TORBA YASA NELER ĠÇERĠYOR?

Transkript

1 TORBA YASA NELER ĠÇERĠYOR? Dr. Erkan AYDOĞANOĞLU Eğitim Sen Eğitim Uzmanı 1

2 Türkiye ĠĢgücü Piyasası Ġle Ġlgili Temel Veriler; Ġstihdam edilen nüfus = 22 milyon 972 bin kiģi (Ekim 2010); Ġstihdam edilenlerden 10 milyon 107 bininin (%44) herhangi bir sosyal güvencesi yok. Bunların yarısı tarımda, diğer yarısı tarım dıģı sektörlerde istihdam ediliyor; 14 milyon 12 bin (toplam istihdamın %61 i) ücretli, maaģlı ve yevmiyeli çalıģanın 10 milyonunu genç iģçiler oluģturuyor. Bu oran 20 yıl önce toplam iģgücünün %36 sı kadardı; ĠĢgücünün %71 i erkek (16 milyon 310 bin), %29 u kadın (6 milyon 662 bin). Erkeklerin %38 i, kadınların %60 ı kayıt dıģı istihdam ediliyor; Türkiye de 3 milyon 216 bin ücretsiz aile iģçisi var; Kayıt dıģı çalıģanlar içinde en büyük grubu ücretsiz aile iģçileri, onlar içinde de en büyük grubu yine kadınlar oluģturuyor. 2

3 3

4 KAMU ĠDARELERĠNDEKĠ KADRO ve POZĠSYONLARIN YILLARA GÖRE DOLU KADRO DAĞILIMI YILLAR MEMUR SÖZLEġMELĠ SÜREKLĠ KAPSAM DIġI KAPSAM ĠÇĠ TOPLAM PERSONEL ĠġÇĠ PERSONEL PERSONEL Kaynak: Devlet Personel Başkanlığı,

5 OECD Ülkelerinde Kısmi Süreli Ġstihdam 5

6 TORBA YASA DA NELER VAR? AKP Hükümeti, Devletin borçlarının yeniden yapılandırılması gündemi üzerinden yaptığı hazırlıklarını tamamlayarak kapsamlı prim aflarından, esnek, kuralsız ve güvencesiz çalıģmayı yaygınlaģtıran düzenlemelere, 657 Sayılı DMK da yapılması düģünülen değiģikliklerden iģsizlik sigortası fonundan patronların daha fazla yararlanmasına kadar çok sayıda düzenlemeyi Meclis gündemine getirdi Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu; 4857 Sayılı ĠĢ Kanunu; 657 Sayılı DMK; 4046 Sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamaları Hakkında Kanun vb gibi pek çok kanunda yapılan düzenlemelerle, mevcut durumdan çok daha kötü ve geri düzenlemeler öngörülüyor. 6

7 Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamı geniģliyor! Tasarıyla, genel sağlık sigortalıların kapsamı geniģletiliyor. Buna göre, çıraklar, stajyer öğrenciler, üniversitelerde kısmi zamanlı çalıģtırılan öğrenciler, yabancı uyruklu öğrenciler, stajyer avukatlar, ĠġKUR un açtığı meslek edinme kurslarına katılanlar, kendileri üzerinden genel sağlık sigortası kapsamında olacak; bu kursa katılanların bakmakla yükümlü oldukları da bu kapsamda yer alacak. Yabancı öğrenciler ise öğrenim gördükleri süre boyunca prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden katkı payı ödeyerek, genel sağlık sigortasından yararlanacak. 1 Ocak 2012 de yürürlüğe girecek GSS sonrasında herkes gelirinin %12,5 u oranında prim ödemedikçe sağlık hizmetlerinden yararlanamayacak. 7

8 Asgari Ücretlilerin YaĢ Sınırı Yükseltiliyor! Tasarıda plan ve bütçe komisyonunda kabul edilen 18 yaģından küçük sigortalılar için prime esas aylık kazanç alt sınırı, yaģlarına uygun asgari ücret tutarına çekilecek ifadesi, asgari ücret yaģ sınırının 16 dan 18 e çıkarılması anlamına geliyor. Ancak bu durum tepki göreceği için bu kadar açık bir şekilde belirtilmiyor. Düzenlemede böylece bu sigortalılar yönünden asgari ücret ile sigorta primine esas kazanç arasındaki farklılık ortadan kaldırılacak. ĠĢveren üzerindeki prim yükü azaltılacak ifadesi kullanılıyor. Türkiye de çalışan yaklaşık 250 bin genç, geçmiģ yıllara göre ortalama 85 TL daha az ücret alacak. 8

