YAPILARIN KORUNMASINDA ANALİZ TEKNİK ve TEKNOLOJİLERİ, DİAGNOSTİK ve STRATİGRAFİK İNCELEMELER

Transkript

1

2 Dr. Olcay Aydemir YAPILARIN KORUNMASINDA ANALİZ TEKNİK ve TEKNOLOJİLERİ, DİAGNOSTİK ve STRATİGRAFİK İNCELEMELER Analysis of the Cultural Heritages at Restoration, the Importance of Diagnostic Research and Stratigraphic Research Dr. Olcay Aydemir Y. Mimar, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü restorasy n 141

3 Vakıf Restorasyon Yıllığı Yıl: 2014 Sayı: 8 Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler Koruma sürecinde proje çalışmaları yapılırken, özellikle doğru restorasyon kararlarının alınabilmesi için yapının analizi çok önemlidir. Koruma sürecindeki en önemli doküman, en önemli veri kaynağı yapının kendisidir. Bir başka deyişle yapının çok iyi okunması, irdelenmesi gerekmektedir. Koruma çalışmaları çoğaldıkça ve teknoloji geliştikçe araçlar ve teknolojiler değişmekte, analiz sürecinde belki de çok basit görünen ama çok anlamlı verilerin, ilk araştırmaların ne denli önemli olduğu da anlaşılmaktadır. Koruma sürecinde, uygulama safhasına gelindiğinde aslında hiçbir uygulamanın, imalatın boşuna yapılmadığı ortaya çıkmaktadır. Bu, geçmişte nasılsa, günümüzde de aynıdır. Yapının nasıl yapıldığının, neyin amaçlandığının yanında, günümüze gelene kadar bozulmaların nedeni, miktarı ve nasıl ortaya çıktığının da analiz edilmesi gerekmektedir. Günümüz teknolojisi, koşulları bunu en iyi şekilde yansıtmaktadır. Anahtar Kelimeler: Koruma, analiz, diagnostik, statografik, incelemeler. While realizing projects in process of conservation, especially the analysis of the building has great significance for making right restoration work decisions. The most important document and data source in conservation process, is the building itself. In other words, the building that is worked on needs to be researched and examined carefully. Dependig on the increase of the number of conservation works and the development of technology, those research methods also develop and the importance of first research studies and simple yet meaningful clues of the building is appreciated. As the conservation work begins, the aims of all previously made researches are recognized. Analysis on the reasons, quantity and the formation process of the deteriorations need to be analysed in addition to the analysis of the construction methods and the goals of them. The current technological opportunities are quite sufficient for above mentioned studies. Key Words : Conservation, diagnostic, Analysis, Stratographic observations Koruma Çalışmalarına başlarken Analiz Yapılması Koruma çalışmaları yapılırken özellikle proje aşamasında arka plan çok ihmal edilmektedir. Günümüz uygulamalarının en önemli sorunu yapı ile ilgili bilgilere ne yazık ki uygulamaya başlamadan ulaşmanın mümkün olamamasıdır. Oysa bakmasını bilirsek inanılmaz veriler elde edilebilmektedir. Bu bağlamda Yapıya iyi bakmak ne demektir? sorusu aslında tam da bu aşamanın (proje aşamasının) en önemli sorusudur. Bu soruların cevapları, yani iyi bakılmış yapıdan elde edilen veriler özellikle analitik rölöve ve restitüsyon çalışmalarının en önemli girdileridir. Bu da bizim restorasyon kararlarımızın oluşmasındaki en önemli verilerdir. Sağlıklı restorasyon projeleri de doğru, hassas restitüsyon ve analitik rölöve verilerine dayanmalıdır. Eski ederlerin korunması sürecini; 1 Analiz ve projelendirme 2 Restorasyon (uygulama) 3 Bakım ve onarımın sürdürülmesi gibi, üç safhaya ayırabiliriz. Bugün en çok konsantre olunan safhanın ikinci safha olduğu açıktır. Günümüzde restorasyon çalışmaları geçmişe nazaran çok daha fazla sayıda ve yoğun yapılmaktadır. Bu durum koruma alanında günümüz teknolojileri sayesinde çok fazla bilgi sahibi olmamıza olanak sağlamaktadır. Neden yapı ile ilgili en fazla bilgiye yapıya dokunmaya başladıktan sonra, yani uygulama aşamasında ulaşırız? sorusunun cevabı çok basittir. Yapıya en iyi ulaşabilme koşulları ancak, yapının belgeleme çalışmaları, yani projeleri hazırlanıp, ilgili Koruma Kurullarınca onaylanarak, restorasyon çalışmaları başladıktan sonra oluşmaktadır. Peki öyleyse çok güçlü verilere ve restorasyon kararlarına yapı onarılmaya başlamadan ulaşmak mümkün müdür sorusu aslında son zamanların en çok tartışılan konularından biridir. Bu, kimi zaman iyi verilere dayanmayan restorasyon projeleri, bilimsel hazırlanmamış rölöve ve restitüsyon çalışmaları gibi koruma gündeminde çoğu kez tartışılmaktadır. 142 restorasy n

