Karadeniz in Sinop Kıyıları (Türkiye) Karidesleri. The Shrimps of The Sinop Coasts of The Black Sea ( Turkey)

Transkript

1 F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17 (1), , 2005 Özet Karadeniz in Sinop Kıyıları (Türkiye) Karidesleri Sabri BİLGİN ve Gamze GÖNLÜGÜR DEMİRCİ O.M.Ü., Sinop Su ürünleri Fakültesi, 57000, Akliman, Sinop. Bu araştırma, Ocak 1999-Ocak 2004 tarihleri arasında Sinop kıyılarında dağılım gösteren karides türlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada 3 istasyon seçilmiş ve örneklemeler 30 m derinliğe kadar olan diplerden bim trol ve el kepçesiyle yapılmıştır. Karidesler deniz suyu ile hazırlanmış %5 lik formolde muhafaza edilmiştir. Araştırma sonucunda, Karadeniz in Sinop sahillerinde 4 familya, 6 genusa ait toplam 8 tür tespit edilmiştir. Bu türler, Athanas nitescens (Leach, 1814), Crangon crangon (Linnaeus, 1758), Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835), Hippolyte leptocerus (Heller, 1863), Lysmata seticaudata (Risso, 1816), Palaemon adspersus Rathke, 1837, Palaemon elegans Rathke, 1837 ve Palaemon serratus (Penant, 1777) dir. Bu türler arasında Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835) Karadeniz in Türkiye kıyıları için, Lysmata seticaudata (Risso, 1816) ve Palaemon serratus (Penant, 1777) ise Sinop kıyıları için yeni kayıttır. Anahtar Kelimeler: Decapoda, Crustacea, Karides, Karadeniz, Türkiye The Shrimps of The Sinop Coasts of The Black Sea ( Turkey) Abstract This study was conducted to determine crabs species distributed along the Sinop coasts between January 1999-January Three stations were selected and samplings were carried out at the bottoms of the depths of as far as 30 m by using beam trawl and small hand net. The crabs were preserved in 5% formalin prepared in seawater. At the end of the study, it was established that 8 species belonging to 4 families and 6 genera occur in the Sinop coasts of the Black Sea. These species are as follows: Athanas nitescens (Leach, 1814), Crangon crangon (Linnaeus, 1758), Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835), Hippolyte leptocerus (Heller, 1863), Lysmata seticaudata (Risso, 1816), Palaemon adspersus Rathke, 1837, Palaemon elegans Rathke, 1837 and Palaemon serratus (Penant, 1777). Among these species, Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835) are new record for Turkish coast of the Black Sea. However, Lysmata seticaudata (Risso, 1816) and Palaemon serratus (Penant, 1777) are new records for Sinop coast. Keywords: Decapoda, Crustacea, Shrimp, Black Sea, Turkey. 1. Giriş Karadeniz, jeolojik ve ekolojik açıdan diğer denizlerimizden farklı bir yapıya sahiptir. Dünyanın en büyük yarı kapalı denizlerinden biri olan Karadeniz in ekolojik duyarlılığı yüksektir. Bu nedenle sahip olduğu fauna ve floranın taksonomik ve biyolojik açıdan irdelenmesi gerekmektedir. Karadeniz e kıyısı bulunan ülkelerde bentik faunanın yapısı ve yaşam ilişkileri üzerine yapılmış çalışmalar ülkemiz kıyılarına nispeten daha fazladır. Özellikle Ukrayna, Rusya, Romanya ve Bulgaristan da [1-5] detaylı araştırmalar bulunmaktadır. Ülkemiz