9 Kısmi Süreli ÇalıĢanlar Primlerini Cebinden Tamamlamak Zorunda! 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 13 üncü ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalıģanlar ile bu Kanuna göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalıģan sigortalıların eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlama yükümlülüğü 01/01/2012 tarihinde baģlar. Bu düzenleme ile kısmi süreli, çağrı üzerine vb nedenlerle bir ay içinde sigortası eksik yatmıģ olan (TaĢeron iģçi, yevmiyeli çalıģanlar vb gibi) bir emekçinin sigortasını 30 tam güne kendi cebinden tamamlaması isteniyor. 9

10 Stajyer çalıģtırma üzerinden ucuz emek sömürüsünün önü açılıyor! Tasarıyla mesleki eğitim gören öğrencilerin staj yapabilecekleri iģyeri sayısı artırılıyor. 10 un üzerinde iģçi çalıģtıran iģyerleri, stajyer uygulama kapsamına alınacak. ĠĢyerinde staj yapan öğrencilerden 18 yaģını bitirenlere asgari ücretin üçte biri oranında ücret verilecek. Bu oran daha önce asgari ücretim üçte ikisi oranındaydı. Bakanlar Kurulu, 5 ve üzerinde iģçi çalıģtıran iģyerlerini de stajyer uygulama kapsamına almaya yetkili olacak. Böylece düģük ücretli stajyer sömürüsünün yaygınlaģtırılması Bakanlar Kurulu nun kararına bağlı olacak. Tasarıda iģletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıģtıran iģyerlerinde yüzde 30 undan, yirmiden az personel çalıģtıran iģyerlerinde yüzde 15 inden, aday çırak ve çırağa yaģına uygun asgari ücretin yüzde 30 undan aģağı ücret ödenemez denilerek örgün eğitimdeki yüz binlerce gencin üç kuruģluk ücretlerine resmen göz dikilmektedir. 10

11 Kısa ÇalıĢma Ödeneğinin Süresi ve Kapsamı GeniĢletiliyor! Torba Yasa tasarısının 58. maddesi ile Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle iģyerindeki haftalık çalıģma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya iģyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, iģyerinde üç ayı aģmamak üzere kısa çalıģma yapılabilir. ifadesini kullanılıyor sayılı kanunda daha önce genel ekonomik kriz ve zorlayıcı sebepler ifadesi daha da geniģletiliyor. Örneğin talep azalmasına bağlı olarak yaģanacak sektörel ya da bölgesel bir kriz durumunda iģverenlerin kısa çalıģma ödeneğine baģvurmaları kolaylaģıyor. Bu düzenleme ile kısa çalıģma ödeneğine baģvurma uygulamasını kolaylaģtırılıyor. Kısa çalıģma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve iģsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkili 11

12 ĠĢsizlik Sigortası Fonu Ġstihdamı TeĢvik Gerekçesiyle Patronların Kullanımına Açılıyor! Tasarıyla 31 Aralık 2015 tarihine kadar ilk defa iģe alınacak her bir sigortalı için, özel sektör iģverenine sigorta primi desteği getiriliyor. Buna göre, 31 Aralık 2015 e kadar iģe alınan sigortalının, sigorta primlerinin iģverene ait tutarı, iģe alındıktan sonra belirli sürelerle ĠĢsizlik Sigortası Fonundan karģılanacak. Düzenleme ile yaģ arası erkekleri ve 18 yaģ üstü kadınları istihdam edenlerin sigorta primlerinin iģveren hisselerine ait tutarının, iģe alındıkları tarihten itibaren ĠĢsizlik Sigortası Fonundan karģılanması yoluna gidiliyor. Böylece bugüne kadar olduğu gibi, bugünden sonra da iģsizlere ödenmesi gereken Fon gelirleri patronlara istihdam teģviki olarak aktarılıyor. Ġlk bakıģta istihdamı teģvik gibi algılanabilecek bu uygulama sonucunda 30 yaģ ve üzeri çalıģan iģçilerin iģe alınması neredeyse imkânsız hale gelecek. Bu uygulama sanıldığının aksine istihdamı teģvikten çok, özellikle 30 yaģ üzerindeki iģsizlerin istihdamı zorlaģacak 12

