Psikolojinin Evriminde Darwin in İzleri

Transkript

1 Psikolojinin Evriminde Darwin in İzleri Okan Cem Çırakoğlu, PhD Başkent Üniversitesi Psikoloji Bölümü

2 19. Yüzyılda Avrupa ve Amerikada ki bilimsel atmosfer Bilimsel disiplinlerin belirginleşmeye başlaması Bilimsel bulgunun üretiminde artış

3 Darwin den önce evrim düşüncelerine sahiptir. Evrimi tüm evrende hakim olan bir genel ilke olarak görür. Bir «evrim filozofu» olarak anılır. Gelişmekte ve büyümekte olan her şey başlangıçta homojen ve basit bir yapıdadır. İlerleme arttıkça farklılaşan parçalar görülmeye başlanır Ayrışma Ayrışan parçalar yeniden bir araya gelir ve işlevsel bir bütün oluştururlar Bütünleşme Herbert Spencer Ayrışma Bütünleşme Ayrışma

4 Bütünleşme - Ayrışma Homojenite - Heterojenite Organizmanın yaşadığı deneyimlerin zenginliği işlevler arasında daha yüksek entegrasyon getiriyor Zihnin günümüzdeki formu farklı çevrelere uyum gösterme çabasının ürünüdür. Sinirsel ve zihinsel süreçlerin adaptif doğası Deneyimlerin ve dolayısıyla davranışın karmaşıklığının artması organizmanın çevreye uyum sürecinin bir parçasıdır Darwin evrimi daha teknik bir bakış açısıyla ele alırken, Spencer evrimi genel bir ilke gibi ele alır ve canlı olmayan nesnelere ve sistemlere de uyarlar.

5 Psikoloji zihinsel yaşamın bilimidir. Principles of Psychology (1890) Yapısalcı bakış açısını ret eder. Deneyimler oldukları şeydir; bir elementler grubu ya da alaşımı değildir. İçebakış yöntemiyle elde edilen elementler gözlemden bağımsız değillerdir. William James İşlevselcilik ve pragmatizmin kurucularındandır. Bilinç, düşünce, kişilik gibi kavramları faydalarıyla ve verimlikleriyle değerlendirir Evrimin Felsefesi Dersleri, Harward Üniversitesi

6 Bilinç akışı (Stream of Consciousness) Bilinci belirgin elementlere ayırmaya çalışmak onu bozmak anlamına gelir. Bilincin işlevi bireyin seçim yapmasına olanak vererek çevresine uyum sağlamasıdır. Modern bilişsel perspektifte bilinç İzleme Kontrol

7 Bilinçli seçimler ve alışkanlıklar Alışkanlık istemsiz ve bilinçdışı davranıştır. Alışkanlıklarla sinir sistemi işlevleri arasında bir bağ kurar. «Tekrarlayan eylemler nöral maddenin plastisitesinin artmasına hizmet eder» Zaman içinde eylemleri göstermek kolaylaşır ve daha az dikkat gerektirir. Modern bilişsel psikolojide otomatikleşmiş süreçler Nöropsikoloji

8 G. Stanley Hall Amerika daki ilk psikoloji doktoru, psikanalist Amerika daki ilk psikoloji laboratuvarının kurucusu (Johns Hopkins University) «Normal zihin gelişimi bir dizi evrimsel aşama içerir» Evrim kuramını kendi çalışmalarının çerçevesi olarak kullanmıştır. Ernst Haeckel in «Evrimsel Tekrar Kuramı» G. Stanley Hall Çocuk ve ergen araştırmalarına yön vermiştir. Eğitim psikolojisinin kurucularındandır.

9 Evrimsel Tekrar Kuramı Bir organizmanın embriyonik gelişim aşamaları evrimsel atalarının gelişim aşamalarıyla benzerdir. Kazanılmış özelliklerin aktarımı teziyle Lamarck ın görüşlerine yakın olsa da Darwin in Almanya daki en önemli savunucularındandır. Bir çok evrim kuramcısı zihin ve bedenin ayrılığını savunurken o bunların birliğini savunmuştur (Monizm) «Bireyoluş soyoluşun tekrarıdır» Ernst Heinrich Haeckel

10

11 G. Stanley Hall a göre; Çocuğun gelişimi, gelişimin evrimsel aşamalarını tekrar eder. Çocuğu bu aşamaların ötesine geçmeye zorlamak iyi sonuçlar vermez. Müfredatlar çocuğun gelişimsel ihtiyaçlarını karşılamak için evrimsel gelişimi yansıtacak biçimde düzenlenmelidir. Farklılıkları gözeten bir eğitim verilmelidir. Tek çocuk olmak hastalığın kendisidir.

