Report. olup sağ el kullanmaktadır.mental gerilik negatif,öğrenme yaşa uygun, normal sınırda, cinsel gelişim doğal ve normal

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Report. olup sağ el kullanmaktadır.mental gerilik negatif,öğrenme yaşa uygun, normal sınırda, cinsel gelişim doğal ve normal"

Transkript

1 CahiI bir hekim öiüm kampının yardımcısıdır. Dünya, akiı oiup, dini oimayan insanlar ve dini oiup, akiı oimayan insaniar oiarak ayrıimıştır. BiIim ve sanat uyuşamadığı üikeyi terk eder. Hayatın genişiiği, uzuniuğundan daha önemiidir. İBN-İ SİNA QEEG RAPORU

2 KİMLİK BİLGİLERİ Adı Soyadı :TAHİR NAMLI Kronolojik Yaşı :59 Cinsiyeti :E Çekimin yapıldığı Tarih : Uygulanan çekim :KNM QEEG Rapor Tarihi : Report ÇEKİMİN YAPILİŞ NEDENİ Danışan ANXİYETE şüphesi ile merkeze gelmiştir.yaşı 59 olup sağ el kullanmaktadır.mental gerilik negatif,öğrenme yaşa uygun, normal sınırda, cinsel gelişim doğal ve normal Aşağıda verilen bilgiler tıbbi teşhis ve tedavi yerine geçmez.aksine yardımcı bilgilerdir. Doktorunuza değiştirmeyin, başka bir danışmadan tedaviye Nörologun yorumu için hazırlanmıştır. ilacınızı bırakmayın, başlamayın.sözkonusu rapor dozunu uzman

3 BİLAR NEUROTHERAPHY Analysis results: PROTOCOLS FOR EEG RECORDING Total Recording time. EEG recordings should be a minimum 28 minutes of total recording time. The client should be alert but relaxed at all times. Montages used. The ear lobes must be recorded as well as the standard 32 EEG electrode sites. Use an ipsilateral ear reference montage for eyes closed, eyes opened, and mental task recordings. Use a bipolar longitudinal montage for Hyperventilation and Photic Stimulation. Keep client alert and minimize artifacts. If signs of drowsiness are apparent, pause the recording and alert patient. Check for artifacts, excessive eye blink, muscle tension (jaw, neck, forehead), movement, etc. Coach the client to minimize any artifacts seen in the recording. During the eyes open recording have the client stare at one spot on the wall and let them take breaks every couple of minutes. If the client is unable to keep eyes still while they are closed, then have them lightly touch their eye lids with their finger tips. Make separate files for different recording conditions. Save recordings for different conditions as separate files. Do not simply pause or stop the recording after each condition. Close the recording after each task and start a new recording. For example, Eyes Closed EC is save in one file and Eyes Open EO is saved in a separate file. If tasks are performed, save each to a separate file as suggested below. Two different protocols are suggested, the neurological EEG is most useful for adults with suspected neurological or psychiatric disorders, such as epilepsy, head trauma, depression, dementia. The psychological EEG is most useful for children with learning disabilities or developmental disorders. The most appropriate set of recording conditions for a given client is decided by the referring clinician. NEUROLOGICAL TYPE EEG RECORDING PROTOCOL: 1) Eye movements and alpha blocking (2 minutes) and Eyes Closed resting EC (1 minutes): Start recording while asking client to be still and only to move eyes up and down and then to the left and right. To check for alpha blocking ask the client to close eyes for 1 seconds and open eyes for 1 seconds, repeat this 2-3 times. Follow this two minute period with a 1 minute recording of eyes closed resting and label this file EC. TOTAL TIME: 1-12 minutes. 2) Eyes Open resting EO : Have the client open eyes and focus on a point. Monitor for eye blink and EMG artifact. Pause after two minutes to rest eyes. TOTAL TIME: 5-1 minutes. EEG Protocols 3) Hyperventilation HV : With eyes closed have the client breathe deeply and quickly for a period of three minutes and then rest for three minutes. The client should be instructed that they may feel light-headed and that this is a normal response. DO NOT hyperventilate individuals with a history of cardiovascular disease, high blood pressure, COPD, or a recent cerebrovascular accident (Stroke). Many labs do not HV individuals over the age of 7. Rate the patient effort as poor, fair, good or excellent TOTAL TIME: 6 minutes. 4) Photic Stimulation Photic : If available, run a photic strobe stimulator at varying flash rates with a 1-second rest period between flash frequencies. The flash lamp should be placed directly in front of the client pointed toward the eyes and about 3 cm. from the eyes. If photic stimulation is not available record