4 Dr. Olcay Aydemir Fotoğraf 1. Restorasyon Çalışmalarının aşamalarını gösteren şema. (Dr. Nimet Özgönül ders notları) Koruma Çalışmalarına başlarken, bizi yapının korunması için yapılacak uygulamalara götüren ilk süreç yapının belgelenmesi sürecidir. Ve bu süreçte yapılması gereken çalışmalar; 1. BELGELEME ÇALIŞMALARI 1.1. Rölöve Çalışmaları 1.2 Analiz Çalışmaları Yapı Malzemeleri ve Yapım Tekniklerinin Analizi Yapısal Sistemin Analizinin Yapılması Malzeme Bozulmalarının & Yapısal Deformasyonların Analizi Tipolojik Çalışmalar Dönem izleri ve Değişmişlik Durumunun Analizi 1.3. Analitik Rölöve Çalışmaları 2. Restitüsyon Çalışmaları Yapının ve yakın çevresinin tarihçesine ilişkin araştırmalar Dönem Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi Restitüsyon Projelerinin Hazırlanması 1, gibi önemli bir sürecin aşamaları olarak özetlenebilir. İşte tam da burada; yapının kendisinin, yakın çevresinin değer, problem ve potansiyellerine ilişkin değerlendirmelerin, restorasyon kararlarının; temel koruma ilkelerinin belirlenmesi, yapının kendisine yönelik kararların, çevre düzenlemesine ilişkin önerilerin, onarım öncesi yapılacak araştırmalarla ne kadar bağlantılı olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, yapının fiziksel müdahale gruplarına ilişkin kararlar; fiziksel problemlere ilişkin müdahaleler, değişmişliklere ilişkin müdahaleler, varsa yeni kullanıma ilişkin müdahalelerin yukarıda altı çizilen analiz sürecine bağlı olduğu açıkça görülmektedir. Belki burada, ileriki çalışmalara konu olacak başka bir konunun da kısaca altını çizmek gerekir ki; bu da tüm bu sürecin yönetimini sağlayacak, projenin uygulanması ve yapının işletim modeline ilişkin önerilerdir. Bugün dünyada proje yönetimi denen işletim ayağının restorasyon çalışmalarında çok önemli bir kontrol mekanizması olduğu görülmektedir. Restorasyon Çalışmalarında Günümüzde Kullanılan Analiz Çalışmaları Analiz Çalışmaları; yapı malzemeleri ve yapım tekniklerinin analizi, yapısal sistemin analizinin yapılması, malzeme bozulmalarının & yapısal deformasyonların analizi, tipolojik çalışmalar, dönem izleri ve değişmişlik durumunun analizi ve bunların sonuçlarının yer aldığı Analitik rölöve çalışmalarından oluşmaktadır. Bunun için yapılması beklenen en önemli adımın yapıya güvenli ve sağlıklı ulaşmayı sağlayacak iskelenin kurulması ve yapının kullanımından arındırılması yahut yukarıda bahsedilen işletim modelinin (her iş için gerekli olan Proje Yönetimi organizasyonunun) devreye sokularak analiz periyodunda gerekli olan basit ama güvenli iskele veya ekipmanın sağlanması, kısa süreli kullanım olanağının sağlanmasıdır (Fotoğraf 2,3,4,5) yılı Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kaliteli Restorasyon Eğitimi ders notları restorasy n 143

5 Vakıf Restorasyon Yıllığı Yıl: 2014 Sayı: 8 Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler Fotoğraf Kısa süreli çalışmalar için iskele ve merdiven. Fotoğraf 1. Restorasyon Çalışmalarının aşamalarını gösteren şema. (Dr. Nimet Özgönül ders notları) Fotoğraf 5. Uygulama boyunca kullanılan iş iskelesi örneği (Şeyh Süleyman Mescidi) Fotoğraf 6-7. Yapı ve çevresinin jeoradar ile incelenmesi. Fotoğraf Yapı malzemesinin ve yapısal deformasyonların izlenmesi. Fotoğraf Yapılan endoskopik incelemeler. İkinci adım, yapı malzemeleri, yapı sistemi, bozulma analizi için gerekli ekipmanların temini veya ilgili çalışmaları yapan kurum veya kuruluşlardan temin edilmesidir. Günümüzde en yaygın kullanılan yöntemlerden biri, sit alanlarında ve tarihi yapı çevresinde alanda kazı yapılamaksızın, yapı ve çevresinin görünmeyen kısımlarının araştırılabilmesinin sağlandığı jeoradar ile araştırmaların yapılmasıdır (Fotoğraf 6,7). Jeoradar tespitleri, zemin etüd raporu alınması, yapının çevresi ile ilgili bilgi verdiği gibi, statik tespitlere ve buna bağlı yapılacak önerilere de referans sağlamaktadır. Yapıda nem ölçümlerinin yapılması, termografik ölçümlerin yapılması, malzemenin boyut ve niteliğinin analizi, malzemenin ve deformasyonlarının endoskopik incelemesi, malzemenin geçirgenlik testlerinin yapılması gibi malzeme ile ilgili analizlerin yürütülmesi günümüz teknolojileri sağlanabilmektedir (Fotoğraf 8,9,10,11,12,13). Sıva, taş, tuğla, ahşap, boya gibi malzemelerin, günümüz teknolojileri sayesinde analiz edilerek, bilimsel dönem inceleme raporları ve uzmanları ile dönemlere göre stratigrafik 144 restorasy n

