemen ardından imzalanan protokoller ve sonrasında hayata geçirilen anlaģmalar gereğince yürütülmektedir. Türkiye ile; Azerbaycan arasındaki eğitim iliģkileri, Azerbaycan Eğitim Bakanlığı ile 1 Aralık 2000 tarihinde imzalanan ve halen yürürlükte olan Eğitim ĠĢbirliği AnlaĢması Türkmenistan arasındaki eğitim iliģkileri, tarihinde imzalanan Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Türkmenistan Bilim Bakanlığı ve Devlet Senet BirleĢiği BaĢkanlığı Eğitim ve Öğretim Alanlarında ĠĢbirliği Protokolü Kazakistan arasındaki eğitim iliģkileri, tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı Arasında imzalanan Eğitim ĠĢ Birliği AnlaĢması Kırgızistan arasındaki eğitim iliģkileri, BiĢkek te 28 Haziran 1996 tarihinde imzalanan Eğitim ĠĢbirliği AnlaĢması Özbekistan arasındaki eğitim iliģkileri, 22 Eylül 1994 tarihinde Eğitim, Uzman DeğiĢimi ve YetiĢtirilmesi Alanlarında ĠĢbirliğinin Daha da GeliĢtirilmesi Hakkında AntlaĢma ile yürütülmektedir. Ayrıca, Türkiye ile Azerbaycan arasında 8 inci, Türkmenistan ile 5 inci, Kazakistan ile 8 inci, Kırgızistan ile 9 uncu, Özbekistan ve Tacikistan ile 4 üncü Daimi Komisyon Tutanakları imzalanmıģtır. D. DĠĞER ĠġBĠRLĠKLERĠ Türkiye Ġle Türk Cumhuriyetleri Arasında, Büyük Öğrenci Projesi, Eğitim Kurumları ve Yapılan AnlaĢmalar dıģında eğiticilerin eğitimi seminerleri, öğretim materyalleri desteği ve kardeģ okullar ve YÖK tarafından uygulamaya konulan Mevlana Programı gibi farklı iģbirlikleri de yapılmıģ ve bu uygulamalar karģılıklı olarak devam etmektedir. AĢağıda bu iģbirliklerine iliģkin kısa bilgilere de yer verilmiģtir. Türk Dünyası Edebiyatı Kitabı 29 Eylül-3 Ekim 1992 tarihleri arasında BiĢkek te yapılan Türk Cumhuriyetleri Eğitim Bakanları ve Türk Halkları Temsilcileri II. Konferansı nda, edebiyat ve tarihte ortak program

13 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 12 hazırlanması amacıyla bir komisyon kurulması ve çalıģma prensipleri ile süresinin belirlenmesi kararı alınmıģtır. Bu karar gereği, Türk Cumhuriyetlerinden edebiyatçıların da katılımı ile oluģturulan komisyonca MEB iģ birliğinde Ortak Türk Edebiyatı Lise Ders Kitabı hazırlanmıģtır. Bu kitap Türk Dünyası Edebiyatı adı altında TĠKA tarafından basılarak Türk Cumhuriyetlerine gönderilmiģtir. Eğiticilerin Eğitimi Projesi MEB ile TĠKA iģbirliğinde yürütülmekte olan Mesleki ve Teknik Eğitimde Eğiticilerin Eğitimi Projesi kapsamında; Kazakistan dan 2012 yılında 120, 2013 yılında 61, 2014 yılında 62, 2015 yılında 68 ve 2016 yılında 44 eğitimciye, Türkmenistan dan 2013 yılında 68, 2014 yılında ise 41 eğitimciye, Özbekistan da 2014 yılında 100 personele, Tacikistan da 2014 yılında 150 kiģilik servis ve mutfak personeline eğitim verilmiģtir. Aynı zamanda; Teknik Destek Projesi kapsamında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan a Dolar tutarında 9475 adet eğitim araç gereç gönderilmiģtir. Türkiye de Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı yurtlarda, yabancı uyruklu statüsündeki öğrencilere her yıl mevcut boģ yatak sayısı üzerinden %1 oranında kontenjan ayrılmaktadır. Uluslararası Ġmam Hatip Öğrencileri projesi kapsamında; MEB ile Türkiye Diyanet Vakfı arasında imzalanan protokole istinaden, Türkiye deki Uluslararası Anadolu Ġmam Hatip Liselerinde, Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ve Moğolistan dan Devlet Parasız Yatılı statüsünde eğitim öğretim yılı itibariyle 119 öğrenci öğrenim görmektedir. Latin Alfabesine geçme kararı alan Azerbaycan a ders kitaplarının basımı konusunda yardımcı olunmuģtur. Bu kapsamda, kitap bastırılmıģ ve ders kitaplarının basımında kullanılmak üzere 250 ton kâğıt ile birlikte Azerbaycan a gönderilmiģtir. Türkmenistan Bilim Bakanlığınca talep edilen 37 çeģit ders kitabının tamamı MEB, BaĢbakanlık Tanıtma Fonu BaĢkanlığı, Türkiye Diyanet Vakfı ve TĠKA tarafından Latin harfleri ile bastırılmıģ ve toplam kitap ilgili ülkeye gönderilmiģtir yılları arasında her yıl Temmuz Ağustos aylarında Türk Cumhuriyetleri ile Bağımsız Türk Topluluklarından davet edilen öğretmenlere yönelik Türk Kültürünü ve Millî Eğitim Sistemini Tanıtma Seminerleri düzenlenmiģtir. Bu seminerlere Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Moğolistan dan 1072 kursiyerin katılımı sağlanmıģtır. MEB tarafından Türk Cumhuriyetleri ile eğitim iģbirliklerini geliģtirme adına KardeĢ Okul Projesi uygulaması baģlatılmıģ ve uygulanan bu proje kapsamında 248 okul arasında kardeģ okul eģleģtirmesi yapılmıģtır. Bu okullar arası iliģkilerin geliģtirilmesine çalıģılmaktadır. Aynı zamanda Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Topluluklarından Türkiye ye gelen öğrencilerin Türkiye'de bulundukları süre içinde Türk ailesinin sosyal, kültürel, ekonomik yapısını, gelenek ve göreneklerini öğrenmesi, Türkiye Türkçesinin öğrenme sürecine pratik yapılmasının geliģtirilmesi amacıyla uygulamaya konulan Dost Aile Projesi nden 545 aile ile 924 öğrencinin yararlanması sağlanmıģtır.

