Endüstrilerde İç Ortam Hava Kirlenmesi. Doç. Dr. Uğur KURT

Transkript

1 Endüstrilerde İç Ortam Hava Kirlenmesi Doç. Dr. Uğur KURT

2 Kapalı ortamlar insanların zamanlarının yaklaşık %80-90'ını geçirdiği konutlar, okullar, resmi binalar, iş yerleri, fabrikalar, kapalı spor salonları, eğlence yerleri ve taşıtlar gibi mekanlardır. Kapalı ortamlarda ısı, ışık, gürültü gibi faktörler yanı sıra ortam havasının da burada yaşayan kişilerin sağlıkları, rahatları, verimlilikleri üzerine etkileri vardır. Ancak bu etkinin yeterince önemsenmemesinin nedeni, kapalı ortam hava kirliliği etkilerinin genellikle uzun sürede ortaya çıkması ve yaşamı ve sağlığı doğrudan ya da acil olarak tehdit etmemesidir. Endüstriyel üretimin gerçekleştirildiği kapalı mekanlarda çalışanların sağlığını korumak mevzuatla teminat altına alınmış bir zorunluluktur.

3 İç Ortam Hava Kirleticileri Yakıt ve Endüstriyel proses kaynaklı; Gaz kirleticiler: H2S, SO2, CO, NOx, O3, NH3, Metal buharları (Pb,Hg gibi), VOCs, PAHs Partikül Kirleticiler: Katı ve sıvı partikül olarak, aeresol, toz, uçucu kül, sis, füme ve mist. Örneğin; asbest ve diğer elyaflar, patojen biyolojik aeresoller, inhalable ve respirable partiküller ve metal ve organik bileşikler içeren partiküller.

4 İç Ortam Hava Kalitesini Etkileyen Faktörler Dış ortam konsantrasyonları İç ortam hava kirletici kaynaklarının çalışma biçimleri Dış ortam ile değiştirilen hava oranı İç ortam hacmi

5 İç Ortam Hava Kalitesinin Doğurduğu Rahatsızlıklar Hasta Bina Sendromu (SBS-Sick Building Syndrome): Kapalı ortamda çalışan veya yaşayanların %20 sinde klinik ölçülerde olmayan ancak iş ve yaşam konforunu etkileyen rahatsızlıklar. Bina kaynaklı olduğu kabul edilmekte ve düşük seviyelerde de olsa uzun süreli kirletici maruziyetlerinin sebep olduğu düşünülmektedir. Bina Bağlantılı Rahatsızlık (BRI-Building Relate Illnes): Bina yapı elemanları kaynaklı rahatsızlıklar. Karışık Kimyasallara Duyarlılık (MCS-Multiple Chemical Sensitivity): Farklı kimyasallara maruz kalma ile oluşan hassasiyet

6 Karbon dioksit: Dış ortamda bulunan karbon dioksit miktarı ppm arasındadır. Çağdaş, uluslararası iş yerlerinde izin verilen en fazla karbon dioksit miktarı 5000 ppm'dir. Ancak günümüzde genellikle kapalı ortamlarda 1000 ppm düzeyine geldiğinde o ortamda yaşayanlarda yakınmaların başladığı bildirilmektedir. Baş ağrısı, iştahsızlık, göz, burun ve boğaz irritasyonu, üst solunum yolu irritasyon belirtileri ortaya çıkmaktadır. Karbon monoksit: Yeterli oksijenin bulunmadığı durumlarda yarım yanma ile oluşur. Sigara içmeye bağlı olarak az miktarda oluşmaktadır. EPA ve WHO tarafından önerilen değer: 8 saatlik 9 ppm, 1 saatte en fazla alınabilecek doz ise 25 ppm olarak belirlenmiştir. Uçucu Organik Bileşikler (Volatile Organic Compounds, VOC): Bunlar irritan, nörotoksik ya da kanserojen özellikte olabilirler. Organik solüsyon kullanılan proseslerden ve pestisit kaynaklı.

