TÜRKİYE DE BÖLGELER ARASI GELİR FARKLILIKLARI: YAKINSAMA VAR MI?

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU TARTIŞMA METNİ 2004/7 hp:// TÜRKİYE DE BÖLGELER ARASI GELİR FARKLILIKLARI: YAKINSAMA VAR MI? Orhan Karaca Nisan, 2004

2 TÜRKİYE DE BÖLGELER ARASI GELİR FARKLILIKLARI: YAKINSAMA VAR MI? Orhan KARACA Ekonomis Dergis Araşırma Bölümü Hürriye Medya Towers, 34212, Güneşl İsanbul Tel: , Faks: NİSAN 2004 ÖZET Türkiye nin doğu ve baı bölgeleri arasında kişi başına gelir düzeyi açısından doğu aleyhine önemli bir farklılık vardır. Bu durum doğudan baıya doğru göçe yol açmaka ve gelişmiş yörelerde başa çarpık kenleşme ve asayiş olmak üzere önemli sorunlara neden olmakadır. Bu sorunların önüne geçmek için 1960 lı yılların sonundan bu yana bölgeler arası gelir farklılıklarını azalma amacını güden poliikalar uygulanmakadır. Bu çalışmada bu poliikaların gelir farklılıklarını azalma yönünde eki göserip gösermediğ il bazında dönemi verileriyle incelenmişir. Yakınsama hipoezinden ve bu hipoezin es edilmesi için gelişirilen β-yakınsama ve σ-yakınsama ölçülerinden yararlanılarak yapılan araşırmanın sonucunda, ele alınan dönemde iller arasındaki gelir farklılıklarında azalma değil arış olduğu bulgusuna ulaşılmışır. Bu sonuç bölgeler arasındaki gelir farklılıklarını azalmak amacıyla uygulanan poliikaların sorgulanması gerekiğini gösermekedir. JEL sınıflandırması: O18, R11, R58 Anahar kelimeler: Yakınsama, ekonomik büyüme, bölgesel poliikalar. I. GİRİŞ Türkiye nin doğu ve baı bölgeleri arasında gelir düzeyleri açısından büyük farklılıklar bulunmakadır. Kişi başına GSYİH (Gayri Safi Yuriçi Hasıla) düzeyi baı bölgelerinde Türkiye oralamasının epey üzerine çıkarken, doğu bölgelerinde Türkiye oralamasının alında kalmakadır (Şekil 1). Bölgeler arasındaki bu gelir farklılıkları olumsuz sonuçlar doğurmakadır. Geri kalmış bölgelerden gelişmiş yörelere doğru yoğun bir göç yaşanmaka ve bu durum büyük şehirlerde çarpık kenleşmenin yanı sıra asayiş sorunlarına da yol açmakadır 1. Ayrıca bölgeler arası gelir farklılıklarının üm dünyada ayrılıkçı harekelere zemin hazırladığı da bilinen bir gerçekir 2. Türkiye nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde 1980 li ve 1990 lı yıllarda yaşanan erör olaylarında, bu bölgede gelir düzeyinin Türkiye oralamasının alında kalmasının da rol oynadığı yaygın bir görüşür. 1 Bölgesel gelir farklılıklarının iç göç üzerindeki ekisi için Yamak ve Yamak (1999) a bakılabilir. 2 Örnek olarak Meksika daki Zapaisa isyanı ve İalya daki Kuzey Ligi harekei verilebilir. Bu iki olaydaki şu fark da gözden kaçırılmamalıdır. İlkinde merkezi hükümeen umudunu kesen yoksul bölge halklarının kendi başlarının çaresine bakmak isemeler ikincisinde ise zengin bölge haklarının kendilerinden alınan vergilerle yoksul bölgelere kaynak akarılmasına karşı çıkmaları söz konusudur. Bu iki örnek bölgeler arası gelir farklılıklarının, hem zengin hem de fakir bölgelerde ayrılıkçı harekelere yol açabileceğini gösermekedir

