Müracaatın şekli ve süresi MADDE 5 Müracaatın reddi MADDE 6 (1) Müracaat hakkında karar ve karara itiraz MADDE 7

Transkript

1 YARGILAMA SÜRELERİNİN UZUNLUĞU İLE MAHKEME KARARLARININ GEÇ VEYA KISMEN İCRA EDİLMESİ YA DA İCRA EDİLMEMESİ NEDENİYLE TAZMİNAT ÖDENMESİNE DAİR KANUN TASARISI Amaç MADDE 1 - (1) Bu Kanunun amacı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış başvuruların tazminat ödenmek suretiyle çözümüne ilişkin esas ve usullerin belirlenmesidir. Kapsam MADDE 2 - (1) Bu Kanun; a) Ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı, b) Mahkeme kararlarının geç veya kısmen icra edildiği ya da icra edilmediği, İddiasıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış başvuruları kapsar. (2) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye nin taraf olduğu ek protokoller kapsamında korunan haklara ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yerleşik içtihatları doğrultusunda Ülkemiz aleyhine verilen ihlal kararlarının yoğunluğu dikkate alınmak suretiyle, Adalet Bakanlığınca teklif edilecek diğer ihlal alanları bakımından da Bakanlar Kurulu kararıyla bu Kanun hükümleri uygulanabilir. (3) İdari nitelikteki soruşturmalardan kaynaklanan başvurular hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz. kişiyi, Tanımlar MADDE 3 (1) Bu Kanunun uygulanmasında; a) Bakanlık: Adalet Bakanlığını, b) Başvuran: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurmuş olan gerçek veya tüzel c) Başvuru: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış olan başvuruyu, ç) Komisyon: Tazminat talebi hakkında karar vermek amacıyla kurulan Komisyonu, d) Müracaat: Gerçek veya tüzel kişilerin Komisyona ilettikleri talebi, e) Müracaat eden: Komisyondan tazminat talebinde bulunan gerçek veya tüzel kişiyi, İfade eder. Komisyon ve çalışma esasları MADDE 4 (1) Bu Kanun kapsamında yapılacak müracaatlar hakkında karar vermek üzere Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında çalışan hâkim ve savcılar arasından Adalet Bakanı tarafından atanacak dört kişi ile Maliye Bakanı tarafından atanacak bir kişiden oluşan toplam beş kişilik bir Komisyon kurulur. Komisyon Başkanı bu üyeler arasından Adalet Bakanı tarafından seçilir. (2) 9 uncu madde hükmü saklı kalmak üzere, Komisyon üyelerine müracaatlar sonuçlandırılıncaya kadar başka bir görev verilmez. (3) Komisyon üye sayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. (4) Komisyonun sekretarya hizmetleri Adalet Bakanlığı tarafından yürütülür. (5) Kamu kurum ve kuruluşları ile yargı mercileri, Komisyonun görevi kapsamında ihtiyaç duyduğu her türlü bilgi ve belgeyi gecikmeksizin Komisyona göndermek zorundadır. 1

