ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-I 5.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski DOĞU Akad-Babil-Elam

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-I 5.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski DOĞU Akad-Babil-Elam

2 Sümer Uygarlığı nın ÇÖKÜŞÜ Sümerlerin bölgedeki hakimiyeti AKADLAR tarafından sonlandırılmıştır. Bağımsız SİTE ler dönemi kapanarak MERKEZİYETÇİ bir yönetim ortaya çıkar. Aşağı Mez.da MÖ.2340 larda Sami kökenli kral SARGON dönemi başlar. Sami unsuru anlaşma ve ticari metinlerin içerisinde fazlaca yer bulur. Sümerler bir süre daha AKAD egemenliği altında yaşar. Ur-Namnu adlı UR valisi eski SÜMER topraklarını yeniden bir araya getirerek başkenti UR olan III.UR HANEDANLIĞI nı kuracaktır. Amor ve Elam kökenli işgalciler tarafından Sümer Uygarlığı tamamen son bulur.

3 AKADLAR (M.Ö ) Sümer hakimiyeti Orta Mezopotamya da Asur ve Babil krallıklarının öncüsü SAMİ kökenli krallar dönemi ile el değiştirir. Bütün Sümer ülkesini ele geçiren SARGON M.Ö larda Aşağı Mezopotamya da ilk merkezi devleti (imparatorluk) kurdu. SARGON (M.Ö ) Şarru-kin (sepet-çocuk miti) Sazdan yapılmış bir sepet içinde FIRAT nehrine bırakılır, bir su satıcısı tarafından bulunur. Sedir Ormanları ve Gümüş Dağlarına ulaşaraktan ülkesinin kereste ihtiyacını buralardan sağlamıştır. Amanus Dağları nı aşıp Anadolu içlerine Alaşiya ve hatta Girit e kadar ilerlediği kayıtlarda geçmektedir. Kültepe ve Boğazköy tabletlerinde Sargon için şu tanım kullanılır. Savaşın Kralı=şar-tamhari Acemhöyük PURUŞHANDA 3 denize de hakim ilk kişidir.

4 I.SARGON SARRUKIN (M.Ö ) Akkad(e) bugünkü Bağdat güneyinde Doğu Samililerin merkezi olan bir yerleşimin adıdır. Sargon Sümer kralı Lagalzaggesi ye karşı mücadele etmiştir. Suriye-Lübnan-Toroslar-Küçük Asya askeri seferleri İLK DÜNYA HAKİMİ olarak anılmasını sağlar. GÖĞÜN DÖRT YANININ HAKİMİ DÜNYA İMPARATORLUĞU VE TANRI KRALLIĞI Bağımsız SİTE ler dönemi kapanmaktadır. İlk düzenli ordu kuruldu. Ninive kenti 8. yy kaynakları. En önemli kentleri: Akad (Agade) kenti, Kiş, Ninive ve Babil Sargon un Rimuş ve Maniştuşu adlı oğulları vardır.

5 NARAMSİN DÖNEMİ( ) İmparatorluğu Arap yarımadasının kuzey sınırına ve Batı İran içlerine kadar genişletmiştir. Naram Sin (M.Ö ) DÖRTBİR YANIN HÜKÜMDARI EVRENİN KRALI 17 Anadolu krallığına karşı savaşmıştır. Naram sin anıtı Diyarbakır Pir Hüseyin Şarkali-şarri son kraldır. M.Ö yılında bugünkü Luristan(Zağros Dağları ndan gelen) DAĞLARIN EJDERHALARI DİYE ANILAN GUTİLER tarafından yıkılmıştır. Sümerler de SÜMER RÖNESANS ı diyebileceğimiz yeni bir dönem başlayacaktır. GUDEA yönetiminde LAGAŞ ve URUK kentlerinde şekillenir. ELAM ve ASUR a kadar uzanacak olan yeni bir alan ve dönem

6 III.UR HANEDANLIĞI (M.Ö ) Naramsin dön. ile AKADLAR büyük ve karmaşık bir ordu kurmuş. Naram sin den sonra Ur kentinde düzen bozulmuş tur. UR-NAMNU(M.Ö ) rütbeli bir asker Guti ve Amurru birlikleri GÜÇ zehirlenmesi TANRISAL Kralların REKABET-GÜÇ-KARAR Akad ve Guti tehlikesi sonrası Sümer Kral List. olan UR hanedanı. Gudea (MÖ ) LAGAŞ hakimiyeti. İmar çalışmaları ve ticari etkinlikler Ur-Namnu (MÖ ) Şulgi (MÖ ) Amar-Sin (MÖ ) Şu-Sin (MÖ ) Amurruların AMURRU GÖÇÜ ile Ur Hanedanlığı çöküşe geçmiştir. GUTİLER tar. Ortadan kaldırılmışlar.