3 Esasında bölgeler arasındaki gelir farklılıklarının olumsuz sonuçları hükümeler arafından çok önceden fark edilmiş ve bu konuda önlem alma gereği hissedilmişir. Bölgeler arasındaki gelir farklılıklarını gidermek için 1960 lı yılların sonundan bu yana Kalkınmada Öncelikli Yöreler (KÖY) poliikası uygulanmakadır yılında 22 il ile başlaılan ve bugün 50 ili kapsayan bu poliikada, KÖY kapsamında yer alan illerde yapılacak yaırımlar için çeşili eşvikler uygulanmakadır. Ayrıca son yıllarda KÖY poliikası dışında bazı illerde yaırımı eşvik emek için ek edbirler alındığı da görülmekedir. Hükümein Ocak 2004 e 36 ilde yaırımı eşvik emek için çıkardığı yasa bunun son örneğidir. Bu çalışmanın amacı uzun bir geçmişi olan bu poliikaların bölgeler arasındaki gelir farklılıklarını azalma yönünde bir ekisinin olup olmadığını araşırmakır. Bu amaçla neoklasik büyüme modelinin bir önermesi olan yakınsama (convergence) hipoezinden ve bu hipoezi es emek için gelişirilen araçlardan yararlanılmışır. Çalışma dör bölümden oluşmakadır. Giriş bölümünü akip eden ikinci bölümde yakınsama hipoezi konusundaki lieraür hakkında bilgi verilmişir. Üçüncü bölümde çalışmada kullanılan veri sei ve model anıılmışır. Dördüncü bölümde analiz sonuçlarına yer verilmişir. Beşinci bölümde ise çalışmanın sonuçları özelenmiş ve değerlendirmeler yapılmışır Isanbul Bai Marmara Ege Dogu Marmara Bai Anadolu Akdeniz Ora Anadolu Bai Karadeniz Dogu Karadeniz Kuzeydogu Anadolu Oradogu Anadolu Güneydogu Anadolu Şekil 1. Reel kişi başına GSYİH'nin Türkiye oralamasına oranı (2000, %) II. LİTERATÜR ÖZETİ Neoklasik büyüme model göreli yoksul ülke ya da bölgelerin zengin ülke ya da bölgelerden daha hızlı büyüyeceklerini ve zamanla bu iki grubun kişi başına gelir düzeylerinin birbirine yakınlaşacağını öngörmekedir. Lieraürde yakınsama (convergence) hipoezi olarak bilinen bu hipoezin es edilmesi için gelişirilmiş iki emel ölçü bulunmakadır. Bunlardan birincisi β-yakınsama, ikincisi ise σ-yakınsamadır. β-yakınsama, ekonomilerin kişi başına gelirlerinin büyüme oranları ile başlangıç yılına ai kişi başına gelir düzeyleri arasındaki ilişkinin araşırılmasına dayanmakadır. Bu ilişki negaif işaree sahipse yakınsama, aksi durumda uzaklaşma (divergence) söz konusudur. β- yakınsama, mulak yakınsama (absolue convergence) ya da koşulsuz yakınsama - 2 -

4 (uncondiional convergence) ve koşullu yakınsama (condiional convergence) olarak ikiye ayrılmakadır. Mulak yakınsamada, ekonomilerin eknoloj kurumsal yapı, asarruf oranı gibi fakörler açısından aynı durumda olduğu varsayılmakadır. Koşullu yakınsamada ise ekonomiler arasındaki bu ür farklılıkları yansıacak değişkenler modele eklenmekedir. σ-yakınsama, ekonomilerin kişi başına gelirlerinin yayılımının incelenmesine dayanmakadır. Yayılım ölçüsü olarak sandar sapma kullanılmakadır. Sandar sapmanın zamana bağlı olarak azalması yakınsamanın varlığını, aksi durum ise uzaklaşmanın söz konusu olduğunu gösermekedir. σ-yakınsamaya alernaif olarak sandar sapmanın oralamaya bölünmesiyle hesaplanan varyasyon kasayısı da (coefficien of variaion) kullanılabilmekedir. Varyasyon kasayısında da zaman içindeki azalma yakınsamanın varlığına, aksi durum uzaklaşmaya işare emekedir. Lieraürde yakınsama hipoezini ülkeler ve bölgeler bazında es eden çok sayıda ampirik çalışma bulunmakadır. Bu çalışmaların bir kısmı yakınsama hipoezini desekleyen sonuçlar verirken, bir kısmında ise yakınsamanın mevcu olmadığı sonucuna varılmışır. Örneğin Barro ve Sala-i-Marin (1992), ABD eyaleleri arasında yakınsamanın mevcu olduğu bulgusuna ulaşmışır. Bergsröm (1998), İsveç in bölgeleri arasında yakınsama espi emişir. Kangasharju (1998), Finlandiya da bölgeler arasında yakınsamanın olduğunu bulmuşur. Buna karşılık Siriopoulos ve Aseriou (1998), Yunanisan da bölgeler arasında yakınsamanın olmadığı sonucuna varmışır. Sachs, Bajpai ve Ramiah (2002), Hindisan da eyaleler arasında yakınsama bulamamışır. Dobson ve Ramlogan (2002), Güney Amerika ülkeleri arasında yakınsama olmadığı bulgusunu elde emişir 3. Yakınsama hipoezini Türkiye de iller ve bölgeler için araşıran çalışmalar da bulunmakadır. Bu çalışmaların çoğu Türkiye de yakınsamanın mevcu olmadığı sonucuna ulaşmışır. Filizekin (1998), iller bazında dönemi için yapığı araşırmada sadece koşullu β-yakınsama bulgusuna ulaşabilmiş, mulak β-yakınsamanın olmadığı sonucuna varmışır. Berber, Yamak ve Aran (2000), yakınsama hipoezini 7 coğrafi bölge bazında dönemi verileriyle es emiş ve yakınsamanın olmadığı haa uzaklaşmanın söz konusu olduğu sonucuna ulaşmışır. Erk, Aeş ve Direkçi (2000), iller ve 7 coğrafi bölge bazında dönemi için yapıkları araşırmada yakınsama bulgusuna ulaşamamışır. Gezici ve Hewings (2001), illere ve 16 fonksiyonel bölgeye ai dönemi verilerini kullanmış ve yakınsamanın olmadığını espi emişir. Alınbaş, Doğruel ve Güneş (2002), döneminde iller arasında bir yakınsama olmadığını, ersine gelir farklılıklarının arığını bulmuşur. Doğruel ve Doğruel (2003), döneminde iller arasında yakınsama olmadığı sonucuna varmışır. III. VERİ VE METODOLOJİ Bu çalışmada bölgeler arasındaki gelir farklılıklarının azalıp azalmadığı, 67 il bazında ve Türkiye için yapılmış önceki çalışmalara göre daha uzun bir dönem için araşırılmışır. Çalışmada dönemine ai kişi başına GSYİH (Gayri Safi Yuriçi Hasıla) verileri kullanılmışır. Veriler üç ayrı kaynakan elde edilmişir dönemine ai veriler, Devle İsaisik Ensiüsü nün (DİE) verileridir dönemine ai veriler Özöün (1988), dönemine ai veriler ise Özöün (1980) çalışmalarından alınmışır 4. 3 Yakınsama hipoezi konusundaki lieraür için de la Fuene (2002) ye bakılabilir. Türkçe bir kaynak da Aeş (1996) dır. 4 Üç veri sei arasında farklılıklar olduğundan öncelikle uyumlu hale geirilmeleri gerekmişir. Bunun için yapılan işlemler Ek 1 de anlaılmakadır

