Güney Doğu Marmara da Yetiştirilen Bodur Anaçlı Granny Smith Elma Çeşidinin Beslenme Durumunun Belirlenmesi *

Transkript

1 U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2007, Cilt 21, Sayı 1, (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University) Güney Doğu Marmara da Yetiştirilen Bodur Anaçlı Granny Smith Elma Çeşidinin Beslenme Durumunun Belirlenmesi * Barış Albayrak 1, Vahap Katkat 2 1 Atatürk Bahçe Kültürleri Merkezi Araştırma Enstitüsü, Yalova 2 Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü, Bursa e-posta: barissalbayrak@hotmail.com Özet: Çalışma Güney Doğu Marmara Bölgesinde yetiştirilen bodur anaçlı G. Smith elma çeşidi bahçe topraklarının verimlilik durumlarını ve beslenme sorunlarını belirleyebilmek amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla, Bursa, Yalova ve Sakarya dan 18 adet bahçe seçilmiştir. Deneme bahçelerinden toprak örnekleri yalnız 2006 yılında 2 farklı derinlikten (0-30, cm), bitki örnekleri ise 2006 ve 2007 yıllarında 2 yıl üst üste temmuz ortası- ağustos ortası döneminde alınmıştır. Elma bahçe toprakları genelde kumlu-tın, kumlu-killi-tın ve tın-kum bünyeli, hafif alkali reaksiyonlu, az-orta kireçli ve tuzluluk bakımından sorunsuzdur. Topraklar bünye bakımından elma yetiştiriciliği için uygun iken reaksiyon (ph) bakımından uygun değildir. Üst derinliğe ait toprakların % 11 inde potasyum, % 5.5 inde bor, alt derinlik topraklarının ise % 50 sinde organik madde, % 56 sında potasyum, % 5.5 inde magnezyum, % 44 ünde bor yetersizdir. Yaprak sonuçları değerlendirildiğinde ise bahçelerin her iki yılda da fosfor ve demir ile beslenme sorunu olmadığı, her iki yıl % 78 sinde potasyum, % 11 inde mangan, % 33 ünde bor bakımından, yıllara göre % inde azot, % inde kalsiyum, % inde magnezyum, % inde bakır, % sinde çinko bakımından yetersiz beslendiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bodur, Anaç, G. Smith, Elma, Beslenme Durumu. Determining Nutritional Status of Dwarf Rootstock Apple Cultivar Growing in Southwest Marmara Region Abstract: This study has been carried out for determining of nutritional disorder and soil productivity of dwarf rootstock Granny Smith apple cultivar grown in Southwest Marmara region. For this purpose, 18 apple orchards were selected from Bursa, Yalova and Sakarya. Soil samples were taken once at two depths (0-30, cm) in 2006 and leaf samples were taken in two successive years (half July- half August in 2006 and 2007). In general apple orchard soils are sandy-loam, sandy-clayloam and loamy-sand in texture, slightly alkaline in reaction (ph) and few-medium calcereours. There is no salinity problem. The soil textures are suitable for apple production, but almost all orchards soil reactions are moderately high for apple. Potassium 11% and boron 5.5% were insufficient levels in the top soils. Organic matter 50%, potassium 56%, magnesium 5.5% and boron 44% were deficient * Eser, Yüksek Lisans Tezinin bir bölümüdür. 93

2 levels in the sub soils. Phosphorus and iron contents of the leaves were found to be at sufficient levels. Both years potassium 78%, manganese 11% and boron 33% were found to be deficient levels. On the other hand, changing with the years, there were nutritional unstabilities in nitrogen at %, in calcium %, in magnesium %, in cupper 45-78%, in zinc 45-22% in the orchard studied. Key Words: Dwarf, Rootstock, G. Smith, Apple, Nutritional Status. Giriş Türkiye elma üretimi bakımından önemli ülkelerden bir tanesidir, 2005 yılı elma üretim miktarı ton olup dünya üretiminde üçüncü sıradadır ve toplam üretimin % 4 ünü karşılamaktadır (Anonim, 2005a). Türkiye deki tarım alanlarının % 10.4 ü meyve-zeytin-bağ alanı olarak değerlendirilmekte ve yılda yaklaşık 14.1 milyon ton meyve üretimi gerçekleştirilmektedir. Bu üretimin % 17.7 lik kısmını yumuşak çekirdekli meyveler oluşturur. Yumuşak çekirdekli meyveler içerisinde de ağaç sayısının % 72.1 ini, üretim miktarının % 84 ünü ve pazarlanabilen bitkisel üretim değerinin % 3.5 ini elma oluşturmaktadır (Anonim, 2004). Modern meyveciliğin gereği; her yıl ve düzenli ürün elde edilmesi, gençlik kısırlık devresinin kısa olması değişen şartlara ve pazar isteklerine daha kolay uyum sağlanması suretiyle rotasyona yönelik bir meyve yetiştiriciliğine imkân hazırlamaktır (Öz ve ark., 1995). Avrupa ülkelerinin yıllardan beri uyguladığı yarı ya da tam bodurlaştırıcı anaçlarla sık dikim sistemleri ülkemiz yetiştiricileri tarafından 90 lı yılların başına kadar benimsenmemiştir. Fakat son yıllarda giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bu sistemlerde, özellikle elmada, genellikle, M-9, M-26 ve MM106 bodurlaştırıcı anaçları kullanılmaktadır (Kaşka, 2003). Bodur ağaçlar; ağacın şekli ve yayılması, meyveye yatma yaşı, çiçeklenme ve hasat zamanı, sürgün çapı, ağacın ömrü, meyve verme tabiatı, yaprak/meyve oranı ve bitkinin besin maddeleri isteği yönünden standart ağaçlardan oldukça farklıdır (Öz ve ark., 1995). Küden ve ark. (1992), elma çeşit ve anaçlarının meyve verimi üzerine etkilerinin bitki besin elementi alımı ile yakından ilgili olduğunu rapor etmişlerdir. Örnek alınacak illerdeki yeni elma plantasyonları dikkate alındığında ekonomik getirisinin yüksek olması nedeniyle iç piyasada Ekşi Elma olarak da tabir edilen Granny Smith çeşidine büyük bir rağbet vardır yılı verileri dikkate alındığında örnekleme yapılacak Bursa, Yalova ve Sakarya illerinde toplam ağaç sayısı adet, verim çağındaki ağaç sayısı adet, toplam verim tondur (Anonim, 2005b). Son dönemde ülke genelinde hızla yayılan klonal anaç kullanımıyla beraber yeni tesisler genelde bodur ve yarı bodur anaçlar üzerine aşılı çeşitlerle oluşturulmuştur. Yoğun yetiştiricilik veya sık dikim olarak da adlandırılan bu bahçelerin topraktan kaldırdıkları bitki besin maddeleri de fazla olacaktır. Ürünün miktar ve kalitesini arttırmak için dengeli ve yeterli bir gübreleme yapılmalıdır. Bahçelerin dengeli ve yeterli beslenebilmeleri için her şeyden önce bu elma bahçelerinin ve yetiştirildikleri toprakların besin madde içeriklerinin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. 94

3 Bu çalışmada Güney Doğu Marmara Bölgesindeki bodur anaçlı Granny Smith elma çeşidine ait bahçelerin topraklarının fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenerek verimlilik durumlarının ve potansiyel beslenme sorunlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Güney Marmara Bölgesinde Granny Smith elma çeşidi yetiştiriciliğinin yoğun olduğu Bursa, Yalova, Sakarya illeri ve bu illere bağlı ilçelerdeki; kaliteli ve iyi ürün veren, hastalık ve zararlı ile bulaşık olmayan, besin maddesi noksanlığı göstermeyen, verim çağında ve ekonomik büyüklükteki bodur anaçlı (Malling 9 (M9) veya tam bodur) 18 bahçeden alınan 36 adet toprak ve 36 adet yaprak örneği çalışmanın materyalini oluşturmaktadır. Seçilen bahçelerden ağaç kök derinlikleri dikkate alınarak 0-30 ve cm derinliklerden 15 Temmuz-15 Ağustos döneminde araştırmanın ilk yılında (2006) karma toprak örnekleri alınmıştır (Chapman ve Pratt, 1961). Laboratuara getirilen toprak örnekleri Kacar (1994) ün belirttiği şekilde analize hazırlanmış, bünye, Hidrometre yöntemine göre (Bouyoucus, 1955), ph 1:2,5 toprak-su karışımında (Pratt 1965), elektriksel iletkenlik aynı karışımda Anonim (1982) e göre, % kalsiyum karbonat Scheibler kalsimetresi ile ölçülmüş ve Çağlar (1958) a göre, % organik madde modifiye edilmiş Walkley-Black yöntemine göre (Anonim, 1985), alınabilir fosfor Olsen ve ark. (1954) na göre, alınabilir potasyum, kalsiyum ve magnezyum, 1N Amonyum Asetat (ph:7.0) ekstraksiyonu ile (Anonim, 1980) ve alınabilir demir, bakır, çinko ve mangan DTPA (ph:7.3) ekstraksiyonu ile (Lindsay ve Norwell, 1978) Perkin- Elmer A.A.S. de, alınabilir bor Azomethin-H yöntemiyle Wolf (1971) a göre belirlenmiştir. Yaprak örnekleri, toprak örnekleriyle beraber (tam çiçeklenmeden 8-12 hafta sonra (15 Temmuz-15 Ağustos) (Rosen, 2005, Walker ve ark., 1993, Jones Jr. ve ark., 1991) ilkbaharda oluşan sürgünlerin ortasından, iki yıl ( ) üst üste sapıyla birlikte alınmıştır. Hemen