Transkript

1 YIL: 25 SAYI: 296 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN ün Değerlendirmesi Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Başkanı Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR ile Röportaj Bilim Eğitiminin Önemi Bilim Dili Olarak Türkçe ve Türkçe Bilinci Bilim Eğitimi

2

3 T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN AYLIK YAYIN ORGANIDIR YIL: 25 SAYI: 296 Bu dergi adet basılmaktadır. ISSN: Yayın Türü: Yerel Süreli Türkçe - İngilizce SAHİBİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA GENEL MÜDÜR Anıl YILMAZ GENEL KOORDİNATÖR Dilek BİRBİL SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Cangül TOSUN İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU Gülçin MANZAK AYDIN - Şirin Müge KAVUNCU WEB SİTESİ SORUMLUSU Aytunç AYHAN FOTOĞRAFLAR Hakan CANBAKIŞ Cüneyt OLGAÇ DAĞITIM SORUMLUSU Mehtap EMRE (312) / 331 mehtap.emre@sanayi.gov.tr Anahtar Dergisi nin PDF dosyalarının her ay düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini istiyorsanız, konu alanına Anahtar yazıp abone@sanayi.gov.tr adresine boş bir e-posta atabilirsiniz. Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. YÖNETİM YERİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gelibolu Sokak No: 5 Kavaklıdere ANKARA Tel: (312) (10 Hat) Faks: (312) Faks (Dergi): (312) e-posta: vgm@sanayi.gov.tr internet: GRAFİK TASARIM ve UYGULAMA Bugünün genç nesillerinin; ülkemizdeki ve dünyadaki gelişmelere karşı farkındalığı yüksek, araştırmacı ve sorgulayıcı bir pencereden bakarak geleceğin dünyasında yer alabilmeleri için yorumlama ve çıkarımda bulunma kapasiteleri kadar, bilimsel bakış açısıyla donanmaları kritik öneme sahiptir. Bilimsel bilgi ve yaklaşımların toplumda yaygınlaşmasını, bilime olan farkındalığın yükseltilmesini amaçlayan bilim eğitimi, toplumsal gelişme için bireyin yaşamı boyunca yararlanabileceği bilgiyi anlama, yönlendirme ve doğru aktarabilme becerisi olarak da yorumlanabilmektedir. Dergimizin bu sayısının temasını; çocuklara ve gençlere bilimsel eğitim vermenin yanı sıra, toplumu topyekûn olarak bilimsel açıdan geliştirmeyi hedefleyen tüm çalışmaları kapsayan bilim eğitimi olarak belirledik. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ile işbirliğinde hazırladığımız bu sayıda; Akademi tarafından bilim eğitimi konusunda yürütülen çeşitli projelere ve çalışmalara ayrıntılı bir şekilde yer vermeye çalıştık. Çocukları, sorgulama temelli eğitim yöntemiyle bilime yöneltmeyi hedefleyen Bilim Eğitimi Projesi, çocukların teknoloji ve dar anlamda internet kullanımını artırmayı hedefleyen Çocuk Platformu Projesi, tarihimizin kültürel bilimdeki hazinelerini gün yüzüne çıkarmayı hedefleyen Türk Dünyasının İnsanlığa Miras Bıraktığı 100 Temel Eser ve Çocuk Uyarlamaları Projesi ile Türkçede ortak bir bilim dilinin oluşmasını amaçlayan Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi bu projelerden sadece birkaçını oluşturmaktadır. Dergimize değerlendirmeleriyle katkı veren Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Nihat ERGÜN e şükranlarımızı sunuyoruz. TÜBA Başkanı Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR ile Bilim Dili Olarak Türkçe ve Türkçe Bilinci başlıklı makalesiyle dergimize Kanada dan destek sağlayan Ottava Üniversitesi Bilgisayar Bilimi Emeritüs Profesörü Tuncer ÖREN e ve dergimiz içeriğinin büyük bir kısmını hazırlayan TÜBA yönetici ve çalışanlarına bir kez daha teşekkür ediyoruz. Anıl YILMAZ Genel Müdür BASKI KORZA YAYINCILIK BASIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi 1. Cad. 95 / 1 İskitler - Ankara Tel: (312) Faks: (312) BASILDIĞI TARİH: Anahtar Dergisi nin Ağustos 2013 sayısı tarihinde basılmıştır. Kapak Görseli:

4 Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürü Nahit BİNGÖL ün Değerlendirmesi Başkentin Potansiyeli Harekete Geçiyor Bilgi Odaklı Sanayi ile Sürdürülebilir Kalkınma İçindekiler Kalkınma Ajansı Desteklerinin KOBİ lere Etkisi, OCAK 2013 YIL: 25 SAYI: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Ersan ASLAN ın Değerlendirmesi Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürü Muhsin DERE ile Röportaj Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Yeni Yaklaşımlar Artık Verimlilik de Güvenlik Kadar Önemli! NİSAN 2013 YIL: 25 SAYI: 292 AÇIK Ürün Güvenliği Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN ün Değerlendirmesi Sürdürülebilir Üretim Sempozyumu Ankara da Gerçekleştirildi Sanayi Genel Müdürü Süfyan EMİROĞLU ile Röportaj Sempozyumun, ülkemizin hedeflerine ulaşmasında bir kilometre taşı olmasını diliyorum Sanayi, İklim Değişikliği ve Teknoloji Sürdürülebilir bir yaşam yolu bulmalıyız MAYIS 2013 YIL: 25 SAYI: 293 Temiz üretimi önemli bir fırsat ve açılım alanı olarak gördük Sürdürülebilir Üretim Şirket Çevreciliği HAZİRAN 2013 YIL: 25 SAYI: 294 Sanayi ve İklim Değişikliği 4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN'ün Değerlendirmesi 6 Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Başkanı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Ersan ASLAN ın Değerlendirmesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat ERGÜN ün Değerlendirmesi Gelişmekte Olan Ülkelerin Ar-Ge ve İnovasyon Ekosistemlerinin Temel Dinamikleri Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Başkanı Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR ile Röportaj Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü Destek Programları TEMMUZ 2013 YIL: 25 SAYI: 295 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği Bölgesel Toplantıları Bilim Eğitimi Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR ile Röportaj Bilim Eğitiminin Önemi Bilim Dili Olarak Türkçe ve Türkçe Bilinci YIL: 25 SAYI: Bilim Eğitiminin Önemi 11TÜBA - Bilim Eğitimi Projesi / Aysu ERÖZEL 15 TÜBA - Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi Aynur ODABAŞ 22 Bilim Dili Olarak Türkçe ve Türkçe Bilinci / Tuncer ÖREN 28 TÜBA - Türk Dünyasının İnsanlığa Miras Bıraktığı 100 Temel Eser ve Çocuk Uyarlamaları Projesi / Duygu COŞKUN 29 TÜBA - Çocuk Platformu Projesi / Aysu ERÖZEL 30 TÜBA-GEBİP: Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı 32 Çok Boyutlu Organizasyonel Performans Ölçüm Modelleri / Nilay DÖNMEZ, Aslıhan SERTKAYA, Gülçin MANZAK AYDIN, Gonca ARAS, Fatma GÜNTÜRKÜN 40 Büyük Veriler ve Süper İşlemler Çağı - 2 Dr. Mustafa Kemal AKGÜL

5 Sayı İş Sağlığı- Güvenliği ve Verimlilik (HESAPRO) Projesi Kapanış Toplantısı Ankara da Gerçekleştirildi Sanayi Şurası Hazırlık Çalışmaları Devam Ediyor 48 Sanayi İstihdamında Tarihi Rekor 49 Türkiye nin En Girişimci ve Yenilikçi 50 Üniversitesi Açıklandı 50 Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı nın (TurSEFF) İkinci Aşaması Açıldı 51Ergene Havzası Koruma Eylem Planı ile Sanayide Temiz Üretim Sürecine Geçiş Hızlanıyor 52 Science Education 54 Sanayi Göstergeleri / Industry Indicators 55 Bilim ve Teknoloji Göstergeleri Science and Technology Indicators 56 Ulusal ve Uluslararası Verimlilik İstatistikleri National and International Productivity Statistics Ulusal Verimlilik İstatistikleri National Productivity Statistics