5 Araşırmada oraya çıkan bir sorun, 1990 sonrasında yeni illerin oraya çıkması olmuşur. Bu sorun önceki çalışmaların çoğunda yapıldığı gib yeni illerin verilerinin ayrıldıkları illerin verilerine dahil edilmesiyle aşılmışır 5. Böylece şu anda Türkiye de 81 il mevcu olduğu halde araşırma 67 il bazında gerçekleşirilmişir. β-yakınsama, Barro ve Sala-i-Marin in (1992) izinden gidilerek aşağıdaki regresyon denklemi kullanılarak hesaplanmışır. 1 y log T y T 1 e = a T βt log( y T ) + u (1) Burada T zaman aralığını, başlangıç yılındaki kişi başına reel gelir yi, T y yılındaki kişi başına reel geliri gösermekedir. β ise yakınsama hızını göseren kasayıdır. Bu kasayının poziif işareli olması yakınsamayı, negaif işareli olması ise uzaklaşmayı göserir. Tabii her iki durumda da kasayının isaisiksel olarak anlamlı olması şarır. Yukarıdaki denklemde β kasayısı iki şekilde elde edilebilir. Birincisi denklemin βt 1 e doğrusal en küçük kareler yönemiyle çözülmesi ve β kasayısının b = T formülünden yararlanılarak hesaplanmasıdır. İkinci yönem ise denklemin doğrusal olmayan en küçük kareler yönemiyle çözülmesi ve β kasayısının direk olarak elde edilmesidir. Bu çalışmada lieraürdeki genel uygulama akip edilerek ikinci yönem kullanılmışır. Tablo 1 de b nin değil β nın ahminleri ve değerleri verilmişir. (1) numaralı denklem ile elde edilen β kasayısı mulak yakınsamayı gösermekedir. Yukarıda da değinildiği gib mulak yakınsama bölgeler arasındaki yapısal farklılıkları dikkae almamakadır. Bu yapısal farklılıkların da dikkae alındığı yakınsama ölçüsü koşullu yakınsamadır. Koşullu yakınsamanın ölçülmesinde bölgesel kukla değişkenler veya büyümeyi ekileyebilecek değişkenler modele eklenmekedir. Bu çalışmada koşullu yakınsama iki şekilde de ölçülmüşür. Bu amaçla aşağıdaki denklemler kullanılmışır. 1 y log T y T 1 e = a T βt log( y T ) + cd + u (2) 1 y log T y T 1 e = a T βt log( y T ) + cd + dr + u (3) Yukarıdaki denklemlerde yer alan D i, iller arasındaki yapısal farklılıkları konrol emek için oluşurulmuş bölgesel kukla değişkendir. Bu değişken illerin doğu ve baı olmak üzere iki gruba ayrılması ve baı grubunda yer alanlara 1, diğerlerine 0 değerinin verilmesiyle oluşurulmuşur. İllerin iki gruba ayrılmasında isaisiki bölge birimleri düzey 1 5 Bu çerçevede 1990 yılında il olan Aksaray ın bu yıldan sonraki verileri Niğde, Baybur un Gümüşhane, Karaman ın Konya, Kırıkkale nin Ankara ile; 1991 yılında il olan Baman ve Şırnak ın verileri Siir ile; 1992 yılında il olan Barın ın verileri Zonguldak ile; 1993 yılında il olan Ardahan ve Iğdır ın verileri Kars ile; 1996 yılında il olan Yalova nın verileri İsanbul, Karabük ün verileri Zonguldak, Kilis in verileri Gazianep ile; 1997 yılında il olan Osmaniye nin verileri Adana ile; 2000 yılında il olan Düzce nin verileri Bolu ile birleşirilmişir