2 Müracaatın şekli ve süresi MADDE 5 (1) Komisyona müracaat, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru tarihini ve numarasını gösteren resmi kayıt kabul mektubu, başvuru formu ve diğer ilgili bilgi ve belgelerle birlikte, müracaat edenin kimlik bilgilerini içeren imzalı bir dilekçeyle yapılır. (2) Başvuran, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde Komisyona müracaat edebilir. Bu süre içinde müracaatta bulunmayanlar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin münhasıran iç hukuk yollarının tüketilmemiş olması gerekçesine dayanan kabul edilemezlik kararının kendilerine tebliğinden itibaren bir ay içinde de Komisyona müracaat edebilirler. (3) Bakanlar Kurulu kararıyla; a) 2 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca Kanunun kapsamının genişletilmesi, b) 9 uncu maddenin ikinci fıkrası uyarınca sürenin uzatılması, Durumunda müracaat hakkı kazananlar, bu haklarını altı ay içinde kullanabilirler. (4) Müracaatın Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla da yapılması mümkündür. Cumhuriyet başsavcılığı, müracaat evrakını derhal Komisyona gönderir. Bu durumda Cumhuriyet başsavcılığına yapılan müracaat tarihi esas alınır. (5) Yapılacak müracaatlar her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Müracaatın reddi MADDE 6 (1) Komisyon; a) Müracaat konusu başvurunun, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince öngörülen iç hukuk yollarının tüketilmesi koşulu dışındaki diğer kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığını, b) Komisyona süresinde müracaat edilmediğini, c) Müracaat edenin hukuki menfaati olmadığını, d) Müracaatın 2 nci madde kapsamına girmediğini, Tespit ederse müracaatı reddeder. Müracaat hakkında karar ve karara itiraz MADDE 7 (1) Komisyon, müracaat hakkında dokuz ay içinde karar vermek zorundadır. (2) Komisyon, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin emsal kararlarını da gözetmek suretiyle müracaat konusunda gerekçeli olarak karar verir. (3) Komisyon kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde Komisyon aracılığıyla Ankara Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz dilekçesi müracaata ilişkin diğer tüm belgelerle birlikte derhal itiraz merciine gönderilir. Bu itiraz öncelikli işlerden sayılarak üç ay içinde karara bağlanır. Bölge İdare Mahkemesi tarafından Komisyon kararı yerinde görülmezse işin esası hakkında karar verilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. (4) Ödenmesine karar verilen tazminat, kararın kesinleşmesinden itibaren üç ay içinde Maliye Bakanlığı tarafından ödenir. Üç ay içinde ödeme yapılmaması hâlinde, tazminat kanunî faiziyle birlikte ödenir. Bu ödeme her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Kararın ilgili adlî veya idarî mercie bildirimi MADDE 8 (1) Komisyona yapılan müracaatlar ve müracaat sonucunda Komisyonunun kesinleşen kararlarının bir örneği müracaata konu işlemin yapıldığı adlî veya idarî mercie gönderilir. (2) Müracaata konu işlem henüz sonuçlandırılmamışsa ilgili adlî veya idarî merci tarafından bu işlem ivedilikle sonuçlandırılır. 2

3 Süre MADDE 9 - (1) Bu Kanun, 5/5/2012 tarihi itibarıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde kaydedilmiş başvurular hakkında uygulanır. (2) Birinci fıkradaki süre Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca uzatılabilir. Yürürlük MADDE 10 - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 11 Bu Kanunun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. 3