6 TÜBA, bilim eğitimi açısından son derece değerli projeler yürütmektedir Nihat ERGÜN Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Günümüzde bilim ve eğitim, ülkelerin gelişmişlik seviyelerini, rekabet güçlerini belirleyen stratejik öneme sahip iki önemli konudur. Bu gerçeği iyi bildiğimiz için, son yıllarda, özellikle eğitim, bilim ve teknoloji alanında yeni atılımlar gerçekleştirdik. Mesela Ar-Ge harcamaları için milli gelirden ayırdığımız pay oransal olarak yaklaşık 3 kat, nominal olarak da 7 kat artmıştır. Üniversiteler bünyesinde kurulan teknoparkların sayısı ve etkinliği de ciddi oranda artmıştır. Ülkemizde 2002 yılında sadece 2 teknopark varken bugün 35 tanesi faal olmak üzere 50 teknoparkımız mevcuttur. Bu örnekleri artırmak mümkündür ancak esas olan şudur: Türkiye nin dünyada en büyük 10 ekonomiden biri olma hedefinin, bilim, teknoloji ve yenilikle ilgili alanlarda yapacağı atılımlara bağlı olduğu açıktır. Bu bakımdan, ilgili tüm kurumların ve özellikle YÖK, TÜBA ve TÜBİTAK gibi kurumlarımızın daha etkin ve koordineli biçimde çalışmasının büyük önem taşıdığına inanıyoruz. Dünyada, hemen hemen her ülkede, Hükümet organlarına bilimsel danışmanlık yapmak, seçkin bilim insanlarını takdir etmek, bilim kültürünü toplumda yaygınlaştırmak, bilimi teşvik etmek ve bilim insanlarının önemini vurgulamak gibi amaçlarla ulusal bilim akademileri kurulmuştur. Bilim akademileri öne çıkmış bilim insanlarının üye oldukları kurumlar olarak, bilimsel stratejilerin ve politikaların belirlenmesinde ve uygulanmasında, kısaca ülkenin bilimsel gelişiminde önemli role sahip kurumlardır. Ülkemizin ulusal akademisi olan Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) de çeşitli program ve projeler ile çalışmalarını sürdürmektedir. Bunların arasında bilim insanlarımızın takdir ve teşvikine yönelik Akademi Üyeliği, TÜBA Bilim, GEBİP, Telif ve Çeviri Eser Ödülleri, Bütünleşik Doktora ve Doktora Sonrası Araştırma Bursları, akademik hayata yöneliktir. Bilim eğitimi, açık ders malzemeleri, üniversite ders kitapları, üniversite konferansları gibi program ve projeler ise, bilimsel bilgi ve yaklaşımların yaygınlaştırılmasına yönelik faaliyetler olarak öne çıkmaktadır. Çalışma gruplarınca ve bilimsel toplantılar sonucu üretilen rapor ve yayınlar ise, TÜBA'nın danışmanlık işleviyle ilgili faaliyetlerdir. Türkçe Bilim Terimleri Sözlük çalışmaları ile Kültür Envanteri Projeleri ise Türk dili ve kültürünü yaygınlaştırmaya yönelik çalışmalar olarak ortaya çıkmaktadır. TÜBA, TÜBİTAK bilim kuruluna üye seçmekte, ayrıca Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu toplantı ve faaliyetlerine de düzenli olarak katılmakta, beş yıllık kalkınma planlarının hazırlanmasına da katkıda bulunmaktadır. Uluslararası alanda ise diğer ülkelerin akademileri ile ikili ve çoklu ilişkiler sürdürmektedir. Bunların yanı sıra, TÜBA yayınlarının da önemli faaliyetler arasında görülmesi gerekir. Bu süreçte TÜBA, bilim camiasının taleplerine ne yazık ki yeterince cevap verememiş ve gelişen Türkiye nin koşullarına göre yapı 4

7 ve süreçlerini geliştirememiştir yılında akademi üyelerine sağlanan araştırma desteği yüzde 200 oranında artırmıştık. Ancak bununla yetinmedik ve TÜBA'nın yeniden yapılandırılması gereği doğrultusunda, 2011 yılında kapsamlı bir değişiklik gerçekleştirdik. Bu kapsamda TÜBA; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımız ile birlikte çalışan bir kuruluş haline gelmiştir. Üye sayısı ve seçimi, Başkanlık süresi ve seçimi gibi konularda değişikliklere gidilmiştir. Öncelikle, akademi üyeliğine aday gösterme ve seçilmede, mevcut üyeler yanında YÖK ve TÜBİTAK gibi bilimsel kurumların da üye seçmesine imkân tanınmıştır. 1/3 üyenin TÜBİTAK Bilim Kurulunca seçilmesi ve Akademi Başkanının da Genel Kurul tarafından seçilecek üç aday arasından Başbakanca atanması öngörülmüş, uygulama da buna göre yapılmıştır. Tüm bunlar yapılırken, TÜBA nın mali, idari ve bilimsel özerkliğine halel getirecek bir değişiklik yapılmamıştır. Yapılan değişikliklerle, TÜBA yı temel bilimler konusundaki araştırmalarda aktif bir unsur haline getirme amacı doğrultusunda TÜBA ya enstitü kurma yetkisi verilmiş, bu anlamda çalışma alanının genişletilmesi, daha aktif bir bilim kurumu haline gelmesi yönünde düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, özellikle üye sayısının ve üye seçim kanallarının artırılmasını vurgulamak gerekir. Bu değişikliklere kadar TÜBA'nın üye sayısı, bilim camiamızın hızla gelişmesine rağmen yaklaşık 140'da kalmıştır. Yeni üyelerin mevcut üyelerce önerilmesi ve seçilmesi sistemi, akademinin adeta "kapalı bir kulüp" haline gelmesine yol açmıştır. Asli ve asosye üye sayısının 300'e çıkarılması ve bilim hayatımızın başlıca kuruluşları olan YÖK ve TÜBİTAK'a da belli oranda üye seçme hakkının verilmesi ile TÜBA'nın temsiliyet ve diğer bakımlardan gelişmesi için önemli bir imkân sağlanmıştır. Nitekim bugün TÜBA'nın üye sayısı 203'e ulaşmış, bilim insanları ve alanları itibarıyla temsil kabiliyeti de önemli oranda artmıştır. Bu değişiklikler, aslında ulusal ve uluslararası koşullara göre TÜBA'nın yeniden yapılandırılması ihtiyacının, hatta zorunluluğunun bir sonucu olarak görülmelidir. Bu değişikliklerin yeterli ve ideal olmadığını, deneyim ve örneklerden de yararlanarak yeni bir TÜBA yasasının çıkarılmasının Akademinin daha etkin kılınması bakımından yararlı, hatta gerekli olduğunu da görüyoruz. Nitekim Akademi Başkanlığımız, bir taslak önerisi oluşturma konusunda çalışmalarını sürdürmektedir. Yenilenen yönetim ve üye yapısıyla TÜBA, ciddi bir yeniden yapılanma süreci içinde bulunmaktadır. Bu süreçte, Akademinin tüm düzenleme, yapı ve süreçleri gözden geçirilmekte ve geliştirilmektedir. Sahip olduğu bu yeni yapı ile bilimi özendirme ve bilimsel eğitim çalışmalarını desteklemeye daha da ağırlık veren ve hızlandıran TÜBA, bu kapsamda, 2012 yılında duraksama yaşayan burs ve ödül programlarını işler hale getirmiş ve bu programları revize etmiştir. 8 Haziran 2013 tarihinde yapılan törenle 2012 dönemine ait Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı (GEBİP) ve Üniversite Ders Kitapları Telif ve Çeviri Eser Ödülleri (TEÇEP) kazananlarına ödülleri verilmiştir. Ülkemizde bilim ve teknoloji alanında belirlenen ulusal hedeflere ulaşılması amacıyla, 2011 yılından bu yana tüm kurumlar tarafından bu amaca hizmet eden görev dağılımının yapıldığı ve Bakanlığımızca her yıl onaylanan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) Eylem Planları hazırlanmaktadır. Bu planda yer alan ulusal stratejik amaçlarımızdan biri bilim ve teknoloji insan kaynağının geliştirilmesidir. Bu anlamda, Bakanlığımız nezdinde ve Bakanlığımıza bağlı kurumlar tarafından birçok eylem yürütülmekte ve geliştirilmektedir. Bu kurumlardan ülkemizde başlı başına bilimi temsil eden kurum olarak TÜBA, bu alanda yürüttüğü çalışmalarıyla, bilimsel insan kaynağının geliştirilmesi stratejisine önemli katkılar sağlamaktadır. TÜBA, yürütmekte olduğu Bilim Eğitimi, Türkçe Bilim Terimleri Sözlük Projesi gibi projeleri geliştirerek sürdürme amacındadır. Bunların yanı sıra, Türk bilim hayatı açısından büyük öneme sahip olan bazı yeni projeleri de devreye sokmaktadır. Bu yeni projelerden biri, Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı'nca desteklenecek olan Türk Dünyası nın İnsanlığa Miras Bıraktığı 100 Temel Eser ve (Bunların) Çocuk Uyarlamaları Projesi ; diğeri ise, yine aynı ajans tarafından desteklenecek olan Çocuk Platformu Projesi dir. Bu projeler, özellikle çocuklarımız ve yetişkinlere yönelik "bilim eğitimi" açısından son derece değerli projelerdir. Osmanlı döneminde "Encümen-i Daniş" gibi bazı örnekler olmasına rağmen TÜBA, oldukça genç bir kuruluşumuzdur. TÜBA'nın gelişimi ve kurumsallaşmasını tamamlayarak işlevlerini, özellikle bilim temelli danışmanlık görevini daha etkin olarak yapar hale gelmesi, Türkiye'nin bilimsel gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye'nin 2023 vizyonunun gerçekleşmesi bakımından bilim ve yenilik alanındaki performansımız kritik öneme sahip bulunmaktadır. Bunun için de YÖK, TÜBA, TÜBİTAK başta olmak üzere ilgili tüm kuruluşların eşgüdüm ve işbirliği içinde çalışması büyük önem taşımaktadır. Bakanlığımız, ilgili kuruluşlarımızla birlikte bu anlayış doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmektedir. 5