6 sınıflandırmasından yararlanılmışır. Bu sınıflandırmada İsanbul, Baı Marmara, Ege, Doğu Marmara, Baı Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yer alan iller baı grubuna alınmışır. Ora Anadolu, Baı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu, Oradoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer alan iller ise doğu grubuna dahil edilmişir 6. Koşullu yakınsama ölçümünde bölgelerin yapısal özelliklerini yansımak üzere en çok kullanılan değişken arım sekörü kama değerinin oplam gelir içindeki payıdır. Bu çalışmada da iller arasındaki yapısal farklılıkları konrol emek için aynı değişken kullanılmışır. (3) numaralı denklemde yer alan R i, arım sekörü kama değerinin illerin GSYİH düzeyleri içindeki payını gösermekedir. Tarım sekörü kama değerinin payı dönemi için Özöün (1980), dönemi için Özöün (1988) çalışmalarından alınmışır dönemi verileri ise DİE ye aiir. β-yakınsamanın ardından σ-yakınsamanın ölçümüne geçilmişir. Bu amaçla her yıl için illerin kişi başına gelirlerinin sandar sapması hesaplanmış ve zaman içindeki değişimi incelenmişir. Ek olarak iller arasında yakınsama olup olmadığının ölçümünde varyasyon kasayısı da kullanılmışır. Varyasyon kasayısı, her yıl için illerin kişi başına gelirlerinin sandar sapmasının oralamaya bölünmesiyle hesaplanmışır. IV. ANALİZ SONUÇLARI A) β-yakınsama β-yakınsamanın ölçümü için doğrusal olmayan en küçük kareler yönemiyle yapılan regresyon analizinin sonuçları Tablo 1 de verilmekedir. Tablo 1 in ikinci ve üçüncü süunları, (1) numaralı denklem kullanılarak hesaplanan mulak yakınsamayı gösermekedir. İkinci süunda yer alan β kasayıları, Türkiye de iller arasında yakınsamanın değil uzaklaşmanın söz konusu olduğuna işare emekedir dönemi için hesaplanan β kasayısı negaif işarelidir ve yüzde 5 düzeyinde isaisiksel anlamlılığa sahipir. Bu kasayının göserdiğine göre döneminde illerin kişi başına gelirleri arasında yılda yüzde 0.7 oranında uzaklaşma olmuşur. Al dönemler için yapılan hesaplar, bu sonucun oluşmasında döneminde yaşanan gelişmelerin ekili olduğunu gösermekedir. Söz konusu 10 yıllık dönemde yılda yüzde 1 oranında uzaklaşma yaşanmışır dönemine ai β kasayısı da negaif işareli olmakla birlike isaisiksel olarak anlamlılığa sahip değildir dönemine ai β kasayısının işarei ise poziifir ama o da isaisiksel olarak anlamlı değildir. Bu durum son 10 yıllık dönemde iller arasındaki uzaklaşmanın durduğunu ama yakınsamanın da söz konusu olmadığını gösermekedir. Mulak yakınsama ile ilgili bu sonuçları Şekil 2 de yer alan ve illerin kişi başına gelirlerinin büyüme oranları ile başlangıç yılı kişi başına gelirleri arasındaki ilişkiyi göseren grafiklerde de görmek mümkündür. Şekil 2 nin (a) paneli döneminde başlangıç dönemi kişi başına gelir düzeyi düşük olan illerin büyüme oranlarının da düşük kaldığını gösermekedir. (b) ve (c) panellerine göre, ve al dönemlerinde de aynı durum geçerlidir. (d) paneli ise döneminde başlangıç dönemi kişi başına gelir düzeyi düşük olan iller ile yüksek olan illerin büyüme oranları arasında fark olmadığını gösermekedir. 6 Bölgelerin coğrafi konumları ve kapsadıkları iller için Ek 2 ye bakınız