4 an additional eyes closed resting EEG and let the client become drowsy/sleepy if possible. TOTAL TIME: 4 minutes. PSYCHOLOGICAL TYPE EEG RECORDING PROTOCOL: 1) Eye movements and alpha blocking (2 minutes) and Eyes Closed resting EC (1 minutes): Start recording while asking client to be still and only to move eyes up and down and then to the left and right. To check for alpha blocking ask the client to close eyes for 1 seconds and open eyes for 1 seconds, repeat this 2-3 times. Follow this two minute period with a 1 minute recording of eyes closed resting and label this file EC. TOTAL TIME: 1-12 minutes. 2) Eyes Open resting EO : Have the client open eyes and focus on a point. Monitor for eye blink and EMG artifact. Pause after two minutes to rest eyes. TOTAL TIME: 5-1 minutes. 3) Reading RD : Select age appropriate reading material and record while the client is reading. Be sure to check reading comprehension to be sure that the client was actually performing the task. For younger clients, a listening task LIS may be more appropriate. TOTAL TIME: 3 minutes 4) Math MA : Select age appropriate arithmetic problems and record while the client is performing calculations. Be sure to check accuracy to be sure that the client was actually performing the task. For younger clients, a drawing task DRAW or other type of active task may be more appropriate. TOTAL TIME: 3 minutes Take extra care to minimize artifacts during performance of tasks ÇEKİM YÖNTEMİ VE PROSEDÜR: 32 kanallı,1-2 standardına uygun,kepli, toplam 28 dakika süren iki ayrı protokolde EEG çekimi yapılmıştır.danışan stimulan kullanmamaktadır.sağ el kullanmaktadır. 1.Çekim prosedürü:1.5 dakika backround çekim yapıldı, İlk üç dakika gözler kapalı,her biri 1 sn süren göz açık ve kapalı çiftler 3 kez tekrarlanarak 1 dakikalık trase takibi yapıldı.derin nefes alma(hiperventilasyon) ile 1.5 dk çekim sonrası,1 dk gözler kapalı çekim yapıldı.ardından fotik çekim 1 ar sn bloklar halinde sırası ile * Hertz lerde toplam 1.5 dk yapıldı.3 sn çgöz kapalı çekimle ilk aşama bitirildi. 2. Çekim prosedüründe prefrontal kortikal alanda ölçüm amacı ile 9 sn tek uyarana odaklanılan basal ölçüm,9 sn sessiz okuma,9 sn dinleme,9 sn çizim ödevi sonrası teta/beta ratiosu saptandı. YAPILAN ANALİZLER: 5Hz de örneklenmiş,yüksek geçirgen.5 Hzi alçak geçirgen 35 Hz ve Notc 5 Hz filtrelerden geçirilmiş,scale 1.µv/mm,sweep 3 mm/s,bipolar 32 ring ve bipolar cros 21 standartları da uygulanan EEG kayıtlarının monopolar epoch örnekleri rapora eklendi. Her bir frekans için ayrı ayrı epileptiform analizi(spike ve sharp dalga düzeyleri),amplitüde ve spectral analizler yapılarak rapora eklendi.(rhythms amplitude,spectral analysis,power spectrum,frequency scanning,bispectrum analysis,crosscorrelations,coherence analysis,comperative analysis,wavelent analysis,independent compenent analysis,ic decompositions analysis) Son olarak da Brainloc ve Sloreta programları kanalı ile Delta,Alfa,Beta,yüksek Beta bantları için topografik haritalar brain mapping yöntemi ile ayrıştırılmış,t/b oranı ve DİKKAT ENDEXİ hesaplanmıştır.

5 SONUÇ;İlgili raporun acilen bir Nöroloji uzmanınca değerlendirilmesi önerilir.dikkat ÇEKİLEN YERLER KIRMIZI İLE İŞARETLENDİ. Temel bioelektriksel aktivite göz açmakla bloke olan yaşla uyumlu 2-12 Hz averaj alfa ritminden oluşmaktadır.bipolar bakışımda faz karşılaşması izlenmedi.laterilizasyon ve FOKAL ODAK tespit edilemedi.artefaklar tespit edildi ve elemine edildi.sharp dalga seçilmedi,spike seçilmedi. Backround Göz açık Kapalı Hiperventilasyon Flash Alfa ritim index ratio % Delta Theta Beta Alpha/Delta index ratio:.4 Alpha/Theta: 1.3 Alpha/beta ile Theta/Delta:.9 FP1-A1,F3-A1,C3-A1,P3-A1,O1-A1,CZ-A1 Bölgelerinde D,T,A,B(H) tamamı düşük seviyede,f8-a2 bölgesinde D yüksek seviyede SONUÇ; ACİLEN DELTA SEVİYESİ 4-8HZ OPTİMAL SEVİYEYE DÜŞÜRÜLMELİDİR.