14 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 13 Mevlana DeğiĢim Programı Türkiye tarafından, yurtdıģındaki yükseköğretim kurumları ile iģbirliğini geliģtirme adına geliģtirilen Mevlana DeğiĢim Programı 23 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe girmiģtir. Bu program kapsamında eğitim-öğretim yılından itibaren Türkiye ile yurtdıģındaki yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve öğretim elemanı değiģimi devam etmektedir. Mevlana DeğiĢim Programı kapsamında Türk Cumhuriyetleri ile yapılan protokol ve değiģim sayıları aģağıda verilmiģtir. 5 Tablo 6. Mevlana DeğiĢim Programı Protokol Sayısı Ülkeler Protokol Sayısı Azerbaycan 397 Kazakistan 203 Kırgızistan 204 Toplam 804 Mevlana DeğiĢim Programı kapsamında, 2011 yılından itibaren Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan dan yükseköğretim kurumları ile öğrenci ve öğretim elemanı hareketliliğine iliģkin olarak tablo 6 da da görüldüğü gibi toplam 804 protokol imzalanmıģtır. Tablo 7. Mevlana DeğiĢim Programı Kapsamında Genel DeğiĢim Sayıları DeğiĢim Türü Toplam Türkiye ye Gelen Öğrenci Türkiye ye Gelen Öğretim Elemanı Türkiye den Giden Öğrenci Türkiye den Giden Öğretim Elemanı Toplam Kaynak: YÖK, 2016 Tablo 7 de de görüldüğü gibi öğretim yılından itibaren Kırgızistan, Kazakistan ve Azerbaycan ile Türkiye arasında öğrenci ve öğretim elemanı değiģimleri gerçekleģmektedir. Bu kapsamda Toplamda Türkiye ye 1200 öğrenci geldiği ve Türkiye den 302 öğrencinin bu ülkelere gittiği görülmektedir. Yine Mevlana DeğiĢim Programı ile Türkiye ye 344 öğretim elemanın geldiği ve Türkiye den 140 öğretim elemanının bu ülkelere gittiği görülmektedir öğretim yılında Türkiye den öğretim elemanı hareketliliğinin olmaması ise yönetmelik değiģikliğine dayalı programın geçici süre ile öğretim elemanı baģvurusuna kapalı olmasıdır. Ancak 2016 yılı itibari ile Mevlana DeğiĢim Programının öğretim elemanı ile ilgili baģvuru koģullarında ilgili kurumlarla proje ve iģbirlikleri Ģartı zorunlu hale getirilmiģtir. 6 Türk Cumhuriyetleri ile eğitim iģbirlikleri konusunda verilen genel bilgilerden sonra aģağıda her bir ülke ile yapılan iģbirlikleri anlaģmalar, eğitim kurumları ve büyük öğrenci projesi baģlıkları altında açıklanmıģtır. Ayrıca aģağıda, her bir ülke ile ilgili iģbirliklerinin ardından hedeflenen iģbirlikleri, gerçekleģme oranları, deneyim ve uygulamalara dayalı önerilerin yer aldığı son Genel Değerlendirme bölüm yer almaktadır. 5 YÖK 2016, Türkiye Ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Eğitim ĠĢbirliği (KTMÜ ORASAM Proje Raporuna ĠliĢkin Veriler) 6

15 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri TÜRKĠYE AZERBAYCAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 30 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Azerbaycan ile Türkiye nin eğitim iliģkileri 1992 yılı baģında MEB yetkililerinden oluģan heyetin Türk Cumhuriyetlerine yaptıkları ziyaret ve bu ziyarette iģ birliği konularının genel kapsamını belirleyen ön protokollerin imzalanması ile baģlamıģtır. Daha sonraki süreçlerde geliģen eğitim iliģkileri sonucunda Azerbaycan Tahsil Nazırlığı ile MEB arasında en son 1 Aralık 2000 tarihinde eğitim ve bilim alanlarında iģ birliği protokolü imzalanmıģtır. En son eğitim alanında yürüyen iģbirliği 25 Kasım 2014 tarihinde yenilenmiģtir. EĞĠTĠM KURUMLARI Bakü Türk Ġlkokulu, Ortaokulu ve Anadolu Lisesi Bakü de yaģayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaģlarının ilköğretim çağındaki çocuklarının temel eğitim ihtiyacını karģılamak amacıyla iki ülke CumhurbaĢkanları arasında imzalanan Protokol gereğince tarihinde Bakü Türk Anadolu Lisesi bünyesinde Bakü Türk Ġlköğretim Okulu açılmıģ ve eğitim-öğretim yılında faaliyetine baģlamıģtır eğitim-öğretim yılında ilk mezunlarını veren okuldan yılları arasında 827 kiģi mezun olmuģtur eğitim öğretim yılı baģı itibariyle de Bakü Türk Ġlkokulu nda 730, Ortaokulda ise 411 öğrenci öğrenim görmektedir. Bakü Anadolu Lisesinde ise yılları arasında toplam 1021 öğrenci mezun verilmiģ olup, eğitim öğretim yılı baģı itibariyle de 462 öğrenci öğrenim görmektedir. Bakü de Türkiye Türkçesini öğretmek amacı ile kurulmuģ olan Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezinde, yılları arasında 1926 kiģiye çeģitli seviyelerde sertifika verilmiģ olup eğitim öğretim yılı baģı itibariyle de 311 kursiyer öğrenim görmektedir. Azerbaycan da bulunan eğitim-öğretim kurumlarında eğitim-öğretim yılı baģı itibariyle 72 T.C. vatandaģı, 16 Azeri uyruklu toplam 88 öğretmen görev yapmaktadır. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ Büyük Öğrenci Projesi kapsamında; Azerbaycan a yılları arasında yükseköğrenim için 5278 devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın 4148 i kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 1604 ü mezun olarak ülkelerine dönmüģtür yılları arasında Türkiye burslarından 455 Azeri öğrenci faydalanmıģtır TÜRKĠYE KAZAKĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Kazakistan Cumhuriyeti ile eğitim iliģkileri, 1992 yılı baģında MEB yetkililerinden oluģan heyetin Kazakistan a yaptıkları ziyaret ve bu ziyarette eğitim iģ birliği konularının genel kapsamını belirleyen ön protokollerin imzalanması ile baģlamıģtır. Türkiye Kazakistan Eğitim ĠliĢkileri 04/03/1997 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı Arasında imzalanan Eğitim ĠĢ Birliği AnlaĢmasına göre Ģekillenmektedir. Ayrıca iki ülke arasında geliģen iģbirliği ve eğitim süreçlerindeki değiģime dayalı olarak da 25 Eylül 2014 tarihinde Astana da yeni bir protokol imzalanmıģtır. 7 YTB, 2016, a.g.e.

