Hareket Sistemi Organ ve Yapılarının Temel Bilgileri

Transkript

1 Öğr.Gör.Dr. Nurullah YÜCEL Sağlık Bilimleri Fakültesi İş Sağlığı ve Güvenliği Bölümü Temel Anatomi ve Fizyoloji Dersi SBF 122

2 HAREKET SİSTEMİ ORGANLARI Kemikler Eklemler Kaslar BÖLGELERE GÖRE HAREKET SİSTEMİ Baş ve Boyun Bölgesi Göğüs Bölgesi Omuz Bölgesi Kol ve Ön Kol Bölgesi El Bileği ve El Bölgesi Bel Bölgesi Kalça Bölgesi Diz Bölgesi Ayak Bileği ve Ayak Bölgesi

3 HAREKET SİSTEMİ ORGANLARI Kemikler Eklemler Kaslar

4 Hareket Sistemi Hareket sistemi, (Systema Locomotorium) insan vücuduna şekil veren ve ona hareket etme imkânı sağlayan bir sistemdir. Hareket sistemi Kemik Eklem ve Kaslardan oluşur.

5 Hareket Sistemi Kemikler ve eklemler hareket sisteminin pasif elemanlarıdır Kaslar ise hareket sisteminin aktif elemanları olup kemik ve eklemlere etki ederek vücudun hareketini sağlar

6 Hareket Sistemi Vücudun dik durmasını sağlar Organları korur ve desteklik sağlar Kaslara ve diğer organlara tutunma ortamı oluşturur Vücuda şekil verir Kaslarla birlikte vücudun hareketini sağlar Vücudun ihtiyacı olan kasiyum, magnezyum ve fosfor gibi temel mineralleri depo eder Kan hücrelerinin üretilmesini sağlar

7 Kemikler

8 Kemikler Kemikleri inceleyen bilim dalına, osteologia (osteoloji) denir. Latincede, os kemik, ossa ise kemikler anlamındadır. Uzun Kemikler: (Ossa Longum) Kısa Kemikler: (Ossa Brevia) Yassı Kemikler: (Ossa Plana) Düzensiz Kemikler: (Ossa İrregülare) Susamsı Kemikler: (Ossa Sesamoidea) Havalı Kemikler: (Ossa Pneumaticum)

9 Kemikler - Uzun Kemikler: (Ossa Longum) Boyları uzun olan silindirik görünümlü kemiklerdir. Boyu eninden fazla olan kemiklerdir. Femur (En uzun kemik) Humerus Radius Ulna Tiba Fibula

10 Kemikler - Uzun Kemikler: (Ossa Longum) Boyları uzun olan silindirik görünümlü kemiklerdir. Boyu eninden fazla olan kemiklerdir. Femur (En uzun kemik) Humerus Radius Ulna Tiba Fibula

11 Kemikler - Kısa Kemikler: (Ossa Brevia) Uzunluğu, genişliği ve kalınlığı birbirine eşit olan kemiklerdir El bileği kemikleri Ayak bileği kemikleri

12 Kemikler - Yassı Kemikler: (Ossa Plana) İnce, yassı ve kavisli kemiklerdir. Kafatası kubbesi kemikleri (alın kemiği, duvar kemiği, şakak kemiği, artkafa kemiği) Sacpula Kaburgalar, Coxae

13 Kemikler - Yassı Kemikler: (Ossa Plana) İnce, yassı ve kavisli kemiklerdir. Kafatası kubbesi kemikleri (alın kemiği, duvar kemiği, şakak kemiği, artkafa kemiği) Sacpula Kaburgalar Coxae

14 Kemikler - Düzensiz Kemikler: (Ossa İrregülare) Uzun, kısa ve yassı kemik tiplerinden herhangi birine uymayan, belli bir şekli olmayan kemiklerdir. Düzensiz kemikler baskılara karşı son derece sağlam kemiklerdir. Vertebra lar Mandibula (Alt çene) kemiği Maxilla (Üst çene) kemiği

