Sağlık Psikolojisi-Ders11 Sağlık Hizmetlerine Erişim ve Psikoloji

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Sağlık Psikolojisi-Ders11 Sağlık Hizmetlerine Erişim ve Psikoloji"

Nuray Aydan
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Sağlık Psikolojisi-Ders11 Sağlık Hizmetlerine Erişim ve Psikoloji Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1

2 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı Gelişmiş ülkelerde basamaklı sağlık sistemi bulunmaktadır. Buna göre kendisi hasta olarak nitelendiren kişiler öncelikle birinci basamak görev alan aile hekimlerine (uzman) başvurmak zorundadır (sevk zinciri). Eğer aile hekimi kendisini sevk etmeyi uygun görürse ikinci basamakta görev alan uzman hekimlere muayene ve tedavi alma ihtimali görülmektedir. Birinci basamak ve ikinci basamakta yer alan hekimlerin sağlık hizmetleri içindeki rolü ve sevk zinciri sağlık hizmetlerine erişim ve alınan bakım açısından önemli sorular ortaya çıkarmaktadır. 2

3 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı Hastalar neden önemsiz gibi sağlık sorunları için ameliyat olmaktadır? Hastalar neden gerçekten ciddi bir semptomla karşılaştıklarında tedavi için yardım arayışlarını geciktirmektedir? Doktorlar uygun tanı ve tedaviye nasıl karar vermektedir? Hastalar neden her zaman kendilerine söylenen her şeyi yapmazlar? Bu sorular yardım arayışı ve gecikme, tarama işlemleri ve tarama yaptırma, tıbbi konsültasyon açısından değerlendirilmektedir. 3

4 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme Yardım arayışı aynı zamanda hastalık davranışı olarak bilinmektedir. Tıbbi model yaklaşıma göre yardım arayışı iki faktörle ilişkilendirilmektedir Belirtiler; baş ağrı, sırt ağrısı ve mide ağrısı gibi hastalık semptomlarıdır. İşaretler; Hekimin muayene sırasında hastada gözlemlediği göğüs sesleri, bağırsakta şişkinlik gibi hastalar tarafından kolaylıkla fark edilemeyen olgulardır. Ancak yardım arayışıyla ilişkilendirilen faktörler her şeyi açıklayamamaktadır. Bazen yaklaşık 6 yıldır yüzümde bir şişkinlik vardı ancak deri altımda kayboldu diyerek yardım arayışına girmezken, bazen de hemen refleks göstererek yardım arayışına hemen girebilmektedir. 4

5 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme Bu bakımdan yardım arayışına girme davranışı aşağıdaki eşik değerlerin aşılması sonucunda gerçeklemektedir; Bu bir belirti mi? KARNIM AĞRIYOR Bu normal mi anormal mi? KARNIM AĞRIYOR VE BU YALNIZCA GAZ DEĞİL Yardıma ihtiyacım var mı? KARNIM AĞRIYOR, BU YALNIZCA GAZ DEĞİL VE KANSER OLABİLİR Doktor yardımcı olabilir mi? KARNIM AĞRIYOR, BU YALNIZCA GAZ DEĞİL, KANSER OLABİLİR VE DOKTORLAR KANSER HAKKINDA BİLGİ SAHİBİDİR. 5

6 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme; belirti algısı Belirti algısını şekillendiren dört faktör bulunmaktadır; Bir tıp doktoru ile sıradan bir vatandaş aynı rahatsızlığı farklı değerlendirecektir. Sosyal Bağlam Bedensel Veriler Ağrı, sızı hissi Belirtilere odaklanmak yardım arayışına girmeyi tetikler Bilişler Duygu Durum Stres, kaygı, depresyon 6

7 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme; hastalık bilişleri Bu hastalık da nedir? Ne kadar sürecek? Buna neden olan ne? Hayatımda ciddi bir etkisi olacak mı? Bu rahatsızlıkla idare edebilir miyim? Tedavi olmam gerekir mi? gibi sorularla birey rahatsızlık konusunda odaklanmaktadır. Sosyal Bağlam Bilişler Bedensel Veriler Duygu Durum 7

8 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme; sosyal tetikleyiciler Belirti algısı kişisel bir değerlendirmeden çok kişinin günlük yaşamı üzerindeki etkisiyle daha çok ilgili olarak da kabul edilmektedir. Buna göre; Çalışma ve fiziksel aktiviteye engel algısı Sosyal ilişkilere engel algısı Kişilerarası kriz Yönlendirme Çok yakın arkadaşı veya tanıdığının doktora gitme konusunda ısrarcı olması Tartışma, boşanma, iş değişikliği ve emeklilik gibi ani kriz durumlarının baş ağrısı vb. rahatsızlıkları daha ciddiye almaya neden olmaktadır ve yardım arayışını tetiklemektedir. Gribim diye kimse bana yaklaşmıyor Fiziksel görüntüm başkaları tarafından yadırganıyor. Çabuk yoruluyorum Kolumu kolay kaldıramıyorum Odaklanamıyorum 8