7 Nikotin: İngiltere'de uzun dönemli etkilenimde izin verilen miktar 500 mg/m3, kısa dönemli (10 dak) etkilenim için izin verilen miktar ise 1500 mg/m3 tür. Formaldehit: Endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Urea formaldehit resinleri, bina endüstrisinde kullanılmaya başlandıktan sonra ev içi kirleticiler arasına alınmıştır. Yer döşemesi, duvar ve tavan için kullanılan preslenmiş ahşap ürünlerinde (sunta) ve laminatların yapıştırılmasında sıklıkla formaldehitli yapıştırıcılar kullanılmaktadır. Prefabfik evler gibi havalanması iyi olmayan evlerde yaşayan insanlar, çok yüksek oranda urea formaldehit izolasyon materyali ile karşı karşıya kalmaktadır. WHO nün önerdiği, ppm kapalı ortam için kabul edilebilir değerdir. Radon: Radon ve yıkım ürünleri genel nüfusun yıllık toplam alfa radyasyon maruziyetinin temel kaynağıdır. Kapalı ortamlarda radon maruziyetinin temel kaynağı bölgenin coğrafik yapısına, binanın yapı malzemesine ve izolasyon sistemine göre değişmektedir. Evler için izin verilen en yüksek değer 200 Bq/m3'dür.

8 Odun Dumanı: Ocak ve şöminelerden çıkan odun dumanının içerisinde çok sayıda toksik madde bulunmaktadır. Bunlar arasında aset aldehit, asetik asit, alüminyum, kalsiyum, karbon monoksit, klor, formaldehit, hidrokarbonlar nitrojen oksitler, fenoller, kükürt oksitler sayılabilir. Bazı çalışmalar gelişmekte olan ülkelerde odun dumanına maruziyet ile kronik akciğer hastalıkları arasında belirgin bir ilişki olduğunu göstermektedir. Odun yanma ürünlerinin üst solunum yollarında güçlü irritan etkisi vardır. Asbest: Asbest, ısıya dayanıklı lifler halinde ayrışma özelliği gösteren hidrosilikat mineral grubunu içermektedir. İnşaat endüstrisinde, ısı yalıtımında, sürtünmeye direnci azaltmak için kullanılır. Gastrointestinal sistem ve akciğerlerde kansere ve akciğerlerde asbestos olarak adlandırılan fibröz hastalığa yol açmaktadır. Asbest için izin verilen en yüksek doz 1 lif/cm3 tür.

9 Kurşun: İç ortamlardaki kurşun konsantrasyonu, çevre havasının özellikle egzos gazları ile kirlendiği durumlarda, duvarların kurşunlu boya ile boyandığında ve kurşunlu maddelerle kaynak yapıldığında artmaktadır. Kurşun, içme suyu, yiyecek ve havadaki tozlar aracılığı ile insan vücuduna girebilmektedir. Ev tozları: Ev tozunda, yiyecek ve yiyecek hazırlama artıkları, insan ve hayvanların kıl ve deri döküntüleri, dokuma lifleri, mobilya ve inşaat malzemesi döküntüleri, temizleyiciler bulunmaktadır. Evlerde aerosollerin kullanımı özellikle tehlikeli olabilmektedir. Aerosollerin içindeki maddelerin çoğu doğrudan temas ya da solunum yoluyla alındığında toksik etki yapmaktadır. Ev içerininde aerosol kullanımından kaçınmalı, aerosoller ancak iyi havalandırılan ortamlarda kullanılmalıdır. Yüksek ısıda yemek pişirilmesi, polinükleer aromatik hidrokarbonlar, heterosiklik aminler gibi karsinojenik bazı maddelerin konut ortamına geçmesine neden olmaktadır. Bu nedenle pişirme ısısının azaltılması, ortamın iyi havalandırılması ve pişirme sırasında aspiratör kullanılması ile bunlar en aza indirilebilir.