15 Kemikler - Düzensiz Kemikler: (Ossa İrregülare) Uzun, kısa ve yassı kemik tiplerinden herhangi birine uymayan, belli bir şekli olmayan kemiklerdir. Düzensiz kemikler baskılara karşı son derece sağlam kemiklerdir. Vertebra lar Mandibula (Alt çene) kemiği Maxilla (Üst çene) kemiği

16 Kemikler - Susamsı Kemikler: (Ossa Sesamoidea) Bazı tendonlar ile kasları kemikleri bağlayan fibröz bağlar içinde bulunan kemiklerdir. Patella (Diz kapağı) kemiği

17 Kemikler - Havalı Kemikler: (Ossa Pneumaticum) İçerisinde hava dolu boşluklar Bulunan kemiklerdir. Burnun çevresinde yer alan ) kemiklerin içerisinde yer alan hava boşlukları sinüs olarak isimlendirilir. Sağ ve sol tarafta dörder adet olmak üzere toplam sekiz sinüs bulunur

18 Kemikler - Havalı Kemikler: (Ossa Pneumaticum) ) Maksilla kemiği (yanak sinüsleri) Frontal kemik (alın sinüsleri) Etmoid kemik (gözler arasındaki önde ve arkada yer alan sinüsler) Sfenoid kemik (en geride, kafa içindeki sinüs) olarak isimlendirilir

22 Kemikler - Havalı Kemikler: (Ossa Pneumaticum) )

23 Kemiğin Yapısı ) Uzun kemiklerin ortadaki uzun kısmına, diafiz denir. Gövdenin içinde cavitas medullaris denen kemik iliği boşluğu vardır. Kemik iliği boşluğunu çevreleyen kemik doku kompakt (sert) yapıdadır.

24 Kemiğin Yapısı Bu boşlukta sarı kemik iliği (medulla ossium flava) bulunur. Sarı kemik iliği yağdan zengin, bağ doku yapısındadır. Vücudun aşırı oksijensiz kaldığı, kan kaybına uğradığı dönemlerde kan hücreleri üretebilecek yapıya sahiptir. Diafizin kemik iliği boşluğu, endosteum denen zarla kaplıdır.

25 Kemiğin Yapısı Uzun kemiğin gövdeye göre daha geniş olan uç kısımlarına, epifiz denir. Epifiz spongioz yapıdadır. Buradaki gözeneklerde bulunan kırmızı kemik iliğinde kan hücreleri üretilir.

26 Kemiğin Yapısı Epifizde diğer kemiklerle bağlantıyı sağlayan eklem yüzleri vardır. Eklem yüzü dışında kalan yerleri periost sarar. Diafizin epifize komşu olan bölümüne ise metafiz denir. Burada, erken gelişme döneminde boyca büyümeyi sağlayan epifiz kıkırdağı yer alır. Epifiz kıkırdağı, zamanla kemikleşerek boyca büyüme sona erer.

27 Kemiğin Yapısı Kıkırdak Uzun kemiklerin eklemlere bakan kısmında bulunan esnek yapılardır. Hareket etme sırasında kemik başlarının aşınmasını önler. Büyüme sürecinde uzun kemiğin boyuna doğru büyümesini sağlar.

28 Kemiğin Yapısı Kıkırdak Bundan başka burun ucu, soluk borusu ve kulak kepçesinin yapısında da kıkırdak bulunur. Soluk borusundaki kıkırdak halkalar soluk borusunun sürekli olarak açık kalmasını sağlar.

29 Eklemler

30 Eklemler İskelet sistemini meydana getiren en az iki veya daha fazla kemiği Birleştiren anatomik yapıya, eklem (articulatio- art.) denir Eklemleri inceleyen bilim dalına, arthrologia (artroloji) denir

31 Eklem Çeşitleri A- Oynamaz Eklemler (Synarthrosis, Sinartroz) B- Yarı Oynar Eklemler (Amphiartrosis, Amfiartroz) C- Oynar Eklemler (Diarthrosis)

32 A- Oynamaz Eklemler (Synarthrosis, Sinartroz) Eklem yüzleri arasında boşluk yoktur. Eklemi oluşturan kemikler birbirlerine fibröz bir doku aracılığıyla bağlanmıştır.