laboratuara getirilen bitki örneklerinde Kacar (1972) ın belirttiği şekilde ön hazırlık yapılmış, Anonim (1980) e göre analize hazırlanmıştır. Yaprak örneklerinde azot Kjeldahl yöntemine göre (Kacar, 1972), fosfor vanamolibdofosforik asit sarı renk yöntemine göre (Lott ve ark., 1956), potasyum, kalsiyum, magnezyum, demir, mangan, bakır ve çinko Perkin-Elmer A.A.S. de Chapman ve Prat (1961) a göre, bor Azomethin-H yöntemiyle Wolf (1971) a göre belirlenmiş ve yaprak element içerikleri Jones ve ark. (1991) nın verdiği sınır değerleri kullanılarak gruplandırılmıştır. Bulgular ve Tartışma Toprak Örneklerinin Analiz Sonuçları Araştırmaya konu olan M9 anaçlı Granny Smith elma bahçelerinin topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları, en düşük, en yüksek ve ortalama değerleri çizelge 1 de verilmiştir. Bünye: İncelenen toprakların % kum, silt ve kil fraksiyonlarının bünye üçgenine (Black, 1957) uygulanmasıyla bünye (tekstür) sınıfları belirlenmiştir (Çizelge 1). Buna 95

4 göre; ele alınan M9 anaçlı bahçelerin 0-30 cm toprak derinliğinin % 67 si kumlu-tın, % 22 si kumlu-killi-tın ve % 11 i de tın-kum bünyeli iken, cm derinlikte bu oranlar sırayla % 72.5, % 22 ve % 5.5 şeklindedir. Hafif bünyeli, geçirgen, derin, tınlı toprakların elma yetiştiriciliği için en uygun topraklar olduğu dikkate alınırsa (Kacar ve Katkat, 1999, Yapıcı, 2000), sörveye konu toprakların bünye yönünden bir sorunu bulunmamaktadır. ph: Araştırma topraklarında yapılan ph ölçümleri sonucunda yapılan sınıflandırma çizelge 1 de verilmiştir (Eyüpoğlu, 1999). Buna göre; bahçelerin ph aralıkları 0-30 cm derinlikte ph , cm derinlikte de olarak belirlenmiştir. İlk toprak derinliğinde dağılım; % 78 i hafif alkali ( ), % 11 i nötr ( ) ve % 5.5 i hafif asit ( ); ikinci derinlikte dağılım ise; % 83.5 i hafif alkali, % 5.5 i nötr, ve % 11 i hafif asit olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 2). İlk derinlikte %78 ve ikinci derinlikte % 83.5 i hafif alkali olarak belirlenen bu toprakların elma yetiştiriciliği için uygun ph değerine sahip olmadığı anlaşılmıştır (Çelenligil, 1968, Kacar ve Katkat, 1999, Yapıcı, 2000). Toprak ph sının yüksekliği demir, mangan, çinko, bakır, kobalt ve bor (ph>7.5) alımını olumsuz yönde etkiler (Brady ve Weil, 1996, Middleton ve McWaters, 2004, Kacar ve ark., 2006). Yüksek toprak reaksiyonunu düşürmek için toz kükürt kullanılmalı (Genç, 1998) ve kullanılan gübrelerin fizyolojik yönden asit kökenli gübreler olmasına dikkat edilmelidir. Çizelge 1. Elma Bahçelerine Ait Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin En Düşük, En Yüksek ve Ortalama Değerleri Özellikler 0-30 cm cm En Düşük En Yüksek Ortalama En Düşük En Yüksek Ortalama ph EC (mmhos cm -1 ) CaCO 3 (%) Organik Madde (%) Alınabilir P (mg kg -1 ) Değişebilir K (meq 100 g -1 ) Değişebilir Ca (meq 100 g -1 ) Değişebilir Mg (meq 100 g -1 ) Alınabilir Fe (mg kg -1 ) Alınabilir Mn (mg kg -1 ) Alınabilir Cu (mg kg -1 ) Alınabilir Zn (mg kg -1 ) Alınabilir B (mg kg -1 ) Elektriki İletkenlik: Bahçelerin üst toprak derinliklerinde elektriki iletkenlik değerleri mmhos cm -1, alt toprak derinliklerinde elektriki iletkenlik değerleri mmhos cm -1 olarak belirlenmiştir (Çizelge 1). Bernstein (1970) ve Verhoeven (1979) a göre değerlendirildiğinde; araştırma topraklarında tuz etkisinin bulunmadığı ve alt derinlikte tuz miktarının gübrelemenin ilk derinliğe yapılması nedeniyle azaldığı belirlenmiştir. Kireç (CaCO 3 ): Bodur anaçlı bahçelerin kireç içerikleri değerlendirildiğinde; 0-30 cm derinlikte toprakların % 22 sinde çok düşük (<% 1), % 50 sinde düşük (% ) ve % 28 inde orta (% ); cm derinlikte toprakların ise % 22 sinde çok düşük, 96

