Oğuzhan YAVUZ Gazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Ankara, Türkiye

Transkript

1 ELECTRE I Karar Moeli ile Tearikçi Seçi Süreci ve Perakene Sektörüne Bir Uygulaa Supplier Selection Process Using ELECTRE I Decision Moel an an Application in the Retail Sector Oğuzhan YAVUZ Gazi Üniversitesi, İktisai ve İari Bililer Fakültesi, İşlete Bölüü, Ankara, Türkiye oyavuz@gazi.eu.tr Özet Tearikçi seçi problei günüüz işletelerinin en fazla üzerine uruğu konuların başına gelekteir. Özellikle perakene sektörüne faaliyet gösteren işletelerin tearik zinciri yönetii faaliyetleri içerisine tearikçi seçi probleinin öneli bir yeri varır. Bu neenle, çalışaa perakene sektörüne faaliyet gösteren bir gıa işletesinin enerji içeceği tearik een tearikçileri arasına öne sırasına göre seçi problei ele alınıştır. Tearikçilerin seçiine aliyet, tesliat, kalite ve esneklik eğişkenleri kullanılış ve tearikçilerin belirtilen eğişkenlere göre sıralanasına çoklu karar vere yöntelerinen birisi olan ELECTRE (The Eliination an Choice Translating Reality) I yöntei kullanılıştır. Yönte ile tearikçiler net en üst eğer ve net en alt eğerlere göre sıralanarak, tearikçileren hangisinin perakeneci işlete açısınan aha iyi urua oluğu belirleniştir. Ele eilen sonuçlar tablolar haline belirli aşaaları izleyerek ayrıntısıyla anlatılıştır. Anahtar Kelieler: Tearik Zinciri Yönetii, Tearikçi Seçii, ELECTRE I Yöntei Abstract Supplier selection proble is one of the ain topic for the toay s businesses. The supplier selection proble within the supply chain anageent activities is very iportant for the businesses, particularly operating in the retail sector. Thus, in this stuy, the supplier selection proble was iscusse in orer of iportance between energy rinks suppliers of foo business in the retail sector. Costs, elivery, quality an flexibility variables were use to select suppliers, an ELECTRE I Metho, one of the ultiple ecision ethos, was use to ranking suppliers accoring to this variables. Which suppliers are ore iportant for the foo copany was eterine by ranking suppliers accoring to coputing net superior values an net inferior values. Results obtaine were presente in tables an certain steps. Keywors: Supply Chain Manageent, Supplier Selection, ELECTRE I Metho

2 Giriş O. Yavuz 5/4 (2013) Tearik zinciri yönetii, günüüz işlete yöneticilerinin en fazla üzerine uruğu konuların başına gelekteir li yıllaran sonra, üreti işleler yönetiine eyana gelen gelişelerle birlikte, işleteler üreti siste ve süreçlerine bilgi işle teknolojilerini kullanaya başlaışlarır. Özellikle ülkeize ve ünyaa bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanıının artası ile birlikte, işleteler iletişi ve paylaşı aacıyla bilgisayarları üreti süreçlerine ahil etişlerir. Bilgisayar ve bilgi teknolojilerine eyana gelen bu gelişeler, işleteler arasınaki esafeleri ortaan kalırış, işleteler, işletelerin tearikçileri ve üşteriler arasına iletişiin çok aha kolay ve hızlı olasına neen oluştur. Böylece, tearik zinciri yönetii faaliyetleri işletelerin vazgeçeeyeceği unsurlar olarak gelişiini sürürüştür. Tearik zinciri yönetii içerisine tearik zinciri perforansının eğerlenirilesi, tearikçi seçi problei, tearik zincirine kullanılan yöneti bilgi sisteleri, veri aenciliği vb. birçok konu akaeik çalışalar arasına yer alaktaır. Tearikçi seçi problei ise, işletelerin özellikle perakeneci kuruluşların üzerine en fazla urası gereken konular arasına yer alaktaır. Tearikçi seçi problei ile ilgili literatüre çok çeşitli çalışalar yapılıştır. Çalışaların bir kısı, tearikçi seçi sürecine optiizasyon yöntelerini kullanırken, bir kısı çok boyutlu karar yöntelerini kullanışlarır. Çalışaların ortak noktası tearikçi seçi süreci ile ilgili eğişkenleri kullanarak en uygun tearikçinin seçilesine yöneliktir. Tearikçi seçi problelerine çok boyutlu karar vere yönteleri olarak AHP, Bulanık AHP (Kahraan, Cebeci ve Ulukan, 2003), TOPSİS, Bulanık TOPSİS (Wang, Cheng ve Cheng, 2009), Choquet İntegral (Tseng, Chiang ve Lan, 2009) gibi çeşitli araştıralara rastlanakla birlikte, ELECTRE I, II, III, IV gibi araştıralara a rastlaak ükünür. Çalışaa, perakene sektörüne faaliyet gösteren bir işletenin tearikçi seçi problei ele alınıştır. Tearikçilerin seçiine ELECTRE I yöntei kullanılıştır. Bu neenle, öncelikle tearikçi seçi süreci kısaca anlatılış, aha sonra araştıranın aacı, kapsaı ve yöntei üzerine uruluştur. Araştıranın yöntei kısına ELECTRE yöntei aşaalı olarak anlatılıştır. Son olarak çalışaa ele eilen sonuçlara yer veriliştir. 1. Tearikçi Seçi Süreci Türk Dil Kuruu (TDK) sözlüğüne göre tearik, arayıp bula, sağlaa, ele ete ve hazırlık anlalarına; tearikçi ise, gerekli alzeeyi sağlayan kise olarak kullanılaktaır. Aerikan Üreti ve Stok Kontrol Derneği ne (APICS) göre, tearik zinciri; bilgi, fiziksel ağıtı ve paranın akışını sağlayan ühenislik uygulaaları vasıtasıyla, ürün ve hizetlerin haae halinen son kullanıcının tüketiine sunuluncaya kaar geçen küresel bir şebekeir ( allresults, ). Tearik zinciri yönetii ise, Ayers ve Oegaar (2008, s.10) tarafınan, son kullanıcı ihtiyaçlarının tatini için teel ve geliştiriliş ürünü içeren tearik zinciri sürecinin tasarıı, korunası ve işletilesi olarak tanılanıştır. Tearik zinciri, ürün ve hizetlerin haae halinen son kullanıcının tüketiine kaar geçen faaliyetleri kapsaaktaır. Tearik zinciri süreci içerisine 211