6 Independent components decomposition IC 1 IC 2 IC 3 IC 4 IC 5 IC 6 IC 7 IC 8 IC 9 IC 1 IC 11 IC 12 IC 13 IC 14 IC 15 IC 16 IC 17 IC 18 IC

7 % % Rhythms amplitude changing diagram 15,9 2,1 -,5-3,6-22,1 Delta Theta Alpha Beta (LF) Beta (HF) Rhythm indices changing diagram 1 97,4 % , Delta Theta Alpha Beta (LF) Beta (HF) Rhythm indices changing diagram ,4 259,3 18,7 73,3-47,2 Delta Theta Alpha Beta (LF) Beta (HF)

8 Neurosoft LTD Report Patient data: Patient name:tahir NAMLI Date of birth: Sex: Male Social security number: Age:59 years Diagnosis:F41.1 Generalized anxiety disorder Address: Phone number: Acquisition settings: Device name: Neuron-Spectrum-5 Sampling rate: 5 Hz Montage name: Neuron-Spectrum-5 (A1, A2) High pass filter:,5 Hz Low pass filter:35, Hz Notch filter: On Exams duration time: :1:41 Analysis results: Spikes and sharp waves table Derivation Sharp waves count Spikes count Spikes average amplitude, µv Sharp waves average amplitude, µv FP1-A FP2-A F3-A F4-A2 FZ-A2 C3-A C4-A CZ-A P3-A P4-A2 PZ-A O1-A O2-A F7-A F8-A T3-A T4-A T5-A T6-A2 FPZ-A OZ-A1

9 Brain maps Spike count Sharp wave count

10 Spike average amplitude Spikes and sharp waves count trend Sharp waves average amplitude

11 Doctor: DR DURU HAKAN KARABACAK Analysis results: Amplitude spectrum Derivation Minimum Maximum Average Total Dominant Medium amplitude, μv amplitude, μv amplitude, μv amplitude, μv frequency, Hz frequency, Hz FP1-A1,7 3,43,51 288,68 1,5 5,2 FP2-A2,11 3,7,59 335,19,87 6,55 F3-A1,8 2,66,42 236,19,56 6,79 F4-A2,14 2,34,5 28,33,87 1,76 FZ-A2,9 2,7,43 24,19,87 9,17 C3-A1,7 2,61,4 228,13,62 7,58 C4-A2,11 2,5,42 238,84,62 1,58 CZ-A1,7 2,38,38 212,24,56 7,4 P3-A1,7 2,31,37 27,6,5 8,25 P4-A2,9 1,54,39 221,99,5 11,43 PZ-A2,1 1,34,38 212,77,81 11,37 O1-A1,12 2,5,44 248,24,5 1,64 O2-A2,12 1,6,43 245,58,74 12,77 F7-A1,8 4,8,52 291,6,62 5,32 F8-A2,19 3,29,59 333,57,5 11,74 T3-A1,1 2,67,42 236,5,68 9,11 T4-A2,1 2,13,41 229,12,62 11,12 T5-A1,1 2,41,44 25,52,56 1,76 T6-A2,9 1,51,39 218,13,74 12,16 FPZ-A1,7 3,63,57 32,44,74 4,9 OZ-A1,,2,1 4,81,5 14,12

12 Amplitude spectrum graphs Rhythms total amplitude spectrum

13 Background test Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,6 Hz, average frequency 1,6 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation O1-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 16%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 11,2 Hz, average frequency 1,8 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation F8-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 17%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 16,1 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation T5-A1, index 12%. Beta LF rhythm dominating frequency 17,3 Hz, average frequency 17, Hz. Dominate in derivation F8-A2, index 15%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 22,2 Hz, average frequensy 26,2 Hz, dominate in derivation O1-A1, index 22%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 22,6 Hz, average frequency