5 % 33 ünde düşük ve % 45 inde orta olarak belirlenmiştir (Çizelge 2). İlk derinlikteki toprakların kireç içeriklerinin en düşük, en yüksek ve ortalama değerleri şöyledir; % , % İkinci derinlikte ise bu değerler sırasıyla % , % 4.71 (Çizelge 1). Bahçe topraklarının toplam kireç (% CaCO 3 ) içeriklerinin Evliya (1964) ya göre sorun teşkil etmediği, yanlız iki bahçenin % 10 un üzerinde kireç içeriğine sahip olduğu görülmüştür. Çizelge 2. Elma Bahçelerine Ait Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin Sınır Değerlerine Göre Sınıflandırılması Toprak Özelliği Sınır Değeri Değerlendirme 0-30 cm cm Örnek Sayısı % Örnek Sayısı % Kumlu Tın Bünye Tın-Kum Kumlu Killi Tın Hafif Asit ph Nötr Hf.alkali EC (mmhos cm -1 ) Tuzsuz Çok Düşük < CaCO 3 (%) Düşük Organik Madde (%) Orta Düşük Orta Yüksek Çok yüksek > Orta Alınabilir P (mg kg -1 ) Yüksek > Çok Düşük < Değişebilir K (meq 100 g -1 ) Değişebilir Ca (meq 100 g -1 ) Değişebilir Mg (meq 100 g -1 ) Düşük Orta Yüksek Çok yüksek > Orta Yüksek Çok yüksek > Düşük Orta Yüksek Çok yüksek > Kritik Alınabilir Fe (mg kg -1 ) Yeterli > Alınabilir Mn (mg kg -1 ) Yeterli > Alınabilir Cu (mg kg -1 ) Yeterli > Alınabilir Zn (mg kg -1 ) Alınabilir B (mg kg -1 ) Noksan < Kritik Yeterli > Düşük Orta Yüksek

6 Organik Madde: Bahçelere ait toprakların 0-30 cm derinlikte organik madde miktarları % 72.5 i orta (% ), % 16.5 i yüksek (% ) ve % 11 i çok yüksek (>% 4) olarak bulunmuştur cm derinlikte ise toprakların % 50 si düşük (<% ), % 39 u orta, % 11 i yüksek olarak Anonim 1985 e göre belirlenmiştir (Çizelge 2). Alınabilir Fosfor: İncelenen toprakların alınabilir fosfor içerikleri dikkate alındığında üst derinlikte mg kg -1, alt derinlikte 8-99 mg kg -1 aralığında belirlenmiştir (Çizelge 1). Olsen ve ark. (1954) na göre üst derinlikte toprakların % 83.5 i yüksek (>20.0 mg kg -1 ), % 16.5 i orta ( mg kg -1 ), alt derinlikte ise % 45 i yeterli, % 55 i de yüksek grupta yer almıştır (Çizelge 2). Değişebilir Potasyum: Bahçe toprakları alınabilir potasyum bakımından gruplandırılmış ve Çizelge 2 de verilmiştir. Buna göre: üst derinlikte toprakların % 50 si çok yüksek (>0.82 me 100 g -1 ), %28 i yüksek ( me 100 g -1 ), % 11 i orta ( me 100 g -1 ), % 5.5 i düşük ( me 100 g -1 ) ve % 5.5 i de çok düşük (<0.26 me 100 g -1 ) gruba; alt derinlikte toprakların % 16.5 i çok yüksek, % 11 i yüksek, % 16.5 i orta, % 45 i düşük ve % 11 i çok düşük gruba girmiştir (Anonim, 1980). Değişebilir Kalsiyum: Araştırma topraklarının ilk ve ikinci derinlikteki değişebilir kalsiyum içerikleri dikkate alınarak yapılan sınıflandırmada (Çizelge 2) ise; her iki derinlikte de bahçelerin % 89 u çok yüksek (>30.54 me 100 g -1 ), % 5.5 i yüksek ( me 100 g -1 ) ve % 5.5 i orta ( me 100 g -1 ) grupta yer almıştır (Anonim, 1980). Değişebilir Magnezyum: Değişebilir magnezyum içerikleri bakımından bahçe topraklarının üst derinlikte; % 77 si çok yüksek (>3.29 me 100 g -1 ), % 22 si yüksek ( me 100 g -1 ) ve % 11 i orta ( me 100 g -1 ) grupta yer alırken; alt derinlikte % 55 i çok yüksek, % 34 ü yüksek, % 5.5 i orta ve % 5.5 i düşük ( me 100 g -1 ) olarak belirlenmiştir (Anonim, 1980). Toprakların magnezyum içeriklerinin dağılımı çizelge 2 de verilmiştir. Alınabilir Demir: Araştırma konusu toprakların demir içerikleri incelendiğinde demir ile ilgili genel bir sorunun olmadığı görülmektedir (Çizelge 2). Yapılan analizler Lindsay ve Norwell (1978) a göre değerlendirildiğinde; 0-30 cm derinlikte toprakların % 89 u, cm derinlikte ise tamamı yeterli sınıfa (>4.5 mg kg -1 ), üst derinlikte %11 i kritik sınıfa ( mg kg -1 ) girmiştir. Alınabilir Mangan: Çizelge 2 incelendiğinde sörveye konu bahçe topraklarının alınabilir mangan bakımından bir problemi olmadığı ve her iki derinlikte toprakların tamamının Lindsay ve Norwell (1978) a göre yeterli gruba (>1 mg kg -1 ) girdiği görülmektedir. Alınabilir Bakır: Alınabilir bakır bakımından incelenen bahçe toprakların tamamının mangan gibi Lindsay ve Norwell (1978) a göre yeterli sınıfa girdiği (>0.2 mg kg -1 ) belirlenmiştir (Çizelge 2). Alınabilir Çinko: İncelenen bahçelere ait toprakların üst derinlikte alınabilir çinko bakımından % 55 inin yeterli (>1.0 mg kg -1 ), % 45 inin kritik (0.5-1 mg kg -1 ) olduğu; alt derinlikteki toprakların ise % 22 sinin yeterli, % 39 unun kritik ve % 39 unun da noksan (<0.5 mg kg -1 ) grupta yer aldığı Çizelge 2 de de görüleceği üzere tespit edilmiştir (Lindsay ve Norwell, 1978). 98