16 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 15 EĞĠTĠM KURUMLARI Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi 4 Mayıs 1993 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkistan ġehrinde Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi Kurulmasına Dair AnlaĢmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna ĠliĢkin Kanun ile Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi kurulmuģtur. Üniversitede 142 örgün öğretim, 54 hazırlık sınıfı, 474 uzaktan eğitim olmak üzere toplam 670 Türk vatandaģı öğrenci öğrenim görmektedir. Yaygın Mesleki Eğitim Merkezi (YAMEM) T.C. Millî Eğitim Bakanlığı ile Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi arasında 25/06/1998 tarihinde imzalanan protokol ile Kazakistan Kentau Ģehrinde 1998 yılında Yaygın Eğitim Merkezi (YAMEM) kurulmuģtur. Merkezde Türkiye Türkçesi dil kursu, Halı-kilim, Trikotaj, El Sanatları, Hazır Giyim, Bilgisayar, Kuaförlük, Sıhhi Tesisat ve Doğalgaz, Elektrik Tesisatçılığı, Motorlu Araç Teknolojileri, Mobilya ve Ağaç ĠĢleri ile NakıĢ kursları verilmiģtir. Merkezce kapanana kadar 3480 kursiyere sertifika verilmiģtir. Bu merkez eğitim öğretim yılı sonu itibari ile kapatılmıģtır. Almatı Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi Türkiye Türkçesinin öğretilmesine katkıda bulunmak, milli, manevi, tarihi bağları güçlendirmek amacıyla 15 Nisan 1996 tarihinde açılmıģtır. Merkezde; yılları arsında 6246 kiģiye çeģitli seviyelerde sertifikalar verilmiģtir. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde; Kazakistan a yılları arasında yükseköğrenim için 5221 devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın 3721 i kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 1132 si mezun olarak ülkelerine dönmüģtür yılları arasında Türkiye burslarından 410 Kazak öğrenci faydalanmıģtır TÜRKĠYE KIRGIZĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Kırgızistan ile Türkiye arasında eğitim iliģkileri 1992 yılı baģında ön protokollerin imzalanması ile baģlamıģtır. Daha sonra 28 ġubat-6 Mart 1992 tarihleri arasında Bakanların da dâhil olduğu bir heyet, ülkelerle ortak yapılacak faaliyetler için mutabakata varmak amacıyla, Kırgızistan ında içinde bulunduğu Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine yaptığı ziyaret sonucunda her ülke eğitim bakanlığı ile Mutabakat Zabıtları imzalanmıģtır. GeliĢen eğitim iliģkileri sonucunda pek çok anlaģma imzalanmıģ olup en son eğitim iģbirliği anlaģması 28 Haziran 1996 tarihinde BiĢkek te imzalanmıģtır. Ġki ülke arasında geliģen iliģkiler ve eğitim süreçlerindeki değiģimlere dayalı olarak 6 Mayıs 2008 tarihinde Ankara da Eğitim ve Bilim Mutabakat Zaptı imzalanarak eğitim alanında yeni bir protokol imzalanmıģtır. Ayrıca 26 Nisan 2011 tarihinde Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi nin ĠĢleyiĢ Esaslarına iliģkin yeni bir anlaģma imzalanmıģtır. 8 YTB, 2016, a.g.e.