14 26,3 Hz, dominate in derivation F8-A2, index 3%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere,9 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation F7-A1, index 33%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,9 Hz, average frequency 1,8 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 25%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,4 Hz, average frequency 5,7 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 16%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 6, Hz, average frequency 5,9 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 13%. Open eyes Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,7 Hz, average frequency 1,7 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation T5-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 18%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 11,8 Hz, average frequency 1,9 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation F8-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 19%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 16,1 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation O1-A1, index 14%. Beta LF rhythm dominating frequency 17,5 Hz, average frequency 17,1 Hz. Dominate in derivation F8-A2, index 16%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 25,3 Hz, average frequensy 26,2 Hz, dominate in derivation T5-A1, index 27%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 23,3 Hz, average frequency 26,1 Hz, dominate in derivation F8-A2, index 34%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere 1,2 Hz, average frequency 1,8 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 26%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,9 Hz, average frequency 1,8 Hz, dominate in derivation F8-A2, index 19%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,5 Hz, average frequency 5,8 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 15%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 5,2 Hz, average frequency 5,9 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 12%. Close eyes Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 8,6 Hz, average frequency 1, Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation P3-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 21%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 8,2 Hz, average frequency 1,1 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation PZ-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 23%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 15,6 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation T5-A1, index 13%. Beta LF rhythm dominating frequency 17,1 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation F8-A2, index 16%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 23, Hz, average frequensy 26,1 Hz, dominate in derivation O1-A1, index 23%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 22,4 Hz, average frequency 26, Hz, dominate in derivation F8-A2, index 3%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere 1, Hz, average frequency 1,8 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 24%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere 1, Hz, average frequency 1,9 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 16%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 7,8 Hz, average frequency 6,1 Hz, dominate in derivation P3-A1, index 18%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 7,9 Hz, average frequency 6,4 Hz, dominate in derivation P4-A2, index 15%. Hyperventilation Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,8 Hz, average frequency 1,6 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation FPZ-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 16%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 8,8 Hz, average frequency 1,8 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation O2-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 19%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 16,2 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation T5-A1, index 11%. Beta LF rhythm dominating frequency 15,4 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation F4-A2, index 14%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 21,8 Hz, average frequensy 25,8 Hz, dominate in derivation T5-A1, index 18%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 23,6 Hz, average frequency 26, Hz, dominate in derivation O2-A2, index 26%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere 1, Hz, average frequency 1,6 Hz, dominate in derivation F7-A1, index 38%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,5 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation F8-A2, index 27%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,9 Hz, average frequency 5,8 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 16%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 5,4 Hz, average frequency 5,9 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 14%. After hyperventilation Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,2 Hz, average frequency 1,6 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation O1-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 16%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 11,3 Hz, average frequency 11, Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation O2-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 18%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 14,9 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation O1-A1, index 12%. Beta LF rhythm dominating frequency 15,1 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation FZ-A2, index 14%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 21,1 Hz, average frequensy 25,8 Hz, dominate in derivation T5-A1, index 19%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 21,7 Hz, average frequency 26,3 Hz, dominate in derivation O2-A2, index 26%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere,7 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation F7-A1, index 35%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,8 Hz, average frequency 1,6 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 27%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 5,1 Hz, average frequency 5,7 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 17%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 4,3 Hz, average frequency 5,8 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 14%. Flash stimulation Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,8 Hz, average frequency 1,7 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation O1-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 19%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 9, Hz, average frequency 1,7 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation P4-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 19%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 16,1 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation T5-A1, index 14%. Beta LF rhythm dominating frequency 17,9 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation FZ-A2, index 14%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 21,3 Hz, average frequensy 25,5 Hz, dominate in derivation T5-A1, index 21%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 22,4 Hz, average frequency

