Dr. Meral Çilem Ökcün-Akçamuş

Transkript

1 Dr. Meral Çilem Ökcün-Akçamuş

2 Sosyal Oyun: bir başkasının davranışını taklit etmeyi ya da cevaplamayı içeren oyunlar. Örn. cee oyunu Duyu-motor ya da işlevsel oyunlar: Duyu-motor döneminde (0-2 yaş) gözlenir. 6 aşaması bulunmaktadır: 1. Refleks aşaması (0-1 ay arası): Emme ve kavrama gibi reflekslerin ve ritmik etkinliklerin olduğu aşamadır. 2. Birincil döngüsel tepkiler (1-4 ay arası): Bebeğin kendi vücuduna yönelik olarak gerçekleştirdiği tekrarlayan refleksif ya da motor hareketlerin gözlendiği aşamadır (örn. dilini emme gibi) 3. İkincil döngüsel tepkiler (4-10 ay arası): Bu aşamada tekrarlayan eylemler gözlenmekle beraber birincil döngüsel tepkilerin daha uzmanlaşmış hali ortaya çıkar. Bebek yeni eylemler sergilemeye başlar ve kendi vücudu yerine nesne üzerinde eylemde bulunur.

3 4. İkincil döngüsel tepkilerin koordinasyonu (10-12 ay): Bu aşamada bebeğin hareketi artık daha da bağımsızlaşır. Farklı davranışlar koordine edilir. Örneğin emme ve kavrama beraber gözlenir. Bu davranış hedef de içerebilir. Örneğin bir nesneyi kavramak amacıyla engel olan bir başka nesnenin kavranarak kaldırılması gibi. 5. Üçüncül döngüsel tepkiler (12 18 ay): Bu aşamada bebeğin davranışları daha esnektir. Bebek davranışı tekrarladığında farklı davranışlar ekleyerek farklı sonuçlara da ulaşır. Nesne ile olan deneyimler denemeleri içerir. 6. İçsel temsiller (18-24 ay): Çocuk bu aşamada fiziksel eylemlerin yanı sıra zihinsel temsillere işaret eden eylemlerde de bulunur. Aynı zamanda bu aşama nesne devamlılığının kazanıldığı aşamadır. Ayrıca bu aşamada çocuklar nesnelerle pek çok karmaşık manipülatif etkinlik gerçekleştirebilirler (işlevsel oyun).

4 Yaşamın ilk iki yılında araştırmacı davranışlar, oyundan keyif alma davranışları, hedef yönelimli davranışlar ve araç kullanma davranışları gelişmektedir. Nesne ile ilk karşılaşıldığında araştırmacı/keşfedici davranışlar gözlenir (bu nesne nasıl bir nesne, bakalım, tadalım!!). Davranışlar keyif alındığı için tekrarlanmaya başlandığında yani bebek birincil döngüsel tepkilerden ikincil ve üçüncül döngüsel tepkilere geçerken, daha esnek ve çeşitlilik içeren davranışlar gözlenir. Bu oyunlar Duyu-motor oyunları diye adlandırılmaktadır (Nesneleri sallama, ağzına alma, birbirine vurma vb). Bu aşamalardan sonra bebek araç kullanmaya, yani hedef yönelimli davranışlar sergilemeye başlar. Örneğin bebeğin kaşık kullanarak yemek yemesi, araç kullanarak hedefe ulaşma davranışına örnek olarak verilebilir.

5

6 Bu aşamada nesnenin sembolik olmayan manipülasyonu söz-konusudur. Temin etme: almak, tutmak, taşımak, yer değiştirmek, tek elle tutmak, iki elle tutmak İnceleme: dürtme/dokunma, ağza alma/ısırma, tırnaklama, sıkma, döndürme, göz hizasına getirme Şeklini değiştirme: yırtma/kırma, döndürme/bükme/eğme, sıkma, doldurma İlişkilendirme: ovalama, vurma/çarpma, düşürme, birbirine vurma Diğer kaba-motor davranışlar: sallama, itme/çekme, atma

7 Nesne ile oyun: Duyu-motor dönemden sonra gözlenir. Nesnelerle yapılan pek çok etkinliği içerir. Örn. bloklarlakuleyapma, hamurla şekiller yapma, bir kaptan diğerine su boşaltma vb.

8 Dil oyunları: Bebeklikte seslerle, hecelerle oyun daha sonra sözcüklerle, cümlelerle oyunu kapsar. Örneğin babıldama döneminde gözlenen oyunlar. Hayali ya da Sembolik Oyun (2-6 yaş): Nesnelerin, eylemlerin ya da seslendirmelerin mış gibi kullanılmasını içeren oyunlardır. Örn. bir bloğun kek ya da kağıt parçasının otobüs bileti olarak kullanılması gibi. İçiyormuş gibi yapmak, araba hareket ederken sesini çıkarmak gibi. Sembolik oyunun daha karmaşık uyarlaması sosyodramatik oyundur. Bu oyun rol oynamayı ve birden fazla kişinin katılımını içerir. Örn. Cadı rolünü oynama, olmayan süpürgeye binerek uçuyormuş gibi yapma rol almaya dayalı sosyo-dramatik oyundur.