3 tearik zinciri üyeleri; tearikçiler, tearikçilerin tearikçileri, üreticiler, ağıtıcılar, perakeneciler ve üşterileren oluşan karaşık bir yapı bulunaktaır. Dolayısıyla, işleteler tearik zinciri sürecine; haae ve parçaların teariki, ürünlerin ontajı ve ialatı, epolaa, siparişlerin alınası, ağıtıı ve üşteriye tesliatı faaliyetlerini yerine getirekteirler (Ersoy ve Ersoy, 2011, s.346). Belirtilen faaliyetleren haae ve parçaların teini ya a hizet işletelerine hizeti oluşturan teel unsurların teini, tearik zinciri yönetiine en fazla üzerine urulası gereken konuların başına gelekteir. Tearikçiler, işletelerin keni ikanlarıyla sağlayaaıkları haae, yarı aul ya a hizetleri işletelere tein een satıcıları ifae etekteir (Kuo, Wang, Tien, 2010, s. 1162). Tearik zincirine, üretici ile tearikçi arasınaki ilişki son erece öneli olup, ağıtı ağınaki bütün kanal üyelerinin birbiriyle bağlantılı olası gerekekteir (Chen, Lin, Huang, 2006, s. 290). Dolayısıyla, tearikçi seçi süreci üretici ve ya perakeneci kuruluşlar açısınan son erece öneli olaktaır. Literatüre iki tip tearikçi seçi probleinen bahseilekteir (Ghosypour ve O Brein, 1998, s. 199,200); a) Hiçbir kısıtlaa olaan tearikçi seçii; Tü tearikçilerin alıcıların talep, kalite ve tesliat gibi isteklerinin taaını karşılayabiliği seçi probleiir. b) Tearikçilerin kapasite ve kalite gibi bir takı eğişkenler açısınan sınırlı üretie sahip olukları tearikçi seçi problei: Bu urua, tearikçiler alıcıların tü isteklerini yerine getireeekteirler. Alıcılar taleplerinin bir kısını bir tearikçien satın alırken, bir kısını başka tearikçileren tein etekteirler. Birinci urua, tearikçiler alıcıların tü isteklerini karşılaa yeteneğine sahip oluğu için, alıcılar tek bir tearikçien ihtiyaçlarını tein etekteirler. Dolayısıyla, bu tip seçi problelerine alıcılar tearikçiler arasına saece birisini seçekteirler. İkinci tip seçi probleine ise, tearikçiler alıcıların tü isteklerini karşılaa yeteneğine sahip eğilir. Dolayısıyla alıcı tearikçiler arasına öncelik sırası yapak zoruna kalaktaır (Ghosypour ve O Brein, 1998, s. 200); Tearikçi seçii ile ilgili ilk çalışalar 1960 lı yıllara Dickson tarafınan yapılıştır. Dickson (1966), tearikçi seçiine yöneticilerin kullanabileceği sayısal ve sayısal olayan yiri üç eğişken belirleiştir (Wu, 2009, s. 9105). Kullanılan eğişkenler; kalite, tesliat, geçiş perforans, garanti ve şikayet politikası, üreti yönteleri ve kapasitesi, fiyat, teknik kapasite, finansal pozisyon, proseürlere uyu, iletişi sistei, tanınışlık ve enüstri konuu, iş için isteklilik, yöneti ve organizasyon, işle kontrolleri, tair servis, avranış, etki, paketlee yeteneği, iş ilişkileri kayıtlar, coğrafi konu, geçiş işlerin iktarı, eğiti olanakları ve karşılıklı anlaşaır (Çelebi ve Bayraktar, 2008, s. 1700). Dickson un çalışasına kullanılan eğişkenler, aliyet, kalite ve hizet üzerine oaklanaktaır. Ayrıca, tearikçi seçi probleine Lehann ve O Shaughnessy (1974), Evans (1981), Lehann ve O Shaughnessy (1982) ve Wilson (1994) çalışalarına kalite, fiyat, hizet ve tesliat eğişkenlerini eğerlenirişlerir (Bharawaj, 2004, s. 318). Vera ve Pullan (1998) ise, tearikçi seçi sürecini aliyet, kalite, tesli süresi, zaanına tesliat oranı ve esneklik teel eğişkenleriyle eğerlenirişlerir. Maliyet ve kalite çalışalara ortak olasına karşın, iğer eğişkenler farklılık gösterekteir. Ghosypour ve O Brein 212