4 GENEL GEREKÇE Son yıllarda hızla sürdürülen yargı reformu çalışmalarına rağmen, çeşitli sebeplerle yargılama süreleri bazen uzayabilmekte ve makul sürelerin dışına taşabilmektedir. Yargı sistemimize ilişkin bu sorundan dolayı, tarafı oldukları davalar makul sürede tamamlanmayan kişiler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) başvurarak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) adil yargılanmaya ilişkin 6 ncı maddesinin ihlal edildiğini iddia etmektedirler. Bu başvurulardan dolayı AİHM tarafından Ülkemiz aleyhine verilmiş bulunan çok sayıda ihlal kararı bulunmaktadır. AİHM tarafından verilen bu ihlal kararları Ülkemizi bir yandan her yıl önemli miktarlarda tazminat ödemek zorunda bırakırken diğer yandan da Ülkemizin insan hakları alanında uluslararası toplumdaki görünümünü olumsuz etkilemektedir. AİHM verilerine göre 2011 yılı sonu itibarıyla, Ülkemiz aleyhine AİHM önünde toplam derdest başvuru sayısı olup, bunlardan yaklaşık adedi uzun yargılama iddiasını içermektedir. Bu sayının 2012 yılı sonuna kadar ü bulabileceği tahmin edilmektedir. AİHM kararlarında benimsenen ikincillik ilkesine göre, asıl olan insan haklarının iç hukukta korunmasıdır. Bunun bir gereği olarak, mevcut insan hakları ihlallerinden kaynaklanan sorunları uluslararası yargı organlarına intikal etmeden önce çözmeye yönelik olarak, 30/03/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunla bireysel başvuru hakkı tanınmıştır. Bu Kanunun bireysel başvuru hakkındaki maddesi 23/09/2012 tarihi itibarıyla uygulamaya girecektir. Bu tarihten önce AİHM e başvuruda bulunmuş kimselerin bireysel başvuru hakkından yararlanmaları mümkün olmayacaktır. AİHM, kendisine yapılan benzer nitelikteki çok sayıda davada, aleyhine başvuru yapılan devlette insan hakları ihlaline yol açan sistematik ve yapısal bir sorunun varlığını tespit ettiğinde, pilot karar uygulaması yapabilmektedir. Bu yöntemde AİHM bir başvuruyu pilot dava olarak seçmekte, bu başvuru çerçevesinde ilgili ülkedeki yapısal ve sistematik sorunu tespit ettikten sonra, kendisine yapılmış olan benzer nitelikteki diğer başvuruları beklemeye almaktadır. Pilot karara konu yapısal sorunu çözmek için ilgili devlete belli bir süre veren AİHM, bu süre zarfında beklemeye aldığı başvuruları incelememekte ve ilgili devletin konuyu iç hukukunda çözüme kavuşturacak bir düzenleme yapmasını beklemektedir. İlgili devlet tarafından gerekli düzenleme yapıldıktan sonra, iç hukukta ihdas edilen çözüm yolunun etkin bir yol olup olmadığını inceleyen AİHM, yeni oluşturulan yolun etkin olduğuna karar verirse, daha önce beklemeye aldığı başvuruları söz konusu iç hukuk yoluna müracaat etmeleri için kabuledilemezlik kararıyla reddetmektedir. AİHM, 16/07/2009 tarihinde verdiği Daneshpayeh / Türkiye kararında, başvuruya konu davanın makul sürede sonuçlandırılmadığını belirttikten sonra, Ülkemizde uzun yargılama iddiaları konusunda başvurulabilecek etkin bir iç hukuk yolu bulunmadığını vurgulamış ve böyle bir iç hukuk yolunun kurulmasını önermiştir. Daha sonra AİHM, uzun yargılama iddiasıyla yapılan Ümmühan Kaplan başvurusunu pilot dava seçerek, 20/03/2012 tarihinde karara bağlamıştır. Bu kararda AİHM, AİHS nin adil yargılanma hakkına ilişkin 6 ncı maddesi kapsamında uzun yargılamaya ilişkin ihlallerin Türkiye de uzun yıllardır devam ettiğini ve konunun iç hukuk 4

5 düzeninde yapısal ve sistematik bir problem oluşturduğunu, bu konuya ilişkin önünde bulunan çok sayıda davanın askıda olduğunu, bu sebeple pilot karar prosedürünü uygulayacağını belirtmiştir. Kararda ayrıca, 16/07/2009 tarihinde verdiği Daneshpayeh / Türkiye kararına da atıf yapan AİHM, adı geçen kararda tespit edilen yapısal sorunların çözümü için oluşturulacak iç hukuk yoluyla alakalı ilkeleri belirlemiştir. İnsan haklarına saygı ve insan hakları konusunda ortaya çıkan aksaklıkları kendi iç hukukumuzda çözüme bağlama ilkeleri ile Ümmühan Kaplan kararının gereğinin yerine getirilebilmesi için, bu Kanun Tasarısı hazırlanmıştır. Tasarının amacı, AİHM e yapılmış başvuruların tazminat ödenmek suretiyle çözüme kavuşturulmasıdır. Böylece, hem insan haklarına saygı ilkesinin tam anlamıyla tesis edilmesi, hem de Ülkemizin uluslararası alanda insan haklarına saygı konusunda özensiz olduğu şeklindeki bir algının önüne geçilmesi hedeflenmektedir. 5