8 TÜBA olarak bilim eğitimi işlevimizi, projelerimizi geliştirerek ve yeni projeler üreterek daha etkin hale getirmeyi amaçlıyoruz Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Başkanı Sayın Acar, öncelikle TÜBA nın kuruluşu, amacı, görevleri ve yapısı hakkında bilgi verir misiniz? Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Türkiye nin tüm bilim alanlarını kapsayan ulusal akademisi olarak, 2 Eylül 1993 tarihli 497 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kurulmuş, 7 Ocak 1994 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. Önce Başbakan tarafından 10 bilim insanı üye olarak atanmış, bu üyelerin seçtiği diğer 10 üyeyle birlikte üye sayısı 20 ye ulaşmıştır. Bu üyeler arasından seçilen üyelerce Akademi Konseyi oluşturulmuş ve ilk başkan seçilmiştir. Böylece, 1994 yılı başı itibarıyla Akademi nin ilk kuruluşu tamamlanarak faaliyetleri başlamıştır. 497 sayılı KHK da 2009 ve 2011 yıllarında bazı değişiklikler yapılmıştır yılındaki ilk değişiklikle, üyelere ödenen araştırma desteği yüzde 200 oranında artırılmıştır yılında 635, 651 ve 662 sayılı KHK larla getirilen değişikliklerle de, Akademi nin kamu organizasyonundaki konumu, üye sayısı, üye ve başkan seçimi, Konseyin görevleri gibi konularda bazı yeni düzenlemeler devreye 6

9 sokulmuştur. 635 sayılı KHK ile, Türk kamu yönetiminde öngörülen reorganizasyon çerçevesinde, önceden Başbakan a bağlı olan TÜBA, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanı'na bağlı.. bir kuruluş haline getirilmiştir tarihli ve 651 sayılı KHK ile asli ve asosye üye sayısı her birinde 150 olmak üzere toplam 300 olarak belirlenmiş ve bunların TÜBA, YÖK ve Bakanlar Kurulu tarafından eşit oranlarla seçilmesi ve Başkan ın asli üyeler arasından Başbakanca atanması öngörülmüştür. Ancak, üye seçimi ve Başkan ataması ile ilgili bu düzenlemeler hiç uygulanmadan 662 sayılı KHK ile değiştirilmiş ve uygulama da bu son değişikliğe göre yapılmıştır. 662 sayılı KHK ile asli ve asosye üyelerin üçte birinin Bakanlar Kurulu yerine TÜBİTAK Bilim Kurulu tarafından seçilmesi ve Başkan ın da Akademi Genel Kurulunca seçilecek üç aday arasından Başbakan tarafından atanması öngörülmüştür. 497 sayılı KHK'nin 1. maddesinde TÜBA nın amaçları; Türkiye'de tüm bilim alanlarındaki araştırmaları, bilimci kişiliğini ve araştırıcılığı özendirmek ve bu alanlarda emeği geçenleri onurlandırmak; gençleri bilim ve araştırma alanına yöneltmek; Türkiye'deki bilimcilerin ve araştırıcıların toplumsal statülerinin yükseltilmesi ve korunmasına çalışmak; bilim ve araştırma standardlarının uluslararası düzeye çıkarılmasına yardım etmek.. olarak belirlenmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda Akademi nin başlıca görevleri, KHK nın 2. maddesinde; a) Bilimsel konularda ve bilimsel önceliklerin saptanması amacıyla incelemeler ve danışmanlık yapmak, b) Toplumda bilimsel yaklaşım ve düşüncenin yayılmasını sağlamak, c) Hükümete, Türk bilimcileri ve araştırıcılarının toplumsal statüleri, yaşam düzeyleri, gelirleri ve bu tür faaliyetlerin gereği olan özel kolaylık ve ayrıcalıklara ilişkin mevzuat değişiklikleri önermek, d) Bilimin öneminin ülke kamuoyunca takdir ve kabulünü sağlamak ve bilim adamlığını özendirmek için ödüller vermek, e) Yukarıda belirtilen amaçların gerçekleştirilmesi ve görevlerin yerine getirilebilmesi ile ilgili her türlü faaliyette bulunmak şeklinde sıralanmıştır. TÜBA bu görevlerini, önceleri TÜBİTAK bütçesine konulan ödenek, 5018 sayılı yasadan sonra ise kendisine özgü bütçeyle sağlanan mali imkânlarla ve TÜBİTAK ile diğer kurumlardan görevlendirme, sözleşme ve hizmet alımı yoluyla istihdam edilen personel ile yerine getirmektedir sayılı yasadan sonra, bütçe ile ilgili faaliyetler Akademi bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Ancak, sekreterlik hizmetlerinin hâlen TÜBİTAK tarafından yürütülmesine devam edilmektedir. TÜBA da hâlen 54 personel görev yapmaktadır. Bunların yedisi TÜBA adına sözleşmeli, dokuzu TÜBİTAK tan görevlendirme, 38 i de hizmet alımı statüsünde hizmet vermektedir. Akademi yi akademi yapan temel unsur, üyelerdir. TÜBA nın 24 ü şeref, 119 u asli ve 60 ı asosye olmak üzere toplam 203 üyesi bulunmaktadır. Asli ve şeref üyeliği hayat boyu devam etmekte, asosye üyelik ise en fazla dokuz yıl sürmektedir. Akademi üyelerinin 52 si sağlık, 48 i fen, 38 i mühendislik bilimleri ve 65 i de sosyal bilimler alanında faaliyet göstermektedir. Akademi nin başlıca yönetim organları; Başkan, Akademi Konseyi ve Akademi Genel Kurulu dur. Başkan, asli üyeler arasından üç yıllık bir süre için seçilmekte ve bir kişi en fazla iki defa başkan seçilebilmektedir. Konsey ise, asli üyeler arasından üç yıllık süre için seçilen 10 üye ile başkandan oluşmaktadır. Genel Kurul ise, tüm üyelerden oluşmaktadır. Türkiye nin ulusal akademisi olarak TÜBA nın daha etkin hizmet görmesi açısından, finansal hizmetler yanında personel ve sekretarya hizmetleri bakımından da güçlendirilmesine ihtiyaç vardır. TÜBA nın yasa, örgüt ve iş süreçlerinin yeniden yapılandırılması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalarımız devam etmektedir. TÜBA nın program ve projeleri hakkında bilgi verir misiniz? TÜBA nın görevlerini yerine getirmeye yönelik faaliyetleri, esasen çeşitli program ve projeler şeklinde yürütülmektedir. Üniversite ders kitapları ve açık ders malzemeleri programları ile TÜBA Bilim, GEBİP ve TEÇEP Ödülleri, Bütünleştirilmiş Doktora ve Doktora Sonrası Araştırma Programları, Bilim Eğitimi, Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü, Ders Kitaplarında İnsan Hakları, Çevre ve Sürdürülebilirlik, Kültür Envanteri Projeleri ile Kanser ve Kök Hücre Çalışma Grupları, Üniversite ve Akademi Konferansları; TÜBA'nın başlıca program ve projeleri olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar içinde TÜBA Ödülleri, bilim insanlarımızın bilimsel başarılarını teşvik etmek bakımından önemli bir konuma sahiptir. Bu çerçevede, sosyal bilimler alanında çalışan bilim insanlarımıza, 9 bilim, 24 hizmet ve 24 teşvik ödülü verilmiştir. Bugüne kadar Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı (GEBİP) kapsamında da toplam 294 genç bilim insanımız ödüllendirilmiş, TÜBA Üniversite Ders Kitapları Telif ve Çeviri 7