15 25,8 Hz, dominate in derivation O2-A2, index 24%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere,9 Hz, average frequency 1,9 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 28%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,8 Hz, average frequency 1,6 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 28%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,9 Hz, average frequency 5,9 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 18%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 6,2 Hz, average frequency 6, Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 15%. After flash stimulation Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 1, Hz, average frequency 1,5 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation O1-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 17%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 9, Hz, average frequency 1,5 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation FP2-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 17%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 16,1 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation O1-A1, index 12%. Beta LF rhythm dominating frequency 17,7 Hz, average frequency 16,9 Hz. Dominate in derivation FZ-A2, index 11%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 22,2 Hz, average frequensy 25,6 Hz, dominate in derivation O1-A1, index 19%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 23,1 Hz, average frequency 25,9 Hz, dominate in derivation O2-A2, index 19%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere 1,2 Hz, average frequency 1,9 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 33%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,9 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 35%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,9 Hz, average frequency 5,7 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 18%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 4,5 Hz, average frequency 5,8 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 17%. REHACOM TASK Alpha rhythm is registered on left hemisphere. Dominating frequency 9,2 Hz, average frequency 1,6 Hz. Alpha rhythm on left hemisphere dominate in derivation O1-A1, alpha rhythm index on left hemisphere 15%. On right hemisphere alpha rhythm dominating frequency 9, Hz, average frequency 1,7 Hz. Alpha rhythm on right hemisphere dominate in derivation FP2-A2, alpha rhythm index on right hemisphere 17%. Beta LF dominating frequency on left hemisphere 17,2 Hz, average frequency 16,8 Hz. Dominate in derivation O1-A1, index 12%. Beta LF rhythm dominating frequency 15,7 Hz, average frequency 17, Hz. Dominate in derivation F8-A2, index 13%. Beta HF dominating frequency on left hemisphere 21,6 Hz, average frequensy 26,1 Hz, dominate in derivation O1-A1, index 21%. Beta HF dominating frequency on right hemisphere 21,9 Hz, average frequency 26, Hz, dominate in derivation F8-A2, index 26%. Delta rhythm dominating frequency on left hemisphere,8 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 37%. Delta rhythm dominating frequency on right hemisphere,7 Hz, average frequency 1,7 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 29%. Theta rhythm dominating frequency on left hemisphere 4,3 Hz, average frequency 5,7 Hz, dominate in derivation FPZ-A1, index 16%. Theta rhythm dominating frequency on right hemisphere 4,7 Hz, average frequency 5,8 Hz, dominate in derivation FP2-A2, index 14%. Analysis results: Amplitude spectrum Derivation Minimum amplitude, μv Maximum amplitude, μv Average amplitude, μv Total amplitude, μv Dominant frequency, Hz Medium frequency, Hz FP1-A1,7 3,43,51 288,68 1,5 5,2 FP2-A2,11 3,7,59 335,19,87 6,55 F3-A1,8 2,66,42 236,19,56 6,79 F4-A2,14 2,34,5 28,33,87 1,76 FZ-A2,9 2,7,43 24,19,87 9,17 C3-A1,7 2,61,4 228,13,62 7,58 C4-A2,11 2,5,42 238,84,62 1,58 CZ-A1,7 2,38,38 212,24,56 7,4 P3-A1,7 2,31,37 27,6,5 8,25 P4-A2,9 1,54,39 221,99,5 11,43 PZ-A2,1 1,34,38 212,77,81 11,37 O1-A1,12 2,5,44 248,24,5 1,64 O2-A2,12 1,6,43 245,58,74 12,77 F7-A1,8 4,8,52 291,6,62 5,32 F8-A2,19 3,29,59 333,57,5 11,74 T3-A1,1 2,67,42 236,5,68 9,11 T4-A2,1 2,13,41 229,12,62 11,12 T5-A1,1 2,41,44 25,52,56 1,76 T6-A2,9 1,51,39 218,13,74 12,16 FPZ-A1,7 3,63,57 32,44,74 4,9 OZ-A1,,2,1 4,81,5 14,12

16

17

18 Doctor:

19 Derivation Band pass, μv Delta rhythm, μv Theta rhythm, μv Alpha rhythm, μv Beta LF rhythm, μv FP1-A FP2-A F3-A Beta HF rhythm, μv F4-A FZ-A C3-A C4-A CZ-A P3-A P4-A PZ-A O1-A O2-A F7-A F8-A T3-A T4-A T5-A T6-A Derivation Band pass, μv Delta rhythm, μv Theta rhythm, μv Alpha rhythm, μv Beta LF rhythm, μv FP1-A FP2-A FPZ-A1 F3-A Beta HF rhythm, μv F4-A FZ-A C3-A C4-A CZ-A P3-A P4-A PZ-A O1-A O2-A OZ-A F7-A F8-A T3-A T4-A T5-A T6-A

20 DÜŞÜK YÜKSEK

21 Doctor: DARBE???

22 SIÇRAMA Derivation ACF average frequency, Hz 12,7 First zero crossing, ms Maximum interval, ms Maximum swing, μv Average swing, μv Autocorrelation coefficient ,2,,11 FP2-A2, ,8 8,8,39 F3-A1 11,2 38 8, DÜŞÜK, DÜŞÜK,8 F4-A2 9, ,3 1,5,19 FP1-A1 FZ-A2 8, ,7 2,8,18 C3-A1 11,2 38 8,,,8 C4-A2 8, ,8 2,6,22 CZ-A1 11,2 38 8,,,7 P3-A1 11,2 38 8,,,8 P4-A2, ,8 8,8,39 PZ-A2, ,8 8,8,39 O1-A1 11,2 38 8,,,7 O2-A2, ,8 8,8,39 F7-A1, ,9 17,9,45 F8-A2 2, , 8,1,4 T3-A1 1, ,5 4,3,37