33 A- Oynamaz Eklemler (Synarthrosis, Sinartroz) 1- Sutura Kemiklerin birbirleriyle yaptığı dikiş tarzı eklemlerdir Yalnız kafatasında görülen eklemlerdir

34 A- Oynamaz Eklemler (Synarthrosis, Sinartroz) 2- Gomphosis: (gomfozis) Eklem yüzlerinden biri oyuk, diğeri bu oyuğa giren koni şeklindedir Mandibula ve maksillada diş çukurları (alveoli dentales) ile dişler arasında görülen özel bir eklem tipidir

35 A- Oynamaz Eklemler (Synarthrosis, Sinartroz) 3- Syndesmosis: (sindesmozis) Bu eklem tipinde kemikler birbirine fibröz bağlar aracılığıyla bağlanmıştır. Tibia ve fibulanın alt uçta, birbiriyle yaptığı eklemi buna örnek verebiliriz..

36 B- Yarı Oynar Eklemler (Amphiartrosis, Amfiartroz) Ekleme katılan kemik yüzleri arasında boşluk yoktur Eklem yüzleri arasında hyalin kıkırdak veya fibrökartilaginöz doku bulunur Bundan dolayı kartilaginöz eklemler de denir Bu eklemlerin hareket yetenekleri kısıtlıdır

37 B- Yarı Oynar Eklemler (Amphiartrosis, Amfiartroz) 1- Syncondrozis: (Sinkondrozis) Kemikler arasında hyalin kıkırdak bulunur Örneğin: Kostalar ile sternum arasındaki eklem.

38 B- Yarı Oynar Eklemler (Amphiartrosis, Amfiartroz) 2- Symphysis: (Simfizis) Eklem yüzleri arasında fibröz kıkırdaktan yapılı, yassı ve geniş bir discus (disk) bulunur Kemikler sıkıca birbirine bağlanmıştır. Omurlar arası eklemler

39 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) a- Eksensiz Eklemler b- Tek Eksenli Eklemler c- İki Eksenli Eklemler d- Çok Eksenli Eklemler

40 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) Plana Eklem a- Eksensiz Eklemler (Art. plana-düz eklemler) Eklem yüzleri düzdür. Belli bir eksenleri yoktur. Sınırlı kayma hareketi yapabilirler. El bileği kemikleri (ossa carpi) ve Ayak bileği kemiklerinin (ossa tarsi) birbirleri ile yaptığı eklemler

41 Trokoid Eklem (Art. trochoidea-silindirik eklem) C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) Eklem yüzlerinden biri silindir şeklinde, diğeri buna uyacak şekildedir. Sadece vertikal eksende rotasyon hareketleri (içe, dışa, sağa, sola rotasyon) yapabilir. Radius başı ile ulna arasındaki eklem Birinci boyun omuru atlas ile Hareket Sistemi b- Tek Eksenli Eklemler aksisin dens denilen çıkıntısı arasındaki eklemler

42 Ginglimus Eklem C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) (Ginglymus, art. trochlearis-menteşe eklem) Eklem yüzlerinden biri makara, diğeri bu makarayı içine alacak şekildedir. Bu eklem, transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapabilir. Hareket Sistemi b- Tek Eksenli Eklemler Humerus ile ulna arasındaki eklemi, Falankslar arasındaki eklemleri, Ayak bileği eklemini örnek verebiliriz

43 Ginglimus Eklem C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) (Ginglymus, art. trochlearis-menteşe eklem) Eklem yüzlerinden biri makara, diğeri bu makarayı içine alacak şekildedir. Bu eklem, transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapabilir. Hareket Sistemi b- Tek Eksenli Eklemler Humerus ile ulna arasındaki eklemi, Falankslar arasındaki eklemleri, Ayak bileği eklemini örnek verebiliriz