10 Eser Ödülleri (TEÇEP) kapsamında ise 70'i telif ve çeviri eser ödülü, 56 sı da kayda değer telif ve çeviri eser ödülü olmak üzere toplam 126 esere ödül verilmiştir. Türkiye de öncülük özelliğine sahip Açık Ders Malzemeleri Programı kapsamında temel bilimler ve sosyal bilimler alanında, 50 adet çeviri, 30 adet telif eser olmak üzere toplam 80 eser, bilim insanlarımız ve öğrencilerimizin hizmetine sunulmuştur. TÜBA Açık Ders Malzemelerine org.tr/ adresinden ücretsiz ve şifresiz olarak erişilebilmektedir. Sosyal Bilimler Türkçe Bilim Terimleri sözlüğü de tamamlanarak, yayımlanmıştır. Diğer bazı çalışmaların sonuçları da rapor vb. şeklinde yayımlanmıştır. Bilim ve Düşün Dizisi, Akademi Forumu Dizisi, Bilim Eğitimi Dizisi, Bilimsel Toplantı Dizisi, Türkiye Cumhuriyeti nin 75. Yılı Dizisi, TÜBA Raporları, Üniversite Ders Kitapları, TÜBA Yaşamöyküleri, Cumhuriyet Döneminde Türkiye de Bilim, Erdal İnönü Bibliyografyaları, TÜBA-TÜKSEK Kültür Envanteri Yayınları Akademi nin geniş yayın yelpazesinin başlıklarını içermektedir. Akademi nin ayrıca, TÜBA-AR Arkeoloji Dergisi, TÜBA-KED Kültür Envanteri Dergisi ve Günce başlıklı süreli yayınları da bulunmaktadır. Yeni dönemde, TÜBA nın mevcut program ve projelerinin geliştirilerek sürdürülmesi yanında, yeni program ve projeleri de devreye sokma yönündeki çalışmalarımız devam etmektedir. Bu bağlamda, mevcut ödül programlarının geliştirilmesi yanında 100 Temel Eser, Bu Eserlerin Çocuk Sürümleri ve Çocuk Platformu gibi yeni projelerin de, Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı desteğiyle bu yıl içinde devreye sokulması yönündeki çalışmalarımız devam etmektedir. Mevcut çalışma gruplarının yeniden yapılandırılması yanında gıda, beslenme, bilim politikaları gibi alanlarla ilgili yeni çalışma grupları ile TÜBA Genç Akademi'nin oluşturulması da planlarımız arasındadır. TÜBA nın dünyadaki bilim akademileri ve uluslararası bilim kuruluşları ile ilişkileri hakkında bilgi verir misiniz? TÜBA açısından uluslararası ilişkiler önemli bir faaliyet alanıdır. TÜBA'nın hâlen 21 yabancı ulusal bilim akademisi ile protokole bağlanmış ikili ilişkisi vardır. Ayrıca TÜBA, IAP (Inter Academy Panel), IAMP (Inter Academy Medical Panel), ALLEA, AASSA, ISSC (International Social Science Council) gibi 12 uluslararası akademiler arası kuruluşa üyedir. Bunların bazılarında Akademi üyelerimiz, yönetim organları ve çalışma gruplarında da görev yapmaktadır. 8

11 İkili ve çoklu uluslararası ilişki ve işbirliğimizin geliştirilmesi yönünde faaliyetlerimiz devam etmektedir. Dünyadaki örnekleriyle kıyasladığınızda TÜBA yı nasıl değerlendiriyorsunuz? TÜBA, emsalleri ile kıyaslandığında; yapı ve işlevleri bakımından Avrupa ve Amerika'daki örneklerine benzeyen ve henüz 20. yılını idrak eden oldukça genç bir ulusal akademidir. Akademimizin kurumsallaşmasını tamamlaması için yasa, yapı, süreç ve insan kaynakları bakımından geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bununla birlikte, ülkemizin ve bilim camiamızın potansiyel ve performansına bağlı olarak TÜBA, uluslararası alanda saygın bir konuma da sahiptir. Ulusal ve uluslararası deneyim ve bilgilerden de yararlanarak kurumsallaşmamızı tamamladığımızda, TÜBA nın etkinlik ve saygınlığı daha üst düzeylere yükselecektir. Genç Akademi kavramı hakkında bilgi verir misiniz? Türkiye deki Genç Akademi çalışmalarını anlatabilir misiniz? Genç Akademi - GA (young academy), genç bilim insanlarının teşvik edilmesi ve desteklenmesi amacına yönelik olarak son yıllarda önem kazanan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Konuya verilen öneme bağlı olarak ulusal akademiler bünyesinde veya onların desteğiyle genç akademi olarak adlandırılan organizasyonların oluşturulması güncel bir eğilim olarak ortaya çıkmaktadır. Aslında Akademimizin GEBİP Programı, genç akademi oluşumunun ilk örneklerinden veya benzerlerinden biri olarak da kabul edilebilir. Bununla birlikte, GA nın günümüzdeki anlam ve içeriğine uygun bir oluşum için atmamız gereken bazı adımlar da bulunmaktadır. Bu anlayış doğrultusunda TÜBA-Genç Akademi'nin oluşturulması için çalışmalar başlatılmış ve konuya ilişkin ilk rapor da tarafımıza sunulmuştur. Bu çalışmaların tamamlanmasını takiben ulusal genç akademimiz kurulacak ve faaliyete geçecektir. Bilim eğitimi sizin için neden önemli? Bilim eğitimi, bilimsel bilgi ve yaklaşımların toplumda yaygınlaşmasına, bilim eğitiminin etkinliğinin artırılmasına yönelik olduğu; bu amaçların gerçekleşmesi de ekonomik ve toplumsal gelişme için hayati bir öneme sahip olduğu için önemlidir. Kuşkusuz bilim eğitimiyle ulaşılmak istenen hedeflerin gerçekleşmesi sadece Akademi den beklenen bir görev değildir, bu konuda diğer eğitim ve bilim kuruluşlarına da önemli görevler düşmektedir. Bununla birlikte, günümüzde tüm ulusal akademiler, konunun önemi ve kapsamının bir sonucu olarak bilim eğitimi konusuna önem vermektedirler. TÜBA olarak biz de bilim eğitimi işlevimizi, mevcut projeleri geliştirmek ve yeni projeler üretmek suretiyle daha etkin hale getirmeyi amaçlıyoruz. TÜBA, 100 Temel Eser ve Çocuk Platformu projelerini neden başlattı? TÜBA bu projeleri, Akademimiz ve ülkemiz açısından bu konuda önemli bir eksiklik ve ihtiyaç olduğu için başlatmıştır. Bilindiği gibi bir ulusun bilimsel gelişimi açısından bireylerin gerekli özgüven ve motivasyona sahip olması; bunun için de kendi bilimsel geçmiş ve birikiminin farkında olması ve onlardan yararlanması son derece önemlidir. Geçmişteki bazı çabalara rağmen bu konuda ciddi eksikliklerimiz olduğu açıktır. 100 Temel Eser ve Bunların Çocuk sürümleriyle Çocuk Platformu Projeleri, bu eksiklik ve ihtiyacın giderilmesine yönelik olarak Akademimizce geliştirilen ve TÜBA ile Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkentliği Ajansı arasında imzalan protokol çerçevesinde Ajans desteğiyle gerçekleştirilmesi planlanan projelerdir. Kısaca 100 Temel Eser diye adlandırdığımız proje, Türk dünyasının bilim ve insanlığa katkısını temsil eden ve yaklaşık 300 ciltlik 100 klasik eserin, tıpkıbasımını ve günümüz Türkçesine çevrilmesini içermektedir. Ayrı bir proje olarak da değerlendirilebilecek olan bu eserlerin çocuk sürümleri ise, anılan eserlerin sadeleştirilerek ve görsellerle zenginleştirilerek çocuklarımızın yararlanmasına sunulmasını hedeflemektedir. Çocuk Platformu Projesi ise, bilişim teknolojilerinin hayatın her alanında bu kadar yaygınlaştığı bir süreçte, bu teknolojilerin özellikle çocuklarımıza yönelik bilim eğitimi amacı doğrultusunda etkin ve güvenli bir biçimde kullanımını amaçlamaktadır. Platform, ayrıca, çocuklarımızın farklı ulusların çocuklarıyla yapıcı ve geliştirici iletişim ve ilişkiler kurmalarına da olanak sağlayacaktır. Böylece, çocuklarımız için, bir yandan bilimsel bilgi ve yaklaşımların kazanılması, diğer yandan uluslararası beceriler in geliştirilmesi gibi yararlar elde edilecektir. 9