4 (1998) tarafınan gerçekleştirilen çalışaa ise, aliyet, kalite, zaanına tesliat ve kapasite eğişkenlerine göre tearikçiler eğerleniriliştir. Ülkeize ise, Türer ve Diğ. (2008) benzer eğişkenleri kullanarak fiyat, kalite, tesliat, üreti faktörleri ve genel faktörler açısınan yapay sinir ağları yöntei ile tearikçi seçi sürecini eğerlenirişlerir. Chen, Lin, Huang (2006) tarafınan gerçekleştirilen çalışaa ise, tearikçi seçi problei çok boyutlu bir karar vere problei olarak algılanış ve karlılık, yakın ilişki, teknoloji kullana oranı, kalite ve çatışa yönetii eğişkenlerine göre proble ele alınıştır. Tearik zinciri yönetiine tearikçilerin seçii problei farklı araştıracılar tarafınan farklı eğişkenlerle ve farklı yöntelerle çözüleye çalışılıştır. Araştıracılar aliyet gibi finansal verilere ayalı eğişkenleri ele alıkları gibi; kalite, tesliat, esneklik, teknoloji, çatışa gibi finansal olayan verileri e sürece ahil etişlerir. Bu çalışaa, tearik zinciri yönetii içerisine tearikçi seçi problei; aliyet, kalite, tesliat ve esneklik teel eğişkenlerine göre belirleniş ve bu eğişkenlere göre tearikçi seçii problei ELECTRE I yöntei ile çözülüştür. Tesliat teel eğişkenine, tesli süreleri; esneklik teel eğişkeni için ise, Beaon ın (1998) çalışasına yer alan haci esnekliği eğişkeni kullanılıştır. 2. Araştıranın Aacı ve Kapsaı Çalışanın aacı, günüüze özellikle perakene sektörüne faaliyet gösteren işletelerin, tearik zinciri yönetii faaliyetleri içerisine karşılaştıkları tearikçi seçi probleinin çözülesi olup, bu aaçla çok boyutlu karar vere yöntei kullanılıştır. Araştıraa, Türkiye e perakene sektörüne faaliyet gösteren bir ulusal gıa zincirinin satın ala epartanına çalışan uzanların görüşlerine başvurularak, enerji içeceği teinine tearikçiler arasına karşılaştıra yapılıştır. Tearikçi seçi problei çok boyutlu karar vere tekniklerinen birisi olan ELECTRE I yönteine göre ortaya konuluştur. TCMB verilerine göre Türkiye e 2013 yılı üçüncü çeyreğine topla GSYİH rakaları TL üzeylerine geliştir. Aynı öne toptan ve perakene ticaret rakaları ise, TL olarak gerçekleşiştir. Dolayısıyla, ülkeize toptan ve perakene ticaret rakaları GSYİH nın %11,7 sini oluşturaktaır. Hane halkı topla tüketi rakaları içerisine gıa, içki, tütün tüketii rakalarına bakılığına ise, aynı önee %24,6 olarak gerçekleşiştir. TCMB verilerinen e anlaşılacağı üzere, ülkeize perakene sektörü ve perakene sektörü içerisine gıa tüketii öneli bir yere sahiptir. Ülkeize, perakene sektörüne faaliyet gösteren gıa işletelerinin sayısınaki artışa paralel olarak, açılan ağaza sayılarına a öneli artışlar yaşanaktaır. Söz konusu artışla beraber, tearik zinciri faaliyetleri işleteler açısınan son erece öneli bir proble olarak karşııza çıkaktaır. Mağaza sayısınaki artış ile tearik eilecek ürün/hizet iktarı artaktaır. Bu neenle her geçen gün tearikçilerle olan ilişkiler, işletelerin üşterileri istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilek aacıyla üzerine en fazla uruğu konuların başına gelekteir. Dolayısıyla ülkeize tearikçi seçi süreci perakeneci işleteler açısınan son erece öneliir. Çalışaa, Türkiye e toptan ve perakene sektörü içerisine faaliyet gösteren bir gıa işletesinin Ankara a bulunan bir ağazasına ilişkin tearikçi seçi problei ele alınıştır. Enerji içeceği tein een tearikçilerin seçiine aliyet, kalite, tearik ve esneklik teel eğişkenlerine göre bir sınıflanıra yapılıştır. 213