9 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme; doktora gitmenin maliyeti ve faydaları Terapötik; tedavi örneğin ilaç gibi sevilmeyen bir süreci veya utandırıcı bir muayene geçmeyi gerektiriyorsa yardım arayışına girme söz konusu olamayabilir. Uygulama ile ilgili; işten izin alma, aileden uzakta olma, ücret kaybı, tedavi masrafları gibi maliyetlerdir. Duygusal; doktordan korkma veya doktoru sevme gibi duygusal durumlar yardım arayışı davranışı olumlu veya olumsuz etkide bulunmaktadır. Hasta rolü; bireyin kendini hastalığın gerektirdiği davranışlarına büründürmesidir. 9

10 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; yardım arayışı ve gecikme; gecikmenin yordayıcıları Tıpkı yardım arayışına girmenin yordayıcıları ile aynıdır. Belirti algısı Belirtilerimi düşünemeyecek kadar meşgulüm Mutluyum, bir sorun yok Hastalık bilişleri Kısa zamanda geçer Geçen yediğim tatlıdan olmuş olmalı Sosyal tetikleyiciler Arkadaşlarım bunun normal olduğu konusunda beni ikna etti Diş ağrım işimi etkilemiyor Doktora gitmenin maliyet ve faydaları Yoğun olan doktorlar benim sorunumla yeteri kadar ilgilenemez 10

11 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama Bireyin yardım arayışına yönelmesi durumunda ilk adım olarak söz konusu belirtinin tanımlanması önem kazanır. Bunun için tanı için tarama davranışı gerçekleştirilmektedir. Son zamanlarda kendi kendine tarama şeklinde tarama türü de ortaya çıkmış ve bu yönde davranışlar teşvik edilmektedir. Örneğin, meme ve testis kanseri için kendi kendi muayene etme söz konusu olmaktadır. Ayrıca; tansiyon, kolesterol ile kan şekeri ölçmek gibi reçetesiz satılan kitler mevcuttur. 11

12 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama davranışını etkileyen faktörler Hastalık Önemli bir problem olması Gizil veya erken aşamada fark edilebilmesi Taramanın Özelliği Tarama yönteminin hassas veya kesin tanı koyucu olması Taramanın toplum tarafından kabul edilebilir olması veya bilinirliğinin olması Takip Değerlendirme ve tedavi tesislerinin mevcut olması Etkili bir tedavinin olması Ekonomi Maliyet, tarama yönteminin ve tıbbi bakıma yapılacak masraflar 12

13 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama davranışını etkileyen faktörler Hasta faktörleri Demografik özellikler İnançlar Duygular Bağlam Sağlık çalışanları faktörü Etkinliğine olan inanç İletişim süreci Tarama yaptırmalı mıyım? Örgütsel faktörler Tarama ortamı Seçim şansı verme Medya kampanyası 13

14 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama davranışını etkileyen faktörler Hasta faktörleri Demografik özellikler İnançlar Duygular Bağlam Tarama yaptırmalı mıyım? 14

15 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama davranışını etkileyen faktörler Sağlık çalışanları faktörü Etkinliğine olan inanç İletişim süreci Tarama yaptırmalı mıyım? 15

16 Sağlık Hizmetlerine Erişim Kavramı; Tarama davranışını etkileyen faktörler Tarama yaptırmalı mıyım? Erişilebilir ve yaygın olması Örgütsel faktörler Tarama ortamı Seçim şansı verme Medya kampanyası Tarama programlarının gönüllük yerine zorunlu kılınması tarama davranışını arttırmaktadır. 16

17 Sağlık Hizmetlerine Erişimde Tıbbi Konsültasyon Konsültasyon davranışları her ne kadar hekimler belli derecede standardize edilmiş tıp eğitiminden geçmiş olsa da farklılaşabilmektedir. Örneğin bir hekim konsültasyona ihtiyaç duyarken bir diğeri bunu hastadan talep etmemektedir. Bu bakımdan bireyin sağlık hizmetlerine erişimine doğrudan etkileyen konsültasyon davranışının oldukça önem taşımaktadır. 17

18 Sağlık Hizmetlerine Erişimde Tıbbi Konsültasyon Davranışı Belirleyen Faktörler 1. Klinik problemlerin doğası hakkında sağlık çalışanın (çoğunlukla hekimler) kendi inançları Biyomedikal veya biyospikososyal tıp anlayışına sahip olma durumu 2. Sağlık çalışanının hipotez ve hastalık olasılığı konusundaki tahmini 3. Hastalığın ciddiyeti ve tedavi edilebilirliği Ciddi bir şey değil gibi İdiopatik bir durum 4. Hastanın kişisel bilgisi 5. Sağlık çalışanlarının kalıp yargıları Endokrinoloji doktoru da seni bir görsün obezite tehliken olabilir hastam daha önce çok da öksürmüştü, KBB hekimi görse iyi olacak Hasta çok yaşamaz gibi, geçmiş tecrübelerim bunu gösteriyor ekstra bir konsültasyona gerek yok 18

19 Kaynakça Ogden, J. (2016). Sağlık Psikolojisi (Çev: Doç. Dr. Gülay Dirik). Nobel Yayıncılık 19

20 Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 20

Benzer belgeler

Sağlık Psikolojisi-Ders 1 Psikoloji-Sağlık Psikolojisi

Sağlık Psikolojisi-Ders 1 Psikoloji-Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1 Psikoloji Psikoloji: Gerek birey düzeyinde gerekse toplum düzeyinde davranıģ, tutum ve düģünce yaklaģımlarını belirleyen ruhsal