2 S. Bilgin ve G. Gönlügür Demirci denizlerinden Marmara, Ege ve Akdeniz de karides türleri üzerine bir çok çalışma olmasına karşın, Karadeniz de oldukça azdır. Bu güne kadar Karadeniz de yapılan çalışmalarda; Holthius [6] 13, Kocataş [7] 17, Mutlu ve ark. [8] 1, Ateş [9] 12, Gönlügür [10] 10, Kocataş ve Katağan [11] 23 ve Bilgin ve Çelik [12] ise 14 Decapod türü bildirmişlerdir. Bu çalışmalar sonucunda Karadeniz in Türkiye kıyılarında belirlenen Decapod Crustacea sayısı 25 (8 Natantia, 1 Macrura Reptantia, 3 Anomura, 13 Brachyura) olmuştur. Bu araştırmanın yapıldığı Sinop kıyılarında Ateş [9], 12 Decapod türünden 3 ünün, Gönlügür [10], 10 Decapod türünden 3 ünün karides olduğunu bildirmişlerdir. Kocataş ve Katağan [11] ise, 1965 yılından 2003 yılına kadar Türkiye denizlerinde 75 karides türünün tespit edildiğini, bunların içinden 8 inin Karadeniz in Türkiye sahillerinde bulunduğunu bildirmişlerdir. Ülkemiz kıyılarında bentik faunanın yapısı henüz net bir şekilde ortaya konulmamıştır. Bu bağlamda Karadeniz in önemli balıkçılık sahalarından biri olan Sinop yarım adası kıyılarında dağılım gösteren karides türlerinin tespit edilmesi ile bunların taksonomik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmayla Karadeniz kıyılarının biyolojik zenginliklerinin ortaya çıkarılmasında katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 2. Materyal ve Metot Bu araştırmada örnekler, Ocak 1999-Ocak 2004 tarihleri arasında aylık periyotlarla, bim trol ve el kepçesiyle 0-30 m arasındaki derinliklerden toplanmıştır. Toplanan karidesler, % 5 lik formaldehit bulunan 1 litrelik cam kavanozlarda muhafaza edilmiştir. Materyal, Zariquiey [13], Dolgopolskaya [14], Kocataş ve ark. [15], Noêl [16], Falciai ve Minervini [17], Demir [18] in çalışmalarında verdikleri sistematik tanımlamalar esas alınarak türler incelenmiş ve tür tespiti yapılmıştır. Saptanan türlerin genel görüntülerini gösteren fotoğrafları çekilmiştir. Araştırmada; Akliman, Karakum ve Şişecam mevkileri olmak üzere üç istasyon (Şekil 1) seçilmiştir. I. İstasyon: Akliman; Kıyı döküntü kayalıklı, zemin alüvyon ve kumlu yapıdadır. Araştırmanın yapıldığı Martı Adası ile Akliman Feneri arasında derinlik 5-20 m arasındadır. II. İstasyon: Karakum; 10 m derinliğe kadar olan zemin kumlu ve midyelik, 10 m den 30 m derinliğe kadar olan bölgede ise zemin kumlu ve çamurlu bir yapıdadır. III. İstasyon: Şişecam; 15 m derinliğe kadar olan dip kısmı kumlu kısmende döküntü kayalıktır. 15 m ile 30 m arasındaki derinliklerde dip yapısı midye ve salyangoz bakımından zengin olup kumlu, kısmen de çamurlu bir yapıdadır. 144

3 Karadeniz in Sinop Kıyıları (Türkiye) Karidesleri Şekil 1. Araştırma Bölgesi 3. Bulgular Araştırma da tespit edilen 4 familya ve 7 genusa ait 8 karides türünün sistematiği, Kocataş ve ark. [15], Falciai ve Minervini [17] ile ERMS [19] in yaptığı sınıflandırma esas alınarak aşağıdaki gibidir. Classis : Crustacea Subclassis : Malacostraca Ordo : Decapoda Latreille, 1803 Supersection : Natantia Section : Palaemonidea Section : Crangonidea I. Familya : Alpheidae I. Genus : Athanas Leach, 1814 I. Tür : Athanas nitescens (Leach, 1814) Sinonim: Athanas laevirhyncus (Risso, 1816). I ve II. istasyonlarda 0-15 m arasında 32 adet tespit edilmiştir. 65 m derinliğe kadar yumuşak ve sert substratumlarda yayılım gösterir (Şekil 2). 145

4 S. Bilgin ve G. Gönlügür Demirci Şekil 2. Athanas nitescens (Leach, 1814) Şekil 3. Crangon crangon (Linnaeus, 1758) II. Familya : Crangonidae II. Genus : Crangon Fabricius, 1798 I. Tür : Crangon crangon (Linnaeus, 1758) Sinonim: Crangon vulgaris Fabricius, 1798, Crangon maculosa Rathke, I, II ve III. istasyonlarda 0-30 m arasında 4153 adet tespit edilmiştir. 0 m den 50 m ye kadar çamurlu yada çamurlu-kumlu diplerde yaygın olarak dağılım gösterir. Vücut formu çok sığ sularda yüzmeye ve yumuşak sedimente hızlı bir şekilde gömülmeye uygundur. Besininin çoğunu hayvansal organizmalar oluşturmasına rağmen omnivordur. Yumurtalı bireylerine yıl boyunca rastlana bilmektedir. Bölgelere göre değişmekle beraber hayat uzunluğu 5 yıldır (Şekil 3). III. Genus : Philocheras Stebbing, 1990 I. Tür : Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835) Sinonim: Pontophilus trispinosus (Hailstone, 1835), Crangon trispinosus Hailstone, II ve III. istasyonlarda 0-20 m arasında 8 adet tespit edilmiştir. Kıyılardan 50 m ye kadar çamurlu yada çamurlu-kumlu diplerde yaygın olarak dağılım gösterir. Genellikle C. crangon ile birlikte aynı bölgelerde yaşar. Bu tür Karadeniz in Türkiye sahilleri için ilk kayıttır (Şekil 4). 146