10 Biyolojik kirleticiler: Konut ortamında mantar ve sporları, toksinleri, bakteriler, virüsler, böcek ve akar dışkıları, hayvan atıkları, bitkilerden kaynaklanan polenler patojen, toksik ve alerjik etki yapabilirler. Nem kontrolü ve temizlik, bunların oranını büyük oranda düşürmektedir. Aşırı kalabalık ortam ve kötü yaşama koşullarına bağlı olarak aynı kapalı ortamı paylaşan kişilerde hastalıkların yayılımı daha kolay olmaktadır. Küfler: Çok az sayıda ülke, sistematik olarak hangi evlerde küf oluştuğunu bildirmektedir. Bu özellikle izolasyonu iyi yapılmış, merkezi ısıtmalı evlerde daha büyük sorun oluşturur. DSÖ'nün kentsel çevre sağlığı raporunda azot oksit, karbon monoksit, radon, formaldehit, sigara dumanı, mineral lifleri ve kükürt dioksit gibi hava kirleticilerin kapalı ortamların etkili havalandırma yöntemleri ile bazı solunum sistemi hastalıkları, entoksikasyon ve kanserlerin azaltılabileceği bildirilmiştir.

11 Partiküllerin Doğurduğu Sağlık Etkileri Parçalama, Kesme, Aşındırma, Öğütme, Tesviye, Aktarma, Yanma işlemleri sonucu A 0 ila 100 mikron boyutlarında toz partiküller oluşur. Kendini oluşturan kimyasal maddenin yapısına benzer. Organik ve İnorganik partiküller olarak iki kısma ayrılır. Organik Toz Partiküller; Bitkisel kökenli (Un, pamuk, tahta tozu ) Hayvansal kökenli (Tüy, saç, ölü deri) Sentetik (DDT, TNT ) İnorganik Toz Partiküller; Metal tozları (Demir, bakır, çinko tozu ) Ametal tozları (Kömür, kükürt tozu ) Kimyasal bileşik tozları (MgO, ZnO tozları ) Doğal bileşik tozları (Mineraller, killer, maden cevherleri )

12

13 Tozların Biyolojik Etkilerine Göre Sınıflandırılması

14 PNÖMOKONYOZLAR

15 MEVZUAT 5 Kasım 2013 SALI Resmî Gazete Sayı : YÖNETMELİK Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından: TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ

16 TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı TWA/ZAOD (mg/m3) (2) Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD (mg/m3) (2) Alfa-alumina Aluminyum Metal Amonyum sülfamat Bakır tozu Baryum sülfat Benomil Bizmut tellurit Bor oksit Chloro (trichloromethyl) pyridine Çinko oksit Çinko siterat Clopidol Disiklopentadien demir

17 ÖZELLİĞİ OLAN KAYAÇ VEYA MİNERALLER MARUZİYET EŞİK SINIR DEĞERLERİ Kayaç-mineral TWA Asbest 0,1 lif / cm 3 Silika (Kristal Yapıda) Kuvars (Solunabilir) Kuvars (Toplam) 10mg/m 3 %SiO mg/m 3 %SiO 2 +2 Kristobalit :Formülle hesaplanan kuvars değerinin ½ si kullanılır. Tridimit: Formülle hesaplanan kuvars değerinin ½ si kullanılır. Amorf yapıda (doğal diatomalı toprak içeren ) Silikatlar (%1 den az kristal silika içeren) Mika Talk (Asbest içermeyen) 80 mg/m³ % SiO 2 +2 Talk (asbest içeren) (***) Sabuntaşı Portland Çimentosu Grafit (Doğal)

18 %5 ve daha az SiO 2 içeren solunabilir toz 2.4 mg/ m³ %5 ten fazla SiO 2 içeren solunabilir toz İnert veya İstenmeyen Toz 10mg/m³ % SiO 2 +2 Solunabilir Kısım 5 mg/ m³ Toplam Toz 15 mg/ m³ Mineral Lifler lif/cm 3 TWA/ZAOD Çapı 3.5 µm, uzunluğu 10 µm. olan lifler Taş yünü 3 lif/cm 3 5 mg/m 3 Fırın Curuf yünü 3 lif/cm 3 5 mg/m 3 Sentetik Cam yünü 3 lif/cm 3 5 mg/m 3

