REHBERLİK Rehberliğin Tanımı Çerkezköy Rehberlik Araştırma Merkezi

Transkript

1 REHBERLİK Rehberliğin Tanımı Rehberlik bir süreçtir. Rehberlik bir anda olup biten bir iş değildir. Rehberlik çalışmalarının etkili sonuçlar vermesi bir süre gerektirir. Bunun için rehberlik hizmetleri süreklidir. Rehberlik yardımı sadece okulda değil insanın bulunduğu her yerde vardır. Rehberlik tek bir olay yada işlem değildir; rehberlik belirli basamaklan bulunan ve birbirine dayalı olan bir dizi etkinlikleri kapsar. Rehberlik bireye yardım etme işidir. Rehberlik yardımı psikolojik bir yardımdır. Rehberliğin psikolojik bir yardım olma özelliği onu başka yardım hizmetlerinden belirgin bir biçimde ayırır. Buna göre, rehberlik yardımı bir yol gösterme, nasihat etme, bilgi verme yardımı değildir. Psikolojik yardım olarak rehberlik, ancak psikolojik ilişkiler içinde gerçekleştirilebilir. Psikolojik ilişkilerin kurulması ise, kuşkusuz, belirli ortamlarda belirli koşulların sağlanmasına bağlıdır. Rehberlik yardımı ile erişilmek istenen amaçlar vardır. Onun için rehberlik yardımı, amaçlı bir yardımdır. Öte yandan, yardım etme süreci iki boyutludur: Yardım eden kişi vardır; yardımı alan kişi yada kişiler vardır. Rehberlikte hem yardım eden hem de yardım alan önemlidir. Bunlar arasındaki ilişkiler asla tek yönlü değildir. Her iki tarafın istekliliği ve gönüllülüğü esastır. Rehberlik yardımının etkililiği, yardımı alanın istekliliği ve bu yardımı almaya hazır oluş derecesi ile yakından ilgilidir. Görülüyor ki, türlü yönleri ile rehberlikte yardım etme işi bir kavramdır ve bu kavramın iyi anlaşılması çok önemlidir. Rehberlik yardımı bireye dönüktür. Rehberlik hizmetlerinin merkezinde birey vardır. Okul ortamında rehberliğin ilgilendiği birey öğrencidir. Öğrenci türlü kişilik özellikleri bulunan ve gelişmekte olan bir kişidir. Her öğrenci geliştirilebilecek bir kapasiteye sahiptir. Bunun için, günümüzde rehberlik hizmetleri eğitim sürecinin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir yanını oluşturur. Rehberlik anlayışında genel olarak her birey değerlidir. Bütünü ile işe

2 yaramayan bir birey düşünülemez. Rehberlik yardımı gruplar halinde verilse de bu yardımın merkezinde yine tek tek bireyler vardır. Rehberlik yardımında bireyin gücüne güvenilir. Bireye yardım edildiği takdirde birey kendi problemlerini çözmede kendi kendine yeter hale gelebilir. Rehberlik anlayışında problemleri olsa da her birey normal kabul edilir. Bunun için rehberlik yardımı bütün bireylere dönüktür. Normal olarak her birey rehberlik yardımına gerek duyabilir. Rehberlik, bireyi üzen ve kaygılandıran her türlü problemle yakından ilgilenir. Rehberlik Nedir? Ne Değildir? Rehberlik Nedir? a) Rehberlik öğrencinin kendisine yardım etmesi ağırlıklı çalışmalardır. b) Rehberlik öğrencinin kendisini tanıması ortaya koyması, kendi kararlarını kendisi vermesi, kendi hayatını kendisi yönlendirmesi ve sonuçlarında sorumlu olması işidir. c) Rehberlik isteklilik ve gönüllülüğe dayalı bir yardımdır. d) Rehberlikte öğrenci hakkında hazırlanan test, anket, bilgi toplama amaç değil, öğrencilere yardımcı olmak için kullanılan araçtır. e) Rehberlikte danışan öğrencilerin özellikleri ne olursa olsun, hasta olarak algılanmaz ve özelliklerine kişiliklerine saygı duyularak yürütülen çalışmalardır. f) Rehberlikte ilişkiler tek yönlü olmayıp, rehber ile öğrencinin karşılıklı saygı, hak, sorumluluk işbirliğine dayalı bir etkileşim ilişkisidir. g) Rehberlikte öğrenci hakkında edinilen bilgiler açık yakalama, tehdit etme baskı aracı olarak kullanılmayıp gizli ve özel her türlü bilgiler onun en verimli gelişimi için kullanılır ve gizli tutulur. h) Rehberlik öğrencinin karşılaştığı veya ileride karşılaşacağı problemler için öngörü kazandırmak, problemlere hazır hale getirmek, çözüm için beceri ve anlayış oluşturmaktır. i) Rehberlik bireyin benlik ve kişilik gelişimine yardımcı olmaktır. j) Rehberlik disiplin işi değildir. Yalnız öğrencilere her türlü uyumları için, program ve birlikte yaşama, bilmeden hatalara düşmemeye yönelik kurallar hakkında bilgi verilebilir.