44 Ginglimus Eklem C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) (Ginglymus, art. trochlearis-menteşe eklem) Eklem yüzlerinden biri makara, diğeri bu makarayı içine alacak şekildedir. Bu eklem, transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapabilir. Hareket Sistemi b- Tek Eksenli Eklemler Humerus ile ulna arasındaki eklemi Falankslar arasındaki eklemleri Ayak bileği eklemi

45 Sellar Eklem (Art. sellaris-eyerimsi eklem) C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) Ekleme katılan her iki eklem yüzünde de hem konkavlık, hem konvekslik vardır. Eyer şeklindedir. Hareket Sistemi c- İki Eksenli Eklemler Bu eklemler sagittal eksende abduksiyon ve adduksiyon, transvers eksende fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapar. Bu eklem tipine el bile kemiklerinden trapez kemik ile birinci metakarpinin yaptığı eklemi

46 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) c- İki Eksenli Eklemler Kondiloid Eklem (Art. condylaris) Eklem yüzlerinden birinde konveks kondil, diğerinde bu çıkıntıya uyumlu eklem yüzü vardır. Fleksiyon, ekstansiyon, abduksiyon, adduksiyon, çok az da rotasyon yapabilir. Diz, eklemi bu eklem tipinin tipik örneğidir.

47 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) c- İki Eksenli Eklemler Elipsoid Eklem (Art. ellipsoidea) Kondiloid eklemin bir çeşididir. Eklem yüzlerinden biri konveks, oval biçimdedir. Diğeri bu oval yüzü içine alacak şekilde çukurdur. Bu eklem sagittal eksende abduksiyon, adduksiyon, transvers eksende fleksiyon, ekstansiyon hareketleri yapabilir. Oksipital kemikle atlas arasındaki eklemi, metacarpilerle falankslar arasındaki eklemleri ve el bileği eklemini

48 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) d- Çok Eksenli Eklemler Sferoid Eklem (Art. spheroidea-küresel eklem) Eklem yüzlerinden biri küre şeklinde yuvarlak, diğeri bu küreyi içine alacak şekilde çukurdur

49 C- Oynar Eklemler (Diarthrosis) d- Çok Eksenli Eklemler Sferoid Eklem (Art. spheroidea-küresel eklem) Vücudun en hareketli eklemleridir Her üç ekseni kullanarak tüm açısal hareketleri yapabilir. Omuz eklemi Kalça eklemi

50 Eklem Hareketleri Eklemler bu hareketleri üç eksen etrafında yapabilir Transversal eksende fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri, Sagittal eksende abduksiyon ve adduksiyon hareketleri, Vertikal (dikey) eksende rotasyon hareketleri yapılabilir

51 Eklem Hareketleri Fleksiyon Bükülme, eklemi oluşturan kemik arasındaki açının küçülmesidir. Ön kolun, kol üzerine doğru bükülmesi

52 Eklem Hareketleri Ekstansiyon Gerilme, eklemi oluşturan kemikler arasındaki açının büyümesidir. Fleksiyon haline getirilen ön kolun eski haline gelmesi Yumruk halindeki elin parmaklarının açılması

53 Eklem Hareketleri Abduksiyon Orta hattan uzaklaşma hareketidir. Ekstremitelerin gövdeden uzaklaştırılması, Parmakların birbirinden uzaklaştırılması gibi.

54 Eklem Hareketleri Adduksiyon Abduksiyon hareketinin tersidir. Orta hatta yaklaştırma hareketidir. Ekstremitelerin gövdeye yaklaştırılması, Açılan parmakların birleştirilmesi gibi.