19 İÇ ORTAM HAVA KALİTESİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ İki tip Endüstriyel hava çekme sistemi vardır; Genel Ortam Hava Çekme Sistemleri; tüm tesisin havalandırılması için kullanılan sistemlerdir. Yerel Hava Çekme Sistemleri; kirletici kaynağın yakınında davlumbaz başlık sistemi konuşlandırılan ve emme-basma işini gören bir fan ile kirleticiyi ortamdan uzaklaştıran sistemlerdir. İç ortama beslenen havayı ve aspirasyon hattından emilen kirli havayı temizleyen filtreler; Ön filtreler: Kaba filtre, rulo, kartuş veya torba tipinde olabilir. Hassas filtreler: Torba ve Kompakt olabilir. Hepa filtreler bu tip filtrelerin ömrünü artırabilir. Hepa filtreler: Havanın temas ettiği yüzey cam elyaftandır.

20 YARIMYÜZ GAZ MASKESİ KORUYUCU MASKELER Zehirli, zararlı veya rahatsız edici, gaz, duman ve tozlara karşı sadece solunum yollarını korumak için kullanılır. Burun ve ağzı kapatır. Naturel kauçuktan yapılmış bir gövdesi ve üzerinde maske içinde kirlenen havayı atmaya ve buharlaşmayı önlemeye yarayan yarayan iki adet nefes verme ve bir adet filtreden temiz havayı almaya yarayan nefes alma ventili bulunur. Hava şebekesine bağlanabilen fleksibl hortumla da kullanılır. Ventili bulunur. Gaz filtresi veya toz filtresi takılarak kullanıldığı gibi hava şebekesine bağlanabilen fleksibl hortumla da kullanılabilir. SÜNGER TOZ MASKESİ Kaba tozlara (10 mikrondan büyük zehirli olmayan, rahatsız edici partüküllere) karşı kullanılır. Gövdesi, çok sık gözenekli polyürethan latex malzemeden yapılmış sünger olduğundan maskenin dış yüzeyi süzgeç görevini yapar. Alt kısmında (çene altında) bulunan nefes verme ventili ile nemlenmiş nefes, dışarı atılarak sünger gözeneklerinde tozun çamurlaşması dolayısıyla, gözeneklerin tıkanması önlenir. Kirlendikçe yıkanarak temizlenir. Hafif ve ekonomik olduğu için tercih edilir. KAĞIT TOZ MASKESİ Türkiye de kullanılmakta olan yerli toz maskesi; kömür, tahıl,modun, demir, kireç ve tekstil tozlarına karşı kullanılır. Burnu ve ağzı kapatan sellülozik veya sentetik elyaftan pres edilerek imal edilen bir gövdesi ve iki tarafında başa takılan lastik baş bantı bulunmaktadır. Kullanım süresi, yoğun tozlu ortamda ve sürekli çalıştığında en az bir gündür. Dört katlı elyaftan pres edilerek yapıldığında, krom ve demir veya asbet tozlarına (5 mikrondan küçük) karşı kullanılır.

21 EUROPE NORM EN149 FFP1 TOZ TÜRÜ Kaba tozlar, Etkisiz (inert) tozlar FFP2 S Katı parçacıklar Kaba tozlar,etkisiz ince tolzar, kaynak dumanları, hafif zehirli tozlar, cam elyafı, kurşun toz ve dumanı, asbestos FFP2 SL FFP 3 SL Katı ve sıvı parçacıklar,kaba tozlar,etkisiz ince tolzar, polenler, kaynak dumanları, hafif zehirli tozlar, cam elyafı, asbestoz, kurşun tozu ve dumanı, yağ tanecikleri, hafif zehirli aerosoller Sporlar, Bakteriler, proteolitik enzimler, radyoaktif parçacıklar, kansorojen maddeler.