13 Turizmde fazla mesai ücreti fiilen ortadan kalkıyor! ĠĢverenlerin yeni iģçi alımını kolaylaģtırmak gerekçesiyle ilk defa iģe giriģlerde 2 ay olan deneme süresi 4 aya çıkarıyor. Turizm sektöründe de 4 ay denkleģtirme süresi uygulaması getirilerek, turizm sezonunda fazla mesai uygulamasına fiilen son veriliyor. Torba yasanın komisyonda görüģmeleri sırasında ise 25 yaģ sınırı kaldırılarak, yerine ilk defa iģe girenler ifadesi konuldu. Böylece, yaģ sınırı olmaksızın, ilk defa iģe girenler için halen maksimum 2 ay olan deneme süresi 4 aya çıkartıldı. ĠĢverenin iģi dört aylık bir iģ ise sürenin sonunda iģçi kapının önüne konulabilecek. Bir sonraki gittiği iģyerinde de ilk defa iģe giren iģçi muamelesi görecek kiģi, burada da 4 ay deneme süresine tabi olacak. Böylece iģçi yıllarca stajyer konumundan kurtulamayacak. DenkleĢtirme uygulamasının yapıldığı dönemlerde iģçiler yasaya göre günde 11 saat çalıģtırılabiliyor. Uygulamada ise 11 saatlik süre turizm sektöründe genellikle aģılıyor. Fazla çalıģılan süreler için artık fazla mesai ücreti ödenmeyecek. 13

14 Sicil yerine disiplin kavramı getiriliyor! Kademe ilerlemesinde memurun olumlu sicil alması Ģartı aranmayacak. 6 yılda bir verilen kademe ilerlemesinin koģulları da değiģtirilerek, olumlu sicil yerine disiplin cezası almamak koģulu getiriliyor. Buna göre, 8 yıl içinde herhangi bir disiplin cezası almayan memurlara bir kademe ilerlemesi daha verilecek. Sicil yerine disiplin kavramının getirilmesi, bu maddenin bir anlamda Hükümet açısından uslu durmayan, onun iģaret ettiği sendikaya üye olmayan, hakkına sahip çıkan kamu emekçilerini cezalandırma mantığı ile hazırlandığını gösteriyor. 14

15 Vali ve kaymakamlar üst disiplin amiri oluyor! Disiplin cezası vermeye yetkili disiplin amirleri; yürütülen hizmetin özellikleri ve çalıģma Ģartları dikkate alınarak genel yönetmelikte belirtilen esas ve usuller çerçevesinde, kurumlarınca tayin ve tespit edilen amirler olacak. Valiler illerde, kaymakamlar ilçe sınırları dâhilindeki kamu kurum ve kuruluģlarının taģra teģkilatında görev yapan her düzey personelin üst disiplin amiri olacak. Vali ve kaymakamların üst disiplin amiri yapılması, onların emriyle soruģturma açılması ve bunun sonucunda sürgün cezalarının çıkmasının önünü açıyor. Yıllardır il ve ilçelerde devlet görevlisi olarak görev yaptığı kabul edilen ve tüm vatandaģlara eģit mesafede olması gereken kimi vali ve kaymakamların AKP Hükümetinin gözüne girmek için birer Hükümet görevlisi gibi hareket ettiği düģünüldüğünde bu maddenin uygulanmasının nasıl sonuçlar ortaya çıkaracağını tahmin etmek güç değil. 15

16 16

17 Ödünç Memurluk ile sürgün yasal hale geliyor! Tasarıda, memurların, kamu yararı ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiyaç duyulması halinde kurumlarınca Devlet Personel BaĢkanlığının uygun görüģü alınarak diğer kamu kurum ve kuruluģlarında 6 aya kadar geçici süreli olarak görevlendirilebileceğine iliģkin düzenleme yapılmıģ. Daha birkaç ay önce Kayseri'nin Sarız ilçesi kaymakamı cezaevinde kadın gardiyan olmadığı için ilçe milli eğitim müdürlüğünden kadın öğretmenlerin cezaevinde kadın mahkûmların üzerini araması için görevlendirilmesini istemiģti. O zaman bu uygulama yasal değildi ancak AKP Hükümeti bunu da düģünmüģ. Artık kimse ben öğretmenim, doktorum, büro emekçisiyim benim haklarım var diyemeyecek. Memurun onayı dışında yapılacak bu görevlendirme, çeģitli nedenlerle istenmeyen personelin baģka kurum ve illere gönderilmesinin önünü açıyor. 17