7 Alınabilir Bor: Araştırma bahçe topraklarının alınabilir bor içerikleri Wolf (1971) a göre sınıflandırıldığında: 0-30 cm toprak derinliğinde bahçelerin % 89 unun orta ( mg kg -1 ), % 5.5 er de yüksek ( mg kg -1 ) ve düşük ( mg kg -1 ) olduğu, cm toprak derinliğinde ise bahçelerin % 55 inin orta, % 45 inin de düşük olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 2). Yaprak Örneklerinin Analiz Sonuçları Araştırma bahçelerinden iki yıl (2006 ve 2007) alınan yaprak örneklerinin bazı besin maddesi içerikleri, bu besin maddelerinin minimum, maksimum ve ortalama değerleri çizelge 3 de verilmiştir. Bu değerler Jones ve ark. (1991) nın verdiği standart değerlerle kıyaslanarak örnek alınan bahçelerin beslenme durumları belirlenmeye çalışılmıştır. Azot: İncelenen bahçelerin 2006 yılı azot değerleri % arasında, 2007 yılı değerleri ise % arasında değişmiştir (Çizelge 3). Analiz sonuçları Jones ve ark. (1991) nın verdiği % yeterlilik aralığına göre değerlendirildiğinde ilk yıl bahçelerin % 16.5 i, ikinci yıl % 5.5 i yetersiz gruba girmiş olup, genelde azot bakımından yetersiz beslenmeden söz etmek mümkün değildir (Çizelge 4). Elma ağaçları diğer bazı meyve türlerine göre nispeten az azot tüketir. Bu durum az kök hacmine sahip bodur ve yarı bodur anaçlarda daha belirgindir (Yelboğa, 2007). Yeterli seviyede bulunan azot meyve oluşumu, meyve kalitesi, ağacın büyümesi ve ürün üzerine etkili iken (Stiles, 1994), aşırı azot meyvelerin olgunlaşmasını geciktirir, erken meyve dökümüne yol açar, taşıma ve depolamada ciddi sorunlar yaratır (Kacar ve Katkat, 1999). Bodur anaçlı yetişkin bahçelerde ilkbaharda büyümenin başlangıcından temmuz ortasına kadar (4-10 hafta) bölünerek verime dikkate alınarak toplam g N ağaç -1 sezon -1 uygulanmalıdır (Anonim, 2001). Fosfor: Bodur bahçelerin yapraklarının fosfor içeriklerinin alt ve üst değerleri yıllarına göre sırasıyla incelenmiş (% , % ) ve Jones ve ark. (1991) na göre bahçelerin tamamının yeterli sınıfa girdiği görülmüştür (Çizelge 3 ve Çizelge 4). Fosfor bakımından bahçelerde bir sorun belirlenmemiş, topraklar yeterliyüksek, yapraklar yeterli sınıfa girmiştir. Kacar ve Katkat (1999) ın Jacob ve Üexkül den aktardığına göre elmanın fosfor alımında magnezyum etkindir, sörvey bahçe topraklarında magnezyum bakımından bir sorun belirlenmemiştir. Elmanın fosfor tüketimi azot, potasyum ve kalsiyuma göre çok düşüktür (Anonim, 1992, Haynes ve Goh 1998, Kacar ve Katkat 1999). Fakat özellikle sık dikim bahçelerde fertigasyon ile etkin bir fosforlu gübreleme programı ürünün miktar ve kalitesini arttırır (Neilsen ve Toivonen, 2006). Potasyum: Bahçelerin potasyum değerleri 2006 yılında % aralığında iken 2007 yılında % aralığında seyretmiştir (Çizelge 3). Bu değerler % yeterlilik sınıfına (Jones ve ark., 1991) göre değerlendirildiğinde 2006 ve 2007 yılında bahçelerin % 78 inin yetersiz beslendiği ve potasyum ile beslenme bakımından ciddi bir problem olduğu ve alt derinlikte toprakların potasyum içeriğinin azaldığı belirlenmiştir (Çizelge 4). Bu da potasyumlu gübrelemenin yetersiz ve toprağın belli katmanına yapıldığını göstermektedir. Toprakların neredeyse tamamı alınabilir kalsiyum ve magnezyum bakımından çok yüksek ve yüksek sınıfta yer almakta (Çizelge 2) ve ortamda fazla bulunan Ca ve Mg un da bitkilerin potasyum alımını engellediği bilinmektedir (Schimansky, 1981, Genç, 1998, Kacar ve Katkat, 1998). Metabolik işlevler üzerine önemli etki yapan potasyumun noksanlığında enzim aktivitesinin gerilemesi ve organik bileşiklerin 99