5 3. Araştıranın Yöntei Çalışaa, tearikçi seçi probleinin çözüüne ELECTRE I yöntei kullanılıştır. ELECTRE yöntei, Avrupa a faaliyet gösteren SEMA işletesi tarafınan kullanılan çok boyutlu karar vere problelerine kullanılan MARSAN yönteine kaar uzanaktaır. Roy (1969), MARSAN yönteinin sınırlılıklarını ortaan kalırarak ELECTRE yönteini geliştiriştir. Yönte ilk efa 1965 yılına bir izi faaliyet arasınan en iyisinin seçilesi probleine uygulanıştır. Daha sonra sırasıyla ELECTRE I, II, III ve IV, ELECRTE A, ELECTRE TRI yönteleri geliştirilerek günüüze kaar geliştir (Figueira, Mousseau ve Roy, 2005, s. 3,4). ELECTRE yöntelerinin ana karakteristik özellikleri aşağıa Tablo 1 e gösteriliştir (Roy, 1991, s. 67); ELECTRE YÖNTEMLERİ Tablo 1. ELECTRE Yönteleri Teel Karakteristikleri I IS II III IV A Farklılıkların ya a öncelik eşiğinin hesaplanasına ikkate alınan olasılıklar Kriterler arasına ilişki önceliklerinin sayısallaştırılası zorunluluğu En öneli ilişkilerin sayısı Problein tanılanası Yok Var Yok Var Var Var Var Var Var Var Yok Var Bulanık 5 1 Bulanık Α α λ λ λ ß Sonuçlar Bir Kernel Bir Kernel Kısi ön sıralaa Kısi ön sıralaa Kısi ön sıralaa Önceen tanılanan kategorileri belirlee Kaynak: (Roy, 1991, s. 67) ELECTRE yöntei aha öneli olan ilişkiler ile alternatifler arasına en baskın olan ilişkinin bulunasına kullanılaktaır. ELECTRE I e uyu ve uyusuzluk ineksleri alternatifler arasına ikili karşılaştıralar yapan iki ayrı tip inekstir. Yöntee A 1, A 2, A 3 A, tane olası alternatifi gösterekteir. C 1, C 2, C 3 C n ise, alternatiflerin karakteristiklerini tanılaak aacıyla kullanılaktaır. ELECTRE yönteine kullanılan aılar aşağıa kısaca özetleniştir (Pang, Zhang, Chen, 2011, s. 896); 214

6 Aı 1. Matrisin Noralizasyonu ve Ağırlık Matrisi: Problee ele alınan karar atrisi aşağıaki forül yarııyla (r ij ) noralize eilerek stanart karar atrisinin oluşturulasını sağlaaktaır. (1) Karar atrisi noralize eilikten sonra, bu atriste ele eilen eğerlerle ağırlıklar çarpılarak ağırlıklanırılış atris ele eilir. (2) Aı 2. Uyu ve Uyusuzluk Setlerinin Belirlenesi: Uyu ve uyusuzluk setleriyle karar kuralları belirlenir. Bu karar kurallarına ayanarak eğer setleri oluşturulur. A= {a,b,c } bir izi alternatif setini gösterek üzere, uyululuk (C ab ) ve uyusuzluk (D ab ) setlerine göre eğer setinin oluşturulasına aşağıaki forülen yararlanılır. C ab j xaj xbj (3) Uyululuk seti (C ab ) hesaplanıktan sonra aşağıaki forül yarııyla uyusuzluk seti (D ab ) hesaplanır. Dab j xaj xbj j C ab (4) Aı 3. Uyululuk Matrisinin Oluşturulası: A a ile A b arasına uyu ineksi aşağıaki forül yarııyla hesaplanır. c ab w j jc ab (5) Uyu ineksi, A B en aha öneliir öneresinin tercih eiliğini gösterekteir ve aşağıaki gibi forüle eilir. c. C.. c 2,1,1 c c 1,2,2 c c c 1,3 2,3, c1, c 2,... Aı 4. Uyusuzluk Matrisinin Oluşturulası: A yı B ye tercih ete kararına uyusuzluk ola ihtialini gösteren atris için öncelikle (a,b) uyusuzluk ineksi hesaplanır. (6) ab ax v ax v aj jdab j v v jj,, ni bj nj (7) 215