17 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 16 EĞĠTĠM KURUMLARI Kırgızistan da MEB tarafından açılan 1 Anasınıfı, 1 Ġlkokul, 1 Ortaokul, 1 Ġmam Hatip Ortaokulu, 1 Anadolu Lisesi, 1 Anadolu Kız Meslek Lisesi, 1 Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi ve Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi bulunmaktadır. BiĢkek Türk Ġlkokulu, Ortaokulu, Ġmam Hatip Ortaokulu ve Anasınıfı BiĢkek Türk Ġlkokulunda eğitim öğretim yılı baģı itibari ile 115 erkek ve 135 kız öğrenci olmak üzere toplam 250 öğrenci, Ortaokulda 86 erkek ve 76 kız öğrenci olmak üzere toplam 162 öğrenci, Ġmam Hatip Ortaokulunda 25 öğrenci, ve Ana sınıfında 30 erkek 19 kız öğrenci olmak üzere toplam 49 öğrenci vardır. Okulda MEB tarafından görevlendirilen 27 öğretmen görev yapmaktadır. BiĢkek Türk Ortaokulundan eğitim öğretim yılı sonu itibariyle 248 öğrenci mezun olmuģtur. Kırgız-Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi Kırgız-Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi, eğitim öğretim yılı baģında açılmıģtır. Öğrenciler, 8. sınıfı baģarıyla bitiren adaylar arasından sınavla seçilmektedir. Hazırlık + 3 yıl olmak üzere toplam 4 yıl üzerinden eğitim-öğretime devam edilmektedir. Okulda, Kırgızistan ın çeģitli bölgelerinden gelen öğrencilere parasız yatılı barınma imkânı sağlanmaktadır. Okulda; öğretim yılı baģı itibariyle; 10 Türk ve 6 Kırgız öğretmen görev yapmaktadır eğitim-öğretim yılı baģı itibarıyla okulda, 197 Kırgız kız öğrenci öğrenim görmektedir. Okul, ilk mezunlarım 1996 yılında vermiģ olup, öğretim yılı sonu itibariyle bu güne kadar 623 öğrenci mezun olmuģtur. Kırgız-Türk Anadolu Lisesi Kırgız-Türk Anadolu Lisesi, öğretim yılında açılmıģtır öğretim yılı baģı itibariyle; okulda MEB tarafından görevlendirilen 1 müdür,1 müdür yardımcısı ve 12 öğretmen olmak üzere toplam 14 kiģi görev yapmaktadır eğitim öğretim yılı baģı itibariyle 52 si T.C. vatandaģı ve 144 ü Kırgız vatandaģı olmak üzere toplam 196 öğrenci bulunmaktadır eğitim öğretim yılı sonu itibariyle de bu güne kadar 491 öğrenci mezun olmuģtur. Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi Merkez, tarihinde eğitim öğretim faaliyetine baģlamıģtır. Ayrıca BiĢkek, OĢ ve Celalabat ta bazı üniversite, lise ve askeri okullarda da Türkçe öğretimi yapılmaktadır ders yılının 1.döneminde toplam kursiyer kayıt yaptırmıģ olup, bu kursiyerlerden sertifika programına tabi 787 öğrenciden 554'ü sertifika almıģtır, TTÖMER verilerine göre açılıģ tarihinden itibaren eğitim-öğretim yılı itibarıyla toplam kursiyere Türkçe öğretimi verilmiģtir. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Hükümetleri arasında imzalanan anlaģma gereği Kırgızistan ın baģkenti BiĢkek te 1995 yılında kurulmuģtur. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi faaliyetlerine eğitim-öğretim yılında baģlamıģtır. Üniversite Eğitim-Öğretim Yılında 9 Fakülte, 4 Yüksekokul, 1 Meslek Yüksekokulu nda lisans ve önlisans, 2 Enstitüde ise toplam 240 lisansüstü öğrenciye eğitim

18 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 17 vermektedir. Üniversite, 307 Ġdari, 380 Tam Zamanlı Akademik olmak üzere toplam 687 personelle faaliyetlerini sürdürmektedir eğitim-öğretim yılı itibariyle geçmiģ 19 yıl içerisinde Üniversite Fakülte ve Yüksekokullarından toplam lisans ve önlisans öğrencisini mezun etmiģtir. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde; Kırgızistan a yılları arasında yükseköğrenim için 5367 devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın 3404 ü kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 896 sı mezun olarak ülkelerine dönmüģtür yılları arasında Türkiye burslarından 311 Kırgız öğrenci faydalanmıģtır TÜRKĠYE - ÖZBEKĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 01 Eylül 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Özbekistan ile eğitim iliģkileri 1992 yılı baģında MEB yetkililerinden oluģan heyetin Türk Cumhuriyetlerine yaptıkları ziyaret ve bu ziyarette iģ birliği konularının genel kapsamını belirleyen ön protokollerin imzalanması ile baģlamıģtır. Daha sonra 28 ġubat-6 Mart 1992 tarihleri arasında aralarında yapılan görüģmelere sonrasında her iki ülke eğitim bakanlığı ile mutabakat zabıtları imzalanmıģtır. Fakat 1999 ġubat ayında Özbekistan da yaģanan olaylardan dolayı anlaģma sürelerinin bitmesi gerekçesiyle Özbekistan da faaliyet gösteren tüm Özbek-Türk Liselerinin faaliyetine son verilmiģ ve Türkiye deki üniversitelere devam eden Özbek öğrenciler ülkelerine geri çekilmiģtir. GeliĢen eğitim iliģkileri sonucunda Özbekistan Cumhuriyeti Ali ve Orta Mahsus Talim Vezirliği ile MEB arasında en son 22 Eylül 1994 tarihinde Eğitim, Uzman DeğiĢimi ve YetiĢtirilmesi Alanlarında ĠĢbirliğinin Daha da GeliĢtirilmesi Hakkında AntlaĢma imzalanmıģtır. EĞĠTĠM KURUMLARI TaĢkent te yaģayan Türk vatandaģlarının ilköğretim çağındaki çocukların temel eğitim ihtiyacını karģılamak amacıyla, 21 Ekim 1993 tarihinde açılan TaĢkent Türk Ġlkokulu 1998 yılında da TaĢkent Türk Ġlköğretim Okulu olarak değiģtirilmiģtir tarih ve 10/7910 sayılı yazı ile söz konusu okulun faaliyetine sadece Türk kimliği taģıyanların çocuklarına eğitim vermek Ģartıyla izin verilmiģtir. TaĢkent Türk Ġlkokulu ve Ortaokulunda; eğitim öğretim yılı baģı itibariyle; MEB tarafından görevlendirilen 14 öğretmen görev yapmaktadır. Ġlkokulda 100, ortaokulda 65 olmak üzere toplam 165 öğrenci öğrenim görmektedir. Ayrıca, okuldan; öğretim yılından öğretim yılları arasında toplam 249 öğrenci mezun olmuģtur. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde; Özbekistan a yılları arasında yükseköğrenim için 3225 devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın 1886 sı kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 291 i mezun olarak ülkelerine dönmüģtür yılları arasında Türkiye burslarından 185 Özbek öğrenci faydalanmıģtır. 9 YTB, 2016, a.g.e.