7 AMORLAR Bugünkü Suriye topraklarında(mezopotamya batısı) ort.çıkar. Sümer/Akad bölgelerine büyük GÖÇ ler ile yerleşmişlerdir. 2100ler Semitik bir dil kullanmaktadırlar. Akadlar ile akrabadırlar. Sami dil grubunun doğu kolu:akkadca, kuzeybatı kolu:amor dilidir Bölge dillerinden Fenikece ve İbranice ninde temeli AMOR dilidir. Hayvancılık ile uğraştıklarından yeni otlak yerler aramışlardır. Sümer kentlerinin enginliği de cezbedici olmuştur. Ur bölgesinde fazlaca tutunamamışlardır. BARBAR olarak anılırlar. Çadırlarda yaşayan bu barbarlar, ölülerini gömmekten bile acizler. Tarım kültürünü bilmemeleri ayıpsanmıştır. Yerleşikler bugünkü BAĞDAT civarlarında büyük bir SUR inşaeder Çin Seddi gibi Murik-Tidnin BARBAR KOVALAYAN duvar. Amorlar birçok koldan oluşmaktadırlar. Ama esaslı 2 kol vardır. KUZEYLİLER Ben-Simal: sağ tarafın oğulları Kuzey Suriye GÜNEYLİLER Ben-Yamin: sol tarafın oğulları Güney Irak Babil, Eşnunna, Uruk, Mari, Larsa gibi bölgelerde Amor şefleri var. Mari saray arşivlerindeki kayıtlarda göçer yerleşik AMORLAR var.

8 İSİN LARSA KRALLIĞI (M.Ö ) Amorlar ın son Ur Kralı İbbi-Sin ile olan mücadeleleri sonucunda UR KRALLIĞI son bulur. Amorlar tarafından hükmedilen bu dönem 400 yıl bir karanlık süreci başlatmış ve Eski BABİL olarak anılmıştır. Eski Sümer topraklarını bir arada tutmayı başaran UR devleti sonrası ülkede büyük bir kaos hakim olur. İşbi-Erra adlı eski bir bürokrat İSİN KRALLIĞI nı kurar. Bölgede yeni bir merkezi devlet ortaya çıkar. Egemenlik SÜMER lerden tekrar SAMİ lere geçer. İsin, Larsa, Eşnunna, Mari, Terga, Hana, Babil, Asur İşbi-Erra(M.Ö ) 33 yıl hüküm sür. kurucudur. Şuiluşu(M.Ö ) İdin-Dagan(M.Ö ) İsme-Dagan(M.Ö ) Lipit-İştar(M.Ö ) veraset, köle, kiralama.

9 2 yüzyıl boyunca İsin ve Larsa kentleri arasında geçen mücadele Nippur a hakim BASRA KÖRFEZİ TİCARETİ egemenliği. Lipit-İştar(MÖ ) İsin krallarındandır. Veraset, miras, köle edinme, kiralama gibi sosyal yaş. düzenleyen kanun Sümerce olarak yazılmışlardır. Elamlılar Güney Mez. İşgal ederrek DEVLET kurmuşlardır. BABİL bu dönemde isyan ederek bağımsızlık almıştır ASUR kenti de güçlenmeye başlamıştır.

10 EŞNUNNA KRALLIĞI Bölgedeki eski Ur eyaletlerinden bazıları İSİN Krallığı nı tanımaz. Özellikle Eşnunna da ort.çıkan yerel hanedan Amorlar ile anlaşarak EŞNUNNA KRALLIĞI nı kurar. Eşnunna kralı bölgede etkin olan Amor şefinin kızını oğluna alarak ilişkilerini sağlamlaştırır. İsin, Larsa, Eşnunna, Mari, Terga, Hana, Babil, Asur İşbi-Erra(M.Ö ) 33 yıl hüküm sür. kurucudur. Şuiluşu(M.Ö ) İdin-Dagan(M.Ö ) İsme-Dagan(M.Ö ) Lipit-İştar(M.Ö ) veraset, köle, kiralama.

11 BABİL KRALLIĞI (M.Ö ) M.ö YILLARINDA Arap yarımadasından çıkan yeni göçebe kavimler, BEREKETLİ HİLAL bölgesine yerleşmişlerdir. BATI SAMİ ve AMURRU GÖÇÜ Babil adına ilk kez 2200 lerde Akkad kralı Şarkali-Şarri adlı hükümdar dönemi tabletlerinde rastlanılmaktadır. M.Ö lerde SAMİLEŞME DÖNEMİ başlamıştır.

12 ESKİ BABİL DÖNEMİ mö Sumu-Abum adlı Amorlu bir şef,n Babil e yerleşmesiyle 300 yıllık istikrarlı bir devlet kurulur. Halefi olmadığı için Babil soyu Sumu-la-el e geçer. Sırasıyla; Sabium, Apil-Sin, Sin-muballit, Hammurabi, Samsu-iluna. Hammurabi (M.Ö ) EFSANEVİ KRAL dır. Larsa, İsin, Mari, Eşnunna, Uruk, Ur, Nippur kentlerini almıştır. Bütün Amor Ülkesi nin Kralı olarak selamlanmaktadır.