7 Buraa, ve n ağırlıklanırılış noralize eğerlerin hesaplanasına kullanılaktaır. Uyusuzluk ineks seti kullanılarak uyusuzluk atrisi oluşturulur.. D.. 2,1,1 1,2,2 1,3 2,3, , 2,... Aı 5. Uyu İneks Matrisinin Belirlenesi: Menuniyet ölçü probleleri için uyu ineks atrisi aşağıaki forülle hesaplanır. (8) c a1 b c( a, b) / ( 1) Buraa, ortalaa baskın ineks tarafınan hesaplanan atrisi (E) aşağıa gösteriliği gibiir; (9) kritik eğerir. Boolean (10) Aı 6. Uyusuzluk İneks Matrisinin Belirlenesi: Menuniyetsizlik uyusuzluk ineksiyle hesaplanaktaır. a1 b ( a, b) ( 1) Uyusuzluk inex atrisi aşağıaki forül yarııyla belirlenekteir. Aı 7. Net Üst ve Alt Değerlerin Hesaplanası: c a ve a ; sırasıyla net üst ve alt eğerleri ifae etekteir. c a tü alternatifler için aha iyi, aha büyük veya aha fazla olan üst eğerlerin bir özetini sunaktaır. (13) Diğer taraftan, a alternatifler arasına en üşük eğeri gösterekteir. 4. Araştıraan Ele Eilen Bulgular Araştıraa, perakene sektörüne faaliyet gösteren bir işletenin enerji içeceği teini için başvuruğu ört tearikçi arasına seçi yapası uruuna hangi tearikçilerin iğerlerinen aha iyi urua oluğunu anlayabilek aacıyla ELECTRE yöntei ile tearikçi seçii yapılıştır. Tearikçi seçiine sırasıyla ört teel eğişken; aliyet, tesliat, kalite ve esneklik eğişkenleri kullanılıştır (Tablo 2). Değerlerin ve ağırlıkların belirlenesine, perakeneci işletee satın ala epartanına çalışan 15 uzanın görüşleri alınıştır. (11) (12) (14) 216

8 Tablo 2. Araştıraa Kullanılan Değişkenler Maliyet Tesliat Kalite Esneklik Tearikçi 1 0,20 0,9 0,1 0,86 Tearikçi 2 0,9 0,9 0,1 0,87 Tearikçi 3 0,11 0,9 0,5 0,89 Tearikçi 4 0,13 0,9 0,1 0,87 Ağırlıklar 0,5 0,2 0,2 0,1 Ele eilen verilere göre belirlenen karar atrisi ve ağırlıklar aşağıa gösteriliği gibiir; ELECTRE I yöntei ile tearikçi seçi probleinin çözüü yukarıa belirtilen aılara göre gösteriliştir; Aı 1. Matrisin Noralizasyonu ve Ağırlık Matrisi: (1) forülü yarııyla karar atrisi noralize eilerek stanart karar atrisi ele eiliştir. Benzer şekile iğer r ab eğerleri hesaplanarak aşağıaki karar atrisi ele eilir. Stanart karar atrisi ağırlıklarla çarpılarak ağırlıklanırılış atris ele eiliştir (forül 2). Aı 2. Uyu ve Uyusuzluk Setlerinin Belirlenesi: Uyululuk (C ab ) ve uyusuzluk seti (D ab ); (3). ve (4). forüller vasıtasıyla hesaplanaktaır. 217

9 O. Yavuz 5/4 (2013) Benzer şekile iğer Cab eleanları belirlenerek uyu ineksi ortaya konulur. Uyusuzluk seti; (4) forülü kullanarak belirlenir ve Dab nin eleanları ortaya konulur. Aı 3. Uyululuk Matrisinin Oluşturulası: (5) forülü kullanılarak belirlenen uyu ineksi eğerleri aşağıaki gibi hesaplanır. Diğer ineks eğerleri e hesaplanarak aşağıaki atris ele eilir (forül 6). Aı 4. Uyusuzluk Matrisinin Oluşturulası: (7) forülü kullanılarak uyusuzluk ineksi eğerleri belirlenir. Pay kısı: Paya kısı : 218