7 Tablo 1. β-yakınsama için doğrusal olmayan regresyon analizi sonuçları Dönem Basi denklem Doğu/baı kukla değişkenini içeren denklem Doğu/baı kukla değişkeni ve arımın payını içeren denklem β R² Β R² β R² ,0070 (-2,526)** ,0067 (-0,758) ,0105 (-2,082)** ,0001 (0,032) 0,076 0,0006 (0,132) 0,008 0,0208 (1,677) 0,057-0,0072 (-0,949) 0,000 0,0053 (1,118) 0,190-0,0036 (-0,645) 0,176 0,0198 (1,068) 0,062-0,0027 (-0,266) 0,040 0,0034 (0,663) 0,202 0,176 0,071 0,051 No: Paranez içindeki sayılar değerleridir. ** işarei %5 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir Yillik oralama büyüme orani ( ) Yillik oralama büyüme orani ( ) yili logarimik reel kisi basina GSYIH düzeyi (a) 1975 yili logarimik reel kisi basina GSYIH düzeyi (b) Yillik oralama büyüme orani ( ) Yillik oralama büyüme orani ( ) yili logarimik reel kisi basina GSYIH düzeyi (c) 1990 yili logarimik reel kisi basina GSYIH düzeyi (d) Şekil 2. Büyüme oranları ve başlangıç yılı logarimik reel kişi başına GSYİH düzeyleri - 6 -

8 Tablo 1 in dördüncü ve beşinci süunları, (2) numaralı denklem kullanılarak hesaplanan koşullu yakınsama sonuçlarını vermekedir. Doğu/baı kukla değişkeninin eklenmesinin modelin açıklayıcılık gücünü arırdığı görülmekedir. Bu modelde dönemi için hesaplanan β kasayısının işarei yakınsama hipoezine uygun olarak poziif çıkmışır. Ancak bu kasayı isaisiksel olarak anlamlığa sahip değildir. Bu sonuç doğu ile baı bölgeleri arasındaki yapısal farklılıklar konrol edildiğinde, döneminde iller arasında yakınsamanın veya uzaklaşmanın olmadığı anlamına gelmekedir. Hesaplanan β kasayıları isaisiksel olarak anlamlı olmadığı için, aynı yorum al dönemler için de geçerlidir. Tablo 1 in alıncı ve yedinci süunları, (3) numaralı denklem kullanılarak hesaplanan koşullu yakınsama sonuçlarını gösermekedir. Doğu/baı kukla değişkenine ek olarak arım sekörünün payının da dahil edilmesiyle modelin açıklayıcılık gücü biraz daha armışır. Ancak burada da isaisiksel olarak anlamlı β kasayıları elde edilememişir. Bu da iller arasında yakınsama veya uzaklaşma olmadığına işare emekedir. Yapılan regresyon analizlerinin sonuçları bir arada değerlendirildiğinde, döneminde illerin kişi başına gelir düzeyleri arasında mulak anlamda bir uzaklaşmanın söz konusu olduğu, bunun da ağırlıklı olarak 1980 li yıllarda yaşanan gelişmelerden kaynaklandığı söylenebilir. İllerin yapısal özelliklerinin dikkae alınması halinde ise uzaklaşma oradan kalkmaka ama yakınsama bulgusuna da ulaşılamamakadır. B) σ-yakınsama β-yakınsamanın varlığı σ-yakınsama için yeerli olmasa da gerekli bir koşuldur (Salai-Marin, 1996). Önceki bölümde yapılan regresyon analizleri sonucunda β-yakınsamanın varlığının espi edilememes Türkiye de iller arasında σ-yakınsamanın da bulunmadığı sinyalini vermekedir. Niekim σ-yakınsamanın ölçümü için illerin yıllık kişi başına gelir düzeylerinin sandar sapması hesaplandığında bu sonuca ulaşılmışır. Tablo 2. Logarimik reel kişi başına GSYİH nin oralaması, sandar sapması ve varyasyon kasayısı Yıllar Oralama Sandar sapma Varyasyon kasayısı Yıllar Oralama Sandar sapma Varyasyon kasayısı ,6030 0,4243 0, ,8057 0,5423 0, ,6888 0,4185 0, ,7856 0,5592 0, ,6988 0,4173 0, ,8468 0,5588 0, ,6946 0,4154 0, ,8546 0,5456 0, ,6730 0,4419 0, ,8896 0,5415 0, ,6317 0,4658 0, ,9237 0,5552 0, ,6557 0,4643 0, ,8846 0,5496 0, ,6466 0,4668 0, ,9153 0,5752 0, ,6679 0,4748 0, ,9639 0,5793 0, ,6843 0,5244 0, ,0316 0,5725 0, ,7093 0,5136 0, ,0616 0,5657 0, ,7474 0,5203 0, ,0166 0,5422 0, ,7970 0,5487 0, ,0100 0,5778 0,