19 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri TÜRKĠYE TÜRKMENĠSTAN EĞĠTĠM ĠLĠġKĠLERĠ 27 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan Türkmenistan ile eğitim iliģkileri 1992 yılı baģında MEB yetkililerinden oluģan heyetin Türk Cumhuriyetlerine yaptıkları ziyaret ve bu ziyarette iģ birliği konularının genel kapsamını belirleyen ön protokollerin imzalanması ile baģlamıģtır yılında imzalanan 5. Daimi Komisyon Toplantı Tutanağı ile eğitim alanında iģbirliğine devam edilmiģtir yılında da Daimi Komisyon Toplantısı düzenlenmiģtir, ancak tutanak imzalanmamıģtır. Eğitim alanında yapılan iģbirlikleri en son 15 Ağustos 2014 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkmenistan Hükümeti Arasında Eğitim Alanında ĠĢbirliğine Dair AnlaĢma (Avaza Mutabakatı) ile yürümektedir. Söz konusu anlaģma gereği; 1) Ortak Türkmen Türk Okulu Tüzüğü 2) Ortak Türkmen Türk Üniversitesi Tüzüğü 3) Türkmenistan Eğitim Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Arasında Eğitim Alanında ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesinden Sorumlu Hükümetler arası Ortak Türkmen-Türk Konseyine ĠliĢkin Tüzük ün hazırlanması kararlaģtırılmıģtır. Okul ve üniversitenin iģleyiģi için hazırlanmıģ olan Ortak Türkmen-Türk Okulu AnlaĢma Taslağı ve Yönetmeliği ile Uluslararası Türkmen-Türk Üniversitesi KuruluĢ AnlaĢması ve Tüzüğü 28 Ağustos 2015 tarihinde Antalya da gerçekleģtirilmiģ olan Eğitim Alanında ĠĢbirliğine Dair Hükümetlerarası Türk-Türkmen Konseyi toplantısında Eğitim Bakanlarının baģkanlığında müzakere edilmiģtir. EĞĠTĠM KURUMLARI Türkmenistan AĢkabat ta MEB e bağlı AĢkabat Türk Ġlkokulu, AĢkabat Türk Ortaokulu, AĢkabat Türk Anadolu Lisesi ve Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi ve AĢkabat Yaygın Mesleki Eğitim Merkezi olmak üzere 5 eğitim-öğretim kurumu bulunmaktadır. AĢkabat Türk Ġlk Okulu, Orta Okulu ve Anadolu Lisesi 1992 yılında MEB ile Türkmenistan Bilim ve Kültür Bakanlığı arasında yapılan iģbirliği Protokolü gereğince, AĢkabat ta yaģayan Türk ve Türkmen vatandaģlarının ilköğretim çağındaki çocuklarının temel eğitim ihtiyaçlarını karģılamak amacıyla eğitim öğretim yılı baģında açılarak faaliyetine baģlamıģtır eğitim öğretim yılı baģı itibariyle 732 öğrenci görmektedir. AĢkabat Türk Orta Okulunda ise eğitim öğretim yılı baģı itibariyle; 416 öğrenci bulunmaktadır yılları arasında AĢkabat Türk Ġlköğretim Okulu ndan 1015 öğrenci mezun olmuģtur. AĢkabat ta 1993 yılında açılan AĢkabat Türk Anadolu Lisesinde eğitim öğretim yılı baģı itibariyle 257 öğrenci öğrenim görmektedir yılları arasında AĢkabat Türk Anadolu Lisesi nden 792 öğrenci mezun olmuģtur. AĢkabat Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi: Merkez, Türkmenistan Bilim ve Kültür Bakanlığı ile MEB arasında yapılan tarihli anlaģmaya istinaden eğitim öğretim yılında faaliyetine baģlamıģtır. Merkezde; eğitim öğretim yılı baģı itibariyle, MEB tarafından görevlendirilen 1 idareci, 7 öğretmen olmak üzere toplam 8 kiģi görev yapmakta olup, 223 kursiyer bulunmaktadır yılları arasında AĢkabat Türkiye Türkçesi Eğitim Öğretim Merkezi nden kursiyer mezun edilmiģtir. AĢkabat Yaygın Meslekî Eğitim Merkezi

20 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 19 AĢkabat ta örgün eğitim kurumlarının yanı sıra bir de mesleki eğitim veren ve tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Türkmenistan Bilim Bakanlığı arasında imzalanan Eğitim Alanında ĠĢbirliği Protokolü çerçevesinde açılan AĢkabat Yaygın Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Merkezde; eğitim öğretim yılı sonu itibariyle bugüne kadar 3874 kiģiye mesleki eğitim verilmiģtir. Merkez tarihi itibarıyla kapatılmıģtır. BÜYÜK ÖĞRENCĠ PROJESĠ Büyük Öğrenci Projesi çerçevesinde; Türkmenistan a yılları arasında yükseköğrenim için 5267 devlet bursu kontenjanı verilmiģ, bu kontenjanın 4367 si kullanılmıģ ve bu öğrencilerden 1733 ü mezun olarak ülkelerine dönmüģtür yılları arasında Türkiye burslarından 225 Türkmen öğrenci faydalanmıģtır SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME Hazırlanan raporda; Türkiye ile Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Azerbaycan arasındaki eğitim iliģkileri genel olarak dört baģlık altında incelenmiģ ülkeler özelinde istatistiki veriler ise üç ana baģlık altında özetlenmiģtir. Yukarıda genel olarak istatistiki bilgiler ve yapılması planlanan eğitim iģbirliklerine iliģkin anlaģma, eğitim materyalleri desteği, seminer ve diğer iģbirliklerine iliģkin genel bilgiler verilmiģtir. Bu bölümde ise diğer iģbirlikleri haricinde yukarıda açıklanan üç alandaki hedeflerin gerçekleģtirilme durumu, anlaģmalar konusunda günümüzde yapılabilecekler, yaklaģık 25 yıllık bir eğitim iģbirliği deneyimlerine dayalı olarak gelecekte yapılabilecek faaliyetlere iliģkin önerilere yer verilmiģtir. Türk Cumhuriyetleri ile yapılan ve ülkeler arasında kalıcı iģbirliğinin temelini atması beklenen en önemli proje, Büyük öğrenci projesidir. Bu proje, 1992 yılından itibaren, Türkiye ye Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarından burslu olarak öğrenci kabulünü sağlayan çok önemli bir projedir. Bu proje ile Türkiye nin bağımsızlıklarının hemen ardından, Türk Cumhuriyetleri ile uzun süreli ve kalıcı bir iliģki içine girmek istediği ve her alanda sağlam iģbirliklerinin temelini atmak istediği söylenebilir. Bu amaçla oldukça önemli bir sayı olan kontenjanın Türk Cumhuriyetlerine verildiği