3 k) Rehberlik öğrencilerin her türlü eğitimi ve gelişimi için uygun ortam yaratmaktır. l) Rehberlik sadece sorunlu olan öğrencilerin problemlerinin çözümüne yardımcı olma, onlara bir takım hizmetler sunmayla sınırlı değildir. Önleyici, yönlendirici, uyum sağlayıcı, geliştirici, bütünleştirici, aydınlatıcı fonksiyonlarıyla diğer öğrencilere de hitap etmektedir. m) Rehberlik sadece psikolojik danışma değildir, rehberlik aynı zamanda bir kişilik hizmetleri topluluğu olarak sağlık, sosyal kültürel v.b hizmetleri de içermektedir. Rehberlik Ne Değildir? a) Rehberlik çocuğun elinden tutup yürütmek, bütün ihtiyaçlarını karşılamak değildir. b) Rehberlik öğrenciyi korumak, her sıkıntıdan kurtarmak, problemlerini çözmek için doğrudan yardım yapma değildir. c) Rehberlik öğrenciye öğüt vermek, telkinde bulunmak, tavsiye yapmak değildir. d) Rehberlik öğrencilere test uygulamak, anket yapmak, fiş doldurmak dosya tutmak gibi rutin işler değildir. e) Rehberlik okulda disiplini sağlama, öğrencileri tehdit etme, kontrol altında bulundurma, onları yargılama işi değildir. f) Rehberlik idarenin istek ve arzularını öğrencilere empoze etmek, öğrenci ile okul idaresi arasında aracılık etmek işi değildir. g) Rehberlik öğrencilerin devamsızlıklarını incelemek, karne yazmak sekreterlik yapmak değildir. h) Rehberlik öğrenciyle ahbaplık etmek, sohbet yapmak, dertleşmek değildir. i) Rehberlik bilgi vermek, ikna etmek inandırarak ve önderlik ederek çocukların davranışlarını etkilemek değildir. Rehberliğin İlkeleri

4 Rehberlik hizmetleri, belli ilkeler ışığında yürütüldüğünde amacına ulaşabilmektedir. Rehberlik hizmetlerinin verilişi sırasında göz önünde tutulması gereken ilkeler şunlardır (Kuzgun, 1981, 1991; Kepceoğlu, 1989): 1. Rehberlik, demokratik toplum değerlerine ve bireysel gereksinimlere dayanmalıdır. 2. Rehberlik hizmetleri, yararlanmak isteyen her bireye sunulmalıdır. 3. Rehberlikte bireye, saygın bir varlık olarak bakılmalıdır. 4. Rehberlikte bireye, kendisi için seçimler yapma ve kararlar verme özgürlüğü tanınmalıdır. 5. Rehberlik, sürekli yararlanılabilecek bir hizmet olarak uygulanmalıdır. 6. Rehberlik, gizlilik temeline dayanmalıdır. 7. Rehberlik hizmetleri, beklenen yararı, ancak, öğrenci odaklı eğitim sisteminde sağlayabilmektedir. O nedenle, öğrenci odaklı eğitim sistemi egemen kılınmalıdır. 8. Rehberlik, öğrencilerle İlgili planların işbirliği ile yürütülmelidir. 9. Rehberlik hizmetlerinde, bireysel ayrılıklar göz önünde tutulmalıdır. 10. Rehberlik ile birey; bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal yönden, ilgiye yetenekleri doğrultusunda, bütünüyle geliştirilmeye çalışılmalıdır. 11. Rehberlik, eğitimin ayrılmaz bir parçası olarak uygulanmalıdır. 12. Rehberlik, her okulun kendi amaç, gereksinim ve olanaklarına uygun biçimde uygulanmalıdır. 13. Rehberlik; örgütlü, planlı bir. biçimde ve profesyonel bir hizmet olarak verilmelidir. Rehberlik çalışmaları bilimseldir. Rehberlik yardımının dayandığı bilimsel ilkeler ve yöntemler vardır. Bu bilimsel ilke ve yöntemlere uygun olarak rehberlik yardımı belirli bir plan, program ve sistem içinde sunulabilir. Rehberlik ve psikolojik danışma alanı öğrenime dayalı, özel bir uzmanlık alanıdır. Onun için, rehberlik hizmetleri bu alanda yetişmiş uzman