10 O. Yavuz 5/4 (2013) Diğer eğerlere benzer şekile hesaplanarak aşağıaki atris ele eilir (forül 8). Aı 5. Uyu İneks Matrisinin Belirlenesi: (9) forülü yarııyla uyu ineks atris eleanları için kritik eğer hesaplanır. 0,9+0,5+0,5+0,5+0,5+0,5+0,7)/(4(4-1))= 0,66 Krtitik eğerin hesaplanasınan sonra ise, (9) forülü yarııyla E atrisi oluşturulaktaır. Bu urua E atrisi aşağıaki gibiir (forül 10), Aı 6. Uyusuzluk İneks Matrisinin Belirlenesi: Uyusuzluk ineks atris belirleneen önce kritik eğerin belirlenesi gerekekteir (forül 11). 0,3+1+0, )/(4(4-1))= 0,56 219

11 O. Yavuz 5/4 (2013) Bu urua F atrisi aşağıaki gibiir (forül 12), Aı 7. Net Üst ve Alt Değerlerin Hesaplanası. Net üst eğerler ve net alt eğerler aşağıa Tablo 3 e gösteriliği gibiir, Tablo 3. Net En Üst ve Net En Alt Değerler Net En Üst Değer Net En Alt Değer Net En Üst Değer Sıralaası Net En Alt Değer Sıralaası Tearikçi 1 0,1 0, Tearikçi 2 1,1-2, Tearikçi 3-0,6-1, Tearikçi 4 0,6 2, Tablo 3, çalışa kapsaına eğerlenirilen perakeneci kuruluşun enerji içeceği tein ettiği tearikçilerin karşılaştırasını ortaya koyaktaır. Tearikçilerin en üst eğerleri ve en alt eğerleri ortaya konularak, en üst ve en alt eğerlere göre tearikçilerin öne sıraları belirtiliştir. Ele eilen sonuçlara göre, net en üst eğerler ikkate alınığına; Tearikçi 2 işlete açısınan en öneli tearikçi olarak görülekteir. Tearikçi 2 yi sırasıyla; Tearikçi 4, Tearikçi 1 ve Tearikçi 3 izleekteir. Net en alt eğerler ele alınığına ise; Tearikçi 2 en öneli tearikçi iken, sırasıyla Tearikçi 3, Tearikçi 1 ve Tearikçi 4 iğer tearikçiler olarak belirleniştir. Uzanlaran ele eilen bilgiler eğerleniriliğine görüleceği üzere, tearikçilerin tesliat, kalite ve esneklik eğişkenleri birbirine yakın sonuçlar veriştir. Fakat, aliyet eğişkeni açısınan bir eğerlenire yapılığına, Tearikçi 2 nin iğer tearikçilere göre çok aha avantajlı konua oluğu görülekteir. Sonuç olarak, perakeneci işlete açısınan enerji içeceği tearikine utlaka Tearikçi 2 iğer tearikçilere göre ön plana yer alalıır. 220

12 Sonuç ve Tartışa O. Yavuz 5/4 (2013) Tearik zinciri yönetii tearikçiler, tearikçilerin tearikçileri, üreticiler, ontajcılar, ağıtıcılar, perakeneciler ve üşterileren oluşaktaır. Perakeneci kuruluşlar ise; üşteriler ile ağıtıcılar ya a üreticiler arasına yer alaktaır. Dolayısıyla üreticiler, ontajcılar veya ağıtıcılar perakeneci kuruluşların tearikçileri konuuna yer alaktaır. Ülkeize ve ünyaa tüketi allarının üşterilere ulaşasına perakenecilerin önei üşünülüğüne, perakeneciler açısınan a tearikçilerin önei ortaya çıkaktaır. Tearik zinciri içerisine yer alan bütün payaşların birbiri ile yakınan ilişki içerisine oluğu üşünülüğüne, işletelerin tearikçilerle işbirliğine ayalı ilişkilerini sürekli geliştireleri gerektiği görülekteir. Tearikçilerle ilişkiler ise, perakene sektörüne faaliyet gösteren işleteler açısınan tearikçi sayısının ve ürün çeşiinin fazla oluğu üşünülüğüne son erece zorur. Bu neenle, işleteler tearikçilerini seçerken bir takı eğişkenlere göre seçi yapalı ve bu eğişkenler ölçüsüne ilişkilerini geliştireliirler. Tearikçi seçi sürecine kullanılan eğişkenler, geçiş çalışalar inceleniğine finansal ve finansal olayan eğişkenler olarak karşııza çıkaktaır. Çalışaların bir kısı saece finansal verilere ayalı eğişkenleri kullanırken, bir kısı saece finansal olayan eğişkenlere göre seçi işlei yapaktaırlar. Çalışaların bir kısı saece teel eğişkenler açısınan karşılaştıra işlei yaparken, bir kısı teel eğişkenlere ait alt eğişkenlere göre sınıflanıra yapaktaırlar. Bu çalışaa, araştıra saece teel eğişkenler üzerinen gerçekleştiriliş olup, aliyet gibi finansal verilere ayalı eğişkenler yanına kalite, tesliat ve esneklik gibi finansal olayan eğişkenlere göre e analiz yapılıştır. Çalışaa, ülkeize perakene sektörüne faaliyet gösteren ve ulusal gıa zincirine sahip olan bir işletenin satın ala epartanına yer alan uzanların görüşlerine ayanarak, belirtilen eğişkenler açısınan tearikçi seçi süreci eğerleniriliştir. Uzanların veriş olukları cevaplar oğrultusuna aliyet, kalite, tesliat ve esneklik teel eğişkenleri açısınan enerji içeceği tein een tearikçilerin öne üzeyleri sıralanıştır. Tearikçilerin seçiine çok boyutlu karar yöntelerinen ELECTRE I yöntei tercih eiliştir. ELECTRE I yöntei, çok boyutlu bir karar vere yöntei olup, alternatifler arasına hangisinin iğerlerine göre aha üstün oluğunu ortaya koyan nicel bir analiz yönteiir. Yöntee, uzanların verikleri cevaplar karar atrisi üzerine gösterilerek uyu ve uyusuzluk atrisleri ile sonuca giilekteir. Uyu ve uyusuzluk atrislerinin veriği sonuçlara göre, net en üst eğerler ve net en alt eğerler belirlenerek, tearikçiler eğerlenirilekteir. Çalışaa, perakeneci işleteye enerji içeceği tearik een ört tearikçien Tearikçi 2; en üst eğerler ve en alt eğerler açısınan işletenin en öneli tearikçisi olarak belirleniştir. Finansal olayan eğişkenler eğerleniriliğine, enerji içeceği tearik een işleteler açısınan öneli farklılıklar görüleiştir. Ancak, aliyet eğişkeni açısınan uzanların verikleri cevaplara göre, Tearikçi 2; iğer tearikçilere göre aha üstün urua görülekteir. Dolayısıyla, perakeneci işletenin Tearikçi 2 ile işbirliğine ayalı ilişkilerini utlaka geliştiresi gerektiği sonucuna ulaşılıştır. 221