18 4-C statüsü yaygınlaģtırılmak isteniyor! Kurumlarında atama imkanı olmayan memurlar, Devlet Personel Başkanlığınca belirlenen başka bir kurumdaki boş kadroya atanabilecek. Bu durumda olan memurlar, atama iģlemi yapılıncaya kadar kurumlarında niteliklerine uygun iģlerde çalıģtırılacak ve eski kadrolarına ait mali haklardan ve sosyal yardımlardan yararlanmaya devam edebilecek. 657 sayılı DMK nın 4-C maddesi yukarıda belirtilen iģlemin bizzat yapıldığı bir düzenlemedir. ÖzelleĢtirilen kamu iģletmelerindeki kamu iģçileri, 4-C kadrosuna geçene kadar özlük haklarını ve ücretlerini tam almıģ daha sonra iģçilerin 4- C ye geçirilmesi ile ücret ve özlük haklarında yarıdan fazla kayıp yaģanmıģtır. Tasarıda ayrıca; memurların yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre, tespit edilen çalıģma saat ve süreleri ile görev yerlerine bağlı olmaksızın çalıģabilmeleri mümkündür. ifadesi kullanılarak 4-C li çalıģma statüsünün kamuda yaygınlaģtırılmaya çalıģıldığı anlaşılmaktadır. 18

19 19

20 Merkezdeki belediye iģçileri taģraya sürülecek! Ġl özel idarelerinin sürekli iģçi kadrolarında çalıģan ihtiyaç fazlası iģçiler, Karayolları Genel Müdürlüğünün taģra teģkilatındaki sürekli iģçi kadrolarına, belediyelerin (bağlı kuruluģları hariç) sürekli iģçi kadrolarında çalıģan ihtiyaç fazlası iģçiler, Milli Eğitim Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün taģra teģkilatındaki sürekli iģçi kadroları ile sürekli iģçi norm kadro dâhilinde olmak üzere ihtiyacı bulunan mahalli idarelere atanır. Ġhtiyaç fazlası iģçilerin tespitini yapmak üzere vali veya görevlendireceği vali yardımcısının baģkanlığında, il emniyet müdürü, defterdar, il milli eğitim müdürü, Türkiye ĠĢ Kurumu il müdürü, Karayolları Genel Müdürlüğü bölge müdürü, il mahalli idareler müdürü ve iģçi devreden iģyerinde toplu iģ sözleģmesi yapmaya yetkili iģçi sendikası temsilcisinden oluģan bir komisyon kurulur. Mahalli idarelerde iģçi norm kadrosu bulunduğu, fakat iģçi çalıģtığı belirtilmektedir. Bu düzenleme ile norm fazlası iģçiler ile norm içinde olup da ihtiyaç fazlası olan iģçilerin belirtilen kurumlara geçiģi, baģka bir ifade ile sürgünü gerçekleģtirilmek isteniyor. 20

21 TORBA YASANIN ASIL HEDEFĠ; GüvencesizleĢtirmenin ve esnek çalıģmanın YaygınlaĢması 4-C statüsü benzeri çalıģma biçimini daha da yaygınlaģtırmak Atamaları daha da siyasallaģtırmak Parti-devlet bütünleģmesine gidiģ Suskun, itiraz etmeyen, itaatkar iģçi ya da memur profili Sendikasız ya da yandaģ sendikaya üye yeni iģgücü profili Emekçiler arasındaki rekabeti derinleģtirmek 21

22 22

23 Önümüzdeki Dönemde; ÇalıĢma iliģkilerinde kuralsızlaģma artacak, kamu personelinin istihdamı iģ güvencesiz ve sözleģmelilik temelinde olacak Performans ve disiplin hükümleriyle birlikte kamu istihdamı esnekleģtirilecek ve piyasa ile uyumlu bir istihdam politikası benimsenecek Güvencesiz istihdam yaygınlaģacak ve iģ güvencesi sadece küçük bir azınlık için (asker, polis, hakim, savcı vb) geçerli olacak... Emekçiler arasındaki birlik ve dayanıģma yerini, acımasız bir yarıģa ve rekabete bırakacak Mücadeleci sendikaların etkisi kırılacak, yandaģ ve iģbirlikçi sendikacılık daha da güçlenecek 23

24 24