9 Fiziksel Oyunlar: Bu oyunlar kaba motor becerilerini içeren oyunlardır (duyu-motor oyunları ve nesne ile oyunda ise küçük kas motor beceriler gerekir). Örn. koşma, yuvarlanma, emekleme, tırmanma vb. Ancak itişme, tekmeler, yakalama, güreş gibi etkinlikler bu oyunlardan ayrılmalıdır. Bu coşkulu fiziksel oyunlar kaba hareket içeren oyunlar olarak adlandırılır. Bu oyunlar oyun dışı bağlamda, uygun olmayan davranış olarak nitelenmektedir.

10 3 tiptefiziksel oyun bulunmaktadır: 1. Ritmik stereotipik oyunlar: Bebeklerde görülen vücut parçalarının hareketini içerir. Kolları sallama, bacakları tekmeler gibi hareket ettirme. Doğumdan itibaren gözlenmekle beraber 6. ayda artış gösterir. Çoğunlukla yalnız yapılan bir etkinlik olsa da yetişkinleetkileşim sırasındada gözlenebilir.

11 2. Egzersiz Oyunları: Oyun bağlamında koşma, tırmanma gibi kaba motor hareketlerini içerir. Fiziksel olarak coşku içermesinin yanı sıra sosyal olmayabilir. Birinci yılın sonunda bu oyunlar gözlenmeye başlar ve çoğunlukla yetişkin çocuk etkileşimi sırasında ortaya çıkar. Yetişkinin çocuğu gıdıklaması, yuvarlaması, hoplatması bu oyunlara örnek olarak verilebilir. 4 yaşlarda çocukların oyunlarının yaklaşık %20 sinde gözlenir. İlkokul döneminde bu oran azalır.

12 3. Kaba hareketler içeren oyunlar: Okul yıllarında gözlenen oyunlardır. Güreşmek, yakalamak, tekmelemek, takla atmak, kovalamak, yuvarlanmak gibi davranışları içeren oyunlardır. Bu oyunlar uygun olmayan davranışlar sınıfına girse de son yıllarda oyun tipleri içerisinde de incelenmektedir. Çocuklar bu oyunlara keyifle katılmaktadırlar. Ancak bu oyunlardan hoşlanmayan çocuklar da bulunmaktadır.

13 Yukarıda bahsedilen oyun türleri aynı anda gözlenebilir. Bazı nesne ile oyun sembolik öğeler içerebilir (Örn. Atakuleyi inşa etmek). Bazı dil oyunları sosyodramatik öğeler içerebilir (Örn., Sen anne ol. Hayır sen anne ol. )

14 Ø1. Aşama: Keşfetme Çocuk her bir nesneyle aşağı yukarı aynı etkinlikleri yaparak, farklı nesneleri keşfeder. Bu etkinliklerin belli başlıları, ağza götürme, sallama, vurma, inceleme, atma ve fırlatmadır. Bu etkinliklerin tümü, her bir nesneyi meydana getiren materyalin (kumaş, plastik vb) özelliklerinin tanınmasını sağlar. Ø2. Aşama: İki nesneli oyun Çocuk iki nesneyi bir arada kullanmaya başlar. Örneğin kaşığı kutunun içine atar; iki küpü birbirine vurur. Ø3. Aşama: Nesneleri işlevineuygunkullanma Nesnenin algısal özellikleri ile işlevi arasındaki ilişkiyi bildiğini gösterir. Örneğin bardağı dudağına götürmesi, tarağı saçına değdirmesi vb.

15 ÖZETLE Oyun becerilerinin gelişimi ve değerlendirilmesi Ø4. Aşama: Kendi kendine yapar gibi yapma Çocuk, kendisi ile ilişkili etkinliklerde mış gibi yapar. Kendi davranışlarını taklit eder. Örneğin, bardağı içme hareketi için başını arkaya doğru atmasındaki gibi bir jestle mış gibiyaptığının farkında olduğu görülür. Ø5. Aşama: Yapı-İnşa Oyunları Nesnelerin bir şey yapılandırmak ve yaratmak amacıyla manipüle edilmesidir. Örneğin bloklarla bir inşaat yapılması veya oyun hamuruyla bir yüz yapılması. Ø6. Aşama: Basityapar gibiyapma Çocuk bir nesneyi işlevi doğrultusunda, başka bir kişi ya da nesne ile birlikte kullanır. Örneğin, ayıcığına veya annesine bardaktan su içirir.

16 ÖZETLE Oyun becerilerinin gelişimi ve değerlendirilmesi 7. Aşama: Yapar gibi yapma dizileri oluşturma Çocuk nesnelerle, bir etkinlikten sonra başka bir etkinlik, daha sonra yeni bir etkinlik daha yaparak diziler oluşturur. Örneğin, ayıcığın mamasını yedirdikten sonra, ayıcığı arabayla gezmeye götürür. Ayrıca bu aşamada, nesneleri, başka nesneleri temsil edecek şekilde kullanır. Örneğin, bir ayakkabı kutusunu ayıcığın arabası olarak kullanabilir. } 8. Aşama: Sembolik Oyun } 9. Aşama: Sosyo-Dramatik Oyun } 10. Aşama: Kurallı Oyun

17 Sosyal Oyun Sosyal oyun davranışlarını gözlemlerken iki noktayadikkat edilmelidir: 1. Hedef çocuğun diğer çocuğa olan fiziki yakınlığı, 2.Gözlemlenen çocuğun oyun arkadaşlarına katılımı.