55 Eklem Hareketleri Pronasyon İçe dönme hareketi

56 Eklem Hareketleri Supinasyon Dışa dönme hareketi

57 Eklem Hareketleri Sirkümdiksiyon Eklemin bir nokta etrafında dairesel dönme hareketidir.

58 Oynar Eklemin Yapısı 1- Eklem Yüzü: (Facies articularis) 2- Eklem Kıkırdağı: (Cartilago articularis) 3- Eklem Kapsülü: (Capsula articularis) 4- Eklem Boşluğu: (Cavitas articularis) 5- Eklem Bağları: (Ligamenta articularis)

59 Oynar Eklemin Yapısı 1- Eklem Yüzü: (Facies articularis) Genellikle eklemi oluşturan kemiklerin eklem yüzleri birbirine uyacak şekildedir. Örneğin: Bir eklem yüzü konveks (dış bükey) ise diğeri onu içine alacak şekilde konkavdır. (iç bükey, çukur) Eklem yüzlerinde uyumsuzluk olduğunda, uyumu sağlayacak bazı yapılar devreye girer..

60 A- Discus articularis: Oynar Eklemin Yapısı Eklem boşluğunu ikiye ayıran, yuvarlak şekilli fibro-kartilaginöz oluşumlardır. Dış yüzleri eklem kapsülüne yapışıktır. Pozisyon ve yer değiştirme özellikleri sayesinde eklem yüzlerinin uyumunu sağlar ve çeşitli hareketlerin yapılmasına zemin hazırlar. Alt çene eklemini örnek verebiliriz.. Hareket Sistemi 1- Eklem Yüzü: (Facies articularis)

61 B- Meniscus articularis: Eklem içinde bulunan hilal şeklinde yapılardır. Eklem kapsülüne yapışan dış kısmı kalın, iç kısmı incedir. Oynar Eklemin Yapısı Hareket esnasında yer ve şekillerini bir miktar değiştirebilir. Diz eklemindeki iki adet menisküsü örnek verebiliriz.. Hareket Sistemi 1- Eklem Yüzü (Facies articularis)

62 Eklem yüzleri, 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdakla kaplıdır. Hyalin kıkırdak, ekleme uygulanan kuvvetin şiddetine göre incelerek yüzeyi genişletir ve kuvvetin etkisini azaltarak eklemi korur. Kuvvet kesilince, eski haline döner. Eklem kıkırdağında sinir ve damar Hareket Sistemi Oynar Eklemin Yapısı 2- Eklem Kıkırdağı: (Cartilago articularis) bulunmaz, synovia sıvısından beslenir.

63 Eklem yüzünü içine alacak şekilde, eklem boşluğunu çevreleyen iki tabakalı örtüdür. Hareket Sistemi Oynar Eklemin Yapısı 3- Eklem Kapsülü: (Capsula articularis) Kapsülün dış yüzü fibröz zar (membrana fibrosa) ile kaplıdır.

64 İç yüzde ise synovial zar (membrana synoviale) bulunur. Synovial membran: Eklem yüzlerini kayganlaştıran, eklem kıkırdağını besleyen synoviayı salgılar. Gereğinde resorbe eder. (geri emilim) Oynar Eklemin Yapısı Synovia yumurta akına benzer kıvam, renk ve akışkanlıktadır. Yaklaşık 0,5 ml dir.. Hareket Sistemi 3- Eklem Kapsülü: (Capsula articularis)

65 Eklem kapsülü; ekleme katılan kemikleri birbirine bağlayarak dış ortama kapalı eklem Oynar Eklemin Yapısı boşluğu oluşturur, eklemi dış etkilerden korur ve gereksiz, riskli hareketleri sınırlar.. Hareket Sistemi 3- Eklem Kapsülü: (Capsula articularis)

66 Oynar Eklemin Yapısı 4- Eklem Boşluğu: (Cavitas articularis) Eklem yüzleri arasında kalan, eklem aralığının kapsül ile dıştan çepeçevre kapatılması ile oluşur. Boşlukta synovia denen eklem sıvısı vardır.