6 MADDE GEREKÇELERİ MADDE 1 Maddeyle, Tasarının amacı belirlenmektedir. Buna göre Tasarının amacı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış başvuruların tazminat ödenmek suretiyle iç hukukumuzda çözümüne ilişkin esas ve usullerin belirlenmesidir. MADDE 2 - Maddede, Tasarının kapsamı belirlenmiştir. Buna göre; ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılamadığı ve mahkeme kararlarının geç veya kısmen icra edildiği ya da icra edilmediği iddiasıyla AİHM e yapılmış başvurular Tasarı kapsamına alınmıştır. Disiplin soruşturmaları ve idari incelemeler gibi idari nitelikteki soruşturmalardan kaynaklanan başvuruların ise bu Tasarının kapsamına girmeyeceği belirtilmektedir. Öte yandan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yerleşik içtihatları doğrultusunda Ülkemiz aleyhine verilen ihlal kararlarının yoğunluğu dikkate alınmak suretiyle, Adalet Bakanlığınca teklif edilecek diğer ihlal alanları bakımından da Bakanlar Kurulu kararıyla bu Kanun hükümleri uygulanabilecektir. Bakanlar Kuruluna bu yetkinin verilmesi suretiyle, uzun yargılama ve kararların icrasından kaynaklanan ihlal sebepleri dışında, Ülkemizin yoğun ihlalle karşılaştığı veya ileride karşılaşabileceği alanlarda da Tasarıda kurulan çözüm mekanizmasının işletilebilmesi imkânı sağlanmaktadır. MADDE 3 Maddede, Tasarıda geçen bazı kavramların tanımlarına yer verilmiştir. MADDE 4 Maddeyle, Komisyonun oluşumu ve çalışma esasları düzenlemektedir. Maddenin birinci fıkrasında, bu Kanun kapsamında yapılacak müracaatlar hakkında karar vermek üzere Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında çalışan hâkim ve savcılar arasından Adalet Bakanı tarafından atanacak dört kişi ile Maliye Bakanı tarafından atanacak bir kişiden oluşan toplam beş kişilik bir Komisyon kurulması öngörülmektedir. Kurulacak olan Komisyonun başkanı ise bu üyeler arasından yine Adalet Bakanı tarafından seçilecektir. Kurulacak Komisyonun daha hızlı ve seri karar alabilmesi ve AİHM nezdinde bulunan uzun yargılamadan kaynaklı başvuruların makul sürede sonuçlandırılabilmesi için, idari bir birim kurulmaktadır. Komisyonun idari nitelikte olması nedeniyle, Komisyonun üyelerinin Adalet Bakanlığı bünyesinde idari görevde bulunan ve önlerine gelecek uyuşmazlık konularında bilgi sahibi olan hâkim ve savcılar arasından seçilmeleri amaçlanmıştır. Düzenlemenin tazminat boyutunun da olması nedeniyle, bir üyenin de Maliye Bakanı tarafından atanması benimsenmiştir. Ayrıca, Komisyon üyelerinin önlerine gelen müracaatları makul sürede sonuçlandırabilmesi ve üyelerin sadece söz konusu tazminat talepleriyle ilgilenmelerinin sağlanması amacıyla kendilerine ilave başka görevler verilmemesi öngörülmüştür. Maddenin üçüncü fıkrasında, Komisyonun üye sayısının salt çoğunluğuyla toplanacağı ve toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar vereceği düzenlenmiştir. 6