9 Tablo 2 de yer alan veriler illerin kişi başına gelirlerinin sandar sapmasının 1975 yılında 0,4243 olduğunu gösermekedir yılı için ise sandar sapma 0,5778 olarak hesaplanmışır. Buna göre aradan geçen 25 yılda illerin kişi başına gelir düzeylerinin yayılımı armış yani uzaklaşma yaşanmışır. Tablo 2 deki veriler Şekil 3 ile birlike değerlendirildiğinde, iller arasındaki uzaklaşmanın özellikle döneminde gerçekleşiği anlaşılmakadır yılında 0,4658 olan sandar sapma değer 1990 yılında 0,5588 i bulmuşur döneminde ise çok az bir uzaklaşmanın yaşandığı görülmekedir. Bu bulgular mulak β-yakınsamanın ölçümü sonucunda elde edilen bulgularla uyuşmakadır Şekil 3. Sandar sapma Şekil 4. Varyasyon kasayısı - 8 -

10 Hesaplanan varyasyon kasayıları da sandar sapma ile aynı sonucu vermekedir. Tablo 2 deki verilere göre, 1975 yılında 0,0312 olan varyasyon kasayısı 2000 yılında 0,0412 ye çıkmışır. Bu, uzaklaşmanın gösergesidir. Tablo 2 deki varyasyon kasayısı verileri ile Şekil 4 ün beraber incelenmes uzaklaşmanın daha çok döneminin ürünü olduğunu gösermekedir yılında 0,0342 olan varyasyon kasayısı, 1990 yılında 0,0404 ü bulmuşur döneminde ise varyasyon kasayısında çok az arış yaşanmışır. V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Türkiye nin doğu ve baı bölgeleri arasında gelir düzeyi açısından doğu aleyhine önemli bir farklılık söz konusudur. Bu durum doğudan baıya doğru göçe yol açmaka ve gelişmiş yörelerde çarpık kenleşme ve asayiş sorunlarına neden olmakadır. Bu sorunların önüne geçmek için 1960 lı yılların sonundan bu yana bölgeler arası gelir farklılıklarını azalma amacını güden poliikalar uygulanmakadır. Bu çalışmada bu poliikaların gelir farklılıklarını azalma yönünde bir eki göserip gösermediğ il bazında ve dönemi verileri ele alınarak incelenmişir. Yakınsama hipoezinden ve bu hipoezin es edilmesi için gelişirilen β-yakınsama ve σ-yakınsama ölçülerinden yararlanılarak yapılan araşırmanın sonucunda, ele alınan dönemde iller arasındaki gelir farklılıklarında azalma değil arış olduğu bulgusuna ulaşılmışır. Bu sonuç bölgeler arasındaki gelir farklılıklarını azalmak amacıyla 36 yıldır uygulanmaka olan poliikaların sorgulanması gerekiğini gösermekedir. Uygulamada en büyük sorun kalkınma yolunda deseklenmesine çalışılan il sayısının fazlalılığı gibi görünmekedir. Başlangıça düşük uulan il sayısı zaman içinde siyasi kaygılarla arırılmışır yılında 22 il ile başlayan KÖY poliikasında bugün kapsam alındaki il sayısı 50 dir. KÖY poliikasının ekisizliğinin görülmesi üzerine başlaılan ek uygulamalarda da aynı yanlış yapılmışır de Olağanüsü Hal Bölgesi dahilinde ve çevresinde bulunan 11 ilde yaırımları eşvik emek için çıkarılan yasanın kapsamına kısa sürede 11 il daha ilave edilmişir. Bu yasanın süresinin dolması üzerine Ocak 2004 e çıkarılan yeni eşvik yasasında ise il sayısı 36 ya çıkarılmışır. İl sayısının arırılması eşvik edbirlerinin ekinliğini oradan kaldırmakadır. İl sayısı fazla olduğunda yaırımlar durumu nispeen iyi olan illere yönelmeke ve en az gelişmiş iller fiilen deseklenmemiş olmakadır. İl sayısının fazla olması, desek için ayrılan kaynakların da yeersiz kalmasına yol açmakadır