22 YANGINDAN KAÇIŞ MASKESİ Yanan binaların yoğun ve zehirli dumanlı odalarından, koridorlarından kaçış içi kullanılır. Baş örtüsü, yarım yüz gaz maskesi ve yangın dumanlarını süzücü filtresinden oluşur. Havası emdirilmiş poşette kullanılma anına kadar saklanır. Bu maske, hem alev ve ısıdan (1000 0C ) hem de zehirli gazlardan işçinin yüzünü ve solunum yollarını korur. Hastane, otel ve kalabalık büro binalarında her an kullanılmak üzere poşet (folye) içerisinde bulundurulur. KARBONMONOKSİT FERDİ KURTARICI MASKE Taş kömürü ve linyit ocaklarında havasız ve zehirli ortamdan kaçıp kurtulmak için en az 60 dakika süreyle güvenle ve etkin bir şekilde kullanılır. Bu maske, ortamda meydana gelen karbonmonoksiti karbondioksite dönüştürerek zararsız hale getiren kimyasal maddeli gövde ile bu gövdeye bağlı ağızlık ve işçiyi ağızdan nefes almaya zorlayan burun klipsinden oluşur. Ağırlığı en fazla 1 kg. dır.

23 GAZ VE TOZ FİLTRELERİ Solunum yollarını koruyucu filtreleri, işyeri ortamında oluşan zararlı ve zehirli gaz, buhar ve katı parçacıkları (partikülleri) filtre ederek, işçinin temiz hava solunmasına yardım eder. Filtreler, kullanıldığı yere göre sınıflandırılmış olup, iş güvenliği mevzuatının belirlediği gerek zararlı ve zehirli gazlar, buharlar, gerekse partiküllerin konsantrasyon miktarının yüksek olduğu yerlerde kullanılır. Kullanma süresi, işyeri ortamında o anda oluşan gaz yoğunluğuna, havadaki neme ve filtreyi kullanan işçinin ciğer yapısına bağlıdır. Filtreler, oksijen yokluğunda veya eksikliğinde kesinlikle kullanılmaz. Bu nedenle, filtreler kullanılırken havadaki oksijen miktarının % 16 dan fazla olması gerekir. Filtrelerin kullanım yerleri, havadaki zararlı maddelerin gaz veya partikül olmasına göre faklıdır. Bu nedenle, gazlar için olana Gaz Filtresi partiküllere karşı kullanılana ise Toz Filtresi denilir. Ayrıca, kullanılacak maskenin tipine göre de faklıdır. Şöyle ki, maskenin nefes alma yeri vidalı ise filtre de vidalı tip olmalı, hazneli ise takma tip olmalıdır.

24 1. Toz ve duman filtreleri : o Elyaf filtre (P2): Asbest, çimento, gübre, metulurji ve benzeri sanayi dallarında, işyerinde oluşan toz ve sis altında çalışan işçileri korumak için tam veya yarım yüz maskesine takılarak kullanılır. Özel olarak sık dokunmuş elyaf keçeden imal edilir. Kirlendiğinde değiştirilir. o Aerosol filtre (P1) : Dairesel labirente benzeyen sellülozik veya sentetik liflerden oluşur. Birbirine yakın ve sık mikroskopik aralıklardan kirli havanın süzülüşünü sağlar. Nefes alındığında havada uçuşan sert ve küçük (mikron düzeyinde) parçacıklar halindeki tozlar ve dumanlar (aerosol) mekanik olarak bu filtre tarafından tutulur. Genel olarak, zararlı ve zehirli tozlara karşı kullanılır. Örneğin, silis tozları, kurşun ve metal dumanları gibi. 2. Ön filtre (mekanik filtre) : Gaz filtresini, yoğun ve sisten koruyup süresinden önce kullanma ömrünün bitmemesi için kullanılır. İki pres edilmiş sentetik elyaf sırasında bulunan hidrofil pamuktan oluşur. Bu filtrenin kullanılma süresi ortamdaki zararlı partikül veya spray lerin yoğunluğuna, havadaki neme ve kullanan işçinin ciğer yapısına göre uzar veya kısalır. 3. Gaz filtreleri : Her türlü zehirli ve zararlı gaza karşı amprenye edilmiş aktif kömürlü filtreler, zehirli maddelere göre tiplere ayrılmıştır.