7 Komisyonun faaliyetleri esnasında sekretarya hizmetlerinin Adalet Bakanlığı tarafından yürütüleceği belirtilmiştir. Öte yandan, maddenin son fıkrasında Komisyonun seri şekilde çalışmasının temini amacıyla, tüm kamu kurum ve kuruluşları ile yargı mercilerinin Komisyonun görevi kapsamında ihtiyaç duyduğu her türlü bilgi ve belgeyi gecikmeksizin Komisyona göndermek zorunda olduğu ifade edilmiştir. MADDE 5 Maddeyle, Komisyona yapılacak müracaatların şekil ve süresi düzenlemektedir. Müracaatın, AİHM e yaptıkları başvuru tarihini gösteren belge, AİHM e sunulan başvuru formu ve diğer ilgili bilgi ve belgelerle birlikte, müracaat edenin açık kimlik bilgilerini içeren imzalı bir dilekçeyle yapılması öngörülmektedir. Komisyona müracaat için iki farklı süre öngörülmüştür. İlk olarak, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı aylık bir başvuru süresi belirlenmiştir. Buna göre, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı içinde başvuranların Komisyona müracaat etmeleri gerekmektedir. İkinci olarak, bu süre içinde Komisyona müracaatta bulunmayan kişilere, AİHM in başvuruları hakkında vermiş olduğu kabuledilemezlik kararının kendilerine tebliğinden itibaren bir ay içinde müracaat etme imkânı tanınmaktadır. Bakanlar Kurulu kararıyla Kanunun kapsamının genişletilmesi veya sürenin uzatılması durumunda, bu hak altı ay içinde kullanılabilecektir. Başvuranlara gerekli kolaylığın sağlanması amacıyla, müracaatların Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla da yapılması imkânı öngörülmektedir. Cumhuriyet başsavcılıklarının, kendilerine yapılan müracaat evrakını derhal kurulacak olan Komisyona göndermeleri gerekmektedir. Olası hak kayıplarının önüne geçilmesi amacıyla, Cumhuriyet başsavcılıklarına yapılan müracaat tarihinin, Komisyona müracaat tarihi olarak kabul edilecektir. Ayrıca başvuranlara ek bir külfet yüklenmemesi için, yapılacak müracaatlardan hiçbir ücret alınmayacağı yönünde gerekli düzenleme yapılmıştır. MADDE 6 Maddeyle, Komisyonun yapacağı ön inceleme sonucunda; müracaat konusu başvurunun, AİHM ce öngörülen iç hukuk yollarının tüketilmesi koşulu dışındaki diğer kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığını, Komisyona süresinde müracaat edilmediğini, müracaat edenin hukuki menfaati olmadığını, müracaatın Tasarı kapsamına girmediğini tespit etmesi hâlinde, müracaatın esasına girmeksizin ret kararı vereceği düzenlenmektedir. MADDE 7 Maddenin birinci fıkrasında, Komisyonun kendisine yapılan müracaatlar hakkında karar verme süresi düzenlenmiştir. Komisyona, müracaat hakkında dokuz ay içinde karar verme zorunluluğu getirilerek, müracaatların kısa sürede sonuçlandırılması amaçlanmıştır. Komisyon müracaatları karara bağlarken ve tazminat miktarını belirlerken, AİHM in emsal kararlarını dikkate alacaktır. Üçüncü fıkrada, Komisyon kararına karşı başvurulabilecek olan kanun yolu ve bunun süresi düzenlenmiştir. Buna göre; Komisyon kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde Komisyon aracılığıyla Ankara Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilecektir. Yapılacak olan itirazın kısa sürede sonuçlandırılabilmesi için, itiraz öncelikli işlerden sayılmış olup, bunun üç ay içinde sonuçlandırılması öngörülmüştür. Komisyon kararı yerinde görülmezse Bölge İdare Mahkemesi tarafından işin esası karara bağlanacaktır. Bölge İdare Mahkemesi tarafından verilen kararlar kesin olduğu hükme bağlanarak, sürecin daha fazla uzamasının önlenmesi amaçlanmıştır. 7

8 Maddenin son fıkrasında, hükmedilen tazminatın, kararın kesinleşmesinden itibaren üç ay içinde ödeneceği ve her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olacağı düzenlenmiştir. Üç ay içinde ödeme yapılmaması halinde tazminat kanuni faiziyle birlikte ödenecektir. MADDE 8 Maddede, Komisyona yapılan müracaatlar ve müracaat sonucunda Komisyonunun kesinleşen kararlarının bir örneğinin müracaata konu işlemin yapıldığı adlî veya idarî mercie gönderilmesi ile müracaata konu işlem henüz sonuçlandırılmamışsa ilgili adlî veya idarî merci tarafından bu işlemin ivedilikle sonuçlandırılması düzenlenerek, Komisyon çalışmalarının hızlandırıcı etki sağlaması öngörülmüştür. MADDE 9 - Maddede, Tasarıda kurulan iç hukuk yolunun hangi başvurular hakkında uygulanacağı düzenlenmektedir. Buna göre, 5/5/2012 tarihi itibarıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde kaydedilmiş başvurular hakkında bu Tasarı hükümleri uygulanacaktır. Ayrıca ileride ihtiyaç duyulması halinde, bu iç hukuk yolundan yararlanılabilmesi amacıyla Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kuruluna bu süreyi uzatma yetkisi verilmiştir. MADDE 10 - Yürürlük maddesidir. MADDE 11 Yürütme maddesidir. 8