18 Çocuk diğer arkadaşlarından en az 1 metre uzaklıkta oynar. Oyuncağı akranlarının elindeki materyallerden genellikle farklıdır. Çocuk kendi oyunu ile ilgili olup, diğer çocuklarla pek ilgilenmez. Oyun alanı küçük olduğunda, 1 metre kuralı aranmaz ancak, gözlemlenen çocuğun akranlarına katılımına bakılır.

19 Çocuk bağımsız olarak diğer akranlarından en fazla 1 metre mesafede oynamaktadır. Eğer çocuk bağımsız olarak oynadığı halde, diğer arkadaşlarının yaptıkları ile de ilgileniyorsa, 1 metre mesafesi aranmadan paralel oyun olarak kodlanır. Kısaca paralel oyun çocuğun arkadaşları ile yan yanaancak beraber oynamadığıoyunlardır.

20 Çocuk akranları ile beraber ortak bir amaç ile oynar. Çocukların sıra ile fonksiyonel bir oyun oynaması ya da organize bir şekilde ürün ortaya koymaları, ya da bazı durum ya da büyükleri dramatize etmeleri beraber oyun olarak sayılabilir. Etkinlik ne olursa olsun, grubun ortak bir amacı vardır.

21 Oyun-Maddeler.doc Oyun Gözlemi.doc

22 Doğal oyun örnekleri, genellikle yapılandırılmamış, doğal koşullarda, davranışların kendiliğinden oluşumuna olanak sağlayacak şekilde dışsal zorlama olmadan toplanır. Ortamda genellikle bir grup oyuncak bulunur. Çocukla annesi veya çocuğun tanıdığı bir yetişkinden, belli bir süre oyuncaklarla oynamaları istenir. Oyuncak seçiminde el becerisine dayanan (manipülatif) ve hayali oyun etkinliklerine imkan tanıyan oyuncaklar bulunmasına dikkat edilir. Bazı çalışmalarda araştırmacılar belli oyun etkinliklerine model olabilmektedir. Gözlemler video kayıt tutularak veya davranış kontrol listesi kullanılarak veya gözlem kayıt teknikleri ile değerlendirilir.

23 Çocukların oyuncaklarla ne yaptığı ve aktif katılımları ile bir modelin taklit edilmesi arasındaki ayrım değerlendirmede yapılmalıdır. Analizler kendiliğinden oluşan davranışların sıklığı, süresi ve çeşitliliğini saptamaya yönelik yapılır. Videoya kaydedilmiş gözlemlerde bu ayrım kolaylıkla yapılabilmektedir.

24 } Engelli çocukların oyun becerileri engelli olmayan akranlarıyla aynı oyun sınıflamasını takip etse de sıklık ve çeşitlilik açısından daha az gelişmiş olarak tanımlanmaktadır. } Eğlenceli ve içsel olarak motive edilmiş oyun yerine oyun, gerçek bir işmiş gibi oynanmaktadır. } Oyun özelliklerine bakıldığında daha az gelişmiş hayali etkinlikler, kısa ve sınırlı sosyal etkileşim ve rol oynamanın yanı sıra uzun süreli manipülatif etkinlikler gözlenir.

25 Oyunun gelişimde oynadığı işlevler düşünüldüğünde; -birçok engelli küçük çocuğun, eğlenceli bir etkinlik olarakoyundayeralmadıkları, -öğrenmek için oyunu etkinlik temelli kullanmadıkları ve -etkileşimlerini arttırmada oyunu kullanmadıkları gözlenmektedir.

26 Müdahale için yapılacak olan değerlendirme gelişimdeoyunun üç işlevine odaklanır; -keyifli bir etkinlik olması, -gelişimi desteklemesi ve -akranlar ve yetişkinlerle normal etkileşimi sağlaması.

27 Müdahalenin bir hedefi de çocuğun eğlenceli etkinlik repertuarını arttırmaktır. Bu amaçla çocuğun ilgi alanının ne olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Değerlendirmede çocuğun en çok hangi etkinlik ya da etkinliklerle uğraştığı, süre olarak belirlenmeye çalışılır. Doğrudan yapılan bu değerlendirmenin engelli çocuklar için ortaya çıkardığı bir problem çocukların içten gelen bir motivasyonla oynayıp oynamadıklarıdır.

28 Bu amaç için oyun bağlamında sosyal etkinlikler için fırsatlar yaratılmalıdır. Bu amaçla Parten in oyun sınıflaması kullanılabilir. Böylece çocuğun içinde bulunduğu oyun düzeyi saptanarak sosyal etkileşim için çocuğu bir üst düzeye çıkaracak hedef belirlenebilir.