12 Bilim Eğitiminin Önemi Günümüzde, politika, ekonomi, bilim gibi toplumsal alanlarda değişimler oldukça hızlı gerçekleşmektedir. Buna bağlı olarak, sürdürülebilir kalkınmayı sağlayabilmeleri için toplumların, bilim ve teknoloji çağının gereksinimi olan bu değişime aynı hızla ayak uydurmaları gerekmektedir. Bu sebeple, toplumu oluşturan bireylerin yanı sıra toplumu oluşturacak olan gelecek nesillerin de yaşadıkları çevreyi, bilimsel ve teknolojik olayları anlayabilecek, yorumlayabilecek ve çıkarımlarda bulunarak harekete geçebilecek kapasite ve algılama yeteneğine sahip olmaları ve bilimsel bakış açısı kazanmaları önemlidir. Bilim, genel olarak doğruyu bulmak, özel olarak evrenin yapısı ile işlemesini sağlayan düzeni ve doğal yasaları ortaya çıkarmak amacıyla deney, gözlem, savurma, çözümleme, birleştirme teknikleri kullanarak ve yansızlık, ölçülebilirlik, yinelenebilirlik, sorgulanmaya açıklık ölçütlerine uyularak, fiziksel ve doğal dünyanın sistemli biçimde incelenmesi ve bu inceleme sonucunda oluşan bilgi birikiminin tümüdür" (TÜBA-Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü). Bilim, hem bilimsel yöntemlere dayanarak bilgiyi kullanmaya hem de yeni bilgiler elde etmeye yardımcı olur. Bu nedenle, her bilimsel bilgi, kendinden sonraki bilgilerin doğuşunun göstergesidir. Bilgi insanlığın var oluşundan bu yana, ona yeni kapıları açan anahtar olmuştur. Toplumlar, genç insanlarına bilimin hayatın her alanında ve her meslekte kullanıldığını gösterebilmelidir. Bu bağlamda, bilim eğitimi olgusu daha geniş çerçevede ele alınmalıdır. Bilim eğitimi, toplumsal ve ulusal gelişme için kullanılan bir strateji ve bireyin yaşamı boyunca her alanda yararlanabileceği, bilgiyi yönlendirme ve doğru aktarabilme becerisi olarak da yorumlanabilir. Yani bilim eğitimi, çocuklara ve gençlere bilimsel eğitim vermenin yanı sıra, buna bağlı olarak toplumu bilimsel açıdan geliştirmeyi hedefleyen her türlü çalışmayı da kapsamaktadır. Bilimin eğitimin doğru ve etkili bir şekilde verilmesi bu çalışmalardan biridir. Bu amaçla, dünya genelinde eğitimde yeni yapılanmalar devam etmekte, başta sorgulama-temelli eğitim olmak üzere yeni pedagojik yöntemlere doğru yönelmeler gerçekleşmektedir. Ancak, sadece bilim eğitiminin verilme şeklinin etkili olması yeterli değildir. Çocukların teknolojiyi düzgün ve doğru amaçlarla kullanabilen, daha interaktif ve daha paylaşımcı bireyler olarak yetiştirilmelerine katkı sağlayacak yapılanmalara yönelmek de bilim ve teknoloji çağı için oldukça önem kazanmaktadır. Eğitimin yanında, eğitimde verilen ve kullanılan bilimsel bilginin gelişmesi de önemlidir. Bilim, kendinden önceki bilimsel çalışmalardan beslenen bir yapıya sahiptir. Bu açıdan bakıldığında, bilimin ve bilim eğitiminin gelişimine katkı sağlamak amacıyla geçmişten gelen kültürel ve ulusal bilimsel çalışmaların su yüzüne çıkarılması ve toplumun tüm bireylerinin ulaşabileceği ve anlayabileceği bilimsel kaynaklar haline getirilmesi oldukça önemlidir. Bilimin ulusal bir bütünlükte ele alınması ve doğru yorumlanıp ifade edilebilmesi de bilim eğitiminin yapıtaşlarından biri olarak düşünülmelidir. Bunun için ortak bir bilim dilinin oluşturulması ve yeni bilimsel terimlerin dilimize kazandırılması, ulusal bir bilim kimliğinin toplumda oluşturulmasına ve gelecek nesillerin bilgilerini daha doğru ifade edebilmelerine olanak sağlayacaktır. Bu amaçla, Türkiye Bilimler Akademisi bilim eğitimi ni destekleyen çeşitli projeler yürütmekte ve bunları geliştirerek sürdürmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda, çocuklara ve gençlere sorgulama-temelli eğitim yöntemiyle bilimi sevdirmeyi hedefleyen Bilim Eğitimi Projesi ; çocukların teknoloji ve dar anlamda internet kullanımını arttırmayı hedefleyen Çocuk Platformu Projesi ; tarihimizdeki kültürel bilimdeki gelişmeleri su yüzüne çıkarmayı ve bu gelişmelerle ilgili farkındalığı artırmayı amaçlayan Türk Dünyasının İnsanlığa Miras Bıraktığı 100 Temel Eser ve Çocuk Uyarlamaları Projesi ile Türkçede ortak bir bilim dilinin oluşmasını amaçlayan Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi, TÜBA nın bilim eğitimi ne katkı sağlayan ve sağlamaya devam edecek başlıca projelerdir. 10

13 TÜBA - Bilim Eğitimi Projesi Aysu ERÖZEL / Proje Sorumlusu Neden Sorgulama-Temelli Bilim Eğitimi? Okulda gösterilen bilim eğitimi nin temel amacı, öğrencilere bilimsel bilginin özünü ve bilimin işleyişi ile ilgili bir algı kazandırmak ve ayrım yapmadan tüm öğrencilere, çevrelerinde gerçekleşen olaylara karşı bilimin önerdiği belli başlı bilimsel açıklamaları öğretebilmek ve onlarda bir fikir oluşturabilmek olmalıdır (Dillon ve Osborne, 2008). Bilim eğitimi, çoğu öğrencinin düşündüğü gibi sadece gelecek neslin bilim insanlarını yetiştirmek için yapılmamaktadır (Noddings, 2007). Son zamanlarda yapılan birçok araştırma (Rocard Report, Science Education in Europe: Critical Reflections, vb.) öğrencilerin bilimsel eğitimlerden kaçtığını ortaya koymuştur. Öğrenciye bilimin sadece bilgi topluluğundan oluşan bir ders gibi öğretilmeye çalışılması ise bunun sebeplerinden biri olarak gösterilmiştir. Yapılan bir araştırmada, öğrencilerin doğal meraklarının, etraflarındaki dünyayı, kendi deneyimlerini ve başkalarıyla ilişkilerini kullanarak anlama çabalarının bir parçası olduğu söylenmektedir. Öğrenciler, Öğretmenlerle yapılan boyama deneyi anlayışlarını deneyimlerinin yansıması olarak oluştururlar (Dillon ve Osborne, 2008). Bu açıdan bakıldığında ise aynı bir bilim insanı gibi deneyler yaparak ve en önemlisi de sorgulayarak, cevaplar bularak öğrenen bir öğrenci, bilimin sadece kavramsal ve bilgisel bir bütün olmadığını daha iyi anlayacaktır. Bilimsel sorgulama, bilim insanlarının doğal dünyayı araştırırken ve çalışmalardan elde edilen bulgulara göre çıkarımlar yaparken kullandıkları yöntemlere denir. Sorgulama bilgisine sahip olan kişi, sadece klasik bilgiyi bilen değil aksine düşünme, teori üretme, araştırma, bilgiyi kullanma ve çözüm bulmak için uygun bilgiyi kullanabilme becerilerine sahip olan kişidir. Sorgulatarak yapılan eğitimde -yani sorgulama-temelli eğitim (inquiry-based education) - önemli olan anlayarak öğretmektir. Sorgulama-temelli eğitimde (STBE) amaç, klasik eğitimde görülenin tersine; kazanılan bilginin hafızaya geri çağrılması değil, çağrılan bilginin uygun zaman ve konuda kullanılabilmesi için gereken becerinin öğrenciye kazandırılmasıdır. Günümüzde, birçok ülke ve ülke topluluğu tarafından, sürdürülebilir Paris Ulusal Doğa ve Tarih Müzesi kalkınmanın gereksinimlerinden biri olarak, sorgulama-temelli eğitim, bilimi ve matematiği çocuklara öğretme konusunda kullanılması gereken eğitim olarak önerilmektedir. Bilimsel ve matematiksel düşüncenin özünü oluşturan sorgulama, eğitimde de aynı görüş ile kullanılmaya başlanmıştır. Bu eğitim yöntemiyle amaçlanan, araştırmasını yapmakta olan bir bilim insanı ya da matematiksel bulgusunu yorumlayan ve ilerleten bir matematikçi gibi sorunu anlayarak öğrenen ve yine anlayarak çözen, her aşamada kendisine ve bilgi, becerilerine yenilerini ekleyen öğrenciler yetiştirmektir. Ülkemizde de hem bilimi doğru kullanan hem de bilimi uygulayarak bilim üreten gençlerin yetişmesi için sorgulama-temelli bilim eğitimi gibi çağdaş, öğrencilerin daha aktif olarak öğrenmelerini sağlayan, neyi, niçin öğrendiklerini bilerek, öğrenme sürecini kendi kendilerine şekillendirdikleri bir eğitim anlayışına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu anlamda, Türkiye Bilimler Akademisi diğer dünya akademilerinde de olduğu gibi STBE yi ülkemizde 11