görülmektedir. Ancak bu öğrenci kontenjanının yaklaģık % 25 inin mezun olabildiği görülmektedir. Aynı zamanda bursu kesilen öğrenci sayısının mezun olan ve öğrenim gören öğrenci sayısından daha fazla olması da düģündürücü bir sonuçtur. Büyük Öğrenci Projesi kapsamında 2003 yılına kadar Türk Cumhuriyetlerinden Türkiye ye ortaöğretime de öğrenci kabul edilmiģtir. Toplamda 3613 öğrenci için verilen kontenjanın yaklaģık % 50 si kullanılmamıģ öğrenim için Türkiye ye gelen öğrencilerden 890 ı mezun olabilmiģtir. Yine lisans ve lisansüstü öğrencilerde olduğu gibi ortaöğretimde de % 25 oranında öğrencinin baģarılı olduğu görülmektedir. Türkiye, Türk Cumhuriyetlerinden 2003 yılından sonra ortaöğretime öğrenci almamaktadır yılına kadar MEB Yurt DıĢı ĠliĢkiler Genel Müdürlüğünce organize edilen ve Büyük Öğrenci Projesi kapsamında gelen öğrenciler, 2012 yılından itibaren Yurt DıĢı Türkler ve Akraba Toplulukları BaĢkanlığınca organize edilen Türkiye Bursları ile Türkiye de öğrenim imkanı bulmaktadırlar. Bu kapsamda Ģu anda Türkiye de lisans, yüksek lisans ve doktora kapsamında öğrenci öğrenim görmektedir. Türk Dili KonuĢan ülkeler kategorisi ile Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Kırgızistan ve Özbekistan dan 5054 öğrenci Türkiye de halen eğitim 10 YTB, 2016, a.g.e.

21 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 20 görmektedir. 11 Türkiye dostu öğrenci yetiģtirmeyi ve Türk Dünyasının birbiriyle etkili bir birliktelik kurmasını hedefleyen Büyük Öğrenci Projesi oldukça güzel bir amaçla hazırlanmıģ ve uygulamaya konmuģtur. Ancak sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde projenin amacı, hedef kitle için beklenen baģarı düzeyi ve misyon açısından genel bir değerlendirme yapıldığında sonuçların istenilen düzeyde baģarı sağlamadığı söylenebilir. Ancak eğitime yapılan yatırımın uzun soluklu olduğu ve ürünlerinin gelecek süreç içinde de beklendiği unutulmamalıdır. Aynı zamanda ülkeler bazında Türkiye de mezuniyet programları yapıldığı ancak törene katılımların sayısının oldukça düģük olduğu söylenebilir. Büyük Öğrenci Projesi ile ilgili olarak, Türkiye nin hedefi ve üstlendiği misyonun sadece mezun vermekle kalmayıp bu mezunların takibi, Türkiye ve Türk Dünyası ile ilgili iģbirlikleri vb. çalıģmalardaki durumlarının da tespiti son derece önemlidir. BaĢta planlanan ve üzerinden çeyrek asır geçen bir projenin ürünlerinin somut ve verilere dayalı olarak görülmesi gerekir. Bu açıdan mezun takip sistemi, Türk Dünyasında Türkiye Burslusu öğrenciler ve Kamu ve Eğitim diplomasisi adına bunların iģlevleri konusu belirsiz ya da kendi olağan seyrine bırakılmıģ durumdadır. Büyük Öğrenci Projesi ile ilgili olarak, hali hazırda Yurt DıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı, TĠKA veya MEB yetkililerince mezun bilgi sistemi kurulabilir. Mezunlar ve öğrenim gören öğrenciler arasında bir iģbirliği ve etkileģim sağlanarak öğrenim görenlerin sorun, beklenti ve gelecek perspektiflerine ıģık tutulabilir. Aynı zamanda programın eksiklik ve geliģtirilebilecek noktaları yine mezun ve öğrenim gören öğrencilerle birlikte çalıģılabilir. Büyük Öğrenci Projesi ile ilgili olarak yukarıda yapılan yorumlar genel olarak Türkiye ve Türkiye deki yetkililerin sorumluluklarına iliģkin olarak verildi. Ancak bu proje kapsamında, Kırgızistan, Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan a da bir takım yükümlülük ve Türk Dünyası ile ilgili iģbirliklerin geliģimi açısından önemli görevler düģmektedir. Bu ülkelerin de anlaģma ve yükümlülükler gereği öğrencilerin takibini yapmaları, kontenjanların kullanılması konusunda hassasiyetle üzerine gidilmesi ve mezunların istihdamı gibi konuları bir misyon gereği takip etmeleri gerekmektedir. Aynı zamanda Türk Cumhuriyetlerinde, Türkiye den alınan doktora gibi unvanların tanınması ve denklik problemlerinin olduğu bir gerçek olarak Türkiye Burslusu öğrencilerinin önlerine çıkmaktadır. Böyle sorunlarla mücadele eden ve sonuç almak için uzun zaman çalıģan bursiyerler, motivasyon kaybı yaģamakta ve bir misyonun parçası olmaktan daha çok günlük yaģam çabası içinde alanlarından uzaklaģmaktadırlar. Ya da ülkelerine döndüklerinde denklik ve iģ kaygılarından dolayı Türkiye deki burslarını kaybederek farklı alanlarda iģ hayatına yönelmektedirler. Bu durum tüm Türk Dünyası için yetiģmiģ kalifiye elemanın kaybına yol açmakta ve toplumlar için itici güç olan akademik bilgi ve beceriye sahip nitelikli elemanların farklı alanlara yönelmesine sebep olmaktadır. Bu gibi durumlar göz önüne alınarak Türk Cumhuriyetlerinin, Türk KeneĢi ve Üye ülkelerin ilgili yetkililerinin gerekli önlemeleri almaları son derece önemlidir. Büyük Öğrenci Projesi ile ilgili olarak Özdemir ve Can yapılan araģtırmalara dayalı olarak yaģanan problemleri dört baģlık altında toplamıģtır; burslar, yurtlar, mezuniyet ve diğer sorunlar. 12 Yapılan araģtırmalarda Öğrenciler; verilen burs ücretlerini yeterli görmemekte, yurt ortamlarının daha da iyileştirilmesi gerektiği konusunu dile getirmektedirler. Türkiye den alınan diplomaların denkliğiyle ilgili sorun yaşanan ülkelerle diplomatik kanallarla görüşülmesi gerektiğini ve denklik sorununun çözülmesi gerektiğini dile getirmektedirler. Öğrenciler bazı şehirlerde toplu taşıma ücretlerinden şikâyetçi olduklarını ifade etmektedirler. Üniversite ve bölüm seçimindeki yanlışlıklar 11 hhtp:// 12 Özdemir, Ç. ve Can, T. (2016). Türkiye nin Büyük Öğrenci Projesi.