25 GAZ FİLTRELERİ ÖRNEK TABLOSU: A TİPİ Organik gaz ve buharlar ile çözücüler Aseton, Benzol, Fenol, Trikloretilen, Toluen, Metanol vb. B TİPİ Asit gazlar (İnorganik) gaz ve buharlar Arsın, Bromin, Klor, Fostin, Halojenler, Nitrik asit, vb. E TİPİ Kükürt dioksit, Hidrojen siyanit (pürsik asit) sülfürik asit vb. K TİPİ CO TİPİ HG Tipi NO TİPİ F TİPİ Amonyak a karşı Karbonmonoksite karşı Civa buharları na karşı Nitroz Gazları, Nitrojen oksit, ozon Yangında ilaçlara (pestisitlere) karşı P1,P2,P3 TİPİ Zararlı, zehirli ve inert tozlara karşı Kimyasal Kartuş Filtrelerin kullanımı için gerekli konsantrasyonlar; Hg:0,5 mg/m3, H2S: 100ppm, ClO2:1 ppm, Formaldehit: 30 ppm

26 Kullanırken göz önünde bulundurulacak en önemli nokta, havadaki oksijen miktarının % 16 dan az olmaması, zararlı gaz veya buhar oranının % 0,5 geçmemesi ve karbonmonoksitin hiç bulunmaması gerekir. Küçük tipleri, kısa süreli, büyük tipleri ise uzun sürelidir. Gaz filtrelerinde kullanım süresi, gazlı ortamda gazın kokusu duyulduğunda, toz filtresinde ise solunum zorlaştığında bitmiş olacağından atılıp yenisinin takılması gerekir. Gaz filtrelerinin depolama süreleri: A Tipi -> 5 yıl B tipi -> 4 yıl E,K,Hg. Tipi -> 3 yıl dır. Mühürlü bandı ve tapası açıldığında, kullanılmasa bile en fazla 6 ay sonra atılmalıdır.

27 KAPALI DEVRE SOLUNUM CİHAZLARI TAHLİSİYE CİHAZI İçinde basınçlı oksijen tüpü bulunan bu cihazda ayrıca solunum torbası, solunum hortumları, kirlenen havayı, (karbondioksiti) temizleyen (absorbe eden) filtresi, hava giriş ve çıkışı ayarlayan regülatörü, soğutucu ve tam yüz maskesi bulunur. Bu cihaz kapalı devre bir sistemle atmosfer havası ile ilgili bulunmadan solunum sağlar. Verilen nefes ilk önce filtreden (alkali kabinden) geçerken içindeki buharı ve karbondioksiti absorbe eder. Sonra nefes torbaya geçerken eksilen oksijen tüpten tamamlanır. Oradan, soğutucudan geçerek maskeye girer. Bu işlem solunum oranına göre otomatik devam eder. Tüpteki oksijen bitene kadar 4 saat süre ile kullanılır. Genellikle, yer altı madenlerinde ve itfaiye kuruluşlarında kurtarma ekipleri kullanır. KİMYASAL REAKSİYONLU (Oksijen Üreten) CİHAZ Bu cihaz, zehirli gazlar bulunan atmosferde veya yetersiz oksijen bulunan yerlerde kullanılır. Verilen nefesteki karbondioksit ve buharı absorbe eden ve maskeye kimyasal reaksiyon sonucu oluşan oksijen veren kanister vardır. Kanisterden geçen temiz hava solunum torbasında soğuduktan sonra maskeye girer. Kullanım süresi ½ saattir. Oksijen üretimi, işçinin solunumuna göre otomatik olarak devam eder. Bu cihaz otomatik zaman kontrol ile donatıldığından cihazın kullanma süresinin bitimine yakın bir zil çalarak kullanan işçiyi uyarır. Bu uyarıdan sonra cihazı kullanan derhal temiz hava bölgesine çıkmalıdır. 2KO2 + CO2 + H2O K2CO3 + 1,5 O2 + H2O