8 yeterince sentezlenememesi nedeniyle hastalık ve zararlılara karşı direnci azaltırken, depolamada ve taşımada ciddi sorunlar ortaya çıkar (Marschner, 1995). Potasyumun miktarı yanında N/K oranı da önemlidir, N/K oranının sağlıklı beslenen bir ağaçta arasında olması istenirken (Anonim, 2001) Çizelge 3. Elma Bahçelerine Ait Yaprakların Bazı Makro ve Mikro Element İçeriklerinin En Düşük, En Yüksek ve Ortalama Değerleri Yıl Değer % mg kg -1 N P K Ca Mg Fe Mn Cu Zn B En Düşük En Yüksek Ortalama En Düşük En Yüksek Ortalama ve 2007 ortalamaları dikkate alındığında bu oran sırasıyla olarak belirlenmiştir. Katı gübrelemenin yapıldığı alanlarda kg da -1 dozunda K 2 O, 3-4 yılda bir (Bright, 2005) ve Anonim (1992) nın Decroux ve Bouley den bildirdiğine göre 5 ton da -1 verimli Granny Smith için kg K 2 O da -1 dozunda gübremle yapmak yeterlidir. Fertigasyon ile potasyumlu gübreleme bitkinin en fazla ihtiyaç duyduğu ve su stresinin en fazla olabileceği temmuz-ağustos aylarında yapılmalıdır. Sabit sulamanın yapıldığı bodur anaçlı bahçelerde de temmuz-ağustos döneminde 5 g ağaç -1 hafta -1 dozunda K 2 O verilmelidir (Anonim, 2001). Kalsiyum: Araştırma konusu bahçelerin kalsiyum değerleri % (Jones ve ark.,1991) olan yeterlilik sınıfına göre yıllar itibariyle sırasıyla değerlendirildiğinde; ilk yıl % aralığında ve bahçelerin % 22 sinin yetersiz beslendiği, ikinci yıl aralığın % olarak ortaya çıktığı ve bahçelerin % 5.5 inin yetersiz beslendiği belirlenmiştir (Çizelge 3 ve Çizelge 4). Kalsiyum elma için çok önemlidir, Anonim (1992) verilerine göre de topraktan en fazla kaldırılan elementtir. Noksanlık belirtisi çoğunlukla depoda ortaya çıkan (Acı Benek) fizyolojik bir bozukluktur (Kacar ve Katkat, 1998). Kalsiyum eksikliği güneş yanıklığına olan hassasiyeti de arttırır (Bright, 2005). Erken teşhisi meyveler ceviz büyüklüğünde iken analiz edilerek yapılabilir, çeşide göre değişmekle beraber kabuklu taze meyvede kritik seviye 5 mg 100 g -1 dir, vegetasyon döneminde meyvelere gelecek şekilde % 0.8 dozunda CaCl 2 yapraktan uygulanmalıdır (Genç, 1998). Magnezyum: Yaprak örneklerinin magnezyum bakımından alt ve üst sınır değerleri ilk yıl % aralığında, ikinci yıl ise % aralığında gerçekleşmiştir (Çizelge 3). Yeterlilik sınıfları Jones ve ark. (1991) na göre değerlendirildiğinde ise bahçelerin ilk yıl % 33 ünün, ikinci yıl ise % 16.5 inin yetersiz beslendiği belirlenirken (Çizelge 4), buna karşılık ilk derinlikte toprakların tamamında, alt derinlikte ise toprakların % 94.5 inde magnezyum yeterli olarak bulunmuştur (Çizelge 2). Bu durumun kök bölgesindeki kalsiyum, sodyum, potasyum, amonyum gibi ağır metallerle magnezyumun rekabetinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bright (2005) e göre bu şekilde olumsuz toprak koşulları altında vegetasyon döneminde yapraktan % 2 lik magnezyum sülfat kullanılmalıdır. Özellikle de Anonim (1992) verilerine göre fosfordan daha fazla tüketildiği dikkate alınırsa, 100

9 gübreleme programlarında magnezyumlu gübrelere de yer verilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Demir: İncelenen yaprakların demir içerikleri Jones ve ark. (1991) nın mg kg -1 sınır değerleriyle kıyaslandığında demirle beslenme bakımından her iki yılda tüm bahçelerde bir sorunla karşılaşılmamıştır (Çizelge 4). Mangan: Mangan değerleri Jones ve ark. (1991) nın önerdiği sınır değeriyle ( mg kg -1 ) kıyaslandığında, bahçelerin ilk ve ikinci yıl % 11 inin yetersiz beslendiği belirlenmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4. Elma Bahçelerine Ait Yaprakların Bazı Makro ve Mikro Element İçeriklerinin Sınır Değerlerine Göre Sınıflandırılması (Jones ve ark., 1991) Besin Elementi Sınır Değeri Değerlendirme Örnek Sayısı N (%) P (%) K (%) Ca (%) Mg (%) Fe (mg kg -1 ) Mn (mg kg -1 ) Cu (mg kg -1 ) Zn (mg kg -1 ) B (mg kg -1 ) % Örnek Sayısı Az Yeter Fazla Az Yeter >0.40 Fazla Az Yeter >2.00 Fazla <1.20 Az Yeter >1.60 Fazla Az Yeter 11 61, >0.40 Fazla Az Yeter >300 Fazla Az Yeter Fazla Az Yeter >50 Fazla Az Yeter >100 Fazla Az Yeter >50 Fazla % 101