5 kişilerce profesyonel bir düzeyde sunulduğu takdirde etkili olabilir. Rehberlik belirli beceri ve tekniklerin arka arkaya uygulanması biçiminde sürdürülen bir teknisyenlik hizmeti değildir. Rehberlikte türlü beceri ve tekniklerden daha çok, bilimsel bulgulara dayalı temel ilkeler ve kavramlar önemlidir. Bunun için. bugün, rehberlik profesyonel bir hizmet alanıdır; gelişmekte olan bir meslektir. Rehberliğin Amacı Rehberliğin anlamı, ilke ve kavranılan, bütünü ile rehberliğin amacını yansıtırlar. Ancak, ayrı bir başlık altında rehberliğin amacını özetlemek gerektiğinde bunu rehberlik kuram ve uygulamaları ile erişilmek istenen bir sonuç olarak alma zorunluluğu vardır. Rehberlik çalışmaları ile erişilmek istenen bir sonuç olarak, rehberliğin amacı bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Günümüzde, kendini gerçekleştirme genel olarak rehberlik alanındaki tüm hizmetlerin amacı olarak kabul edilmektedir. Rehberlik yardımının amacı olan kendini gerçekleştirme (self-actualizing) rehberlik alanında benimsenmiş, son yılların önemli kavramlarından biridir. Kendini gerçekleştirme, bireyi bir bütün olarak ele alan ve özellikle normal bireyin gelişimini inceleyen hümanistik psikoloji akımının geliştirdiği bir kavramdır. Üzerinde çok Çalışılmış olmasına karşın bu kavram halen karmaşık bir kavramdır. Kendini gerçekleştirme kavramı ile ilgili bütün açıklamaları ve değişik görüşleri burada sıralama olanağı yoktur. Bu, ayrıca, bu kitabın ilgi sınırlarını da aşabilir. Kendini gerçekleştirme kavramının gelişimine çok kişinin -katkısı olmuştur. Ancak, bu kavramın bugünkü düzeye erişmesinde Maslow (1954) ile Rogers ın (1961) katkıları büyük olmuştur. Kendini gerçekleştirme Maslow tarafından geniş şekilde işlenmiş ve insan ihtiyaçları arasında en yüksek düzeydeki bir ihtiyaç olarak sıralanmıştır. Buna göre, insanın davranışlarına yön veren ana güdü insanın kendini gerçekleştirme güdüsüdür. Rogers, kendini gerçekleştirme kavramı ile aynı anlama gelen tam verimlilik (fully-functioning) kavramını

6 kullanmıştır. Bu iki kavramdan kendini gerçekleştirme kavramının, bir deyim olarak, rehberlik literatüründe daha yaygın bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Günümüzde rehberlik çalışmaları ile erişilmek istenen bir sonuç gibi kabul edilen kendini gerçekleştirme kavramı, başlangıçta soyut bir kavram olarak algılanmış ve geniş biçimde eleştirilmiştir. Bunun için, kendini gerçekleştirme kavramı üzerinde geniş araştırmalar yapılmış; kendini gerçekleştirmekte olan insanın çeşitli özellikleri sıralanmıştır. Bu özellikler bakımından uzmanlar arasında tam bir anlaşma sağlandığı söylenemez. Çünkü, listelenen özellikler arasında geniş birişiklikler bulunduğu gibi belirgin ayrılıklar da dikkati çekmektedir. Burada, rehberlik uygulamalarına ışık tutacağı düşüncesi ile kendini gerçekleştirmekte olan bireylerin genellikle kabul edilen ortak özelliklerinden bazılarını sıralamak yeterli olabilir. Kendini gerçekleştirmekte olan bireyin taşıdığı özellikler, aslında, psikolojik sağlığı yerinde olan çağdaş insanda bulunması gerekli özelliklerdir. Bu özelliklerden genel olarak benimsenen bazılar: şöylece özetlenebilir: Kendini gerçekleştirmekte olan birey daha yeterli bir kişiliğe sahiptir; daha verimlidir. Kim olduğunu gerçekti bir gözle algıladığı gibi kim olabileceği hakkında daha tutarlı bir görüşe sahiptir. Kendini gerçekleştirmekte olan birey hem kendisi hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir; insan değerlerine saygı duyar; onları benimser ve geliştirir. Kendini gerçekleştirmekte Olan birey zamanını iyi kullanır; geçmişten daha çok geleceğe dönüktür; yaratıcıdır. Kendine saygı duyar ve kendini olduğu gibi kabul eder; duygularını açığa vurmaktan kaçınmaz. Kendini gerçekleştirmekte olan birey değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır. Kendini, değişmekte olan bu gerçek dünyanın yine değişmekte olan bir parçası gibi görür, v.b. Kendini gerçekleştirme, birey için. kuşkusuz yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Her bireyin belirli bir dönemde belirli bir gerçekleşim düzeyi vardır. Bu gerçekleşim düzeyinin zaman içinde olumlu yönde gelişmesi beklenir, işte, psikolojik danışma ve rehberlik yardımının amacı da yukarıda sıralanan özellikler bakımından bireyin bu gerçekleşim düzeyini geliştirmek ve en uygun seviyeye çıkmasını sağlamaktır.