67 Kemikleri birbirine bağlayan, kapsülü destekleyen fibröz yapılardır. Eklemi korur, destekler. Oynar Eklemin Yapısı Oynar eklemlerin iç ve dış bağları vardır. Eklemin aşırı gerilmelerinde bağlarda yırtılmalar olabilir. Hareket Sistemi 5- Eklem Bağları: (Ligamenta articularis)

68 Kaslar

69 Kaslar İnsan vücudunun en önemli özelliklerinden biri hareket edebilme yeteneğidir. Vücudun hareket edebilmesi çalışması gerekir. Kaslar, hareket sisteminin en aktif öğesini oluşturur. İnsan vücudunda 600 den fazla iskelet kası vardır. Bunlara iç organların yapısındaki kasları da eklersek vücut ağırlığının %35-45 ini kaslar oluşturur.

70 Kaslar

71 Kaslar Hareket, kasların en başta gelen fonksiyonudur. İskelet sistemi, kasların yardımıyla vücudun hareketini sağlar. İskeletin üzerine yapışarak vücuda şekil verir. İskelet kasları, kasılma esnasında ısı oluşturur. (Vücut ısısının %85 ini kaslar oluşturur. ) İç organların yapısında bulunan kaslar (kalp, dolaşım, solunum, sindirim, üriner, genital sistem, göz) bu organların önemli fonksiyonlarını yapmasını ve organizmanın düzenli olarak çalışmasını sağlar.

72 İskelet Kası Bol damarlı ve sinirli bir yapıya sahip olan iskelet kası, demetler halinde ve bir kılıfla sarılmış olarak bulunur. Bu kılıflar bulundukları yere göre adlandırılır. Çizgili kasları yapısı çok sayıda kas lifinden oluşur

73 İskelet Kası Her bir kas lifini saran gevşek bağ dokusuna, endomisyum denir Kas lifleri bir araya gelerek kas lifi demetlerini (fasikül) oluşturur. Kas lifi demetlerini saran bağ dokusuna, perimisyum denir Kasın tümünü saran gevşek bağdokusuna epimisyum denir Epimisyumun üstünü ise fascia örter

74 İskelet Kaslarının Yardımcı Elemanları Tendon Fascia-fasya Bursae Vagina tendinis

75 İskelet Kaslarının Yardımcı Elemanları Tendon Kasların kemiklere tutunmasını sağlayan bağ dokudan oluşmuş, sert beyaz yapıdır. Tendonlar kasların sonlanma noktalarında bulunur. Kasılma yetenekleri yoktur.

76 İskelet Kaslarının Yardımcı Elemanları Fascia Epimisyumun üstünde, kasların üzerini örten, kasları koruyan, kas tellerini bir arada toplu olarak tutan, bağ dokudan yapılmı, parlak gümüş renginde zardır.

77 İskelet Kaslarının Yardımcı Elemanları Bursae Tendonlarla kemikler arasında bulunan, içi sıvı dolu kaygan keselerdir. Bursalar kas ve tendonların kolay kaymalarını sağlayarak fonksiyonlarını kolaylaştırır.

80 İskelet Kaslarının Yardımcı Elemanları Vagina tendinis Tendonların çevresini saran iki yapraklı, içi synovia dolu keselerdir.

81 Kaslar Sinerjist kaslar: Bir ekleme aynı yönde etki yapan, aynı hareketin yapılmasını sağlayan kaslardır. Antagonist kaslar: Bir ekleme aksi yönde etki yapan, farklı hareketlerin yapılmasına İmkan sağlayan kaslardır.

82 Kaslar Sinerjist kaslar: Bir ekleme aynı yönde etki yapan, aynı hareketin yapılmasını sağlayan kaslardır. Antagonist kaslar: Bir ekleme aksi yönde etki yapan, farklı hareketlerin yapılmasına İmkan sağlayan kaslardır.

83 Kaynaklar Sistemi.pdf

84 Kaynaklar