12 Davranışçılığın Doğuşu 1913 Makalesiyle davranışçı ekolün öncüsü olur. Gözlenemeyen süreçlerin psikolojinin konusu olamayacağını savunur. Bilinç Zihin Gözlenemeyen imgeler Biyolojik ya da içebakışsal yöntemlerle araştırıldığı sürece bilinci araştırmak yersizdir. Evrim kuramını reddeder. İşlevsel ve yapısal psikoloji arasındaki farkı anlamak için elimden geleni yaptım. Netlik kazanacağıma karmaşam arttı. John Broadus Watson

13 Watson kimlerden etkilendi? August Comte ve Pozitivizm Hayvan araştırmalarının öncüleri George Romanes Lloyd Morgan Jacques Loeb Tropizm (yönelim, istemsiz zorlanan hareket) Hayvan davranışları uyaranın doğrudan işlevidir. Hayvanlardaki bilinç, bir hayvanın gelen uyarana tepki vermeyi öğrenmesi durumunda meydana gelen bellek çağrışımıdır. Davranış zorlanır ve bilinçle açıklanması gerekmez. Jacques Loeb

14 Freud ve Psikodinamik Kuram İnsana biyolojik açıdan yaklaşır Determinist bakış açısı Darwin in çalışmaları Temel motivasyon kaynakları Cinsellik Saldırganlık Sigmund Freud Psikodinamik yaklaşımda bilincin ve içgüdülerin işlevlerini evrimsel olarak yorumlamak mümkün

15 Freud ve Psikodinamik Kuram Bilindışı süreçler iki biçimde deneyimlenir - Bastırma - Türoluşsal sermaye (phylogenetic endowment) Türoluşsal sermaye (phylogenetic endowment Bilinçaltındaki materyalin bir bölümü atalarımızın bazı deneyimlerinin nesilden nesile aktarılması sonucunda bize ulaşmıştır. Bu materyaller imgeleri içerir. Özellikle çocukluk fantazileri konusunda bireyin bilinçaltında depolanmış anılar yerine, insanlık ailesinin eski çağlardaki gerçek deneyimlerine atıfta bulunduğunu öne sürer.

16 «Her birey insan ırkının tüm gelişimini sadeleşmiş bir formda tekrar eder» Psikanalize Giriş Dersleri A Phylogenetic Fantasy (1915) 1987 de yayımlanır. Histeri, obsesyonlar ve anksiyete nevrozlarının kökenlerini Buz Çağ ındaki atalarımızın zor yaşamlarına bağlar.

17 C. Gustav Jung ve Analitik Psikoloji İçgüdü: Davranışa yönlendiren ve bilinçdışı gerçekleşen fiziksel dürtü Arketip: Bilinçdışından süzülüp biçimlenen mitolojik imge Self Gölge Anima Animus Yaşlı bilge adam Kahraman Anne Baba Yeniden doğuş Kolektif bilinçdışı Carl Gustav Jung

18 Aynı türdeki hayvanların tüm dünyada aynı içgüdüsel örüntüyü göstermeleri gibi, insan da nerede yaşadığı önemli olmaksızın aynı arketipsel formları gösterir. Hayvanlara kendi içgüdüsel davranışlarının öğretilmesine gerek olmadığı gibi, insan da kendi başlangıçtan beri var olan psişik örüntülerne sahiptir ve bunlar herhangi bir türdeki öğrenmeden bağımsız olarak, kendiliğinden tekrar eder. Tüm bu deneyimler bize, antik çağların mitolojik, fantastik düşüncesi ile çocuğun benzer düşünce biçimi, daha alt düzey insan ırkı ile rüyalar arasına bir paralel çizgi çekmemizi öneriyor. Bu düşünce dizilimi bizim için tuhaf olmaktan öte, insan vücudunun yapısı ve işlevinin nasıl da ırkın tarihindeki benzer değişimlere karşılık gelen bir dizi embriyonik değişimin sonucu olduğunu bizlere gösteren karşılaştırmalı anatomi ve gelişim tarihi bilgilerimiz yoluyla oldukça aşina olduğumuz bir düşüncedir. Dolayısıyla, rüyaların yanı sıra, çocuğun psişik yaşamındaki çocuksu düşünme halinin de tarih öncesinin yeniden yankılanmasından başka bir şey olmadığı da doğru olacaktır.

19 Özetle; Darwin ve diğer evrim kuramcılarının psikolojiye temel etkileri neler oldu? İnsan ve hayvan arasındaki devamlılık temelde anatomik bir devamlılıktır. Aynı devamlılık davranışlar ve zihinsel süreçler için de geçerlidir. Eğer insan zihni bir evrim geçirdiyse, insan ve hayvan zihni arasında benzerlikler bulunmalıdır. Hayvan araştırmalarında artış Organizmanın çevreye uyumunda bilincin işlevi nedir? İşlevselciliğe yön vermiş olması Aynı türün üyeleri arasında her zaman varyasyonlar vardır. İnsan zihninin birbirinden farklılaşan yanları nelerdir? Bireysel farklılıkların araştırılmaya başlanması Psikodinamik kuramı ve sonraki ego kuramcılarını etkilemesi Davranış, düşünce ve duyguya, sosyal olgulara, gelişime ve bir çok farklı kavrama farklı bir perspektiften bakılmaya başlanması