14 yaygınlaştırmak amacıyla 2002 yılında yürütücülüğünü TÜBA Eski Başkanı Prof. Dr. Yücel Kanpolat ın yapmış olduğu, öğretmenleri hedef alan Bilim Eğitimi Projesi ni başlatmıştır. Proje Etkinlikleri TÜBA Bilim Eğitimi Projesi, düzenlenen etkinlikler yoluyla bilim insanlarının, konuyla ilgili yerli ve yabancı uzmanların, bilim eğitimine hevesli öğretmen gruplarının doğrudan bir araya gelmesini sağlamayı; internet üzerinden kolay erişilecek örnek uygulamalar ve materyaller sunarak öğretmenlere destek sağlayacak bir internet portalı oluşturmayı; özetle sorgulama-temelli eğitim kavramını ve uygulamalarını ülkemizde yaygınlaştırmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, gönüllü olarak projeye katılan beş özel okul 1 ve dört devlet okuluyla 2 çalışmalar gerçekleştirilmiştir. TÜBA Bilim Eğitimi Projesi, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (DPT) tarafından yıllarını kapsayan süre boyunca desteklenmiştir. MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB) ile yapılan işbirliği protokolü (2008) yapılmıştır. Projede yapılan çalışmalar şunlardır: Başlangıç Seminerleri: 2006 yılında, Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları nda (AÜGVO) alanlarında uzman olan bilim insanları 3, farklı konularda okul öğretmenlerine seminerler vermiştir. Okul Uygulama Toplantıları: Pilot okullarda, öğretmenler tarafından sorgulama-temelli eğitim metodunu kullanarak hazırlanan sınıf etkinliklerinin anlatıldığı toplantılar düzenlenmiştir. Bu toplantılarla, okul öğretmenleri ve katılımcı akademisyenler arasında etkileşim ortamı sağlanmıştır. Okullarda, sorgulayıcı düşünme yöntemiyle bilim eğitimini bir ilgi alanı haline getirmek ve etkileşimi arttırmak hedeflenmiştir. 4 Yabancı Uzmanlarla Konferanslar: Sorgulama-temelli bilim ve matematik eğitimi ile ilgili olarak yurtdışında gerçekleştirilen çalışmaları öğretmenlere ve La Main a La Pate kurucularından Prof. Dr. Yves Quéré Öğretmenlerin uyguladığı canlıların sınıflandırılması etkinliği ülkemizdeki çalışmaları da yurtdışına tanıtabilmek amacıyla uluslararası konferanslar düzenlenmiştir. Proje kapsamında, sorgulama-temelli eğitim alanında uluslararası çalışmalarda öne çıkmış kişiler deneyimlerini aktarmaları amacıyla ülkemize davet edilmişlerdir. Bu kapsamda, Prof. Dr. Yves Quéré (Fransa Eller Hamurda Programı kurucusu), Dr. Cecille de Hosson (Eller Hamurda program uzmanı), Prof. Dr. Jean Pierre Léna (Fransa Eller Hamurda Programı kurucusu) ve Clotilde Marin Micewicz (Eller Hamurda Programı uzman eğitmeni) TÜBA nın davetiyle sorgulamatemelli eğitim ile ilgili konferanslar vermişlerdir. Ayrıca, Asya Bilim Akademilerinden katılan birçok konuşmacının yer aldığı 2. Uluslararası Asya ve 1 Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları, ODTÜ Geliştirme Vakfı Ankara Okulları, Ankara Özel Tevfik Fikret Okulları, Özel Arı Okulları, Feyziye Mektepleri Vakfı Işık Okulları. 2 Toygar Börekçi İlköğretim Okulu, Süleyman Uyar İlköğretim Okulu, Dr. Ufuk Ege Anaokulu, Osman Ünyazıcı İlköğretim Okulu. 3 Prof. Dr. Yücel Kanpolat, Prof. Dr. Bozkurt Güvenç, Prof. Dr. Haldun Özaktaş, Prof. Dr. Cemal Yalabık ve Prof. Dr. İlhan Tekeli Ekim Özel Arı Okulları; 8 Kasım Ankara Özel Tevfik Fikret Okulları; 6 Aralık ODTÜ Geliştirme Vakfı Ankara Okulları; 3 Ocak Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları; 10 Nisan Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları; 1 Mayıs ODTÜ Geliştirme Vakfı Ankara Okulları; 15 Mayıs Ankara Özel Tevfik Fikret Okulları; 3 Haziran Özel Arı Okulları; 18 Mart 2009 Ankara Özel Tevfik Fikret Okulları; 29 Nisan Özel Arı Okulları; 13 Mayıs ODTÜ Geliştirme Vakfı Ankara Okulları; 3 Haziran Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları. 12