5 Karadeniz in Sinop Kıyıları (Türkiye) Karidesleri Şekil 4. Philocheras trispinosus (Hailstone, 1835) Şekil 5. Hippolyte leptocerus (Heller, 1863) III. Familya : Hippolytidae IV. Genus : Hippolyte Leach, 1814 I. Tür : Hippolyte leptocerus (Heller, 1863) Sinonim: Hippolyte longirostris (Czerniavsky, 1868). I ve II. istasyonlarda 0-15 m arasında 45 adet tespit edilmiştir. Algli diplerde 30 m derinliğe kadar bulunur (Şekil 5). Şekil 6. Lysmata seticaudata (Risso, 1816) Şekil 7. Palaemon adspersus Rathke,

6 S. Bilgin ve G. Gönlügür Demirci V. Genus : Lysmata Risso, 1816 I. Tür : Lysmata seticaudata (Risso, 1816) Sinonim: Lysmata aberrans Czerniavsky, I, II ve III. istasyonlarda 0-20 m arasında 15 adet tespit edilmiştir. Kayalık, kumlu ve nadiren de yosunlu diplerde bulunur. Bu tür, Karadeniz in Sinop kıyıları için yeni kayıttır (Şekil 6). IV. Familya : Palaemonidae VI. Genus : Palaemon Weber, 1795 I. Tür : Palaemon adspersus Rathke, 1837 Sinonim: Leander adspersus (Rathke, 1837). I, II ve III. istasyonlarda 0-30 m arasında 6017 adet tespit edilmiştir. Sığ sularda yaşamakla beraber, algli bölgelerde yoğun olarak çamurlu ve kayalık diplerde ise nadiren bulunur. Bölgelere göre değişmekle beraber hayat uzunluğu 3 yıldır (Şekil 7). II. Tür : Palaemon elegans Rathke, 1837 Sinonim: Palaemon squilla (L.), Leander squilla (L.). I, II ve III. istasyonlarda 0-30 m arasında 3309 adet tespit edilmiştir. Sığ sularda yaşamakla beraber, çamurlu ve kayalık diplerde nadiren, algli bölgelerde ise yoğun olarak bulunur (Şekil 8). Şekil 8. Palaemon elegans Rathke, 1837 Şekil 9. Palaemon serratus (Pennant, 1777) III. Tür : Palaemon serratus (Pennant, 1777) Sinonim: Leander serratus (Pennant, 1777). I, II ve III. istasyonlarda 0-30 m arasında 181 adet tespit edilmiştir. 40 m derinliğe kadar olan kayalıklı, yosunlu ve yosunsuz diplerde genellikle P. elegans ile birlikte bulunur. Bölgelere göre değişmekle beraber hayat uzunluğu 3 yıldır. Bu tür, Karadeniz in Sinop kıyıları için yeni kayıttır (Şekil 9). 148