28 BASINÇLI OKSİJEN TÜPLÜ CİHAZ Bu cihaz, bir basınçlı oksijen tüpü, oksijen akımını ayarlı sağlayan bir regülatör ve ucunda fleksibl hortum bulunan tamyüz maskesinden oluşur. Regülatörü, kullanan işçinin ciğer yapısına ve istediği miktarda oksijeni verebilecek şekilde kendiliğinden ayarlanabilmektedir. Nefes vermede, oksijen akımı kesilerek tüpteki oksijenin çabuk harcanmasını önler dolayısıyla oksijen tüpünün daha uzun ömürlü kullanılmasını sağlar. Oksijen tüpü, omuz bel kayışları ile sırtta taşınır. Göğüs kayışı üzerinde bulunan regülatöre bağlı manometre ile tüpteki basıncın miktarı sürekli izlenebilir. Bu cihazlar, ½ saat süre ile oksijenin bulunmadığı zararlı, zehirli gaz ve buharın bulunduğu ortamda kullanılır. BASINÇLI TEMİZ HAVA TÜPLÜ CİHAZ Sırtta taşınan ve içinde basınçlı hava bulunan (fleksibl hortum, hava akımı sağlayan regülatör ve tam yüz maskesinden oluşur. En az 30 dakika süre ile kullanılır. Regülatörü, değişik şahısların ciğer yapısına göre nefes almada ihtiyaç göstereceği kadar temiz havayı (sırtında taşıdığı tüpe göre) verebilecek şekilde kendiliğinden ayarlıdır. Nefes vermede, oksijen veya hava akımı kesilerek harcanması önlenmekte ve tüpün daha uzun süre kullanılması sağlanmaktadır. Basınçlı hava tüpü, hava basıncını her zaman gösteren bir manometreye bağlıdır. Bu cihaz, itfaiye teşkilatında ve bazı endüstri kuruluşlarında oksijensiz ve zehirli ortamlarda acil yardım ve kurtarma işlerinde kullanılmaktadır. Özellikle petrol buharlarına karşı patlaması mümkün olan atmosferde ve kullanılan oksijenin, tehlikeyi artırabileceği yerlerde kullanılmaktadır. Kullanma süresi tipine göre 1-3 saattir.

29 BASINÇLI HAVA ŞEBEKESİNE BAĞLI HORTUMLU MASKE Hortumlu maskeler, yüzü ve solunum sistemini koruyucu cihazlardır. Kompresörden filtre edilmiş basınçlı temiz hava, dayanıklı ve fleksibil hortumla kullanan işçinin maskesine gelir. Belde bulunan hava ayar ventili ile kompresörden gelen basınçlı havanın kontrolu sağlanır. Genellikle, atmosferin çok kirli olduğu veya oksijen yetersizliği bulunan yerlerde ve özellikle, tankerlerde, silolarda, kanalizasyon ve lağımlarda, gemi ambarlarında kullanılır. Bu sistemde kompresörden hava gelmeme olasılığına karşı gerektiğinde otomatik devreye girecek ayrıca bir basınçlı hava tüpü bulunur. Bu cihazda ayrıca, herhangi bir iş kazasında işçiyi kurtarmak üzere bir de güvenlik kayışı bulunmaktadır. Hortumun iç çapı en çok 2,5 cm. uzunluğu ise 15 m.dir. Gerektiğinde kaplinle iki misline kadar uzatabilir. HAVA VERİCİSİZ HORTUMLU MASKE Bu tür hortumlu maskeler, özel amaçlar için kullanılmaktadır. Zararlı ve zehirli ortamda, temiz havayı, en çok 7,5 m. uzaklıktan sağlayabilecek uzunlukta fleksibl hortum ile tamyüz maskesinden oluşmaktadır. Temiz hava normal solunum ile hortumun içerisinden maskeye girer. Ayrıca bir hava vericisine gerek yoktur. Bu hortumun çapı 2,5-4 cm. çapında ve uzunluğu 7,5 m. dir. Yağlara ve asitlere dayanıklı olması gerekir. Hava alınan ucunda, tehlikeli yerlere düşmemesi için bir çengel ve mekanik filtreli süzgeç bulunmaktadır.

30

31 Kaynaklar Endüstriyel Kirlenme Kontrolü, cilt 1, M. Talha Gönüllü Kapalı Ortam Hava Kalitesi, Sağlığa Etkisi, Dr. Songül A. Vaizoğlu vd.