22 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 21 yapıldığını ve üniversite ve üzeri seviyede öğretim için gerekli dil seviyesine sahip olamadıklarını ifade etmektedirler. Bununla birlikte, Türkiye de çalışmak isteyen başarılı öğrencilerin, çalışma hayatına geçiş süreci kolaylaştırılması ve bu süreci Türkiye den takip etmesine imkân verilmesini istemektedirler. Ayrıca, mezun öğrencilerle-özellikle burslu olarak öğrenim görenlerin-ilişkileri koparmamak için sağlıklı işleyen bir mezun takip sistemi kurulması ve mezunların birbirleriyle rahatlıkla iletişim kurabilecekleri (çevrimiçi veya yüz-yüze) ortamlar geliştirilmesi... noktalarının ön plana çıktığı söylenebilir. Büyük Öğrenci Projesinden sonra hayata geçen ve günümüzde Türkiye nin baģta Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklar olmak üzere dünyada yaklaģık 150 ülkeden 140 binin üzerinde öğrencinin baģvuru yaptığı Türkiye Bursları nda, Büyük Öğrenci Projesinde yaģanan ve soyut, büyük beklentilerinin ötesinde, daha somut, uzun vadeli ve kalıcı eğitim, ekonomik, ticari, siyasi, kültürel ve bilimsel bağların kurulmasına ve geliģtirilmesine hizmet edecek projelere önem verilmesi, mezunların takibi, devletler düzeyinde iģbirlikleri ve bu iģbirliklerinin sonuçlarının değerlendirildiği çalıģmaların yapılmasına önem verilmelidir. Kalkınma Bakanlığının hazırladığı raporda da Türkiye bursları ile ilgili yukarıdaki önerilere ek olarak uygulama süreçleri ıģığında aģağıdaki öneriler getirilmiģtir; Türkiye Bursları programı kapsamında verilen bursların da öğrenci başarısına ve niteliklerine göre kademelendirilmesi ve farklılaştırılması değerlendirilmelidir. Öğrenci seçim ve yerleştirme sürecinde üniversitelerin öncelikleri ve akademik beklentileri karşılanmalıdır. Burslu seçim ve yerleştirme süreciyle, akademik takvim arasında uyum gözetilmelidir. Uluslararası öğrencilere lisansüstü eğitim verebileceği belirlenen üniversitelere kontenjan ayrılarak kendi öğrencilerini seçme yetkisi verilmeli ve böylece üniversitelerin burs sisteminde aktif bir rol üstlenmeleri sağlanmalıdır. Türkiye Bursları gibi genel programların dışında seçim süreci, kriterleri ve burs miktarı farklılaştırılmış burs programları (Fulbright Programı gibi) hayata geçirilebilir 13 Hazırlanan bu raporda Türk Cumhuriyetleri ile Eğitim ĠliĢkileri Ülkelerdeki Eğitim Kurumları baģlığı altında da özel olarak incelenmiģtir. Türkiye Cumhuriyeti tarafından Türk Cumhuriyetleri arasında eğitim alanındaki iģbirliğini geliģtirmek, yurtdıģında yaģayan vatandaģların çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karģılanması, bu ülke ve toplulukların eğitim öğretimlerine yardımcı olmak, Türkçenin ve Türk kültürünün yaygınlaģtırılmasını sağlamak ve bu ülkelerin ihtiyacı olan ara elamanlarını yetiģtirmek amacıyla MEB iģ birliğinde Türk Cumhuriyetlerinde eğitim- öğretim kurumları açılmıģtır. MEB na bağlı; Azerbaycan da dört, Kırgızistan da beģ, Özbekistan da iki ve Türkmenistan da dört olmak üzere toplam on beģ eğitim kurumu vardır. Bu kurumlarda, eğitim öğretim yılı baģı itibariyle; MEB tarafından görevlendirilen 29 yönetici ve 214 öğretmen olmak üzere toplam 243 kiģi görev yapmakta olup, toplam 6667 öğrenci ve kursiyer bulunmaktadır. Türkiye nin eğitim alanında Türk Cumhuriyetlerinde doğrudan katkı sağladığı ve görünen yüzü olan eğitim kurumları Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasında bir köprü görevi üstlenmektedir. Öyle ki kendi vatandaģları dıģında Türk Cumhuriyetlerinin vatandaģlarının kaliteli bir eğitim alması, Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri arasında birer kültür elçisi görevi üstlenmesi amacıyla öğrenci yetiģtiren eğitim kurumları 1991 yılından itibaren Türkçe öğretimi baģta olmak üzere, meslek edindirme kursları ve örgün eğitim kurumlarında binlerce öğrenciyi hayata hazırlayarak mezun etmektedir. Bu açıdan Türkiye nin Türk Dünyasında görünen yüzü ve gönüllü elçisi konumunda olan mezunlar Türkiye açısından büyük bir misyon üstlenmiģlerdir. Bu misyonun gönüllü elçilerini yetiģtiren MEB öğretmen ve yöneticileri de Türkiye nin bulundukları ülkelerde en önemli temsilcileridir. Bu bilinçle MEB tarafından özel sınavla seçilen ve oryantasyon 13 Yalçın, S., Ayhan, M., Ünal, M. ve KarakaĢ, H. (2014).a.g.e.