13 Tarihin ilk büyük yasa koyucusu(diplomat) ve fatih olarak anılır. Hammurabi kanunları ilk Anayasa kabul edilir. Daha sert ve kısas a dayanır. Devletin gücü din yerine orduya dayandırılmıştır. Rahip Kral özelliğine son verilmiş, ilk mutlak krallık sosyal ve adaletli hükümdar dönemine geçilmiştir. Yerel krallıklardan MERKEZİ krallığa geçilmiştir. Semavi dinlerin kurucusu İbrahim Hammurabi nin çağdaşı ve AMOR ludur. İbrahim / Abraham sözcüğü Amorca olabilir. Tevratta geçen ibrahim dönemi gelenek ve günlük yaşam Amor kültürüdür. Babil in Asma Bahçesi ve Babil Kulesi ünlüdür. Hammurabi den sonra 5 kral daha gelir ama çöküş başlamıştır yılında MURŞİLİ önderliğindeki Hitit ordusu tar. yıkılır.

14 ORTA BABİL DÖNEMİ mö Doğu ve Kuzeydoğu kökenli KASSİT ler Babil i ele geçirirler. Ülkeyi yönetenler yabancı kökenli Kassitler olsada kültür devamıvar 16.ve12. yy larda hakim olan bu hanedanlık ELAM-ASUR saldırıları ile yok olacaktır lerde Asur kralı Tukulti-Ninurta nın ve sonrasında 1155 de Elamlıların saldırıları ile bu ara dönem de sona erecektir. İsin hanedanlığında I.Nabuşodonosor Elam ve Asur tehdidini savar. Ancak sonraki kral Asur kralı III.Tiglat-Falasar dan ardım ister. Bu kral da aynı anda Asur ve Babil tahtına oturur. Babil tahtına Kalde ülkesinden bir kral gelir. Asur krallarından Assurbanipal dön. Bu görkemli şehir yakılır. Babil yeniden dirilmekte ve doğunun en görkemli şehri olmaktadır. Nabupolasar dön.de 616 da Medlerin yardımıile Asur Dev. son bulur.

15 YENİ BABİL DÖNEMİ mö Kalde ülkesinden Nabupolasar(M.Ö ) ın kurduğu son Babil hanedanlığı ile Babil Tarihi nde yeni bir dönem başlar. M.Ö. 612 de Medler ile beraber Assur Devleti ni yıkmışlardır. II.NABUKADNEZAR Dön.(M.Ö ) Mısır a karşı başarılı seferler elde etmiştir. Kudüs ü alarak Yahudilerin YUDA Devleti ni yıkmıştır. M.Ö. 538 yılına kadar Yahudilerin BABİL ESARET DÖNEMİ başlar. Asur toprakları üzerinde Mısır ile mücadeleye girilmiştir. Kudüs-Suriye-Filistin tüm bu bölgeleri II.Nabuşodonosor almıştır. Kızıldeniz e kadar olan Asya topraklarının tamamı BABİL e bağlandı BABİL yeniden inşa edilmiştir. Sonraki dönemlerde Nabonid ve Belsazar rahiplerin üstünlüğü başlamıştır. Medlerin yerine geçen Persler Kyros yönetiminde, Kral Nabonid döneminde M.Ö. 539 da Eski Ön Asya ya hakim olmuşlardır. Babil 331 yılında İskender ile yeniden canlanır.

16 Babil in köklü bir töresi vardır. Mutlak iktidar = DESPOT olamaz. Bireysel özgürlükler geri plandadır. Toplumsal yapıda üst asta yalnızca öğüt ve emir verir. Ast ise, üstünü bilgilendirmek ve öneride bulunmak için söz alır.

17

18 ELAMLAR (M.Ö ): Başkent Sus tur. Sami kökenlidirler. Madencilik, çömlek yapımı ve seramikçilik ile uğraştılar.

19

20 MİTANNİ Mitanni tahtında Tuşratta, döneminde Hitit-Mitanni mücadeleleri Hitit kralı yaptığı ilk seferde başarılı olamamıştır. Hitit Devleti Mitanni Devletini kuşattıktan sonra Babil e kaçan Mitanni kralının oğlunu affedip ona kızını vererek Mitanni devletini kendine bağlı bir devlet haline getirmiştir. 1 yıl sonra Mitanni devletinin başkentini kuşatarak kenti zapt etmiştir. Ve böylelikle Mitanni Devleti ortadan kalkmıştır. Mitanni Devleti artık yoktu fakat Tuşratta zamanına kadar Mitanni Devletine bağlı olan Asur krallığı artık iyice kuvvetlenmişti ve Hitit Devleti bu tehlikeyi fark etmişti. Mitanni zayıflamaya başladığı dönemlerde, Asur kentini yeniden bölgesel bir krallık haline getirmeye çalışan Asur kralı UBALİT kentin çevresinde denetimi sağladıktan sonra, doğuda bir zamanlar Mitanniye bağlı olan Nuzi ve Arappa gibi kentleri alarak Zağroslara, kuzeyde de Toroslara kadar olan bölgeyi egemenliği altına almıştır.

21 MİTANNİ

22