6 Dr. Olcay Aydemir Fotoğraf Numunelerin alınması, laboratuar incelemesi için hazırlanması. Fotoğraf Boya analizi için raspa yapılarak, numune alınması. Fotoğraf Multispektral analiz incelemeleri. Fotoğraf Statik incelemeler. (katman) olarak incelenmesi sağlanabilmektedir. Ayrıca kullanılan malzemelerin içeriği ve bozulma durumu fiziksel, kimyasal yöntemlerle laboratuar ortamında değerlendirilebilmektedir (Fotoğraf 14,15,16,17). Ayrıca yapılarda duvar resimlerine, çok katmanlı kalem işlerine yönelik multispektral analiz, yapının statik durumunu incelemeye dönük statik ölçümler de proje aşamasında yapılabilen çalışmalardır ( Fotoğraf 23,24,25,26,27,28,29). Yapının ölçülmesi için son zamanlarda en yaygın kullanılan teknolojilerden olan 3D-lazer Tarama yöntemiyle, yapının ölçümünde minimum hata sağlanırken, ölçüm süresi kısaltılmaktadır. Bu sayede gelişmiş ölçüm tekniklerinin, analiz sonuçlarının değerlendirildiği, etkili çözümler üretilebilmektedir. Korunması gerekli eski eser yapılar üzerinde kullanılan yöntemlerin bir kısmının görüldüğü yukarıda adı geçen teknik ve teknolojilerde, kullanılan malzeme, restorasy n 145

7 Vakıf Restorasyon Yıllığı Yıl: 2014 Sayı: 8 Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler Fotoğraf Çatlaklarının takip edilmesi. Fotoğraf Yapının fotometrik yöntemlerle ölçülerek, projelendirilmesi. yapım tekniği, strüktürel özellikler, strüktür ve malzemeye yönelik bozulma ve deformasyonlar analiz edilerek, malzeme, arkeolojik, statik raporlar hazırlanabilmektedir. Bu raporlar ışığında analitik rölöveler (yani malzeme nitelik, bozulma, deformasyon, stratigrafi gibi verilerin ayrı ayrı ve haritalama yöntemi ile gösterildiği) çizimsel belgeler hazırlanabilmektedir. Analitik Rölöve ve Analiz Raporları, yapıda kullanılan malzeme, yapım tekniği, strüktürel özellikler, strüktür ve malzemeye yönelik bozulma ve deformasyonları yazınsal olarak anlatan ve müdahale için gerekli referansları veren belgelerdir. Burada en önemli diğer konu ise projeyi yöneten uygulayıcıların yani proje yöneticisinin tecrübesidir. Çünkü analitik rölövelerin değerlendirilmesi ve yapı ile ilişkisinin kurulmasında büyük rol oynamaktadır. Müdahale kararlarının verildiği restorasyon müdahale projelerinin hazırlanması tüm bu analizler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Analiz süreci, doğru teknik, teknolojilerin kullanılması ve önerilmesi müdahale kararlarına ilişkin en doğru yolun çizilmesini sağlamakta, uygulama zamanı ve maliyeti konusunda doğru planlamanın yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bunun yanında analiz sonuçlarının uzmanlar tarafından müdahale önerileri ile birlikte değerlendirilerek verilmesi, uygulama kararlarında işi yöneten mimarların kendi yorumlarına göre malzeme kullanımı engelleyecektir. Bu tür öneri malzeme kararları sadece malzeme konusunda uzmanlarca verilmesi gereken kararlardır. Bu nedenle uygulamanın başarısında analiz raporu ve buna bağlı olarak uygun ve doğru reçetelerin hazırlanması en önemli adımı oluşturmaktadır. Kaynakça Aydemir, O., 2008 Erder, C., 2007 Madran, E., 2009 Kaliteli Restorasyon Uygulamaları Eğitimi Ders Notları, Vakıflar Genel Müdürlüğü-KOREFD, İstanbul. Tarihi Çevre Bilinci, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara. Tarihi Çevrenin Tarihi; Osmanlıdan Günümüze Tarihi Çevre: Tavırlar-Düzenlemeler, MO, Ankara. 146 restorasy n

8