11 KAYNAKLAR Alınbaş, S., Doğruel, F. ve Güneş, M. (2002) Türkiye de bölgesel yakınsama: kalkınmada öncelikli iller poliikası başarılı mı? VI. ODTÜ Uluslararası Ekonomi Kongres Eylül, Ankara. Aeş, S. (1996) Ekonomik büyümeye yaklaşımlar ve yakınsama sorunu. Çukurova Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergis 6(1), Barro, R. ve Sala-i-Marin, X. (1992) Convergence. Journal of Poliical Economy, 100(2) April, Berber, M. Yamak, R. ve Aran, S. (2000) Türkiye de yakınlaşma hipoezinin bölgeler bazında geçerliliği üzerine ampirik bir çalışma: Ulusal Bölge Bilimi ve Bölge Planlama Kongresi Bildiriler Kiabı, Bergsröm, F. (1998) Regional policy and convergence of real per capia income among Swedish counies. SSE/EFI Working Paper Series in Economics and Finance, No: 284. de la Fuene, A. (2002) Convergence across counries and regions: heory and empirics. UFAE and IAE Working Papers, No: Dobson, S. ve Ramlogan, C. (2002) Convergence and divergence in Lain America, Applied Economics, 34(4), Doğruel, F. ve Doğruel, A.S. (2003) Türkiye de bölgesel gelir farklılıkları ve büyüme. Köse, A.H., Şenses, F. ve Yeldan, E. (der.), İkisa Üzerine Yazılar I: Küresel Düzen, Birikim, Devle ve Sınıflar-Korku Boraav a Armağan içinde, İsanbul, İleişim Yayınları, Erk, N., Aeş, S. ve Direkç T. (2000) Convergence and growh wihin GAP region (Souh Easern Anaolia Projec) and overall Turkey s regions. IV. ODTÜ Uluslararası Ekonomi Kongres Eylül, Ankara. Filizekin, A. (1998) Convergence across indusries and provinces in Turkey. Koç Universiy Working Paper, No: 1998/08. Gezic F. ve Hewings, G.J.D. (2001) Regional convergence and he economic performance of peripheral areas in Turkey. REAL Discussion Papers, No: 01-T-13. Kangasharju, A. (1998) β convergence in Finland: regional differences in speed of convergence. Applied Economics, 30(5) May, Özöün, E. (1980) İller iibariyle Türkiye gayri safi yuriçi hasılası-kaynak ve yönemler, Yayın no: 907, Ankara, Devle İsaisik Ensiüsü. Özöün, E. (1988) Türkiye gayri safi yuriçi hasılasının iller iibariyle dağılımı, Yayın no: 1988/8, İsanbul, İsanbul Ticare Odası Araşırma Bölümü. Sachs, J. D., Bajpa N. ve Ramiah, A. (2002) Undersanding regional economic growh in India. Harvard CID Working Paper, No: 88. Sala-i-Marin, X. (1996) The classical approach o convergence analysis. The Economic Journal, 106(437) July, Siriopoulos, C. ve Aseriou, D. (1998) Tesing for convergence across he Greek regions. Regional Sudies, 32(6) Augus, Yamak, R. ve Yamak, N. (1999) Türkiye de gelir dağılımı ve iç göç. D.E.Ü. Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergis 1(1), hp://