10 Bakır: İncelenen bahçelerin bakır değerleri sınır değerleriyle (6-50 mg kg -1 Jones ve ark., 1991) kıyaslanıp yeterlilik sınıfları belirlendiğinde; ilk yıl % 45, ikinci yıl ise % 78 inin yetersiz sınıfa girdiği belirlenmiştir (Çizelge 4). Bahçe topraklarının mangan ve bakır içerikleri her iki derinlikte de yeterli olmasına rağmen (Çizelge 2) bitki örneklerinde yetersiz beslenme tespit edilmiştir. Hafif alkali olan toprak ph sının mikro element alımlarını engellediği düşünülmektedir. Bu nedenle sözü edilen elementlerle ilgili gübrelemelerin yapraktan yapılması ve toprağın olumsuz ph sının çeşitli uygulamalarla düzeltilmesi gerekmektedir. Mangan eksikliğini gidermek amacıyla vegetasyon döneminde yapraktan % 0.25 dozunda mangan sülfat kullanılabilir (Bright, 2005). Çinko: Araştırma bahçelerinin bakır değerleri Jones ve ark. (1991) na göre değerlendirildiğinde ilk yıl % 45, ikinci yıl % 22 yetersiz beslenme söz konusudur (Çizelge 4). Üst derinlikte toprakların % 45 inde çinko miktarı kritik seviyededir, alt derinlikte ise alınabilir çinko miktarı azalmıştır (Çizelge 2). Toprakta çinko seviyesinin kritik eşikte olmasının yanında diğer mikro elementlerde olduğu gibi yüksek toprak reaksiyonunun çinko alımını engellediği düşünülmektedir. Uygun yaprak gübrelemesiyle bahçelerin çinko noksanlığı giderilmelidir. Dormant dönemde veya budama öncesi yapraktan % 5 lik bir uygulama yeterlidir (Bright, 2005). Herrera (2001) hasattan sonraki dönemde de uygulama yapılabileceği, şelatlandırılmış mikro elementlerin topraktan da verilebileceğini bildirmiştir. Bor: Bor bakımından değerlendirmeler Jones ve ark. (1991) nın önerdiği mg kg -1 sınır değerleriyle yapılırsa; bahçelerde her iki yıl % 33 oranında yetersiz beslenme olduğu görülür (Çizelge 4). İlk derinlikte toprakların % 5.5 i, alt derinlikte de % 44 ü bor bakımından yetersizdir (Çizelge 2), diğer mikro elementlerde olduğu gibi yüksek toprak reaksiyonu bitkilerin topraktan beslenmesini engellemiştir. Yapraktan meyveler ceviz büyüklüğünde iken % 0.25 lik boraks uygulanmalıdır (Bright, 2005) Sonuç Bursa, Yalova ve Sakarya illerinde yetiştiriciliği yapılan bodur anaçlı (M9) Granny Smith elma çeşidinin beslenme durumunun belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışma sonucunda; Bölgedeki elma bahçelerinde yüksek tespit edilen toprak reaksiyonunun düşürülmesi amacıyla başta toz kükürt olmak üzere çeşitli uygulamalar yapılmalı ve gübreleme materyalleri seçilirken fizyolojik yönden asit kökenli gübreler tercih edilmelidir. Diğer yandan toprakta mevcut mangan, bakır, çinko ve borun alınabilmesi için de yüksek olan toprak reaksiyonlarının düşürülmesi, ayrıca bu elementlerin yaprak gübrelemesiyle bitkilere sağlanması gerekmektedir. Bahçelerde potasyumlu gübrelemeye daha çok dikkat edilmeli, topraktan katı gübreleme ve damla sulama sistemiyle verilmesinin yanında, yapraktan sprey şeklinde de potasyumlu gübre uygulamalarına da önem verilmelidir. Kaynaklar Anonim Soil and Plant Testing and Analysis as a Basis of Fertilizer recommendations. F.A.O. Soils Bulletin 38/2, p

11 Anonim Methods of soil analysis Ed.: A.L. Page. Number 9. Part II. Madison, Wisconsin. USA Anonim Agricultural Analysis Handbook. Hach Company , p. 2/65, 2/69. Anonim World Fertilizer Use Manual. International Fertilizer Industry Association. Paris Tarihi: Anonim Fertigation Guidelines In High Density Apple Nurseries, p Ministry of Agriculture Food and Fisheries. Okanagan-Similkameen. British Columbia. Erişim Tarihi: Anonim Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim Tarihi: Anonim 2005 a. FAO Statistical Databases. www. fao.org. Erişim Tarihi: Anonim 2005 b. Bursa, Yalova ve Sakarya Tarım İl Müdürlükleri İstatistik Verileri. Bernstein, L Salt tolerance of plants. Agri. Information Bull USDA. Black, C.A Soil-plant Relationship. New York, John Willey, Sons. Inc., 3. Bouyoucos, G.J A Recalibration of The Hydrometer Method for Making Mechanichal Analysis of The Soils. Agronomy Journal. Vol.4, No.9:434 Brady, N.C. and R.R. Weil, The nature and properties of soils. 11th edition. London, Prentice Hall International. Bright, J Apple and pear nutrition, Primefact data/assets/pdf_file/0004/41485/apple_and_pear_nutrition_- _Primefact_85.pdf, Erişim Tarihi: Chapman, H.D. and P.F. Pratt Method of Analysis For Soils, Plant And Waters. University of California, Division Of Agricultural Science. 1-6 Çağlar, K.Ö Toprak Bilgisi. A.