7 Rehberliğin Kısa Tarihçesi Rehberliğin Amerika daki Gelişimi 1-Öğrencileri iş olanaklarından haberdar etmek anlamında ilk rehberlik denemesi 1895 yıllarında başlatılmıştır yılında Boston da Frank Parsons ilk mesleki büroyu kurmuştur / 1915 yılları arasında rehberlik uygulamalarının yaygınlaştığı görülmektedir. 1915te öğrencilere, öğretmenlere ve velilere meslekler hakkında bilgi vermek üzere Baston Enformasyon Dairesinden sonra 1915 te Boston Mesleki Rehberlik Dairesi kurulmuştur. 4- İlk mesleki rehberlik kongresi 1910 da Boston da toplanmıştır. Ulusal düzeyde mesleki bir örgüt kurmanın ilk adımları atılmış ardından Ulusal Mesleki Rehberlik Derneği kurulmuştur de kabul edilen Ulusal Savunma Eğitim Yasası ile P.D.R. hizmetleri parasal desteğe kavuşmuştur yılında ülke içinde etkinlik gösteren dernekler arasında bütünlük sağlanmış, kişilik ve rehberlik hizmetleri bünyesinde toplayan Amerikan Kişisel ve Rehberlik Derneği kurulmuştur. Avrupa da Rehberliğin Gelişimi 1-Rehberlik çalışmaları daha çok, öğrencilerin akademik gelişmelerine ve mesleklere yönelmelerine dönük olup, öğrencilerin kişisel sosyal konulardaki duygusal problemleri ile fazla ilgilenilmemektedir. 2-Avrupa da P.D.R çalışmalarını, ortaokullarda yani orta öğretimin birinci döneminde önem kazandığı ortaya çıkmıştır. 3-Genel olarak Avrupa da rehberlik 1950li yılların sonlarında gelişmeye başlamıştır, fakat uygulamaya geçişin Amerika ya göre geç olduğunu söyleyebiliriz. 4-Avrupa okullarındaki rehberlik uygulamalarında genellikle test ve envanter gibi psikolojik ölçme araçları fazla kullanılmakta, öğretmenlerin öğrenciler hakkındaki gözlemleri esas alınmaktadır.

8 Türkiye de Rehberliğin Gelişimi 1- İlk defa ders yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Pedagojik ve Özel Eğitim Bölümlerinde rehberlik bağımsız bir ders olarak programda yer almıştır yılında Amerikalı eğitim uzmanlarının girişimleri ile 1953 yılında eğitimde kullanılacak ölçme araçlarını geliştirmek üzere Talim ve Terbiye Dairesine bağlı Test ve Araştırma Bürosu kurulmuştur yılında İstanbul da, 2956 yılında Ankara da Deneme Lisesinin ders programları rehberliği esas alan bir eğitim anlayışıyla hazırlanmış ve uygulanmaya geçilmiştir da İstanbul ve İzmir de daha sonra diğer illerimizde Rehberlik ve Araştırma Merkezleri açılmıştır dan sonra ülkemizde planlı kalkınma dönemi başlamıştır yılı içinde, öncelikle öğrenci sayısı fazla okullardan başlamak üzere mesleki rehberlik, yöneltme hizmetini görecek personelin yetiştirilmesi ve faaliyete geçmesine başlanmıştır. 7- Rehberlik konusu ilk olarak 7. Milli Eğitim Şurasında ele alınmıştır Milli Eğitim Şurasında programların a)yükseköğretime b)mesleğe ve Hayata c)hem yükseköğretime hem mesleğe ve hayata hazırlamak üzere çeşitlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir Milli Eğitim Şurasında aynı görüşü benimsemiş ve orta öğretimin birinci sınıfı Yöneltme Sınıfı haline getirilmiştir yılında Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi orta dereceli okullarımızda rehberlik servislerinin kuruluşu ve görevi ile ilgili esasları hazırlayıp 24 okulda uygulamaya geçmiştir yılında toplanan 9. Milli Eğitim Şurasında rehberlik çalışmalarının amaç ve tekniklerinin ayrıntılı olarak belirten bir rapor tartışılmış ve bu raporda sözü edilen görevlerin yürütülebilmesi için programlarda iki saatin rehberliğe ayrılmasına karar verilmiştir.

9 12- Ülkemizde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 1981 yılında yüksek öğretimde yapılan yeni düzenlemeler sonucunda P.D.R. alan eğitiminde Psikolojik Hizmetler Ana bilim Dalları içinde yerini almış, P.D.R. lisans programları başlatılmıştır.