13 Çalışanın sınırlılıklarını ise, saece bir işletenin satın ala uzanları üzerine gerçekleştiriliş olası oluşturaktaır. Bu uruun teel sebebi olarak, iğer işletelerin uzanlarına başvurulasına rağen iğer işleteleren geri önüşü oranının üşük olası gösterilekteir. Bunan sonra yapılacak çalışalara ülkeize faaliyet gösteren iğer perakenecilerine analize ahil eilesi sağlanabilir. Ayrıca, ELECTRE I yöntei çeşitli analiz yönteleriyle birlikte eğerlenirilerek sonuçlar karşılaştırılabilir. KAYNAKÇA Ayers, J. B., Oegaar, M. A., (2008). Retail Supply Chain Manageent, Taylor & Francis Group, LLC. Beaon, B., M., (1998). Supply chain esign an analysis: oels an ethos, International Journal of Prouction Econoics, Vol. 55, No. 3, ss Bharawaj, N., (2004). Investigating the ecision criteria use in electronic coponents procureent, Inustrial Marketing Manageent, 33, ss Chen,CT., Lin, CT, Huang, SF., (2006). A fuzzy approach for supplier evaluation an selection in supply chain anageent, International Journal of Prouction Econoics, Volue 102, Issue 2, ss Çelebi, D., Bayraktar, D., (2008). An integrate neural network an ata envelopent analysis for supplier evaluation uner incoplete inforation, Expert Systes with Applications, 35, ss Ersoy, M. S., Ersoy, A., (2011). Üreti Ve İşleler Yönetii, İaj Yayınları. 2. Baskı, Ankara. Figueira, J., Mousseau, V., Roy, B., (2005). ELECTRE Methos. Multiple Criteria Decision Analysis: State of The Art Surveys. Springer New York, Ghosypour S.,H., O Brein, C., (1998). A ecision support syste for supplier selection using an integrate analytic hierarchy process an linear prograing, Int. J. Prouction Econoics, Vol.56-57, ss Kahraan, C., Cebeci, U., Ulukan, Z, (2003). Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP, Logistics Inforation Manageent, Vol 16, Iss 6, ss Kuo, R.J., Wang, Y.C., Tien, F.C., (2010). Integration of artificial neural network an MADA ethos for green supplier selection, Journal of Cleaner Prouction, 18, ss Pang, J., Zhang, G., Chen, G., (2011). Electre I ecision oel of reliability esign schee for coputer nuerical control achine, Journal of Software, Vol. 6, No. 5, ss Roy, B., (1991). The outranking approach an the founations of electre ethos, Theory an Decision, Vol:31, ss TCMB, 222