Ü.Z.F. Yayınları. Yayın No: 10, 286 s. Çelenligil, F Nebatların Tercih Ettikleri Toprak Reaksiyonu ve Bitkiler Klavuzu, s. 27. DSİ Matbaası, No: 11.6/80. Ankara. Evliya, H Kültür Bitkilerinin Beslenmesi. A.Ü. Zir. Fak. Yayınları. Sayı 36. Eyüpoğlu, F Türkiye Topraklarının Verimlilik Durumu. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Yayınları, Genel Yayın No: 220, Teknik Yayın No: T-67. Ankara Genç, Ç Bitki Besleme. TAV Yayınları Yayın No.34. Yalova Haynes, R.J. and K.M. Goh Variation in the nutrient content of leaves and fruit with season and crown position for two apple varieties. Australian Journal of Agricultural Research 31(4) Herrera, E Fertilization Programs for Apple Orchards Guide H-319. Las Cruces, Mexico. cahe.nmsu.edu/pubs/_h/h-319.pdf, Erişim Tarihi: Jones, Jr. J.B., B. Wolf and H.A. Mills Plant Analysis Handbook. P Micro- Macro Publishing, Inc. U.S.A. 103

12 Kacar, B Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri: II. Bitki Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 453 Kacar, B Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri: III. Toprak Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma Ve Geliştirme Vakfı Yayınları No: 3 Kacar, B ve A.V. Katkat Bitki Besleme, s Uludağ Üniversitesi Güçlendirme vakfı Yayın No:127. VİPAŞ Yayınları: 3. Bursa. Kacar, B ve A.V. Katkat Gübreler ve Gübreleme Tekniği. s VİPAŞ Yayınları. No.20. Bursa Kacar, B., A.V. Katkat, Ş. Öztürk Bitki Fizyolojisi, s Nobel Yayın No:848, Fen ve Biyoloji Dizisi:28, 2.Baskı. Ankara Kaşka, N Türkiye de Ilıman İklim Meyvelerinin Dünü, Bugünü ve Yarını s:1-5. Türkiye IV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Antalya Küden, A., Ö. Gezerel ve N. Kaşka Farklı Klonal Ve Çöğür Anaçları Üzerine Aşılı Bazı Elma Çeşitlerinin Bitki Besin Madde İçerikleriyle Verim Düzeyleri Arasındaki İlişkiler, s I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. İzmir. Lindsay, W.L. and W.A. Norwell Development of a DTPA Micro Nutrient Soil Test for Fe, Cu, Zn and Mn. Soil Science Soc. Amer. Proc p. Lott, W.L., J.P. Gallo and J.C. Medaff Leaf Analysis Technic İn Coffee Research. Ibec. Research Institute II: p Marschner, H Mineral Nutrition of Higher Plants. 2. Ed., p Academic Pres, New York. Middleton, S. and A. McWaters, Apples and Soil Acidity. Erişim Tarihi: Neilsen, D. and P. Toivonen, Effective P Fertigation Increases Yield and Quality of Fruit in High Density Apple. 18th World Congress of Soil Science July 9-15, Philadelphia, Pennsylvania, USA. Erişim tarihi: Olsen, S.R.,V.Cole, F.S. Watanabe and L.A.Dean Estimation of available phosphorusin soils by extraction with sodium bicarbonate. U.S.D.A. Circular no Washington D.C. Öz, F., M. Büyükyılmaz ve M. Burak Bodur Meyve Yetiştiriciliği s: Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 73. Yalova Pratt, P. F Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties. Ed. C. A. Black. Amer. Soc. Agr. Inc. Pub. Agron. Series No: 9, Madison, Wisconsin, USA. Rosen, C.J., Leaf Analysis as a Guide to Apple Orchard Fertilization. Minnesota Fruit and Vegetable IPM News, Vol.2, Issue 7. Erişim Tarihi:

13 Schimansky, C Der Einfluss Einiger Versuchparameter auf Das Fluxverhalten von 28 Mg bei Gerstenkeimpflanzen in Hydrokulturversuchen. Landwirtsch. Forsch. 34: Stıles, W.C Nitrogen management in the orchard. In: Peterson, A.B. Stevens, R.G. (ed.) Tree fruit nutrition, p Yakima, WA: Good Fruit Grower. Verhoeven, B Salty soils. Drainage principles and applications. 1. Introductry subjects. Publication 16-Vol. I. International Ins. For Land Reclamation and Improvement ILRI. Wageningen. The Netherlends. Walker, D.R,. A.H. Hatch and T. Linstrom Fertilization of Fruit Crops, Utah Fertilizer Guide, AG 431, p Erişim Tarihi: Wolf, B The Determination of Soils Boron Ekstracts, Plant Material Components, Manures, Waters And Nutrient Solutions. Soil Science and Plant Analysis. 2 (5), p Yapıcı, M Elma Yetiştiriciliği. m\bitkisel&fl=yetistiricilik_bilgi/elma/elma.htm, Erişim Tarihi: Yelboğa, K Sık Dikim Elma Bahçelerinde Gübreleme, s Hasad Dergisi, Sayı: 270. ISSN