7 Karadeniz in Sinop Kıyıları (Türkiye) Karidesleri 4. Tartışma ve Sonuç Bu araştırmada, Karadeniz in Sinop sahillerinden 4 familya, 6 genusa ait toplam 8 karides türü tespit edilmiştir. Bu türler arasında P. trispinosus (Hailstone, 1835) Karadeniz in Türkiye kıyıları için, L. seticaudata (Risso, 1816) ve P. serratus (Pennant, 1777) ise Sinop kıyıları için yeni kayıt olarak belirlenmiştir. Dolgopolskaya [14], Karadeniz için toplam 11 karides türü bildirmiştir. Bu çalışmada bulunan türlerden farklı olarak sözü geçen literatürde Alpheus dentipes (Guérin-Méneville, 1832), Philocheras fasciatus (Risso, 1816) ve Processa edulis (Risso, 1816) türleri rapor edilmiştir. Bu çalışmanın yürütüldüğü Karadeniz in Sinop sahillerinde Ateş [9], 3 (C. crangon, P. adspersus ve P. elegans) ve Gönlügür [10] 3 (A. nitescens, H. leptocerus ve P. elegans) karides türü bildirmiştir. Ateş [9] ile Gönlügür [10] ün bildirdiği türlerin tamamı Kocataş ve Katağan [11] ın çalışmasında bildirilmiş olup sözü geçen türler bu çalışmada da tespit edilmiştir. Kocataş ve Katağan [11], Karadeniz in Türkiye sahilleri için 8 karides türü bildirmiş olup, bu çalışmada bulunan türlerden farklı olarak sözü geçen literatürde A. dentipes türü rapor edilmiştir. Ancak, bu çalışmada tespit edilen P. trispinosus bildirilen türler arasında bulunmamaktadır. Önceden yapılan araştırmalarda, Karadeniz in Türkiye sahilleri için toplam 8 karides türü bildirilmiş [9, 10, 11] ve bu çalışma ile bu sayı 9 a yükselmiştir. Kaynaklar 1. S.T. Ouzounova, Species diversity of benthic Crustaceans in the Varna and Burgas bays, Black Sea. Proceedings of the Fourth International Crustacean Congress, Amsterdam, The Netherlands, (July 20-24, 1998), Crustaceans and the Biodiversity Crisis, 1, , T. Marinov and S.T. Stoykov, Seasonal studies on the zoobenthos in the Bulgarian Black Sea shelf. Oceanology, 19, 49-62, Yu.P. Zaitsev and B.G. Alexandrov, Black Sea Biological Diversity Ukraine. Odessa Branch, Institue of Biology of Southern Seas National Academy of Sciences of Ukraine, Black Sea Environmental Series, 7, Ukraine, 351 p, A. Komakhidc and N. Mazmanidi, Black Sea Biological Diversity Batumi. Black Sea Environmental Series, 8, Batumi, 167 p, S.T. Stoykov, P. Kolarov, T.Z. Stanev, D. Murdjeva, V. Atanasova and K. Kolemanova, Ecological state of biota of Bulgas Bay. Proc. Instute of Fisheries, 20, 5-55, L.B. Holthius, Report on a collection of Crustacea decapoda end stomatopoda from Turkey and the Balkans. Zool. Verhand, Leiden, 47, 1-67, A. Kocataş, Liste préliminaire et répartition des Crustacés Decapodes des eaux Turques, Rapp.Comm. int. Mer Medit., 27, 2, , E. Mutlu, M. Ünsal and F. Bingel, A preliminary view on the faunal assemblage of soft-bottom crustaceans along the nearshores of the Turkish Black Sea, Acta Adriat, 33, 1-2, ,

8 S. Bilgin ve G. Gönlügür Demirci 9. S. Ateş, Gerze-Hamsaroz (Sinop) kıyı Decapod (Crustacea) faunası üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, O.M.Ü. Fen Bil. Ens., Sinop, VI+56 s, G. Gönlügür, Batı Karadeniz (Sinop) sahillerinin üst infralittoral zonundaki bazı fasiesler üzerinde kalitatif ve kantitatif araştırmalar. Doktora Tezi, E.Ü. Fen Bil. Ens., Bornova, İzmir, XXXI+314 s, A. Kocataş and T. Katağan, The Decapod Crustacean fauna of the Turkısh Seas. Zoology in the Middle East, 29, 63-74, S. Bilgin ve E.Ş. Çelik, Karadeniz in Sinop kıyıları yengeçleri. F.Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16, 2, , A.R. Zariquiey, Crustaceos Decapods Ibericos. Investigation pesquera, Barcelona, 32, 1-510, M.A. Dolgopolskaya, Determination key of the fauna Black and Azov Seas. (in Russian, Malacostraca), (Ed. Morduchai-Boltovskoi, F.D.), Volume 2, Kiev, Kievskay liyana Fabrika, 533 p, A. Kocataş, T. Katağan ve O. Üçal, Türkiye Karidesleri ve Karides Yetiştiriciliği. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın No:4, Bodrum, 143 s., P.Y. Noêl, Clé préliminaire d identification des Crustacea Decapoda de Francé et des principales antre espéces d Europe. Museum national d histoire naturelle, Paris, 9, 1-145, L. Falciai and R. Minervini, 1996, Guide des homards,crabes,langoustes,crevettes et autres crustacés décapodes d Europe, ISBN X, Delachaux et Niestlé SA, Lausanne-Paris, 277 p. 18. M. Demir, Boğazlar ve Adalar Sahillerinin Omurgasız Dip Hayvanları. I.Ü. Fen Fakültesi Hidrobiyoloji Yayınları, No: 2, İstanbul, 654 s, ERMS,