15 Türk öğretmenler ve Fransız öğretmen eğitmenleri-paris Çalıştayı Pasifik Bilim Eğitimi Konferansı na da 2008 yılında TÜBA ev sahipliği yapmıştır. Yabancı Eğitmenlerle Kurslar: Sorgulama-temelli bilim eğitimi etkinlikleri, öğretmenlere uzman kişiler ve değişik yapılanmalarla benimsetilmeye çalışılmıştır. Yurtdışında bu alanda yapılan çalışmalarda, özellikle öğretmenlerin profesyonel gelişimlerini sağlamak için formal olmayan eğitimler verildiği dikkat çekmektedir. Benzer uygulamalardan, okul öğretmenlerinin de yararlanabilmeleri amacıyla, TÜBA tarafından sağlanan olanaklarla yabancı öğretmen eğitmenleri tarafından öğretmenlere yönelik kurslar düzenlenmiştir. Bu kurslarda, sorgulama-temelli eğitime uygun sınıf etkinlikleri öğretmenlerle paylaşılmış ve öğretmenler tarafından uygulanmış, pedagojik ve uygulamada dikkat edilmesi gerekilen noktalar vurgulanmıştır. Alanında uzman öğretmen eğitmenleri; Fabrice Krot, Jöëlle Fourcade, Jackie Halimi ve Nadine Sire (Fransa Eller Hamurda programı ve Ankara Fransa Büyükelçiliği Charles De Gaulle Lisesi işbirliği ile) farklı tarihlerde ülkemize davet edilerek öğretmenlere yönelik kurslar düzenlenmiştir. Bunun yanında, TTKB işbirliği ile Ekim 2010 tarihlerinde Fransa-Paris te Fabrice Krot ve Jöëlle Fourcade ın (Fransa Eller Hamurda öğretmen eğitmenleri) ev sahipliğinde, yurtdışındaki uygulamaların katılımcı öğretmenlere tanıtıldığı bir program düzenlenmiştir. Bilim Eğitimi Çalıştayları: Projeyi daha çok eğitimci, öğretmen, akademisyen ve ilgili kişi arasında duyurmak amacıyla Bilim Eğitimi Çalıştayları düzenlenmiştir. Bu çalıştaylarda, TÜBA Bilim Eğitimi Çalışma Grubu üyeleri, akademisyenler, diğer kurum ve kuruluşlardan ilgili kişiler ve okullar, bilim eğitimi ve bilimsel konularda sunumlar yapmışlardır yılında, TÜBİTAK ın da desteği ile Türkiye Sanayi Sevk Bilim Eğitimi Proje Çalıştayı ve idare Enstitüsü nde (TÜSSİDE) öğretmenlere yönelik bir yaz kursu; Zonguldak Karaelmas Üniversitesi işbirliği ile Zonguldak Bilim Eğitimi Çalıştayı (2008), TTKB işbirliği ile Ankara Bilim Eğitimi Çalıştayı (2008, 2009) ; Feyziye Mektepleri Vakfı işbirliği ile İstanbul Bilim Eğitimi Çalıştayı (2008); Gaziantep Büyükşehir Belediyesi işbirliği ile Gaziantep Bilim Eğitimi Çalıştayı (2010); TÜBA şeref üyesi Prof. Dr. Namık Kemal Aras ın katkılarıyla, Antalya Milli Eğitim Müdürlüğü ve Akdeniz Üniversitesi işbirliği ile Antalya Bilim Eğitimi Çalıştayı (2010) gerçekleştirilmiştir. Etkinlik Hazırlama Toplantıları: Proje kapsamında, 2010 yılında, ODTÜ Eğitim Fakültesi nden gönüllü olarak destek sağlayan, Doç. Dr. Erdinç Çakıroğlu nun yönlendirmeleri ile pilot bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Okullarda görev yapan ve proje çalışmaları ile sorgulama-temelli bilim eğitimi konusunda deneyim kazanmış öğretmenlerden bir grup oluşturulmuştur. Bu grup, belirlenen seviye ve konularda, basit malzemelerle, müfredata uygun, ülkemizin herhangi bir yerinde görev yapmakta olan bir öğretmenin de uygulayabileceği kolaylıkta tasarlanmış ve anlatılmış; 5. sınıf öğrencileri için kesirler 13

16 yoluyla problem çözme etkinlikleri ve okul öncesinde sayı, örüntü oluşturabilme, grafik oluşturma ve grafik okuyabilme, mekanda konum ve dikkat becerileri etkinlikleri ni hazırlamıştır. Çalışma sonucunda etkinlikler pilot okullarda uygulanmış ve sonuçları proje çalıştaylarında paylaşılmıştır. FIBONACCI Avrupa Birliği Projesi: TÜBA, yakın işbirliği içinde olduğu Fransa Eller Hamurda Programı nın davetiyle FIBONACCI Projesine İkiz Merkez 2 (Twin Center-2) olarak katılmıştır. AB 7. Çerçeve Programı (ÇP) kapsamında yürütülen proje, sorgulama-temelli bilim ve matematik eğitimini yaygınlaştırmayı amaçlamaktadır. TÜBA, Referans Merkezi olarak da daha önce Pollen projesinde de yer almış ve TuWaS! adlı eğitim projesini bölgesel olarak yürüten Berlin Hür Üniversitesi ile eşleşmiştir. Bu kapsamda, Berlin e 2010 yılında bir tanışma ziyareti yapılmıştır Eylül 2010 tarihinde Almanya-Bayreuth da düzenlenen Fibonacci 1. Avrupa Konferansı na katılım sağlanmıştır Aralık 2010 tarihlerinde Ankara da TÜBA da Prof. Dr. Petra Skiebe- Corrette, Dr. Nicola Stollhoff ve Neşe Ersoy un (Berlin Hür Üniversitesi) katılımlarıyla Öğretmenlere Yönelik Uygulamalı Eğitim Kursu düzenlenmiştir Şubat 2011 tarihlerinde ise Almanya-Berlin e Alan Ziyareti (Field Visit) ne gidilmiş; Mart 2011 tarihlerinde Danimarka-Aabenraa da düzenlenen Fibonacci Takip Semineri ne ve 3-4 Aralık 2012 tarihlerinde Slovakya-Smolenice de düzenlenen Proje Kapanış Semineri ne katılım sağlanmıştır. Bilim Eğitimi Portalı: TÜBA, Bilim Eğitimi proje deneyimlerini, gelişen teknolojiyle birlikte daha çok kişiye ulaştırabilmek amacıyla internet üzerinden herkesin kullanımına açık bir Bilim Eğitimi İnternet Portalı kurmuştur. Bugüne kadar yapılan etkinliklerin video çekimlerinin, basit malzemelerle gerçekleştirilecek deney anlatımlarının konularına ve seviyelerine göre yer aldığı bilim eğitimi internet portalı, sorgulayıcı eğitim sistemini tanıtmayı amaçlamaktadır. Türkiye nin önde gelen bilim insanlarıyla yapılan röportaj görüntülerini içeren Bilimi Aydınlatanlar DVD setinin ve çocuklar için temel fizik konusunu ele alan Marie Curie den Dersler isimli kitabın çevirisi yapılarak ücretsiz dağıtımı sağlanmıştır. Proje kapsamında, Bilim Akademileri toplulukları Avrupa Akademiler Birliği (ALLEA) ve Asya Bilim Akademileri ve Toplulukları Birliği (AASSA) tarafından yürütülen Bilim Eğitimi programları çerçevesinde düzenlenen çeşitli konferanslara katılım sağlanmıştır. Bilim Eğitimiyle İlgili TÜBA nın Yeni Projeleri 2013 Yılı Türk Dünyası Kültür Başkenti seçilen Eskişehir de, TÜBA nın Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı ile imzaladığı işbirliği protokolü çerçevesinde Türk alimler ve bilim insanları tarafından İslami bilimler, sosyal ve beşeri bilimler ve doğa bilimleri alanlarında geçmişte kaleme alınmış kültür mirası eserlerden, günümüzde de yararlanılması ve bu eserlerin tanıtılması amacıyla, yürütülecek olan Türk Dünyasının İnsanlığa Miras Bıraktığı 100 Temel Eser Projesi ve 100 Temel Eser Çocuk Uyarlaması Projesi başlatılacaktır. Projeyle birlikte insanlığı miras bırakılan 100 temel eserin bilim tarihine bir katkı olarak günümüz literatürlerine kazandırılması hedeflenmektedir. Projenin önemli yapı taşlarından 100 Temel Eserin Çocuk Uyarlaması ile birlikte insanlığın ortak kültür mirasının önemli bir parçası olan bu eserlerin geleceğimizin sahibi olan çocuklarımız ve gençlerimizin bu eserlerden yararlanabilmeleri ve ilgili yazarları tanımaları amaçlanmaktadır. Ayrıca TÜBA tarafından, gelişen teknoloji birlikte çocukların bilim eğitimi amacı doğrultusunda internetin güvenli ve etkin kullanımını sağlamak için onlara interaktif bir ortam sağlayacak Çocuk Platformu Projesi nin de başlatılması düşünülmektedir. Kaynakça: ANONYMOUS, Science Education NOW: A Renewed Padagogy for the Future of Europe (Rocard Report), EU High Level Group on Science Education, Avrupa Komisyonu Raporu, (2007). DİLLON, J., Osborne, J., Science Education in Europe: Critical Reflections, A Report to the Nuffield Foundation, London, (2008). NODDINGS, N., Philosophy of Education, Westview Press,Colorado, (2007), p:

17 TÜBA - Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi Aynur ODABAŞ / Proje Sorumlusu Neden Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü? Bir toplumun dilinde bulunan kavramlar, o toplumu oluşturan bireylerin yaşam biçimleri, dünyaya bakış açıları, gelenekleri, görenekleri, yaşadıkları coğrafya koşulları, tarihsel geçmişleri, dünyadaki konumları ve ekonomik koşullarıyla ilişkilidir. Her toplum, kendi gereksinimlerini karşılayacak bir dil yaratır ve bu dili gelişimlere, değişimlere uydurarak sürekli yeniler. Dil, her şeyden önce bireyin zihinsel yetilerinin gelişmesi ve olgunlaşması açısından büyük önem taşır. Dil; düşünceyi yalnızca taşıyan ve ileten bir araç olmayıp düşünceyi yeniden yapılandıran, onu tamamlayan temel bir işlevsel yapıdır. Her toplumun dili, o toplumu toplum yapan kurumların oluşumunu da sağlar. Genel dilin içinde bilim dili, hukuk dili, sanat dili, yazın dili de vardır ve bu dillerin varlığı, o kurumların varlığıyla örtüşür. Bilim dili, yaratıcı-üretici düşüncenin yansıdığı en önemli araçlardan biridir. Temelde, toplumdaki doğal dile dayanan bilim dili, kavramları, kavramlarının sınırları ve çağrıştırdıklarıyla ayrı bir dizge olma özelliği taşır. Hiçbir dil doğasından bilim dili değildir. Bilimsel anlayışın, bilim eğitiminin, ona bağlı olarak bilim üretiminin ve bilim etiğinin var olduğu her toplumda bilim dili oluşur. Bir başka deyişle bilim üretimi; dilin gelişmesini sağlar, dilin gelişmesi de bilimsel düşüncenin ve bilimin gelişmesine katkıda bulunur. Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü ile bilimsel kavram ve terimlerin Türkçe ifade edilmesi, ülkemizde bilimsel düşüncenin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Böylece, gelişen bilim ve teknolojinin türettiği yeni terimlerin Türkçe karşılıkları eğitim ve bilim dünyası tarafından kullanılabilecek, Türkçenin giderek bilim dili olarak yaygınlaşmasına ve yerleşmesine katkıda bulunacaktır. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), bu amaçla 2002 yılında Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın desteğiyle Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi'ni başlatmış ve geliştirerek sürdürmektedir. Proje hakkında Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü Projesi; Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü, Mühendislik Terimleri Sözlüğü, Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü ve Tıp Terimleri Sözlüğü olmak üzere dört ana sözlük altında yürütülmektedir. Her bir sözlük çalışmasına akademisyen ve dil uzmanlarının katıldığı çalıştaylar ile başlanmıştır. Bu çalıştaylarda ana sözlükler altında yer alacak alt alanlar ve bu alanlarda görev alacak alan uzmanları belirlenmiştir. Çalışma yöntemi olarak alan uzmanlarının alt alan sözlüklerini oluşturmaları, bu alan sözlüklerinin birleştirilmesiyle ana sözlüklerin oluşturulması, ana sözlükler üzerinde de, ilgili alanlarda uzman kişilerden oluşan bir kurul tarafından, terim ayıklama, farklı alanlardan gelen ortak terimlerin tanımlarının birleştirilmesi, farklı alanlarda farklı terimlerle karşılanan aynı kavram için ortak bir terimin belirlenmesi, yabancı kökenli sözcüklerin olabildiğince Türkçe terimlerle karşılanması, terimlerin yabancı dil karşılıklarının (Almanca, Fransızca, İngilizce) tamamlanması gibi yayına hazırlık çalışmalarının yürütülmesi benimsenmiştir. Yayına hazırlık çalışmalarına başlanmadan önce, o güne kadar 15

18 kağıt üzerinde yapılan çalışmaların bilgisayar ortamına aktarılması, yayına hazırlık çalışmalarının internet üzerinden, eş zamanlı yapılabilmesi için 2009 yılında bir veritabanı yazılımı geliştirilmeye başlanmıştır. Projenin çalışma şekline göre adım adım oluşturulan veritabanı yazılımı, halen yeni özellikler eklenerek geliştirilmeye devam edilmektedir. Bu yazılım ile istenilen alana ait sözlük yaratılabilmekte ve bu sözlüklerin birbirleriyle etkileşimleri sağlanabilmektedir. Her bir alt sözlük kapsamında terimlerin tanım, yabancı dil, eşanlam vb. karşıları girilebilmekte ve her bir terime resim yüklenerek sözlük görsel olarak da desteklenebilmektedir. Bu yazılım ile hem sözlüklerde çalışan uzmanlar, birbirlerinin çalışmalarını görebilmekte ve ortak bir çalışma sürdürebilmekte; hem de proje yönetimi, çalışmaların takibini kolaylıkla yapabilmektedir. Ayrıca Akademi, yazılım tamamlandığında, sözlük çalışması yaparken bu yazılımdan yararlanmak isteyen kurum ya da kişiler olduğunda, kendilerine destek vermek amacıyla veritabanını kullanmalarına izin verebilecektir. Veritabanı üzerinde tüm sözlüklerin yayına hazırlık çalışmaları tamamlandığında, öncelikle sözlükler internet üzerinden kullanımına sunulmakta ve sonrasında da alınan geri bildirimlerle güncellenen sözlüklerin basımı yapılmaktadır. 16

19 Tüm bu çalışmaların sonucunda ise ana sözlükler birleştirilip Türkçenin ilk tüm bilim alanlarını kapsayan Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü oluşturulacak ve güncellenerek geliştirilmeye devam edilecektir. Sözlüğün yayına hazırlık çalışmaları, 2011 yılı başında tamamlanmıştır. Toplam bilim terimi içermekte ve 80 nin üzerinde uzmanın katkıları ile oluşturulmuştur. Sözlük, öncelikle projenin internet sayfasından ( kullanıma sunulmuştur. Tüm üniversitelere duyurulan ve kullanıcılardan alınan katkılarla güncellenen sözlüğün, 2011 yılı Kasım ayında 2000 adet basımı yapılmıştır. İnternet üzerinden kullanıma açık olan sözlük, kullanıcılardan gelen geri bildirimler ve eklenmesi istenen yeni terimlerle sürekli güncellenmektedir. Mühendislik Terimleri Sözlüğü Mühendislik Terimleri Sözlüğü; Bilişim Mühendisliği, Biyomühendislik, Çevre Mühendisliği, Denizcilik Mühendisliği, Deri Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Enerji Mühendisliği, Gıda Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Kimya Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Malzeme Mühendisliği, Mühendislik, Tekstil Mühendisliği, Uçak Mühendisliği ve Yerbilim Mühendisliği olmak üzere 17 alt alandan oluşmakta ve yeni alanlar eklenerek genişletilmektedir. Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü; Antropoloji, Arkeoloji, Coğrafya, Çocuk Gelişimi, Dilbilim, Dinbilim, Eğitim, Felsefe, Gösterim, Hukuk, İktisat, İstatistik, İşletme, Kamu Yönetimi, Kentbilim, Kitle İletişimi ve Araçları, Kütüphanecilik, Mantık, Mimarlık, Ruhbilim Sanat Tarihi, Tarih, Toplumbilim, Uluslararası İlişkiler, Yazınbilim ve Yöntembilim olmak üzere 26 alt alandan oluşmaktadır. 17

20 Prof. Dr. Saim Özkar yürütücülüğünde, farklı üniversitelerde görevli, 10 un üzerinde öğretim üyesi, yaklaşık terim üzerinde yayına hazırlık çalışmalarını sürdürmektedir yılı başında bu çalışmaların tamamlanması ve ilk olarak internet üzerinden kullanıma sunulması planlanmaktadır. Sonrasında da alınan geri bildirimlerle güncellenecek olan sözlüğün basımı yapılacaktır. Boğaziçi Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, öğretim üyesi Prof. Dr. Bülent Sankur yürütücülüğünde, farklı üniversitelerde görevli, 70 in üzerinde öğretim üyesi, yaklaşık terim üzerinde yayına hazırlık çalışmalarını sürdürmektedir. Çalışmalar belli bir aşamaya geldiğinde, sözlüğün öncelikle 2013 yılı sonunda internet üzerinden kullanıma sunulması, sonrasında da alınan geri bildirimlerle güncellenerek ve geliştirilerek basımının yapılması planlanmaktadır. Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü; Biyoloji, Botanik, Fizik, Kimya, Matematik ve Zooloji olmak üzere altı alt alandan oluşmaktadır. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Tıp Terimleri Sözlüğü Tıp Terimleri Sözlüğü; Anatomi, Anestezi, Biyofizik, Biyokimya, Çocuk Cerrahisi, Çocuk Sağlığı Hastalıkları, Çocuk Nörolojisi, Deontoloji, Dermatoloji, Diş Hekimliği, Eczacılık, Farmakoloji, 18