23 Ortak Eğitim İlişkileri ve İşbirlikleri 22 eğitimlerinden geçirilen öğretmenlerin sorumluluklarının bilincinde hareket etmeleri ve görevlerini en iyi Ģekilde sürdürmeleri son derece önemlidir. Türkiye nin maddi ve manevi yatırımlarının yürütücüleri olan öğretmenler Türk Cumhuriyetlerinde Türkiye ve Türk Dünyası iģbirliğinin tesisinde önemli bir görev yürütmektedirler. Eğitim kurumları açılmasının amaçları ve uygulanan programlar genel olarak değerlendirildiğinde sayısal olarak amacın yerine getirildiği söylenebilir. Ancak Kamu ve Eğitim Diplomasisinin gereği olarak Türk Dünyası ile iģbirlikleri, dil öğrenme, iletiģim ve akrabalık bağlarını güçlendirme adına bu kurumların verilere dayalı ve her yıl düzenli olarak merkez teģkilatlarına rapor vermeleri hayati öneme sahiptir. Türkiye nin Türk Cumhuriyetlerinde açtığı eğitim kurumları çok önemli bir görevi yerine getirirken bir takım sıkıntılar ve uygulamadan kaynaklanan sorunlarla da karģılaģmaktadırlar. Öğretmenlerin beģ yıllığına görevlendirilmeleri ve yıllık olarak görevlendirme sürelerinin uzatılması, görev yaptıkları ülkelerdeki sosyal yaģam ve sağlık hizmetlerinin kalitesi, dilden kaynaklanan problemler, görevli oldukları ülkelerde hizmet puanlarının asgari puan düzeyinden sayılması vb. problemler öğretmen ve yöneticiler açısından zaman zaman motivasyon kayıplarını beraberinde getirmektedir. Aynı zamanda hizmet alımları ve okulun demirbaģlarının büyük ölçüde Türkiye den karģılanması zaman kaybı ve buna dayalı farklı sorunları da beraberinde getirmektedir. Aynı zamanda protokoller gereği müfredat ve çalıģma koģullarının bağlı oldukları ülke ve Türkiye ile uyumu açısından da bir takım problemlerin yaģanması kaçınılmazdır. Yukarıda sayılan problemlerin, çoğunluğu maddi kaynaklı ve Bakanlık tarafından özellikle son yıllarda yapılan yatırımlarla yönetici ve öğretmenlerin kısa sürede rahatlatılacağı konulardır. Ancak öğretmen ve yöneticilerin görevli bulundukları süre içinde yaģadıkları mesleki tükenmiģlik ve okul ikliminin olumsuz bir hal aldığı durumlar, maddi çözümlerin dıģında ve en önemli problem olarak karģılaģılacak sorunlardır. Bu açıdan baģta Eğitim MüĢavirlikleri olmak üzere Merkez teģkilatı ve okul yöneticilerinin bu konularda çalıģma yapmaları önemlidir. MEB 4 Mart 2015 tarihinde yayınladığı Uzman Yardımcılarının Tez Konuları 14 içinde Yurt DıĢı TeĢkilatları ile ilgili konuların da çalıģılması gerekliliğini önemle vurgulamıģtır. Ancak bununla birlikte oryantasyon eğitimi alan görevli öğretmenlerin yurtdıģında da sürekli mesleki geliģimlerine önem verilmelidir. Türkiye Cumhuriyetinin Türk Cumhuriyetlerinde yükseköğretim kurumları olarak iki üniversitesi bulunmaktadır. Bu üniversitelerden biri olan Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, BiĢkek te 1995 yılında kurulmuģ ve 2015 yılı itibari ile 4702 öğrenci mezun vermiģtir. Türk dünyası için büyük bir misyon görevi yürüten KTMÜ, Türk Cumhuriyetlerinden aldığı öğrenciler ile Türk Dünyasının iģbirliğine önemli katkılar sağlamaktadır. Türk Uygarlığı AraĢtırma Merkezi ve Orta Asya AraĢtırmaları Merkezi gibi Türk Cumhuriyetleri ve Türk kültür ve iģbirliği konularında doğrudan araģtırmalar yürüten üniversite Türk Dünyasının iģbirliği ve etkileģimine önemli katkılar sağlamaktadır. Türkiye Cumhuriyetinin Türk Dünyasında bulunana ikinci yükseköğretim kurumu da Kazakistan da 1992 yılında açılan Hoca Ahmet Yesevi üniversitesidir. Hoca Ahmet Yesevi üniversitesi de Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde olduğu gibi Türk Dünyası ile ilgili araģtırmalar yapan, yetiģtirdiği öğrenciler ile Türk Dünyasının etkileģimine önemli katkılar sağlayan bir üniversitedir. Her iki üniversite de yerine getirdikleri bu önemli görevlerini Türkiye ve Türk Cumhuriyetlerinin iģbirlikleri konusunda yapacakları süreli yayınlar, araģtırmalar ve özellikle Büyük Öğrenci Projesinden baģlayarak, Türkiye Bursları ve Mevlana kapsamında Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri ile etkileģime geçmiģ öğrenci ve öğretim elemanlarının takip, iģbirliği ve proje süreçlerinin yönetimlerini sağlayacak Ģekilde projeler geliģtirmeleri olacaktır. 14