14 Tseng, M.L., Chiang, J.H., Lan, J.W., (2009). Selection of optial supplier in supply chain anageent strategy with analytic network process an choquet integral, Coputers & Inustrial Engineering, 57, ss Türer, S., Ayvaz, B., Bayraktar, D., Bolat, B., (2008). Tearikçi eğerlenire süreci için bir yapay sinir ağı yaklaşıı: gıa sektörüne bir uygulaa, Enüstri Mühenisliği Dergisi, YA/EM 2008 Özel Sayısı, Cilt: 20 Sayı: 2, ss Vera, R., Pullan, M.,E., (1998). An analysis of the supplier selection process, Oega, Int. J. Mgt Sci. Vol. 26, No. 6, ss Wang, JW., Cheng, CH., Cheng, HK., (2009). Fuzzy hierarchical TOPSIS for supplier selection, Applie Soft Coputing, 9, ss Wu, D., (2009). Supplier selection: A hybri oel using DEA, ecision tree an neural network, Expert Systes with Applications, 36, ss allresults,

15 Supplier Selection Process Using ELECTRE I Decision Moel an an Application in the Retail Sector Oğuzhan YAVUZ Gazi University, Faculty of Econoics an Ainistrative Sciences, Business Departent, Ankara, Turkey oyavuz@gazi.eu.tr Extensive Suary Introuction Supplier chain anageent is the ain topic for the business anageent, nowaays. There are soe activities, which have to be ecie by the supply chain anagers such as supply chain perforance, supplier selection, anageent inforation systes an ata ining etc. Supplier selection an evolution are ecisions of strategic iportance to copanies. Suppliers are the venors who provie raw etarials, coponents an services that a copany cannot self provie. The selecting supplier process ainly involves evaluation of ifferent alternative suppliers base on ifferent criteria. This process is affecte by ifferent financial an non-financial criteria incluing costs, quality, elivery an flexibility. In this stuy, the supplier selection proble was iscusse in orer of iportance between energy rinks suppliers of foo business in the retail sector, an costs, quality, elivery an flexibility variables were analyze to select suppliers using ELECTRE (The Eliiniation an Choice Translating Reality) I etho. Methos an Finings The ELECTRE etho was use to analyze the ata of a ecision atrix to rank a set of alternatives. ELECTRE etho reflect the oinance of relations aong alternatives by outranking relations. It is possible that the alternatives can be copare by these outranking relations built in this way. Different ELECTRE etho, concorance an iscorance inexes are two types of inices pair-wise coparison between alternatives in ELECTRE I. The coputation flow process of ELECTRE I etho (Pang, Zhang an Chen, pp. 897,897) an the results of this stuy are state in seven steps; Step 1. Noralization of atrix an weighte atrix: Consiering concepts on the interval nubers of ecision atrix, the noralize atrix of Rij = [rij ] is calculate an the weighte atrix epens on noralize atrix assigne to it is given by: 224

16 O. Yavuz 5/4 (2013) Step 2. Ascertainent of concorance an iscorance interval sets: The concorance interval set is applie to escribe the oinance query an the iscorance interval set is opposite of it. The concorance an iscorane interval sets are given by; Step 3. Calculation of the concorance interval atrix: The concorance interval inex (Cab) between Aa an Ab can be obtaine using following equation an the concorance interval atrix can be forulate as follows: c ab w j j C ab Step 4. Calculation of the iscorance interval atrix: First, we consier the iscorance inex of (a,b). Then, using iscorance interval inex sets, we can obtain iscorance interval atrix as: ax v aj v bj ab j D ab ax v j v nj j J,, n I Step 5. Deterine the concorance inex atrix: The concorance inex atrix for satisfaction easureent proble can be written as follows an Boolean atrix (E) is given by: c c(a, b) / ( 1) a 1 b Step 6. Deterine the iscorance inex atrix: On the contrary, the preference of issatisfaction can be easure by iscorance inex, an base on the iscorance inex entione above, the iscorance inex atrix (F) is given by: 225

17 O. Yavuz 5/4 (2013) ( a, b ) a 1 b ( 1) Step 7. Calculate the net superior an inferior value: Let ca an a be the net superior an net inferior value respectively. ca sus together the nuber of copetitive superiority for all alternatives, an the ore an bigger, the better. The ca is given by (Table 1): On the contrary, a is use to eterine the nuber of inferiority ranking the alternatives (Table 1): Conclusions an Discussions There are several results of this stuy to select supplier accoring to costs, quality, elivery an flexibility variables using ELECTRE I etho. First, The Supplier 2 is the ore iportant copany, who supply energy rinks, accoring to the net superior an net inferior value than the other suppliers for the retailer copany. Consiering variables which are efine by the experts, non-financial variables have the sae results of four copanies, but, The Supplier 2 has great avantages consiering the variables costs. The conclusion of this stuy is that the suppliers can be selecte by ELECTRE I etho an the retailer copany shoul continue to establish goo relations. 226