12 EK 1. VERİ SETİNDEKİ FARKLILIKLARIN ORTADAN KALDIRILMASI Devle İsaisik Ensiüsü (DİE) arafından yayınlanan iller iibariyle GSYİH veriler 1987 yılı ve sonrası için mevcuur öncesi için ise Erdoğan Özöün arafından yapılan çalışmalar sonucunda üreilen veriler bulunmakadır. Özöün (1980) çalışmasında, dönemine ai iller iibariyle GSYİH verileri yer almakadır. Özöün (1988) çalışmasında ise dönemi için hesaplanan iller iibariyle GSYİH verileri bulunmakadır. Ancak bu üç veri sei arasında birakım farklılıklar vardır. Özöün (1980) çalışmasında iller iibariyle GSYİH verileri sadece cari fiyalar ile hesaplanmışır. Özöün (1988) çalışmasında 1979 sabi fiyalarıyla hesaplanan veriler bulunmakadır. DİE nin iller iibariyle GSYİH verileri ise 1987 yılı sabi fiyalarıyladır. Bir başka farklılık DİE nin verilerinin 1987 sonrasında hesaplanmaya başlayan yeni milli gelir serisine, Özöün ün verilerinin ise eski milli gelir serisine dayanmasıdır. Yeni seri milli geliri eskisine göre yaklaşık yüzde 30 oranında daha yüksek hesaplamakadır. Bu nedenle Özöün ün verileri DİE nin verilerine göre düşük kalmakadır. Veri seindeki bu farklılıkların oradan kaldırılması için şu işlemler yapılmışır: i) İlk aşamada Özöün (1980) den alınan dönemi iller iibariyle oplam GSYİH veriler 1979 yılı sabi fiyalarına çevrilmişir. Bunun için Özöün (1988) de kullanılan yönem izlenmişir. Bu yönem illerin cari fiyalarla sekörel kama değerlerinin, Türkiye nin 1979=100 bazlı hale geirilmiş sekörel deflaörleriyle deflae edilmesine dayanmakadır. Bu hesap için gerekli eski milli gelir serisine ai sekörel deflaörler, DİE, İsaisik Gösergeler, yayınından alınmışır. ii) İlk aşama sonucunda Özöün ün iki çalışmasındaki veriler arasındaki farklılık oradan kaldırılmış ve dönemine ai 1979 yılı sabi fiyalarıyla iller iibariyle oplam GSYİH verileri elde edilmişir. Ancak bu veriler baz yılı farklılığı yanında hesaplanmasında kullanılan milli gelir serisi açısından da hala DİE nin verilerinden farklıdır. İkinci aşamada hem baz yılı hem de milli gelir serisi farklılığını oradan kaldıracak bir işlem yapılmışır. Bunun için önce illerin dönemi GSYİH değerleri Türkiye oplamına bölünmüş ve illerin payları hesaplanmışır. Daha sonra bu paylar, DİE nin söz konusu yıllar için yeni milli gelir serisini kullanarak hesapladığı Türkiye geneline ai 1987 yılı sabi fiyalarıyla GSYİH değerleriyle çarpılmışır. Böylece Özöün ün verileri hem yeni milli gelir serisine uyarlanmış hem de 1987 sabi fiyalı hale geirilmişir. Bu hesapa kullanılan dönemine ai 1987 sabi fiyalarıyla Türkiye nin GSYİH değerler DİE, İsaisik Gösergeler, yayınından alınmışır. iii) İkinci aşama sonucunda elde edilen veriler illerin oplam GSYİH verileridir. Bu verilerden kişi başına GSYİH verilerinin elde edilebilmesi için il nüfuslarına ihiyaç bulunmakadır. Bu nüfus veriler Özöün (1980) ve Özöün (1988) çalışmalarındaki oplam GSYİH verileri kişi başına GSYİH verilerine bölünmek sureiyle elde edilmişir. Daha sonra ikinci aşama sonucunda elde edilen oplam GSYİH verileri bu nüfus verilerine bölünmüşür. Böylece dönemi için 1987 fiyalarıyla iller iibariyle kişi başına GSYİH verileri elde edilmişir. Bu hesapların sonucunda elde edilen veri sei Ek Tablo 1 de verilmişir

13 Çalışmada kullanılan dönemine ai veriler ise Devle Planlama Teşkilaı nın (DPT) inerne siesinden, hp://ekuup.dp.gov.r/bolgesel/goserge/1999/09.xls ve hp://ekuup.dp.gov.r/bolgesel/goserge/2002/08.xls adreslerinden alınmışır

14 Ek Tablo sabi fiyalarıyla iller iibariyle kişi başına GSYİH ( , TL) İller Adana Adıyaman Afyon Ağrı Amasya Ankara Analya Arvin Aydın Balıkesir Bilecik Bingöl Bilis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ

15 Ek Tablo sabi fiyalarıyla iller iibariyle kişi başına GSYİH ( , TL) (Devamı) İller Erzincan Erzurum Eskişehir Gazianep Giresun Gümüşhane Hakkari Haay Ispara İçel İsanbul İzmir Kars Kasamonu Kayseri Kırklareli Kırşehir Kocaeli Konya Küahya Malaya Manisa

16 Ek Tablo sabi fiyalarıyla iller iibariyle kişi başına GSYİH ( , TL) (Devamı) İller Kahramanmaraş Mardin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Rize Sakarya Samsun Siir Sinop Sivas Tekirdağ Toka Trabzon Tunceli Şanlıurfa Uşak Van Yozga Zonguldak

17 EK 2. İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ DÜZEY 1 SINIFLANDIRMASI Ek Tablo 2. Bölgeler ve kapsadıkları iller İsanbul Baı Marmara Ege Doğu Marmara Baı Anadolu Akdeniz İsanbul Tekirdağ İzmir Bursa Ankara Analya Edirne Aydın Eskişehir Konya Ispara Kırklareli Denizli Bilecik Karaman Burdur Balıkesir Muğla Kocaeli Adana Çanakkale Manisa Sakarya Mersin Afyon Düzce Haay Küahya Bolu K.Maraş Uşak Yalova Osmaniye Ek Tablo 2. Bölgeler ve kapsadıkları iller (Devamı) Ora Anadolu Baı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Oradoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Kırıkkale Zonguldak Trabzon Erzurum Malaya Gazianep Aksaray Karabük Ordu Erzincan Elazığ Adıyaman Niğde Barın Giresun Baybur Bingöl Kilis Nevşehir Kasamonu Rize Ağrı Tunceli Şanlıurfa Kırşehir Çankırı Arvin Kars Van Diyarbakır Kayseri Sinop Gümüşhane Iğdır Muş Mardin Sivas Samsun Ardahan Bilis Baman Yozga Toka Hakkari Şırnak Çorum Siir Amasya 16