23 T4-A2, ,9 8,9,4 T5-A1 27, ,1 1,2,34 T6-A2, ,8 8,8,39 SAĞ-SOL DENGESİZLİĞİ

24 Crosscorrelation functions graphs (All record) ANALİTİK DÜŞÜNCEDE KOPMA

25

26

27

28 Repet. Delta Theta Alpha Beta (LF) Beta (HF) Background test Open eyes Close eyes Hyperventilation After hyperventilation Flash stimulation After flash stimulation

29 Repet. Delta Theta Alpha Beta (LF) Beta (HF) Background test Open eyes Close eyes Hyperventilation After hyperventilation Flash stimulation After flash stimulation

30

31 12 FP1 FP2 F3 F4 FZ C3 C4 CZ P3 P4 PZ O1 O2 F7 F8 T3 T4 T5 T

32 NOT: SAYIN UZMAN ON-LİNE YORUM İ ÇİN TEAM-VİEWER DEN I D VE ŞİFREMİZLE BAĞLANARAK ÇEKİMİ CANLI OLARAK YORUMLAMANIZ MÜMKÜNDÜR. S-LORETA VE BRAINLOC,PSYTASK_TOVA KANALI İLE YAPILAN DEĞERLENDİRME Bilgilendirme: FP1-A1,F3-A1,C3-A1,P3-A1,O1-A1,CZ-A1 Bölgelerinde D,T,A,B(H) tamamı düşük seviyede,f8-a2 bölgesinde D yüksek seviyede SONUÇ; ACİLEN DELTA SEVİYESİ 4-8HZ OPTİMAL SEVİYEYE DÜŞÜRÜLMELİDİR. Önemli not : QEEG medical-klinik kontrol yerine geçmez. Sadece farklı bilişsel durumlar karşılaştırılarak psikolojik verileri oluşturmayı amaçlar. Nörolojik tanı açıklaması yapılmayacaktır. Daha sonra bir nörolog tarafından yapılmalıdır. Yöntem : EEG kaydı 1-2 yerleştirme yöntemiyle 32 kafa derisi elektrot başlığı kullanılarak hesaplanmıştır. Beyin elektiriksel aktivitesi bağlantılı kulak referans montajı kullanılarak NEURONSPECTRUM 5 EEG Sistemine dijital olarak kaydedilmiştir. Kayıt başlamadan önce bütün bölgelerde direnç 5k Ohmdan aza indirgenmiştir ve kayıt boyunca 5k Ohmdan az konumda tutulmuştur. Hasta monitor ekranına 1.5 m uzaklıkta oturtulmuştur. EEG rahat durumda beşer dakika gözler açık ve kapalı olarak kaydedilmiştir. Kısa bir aradan sonra, devam eden görsel ve işitsel performans görevleri (ACPT/VCPT) gözlenerek sunulmuştur ve kayıt süresince uygulanmıştır ( Görev koşulu ). Veriler ayrı ayrı kaydedilmiştir. Dijital veri göz kırpmaları, hareketler ve diğer yapaylar tespit edilip kaldırılmış yapay bir program ile çalışır. Daha sonra ayrıca veriye elle işlenen yapay ve önemli geçici dalgalar işaretlenmiştir Hastanın düzeltilmiş dijital kaydı Fourier Tranformation (Dönüştürme) olarak bilinen matematiksel program ile çalışır. Bu işlem kaydedilen beyin dalgalarını analiz eder ve kayıtları frekansın bir fonksiyonu olarak zaman- frekans spekturumu olarak bilinen matematiksel işlem olarak ifade eder. Verileri değerlendirmek için spektral analiz, topometrik analizi, kovaryans analizi ve edinilmiş veriler arasında ki karşılaştırmalar gibi çeşitli tanımlayıcı ve istatiksel tekrarlar vardır. Toplanan veriler karşılaştırılmıştır ve FDA olarak bilinen onaylanmış veri tabanında değerlendirilmiştir.

33 Bu rapor analizlerin sonucunu sunmayı amaçlamaktadır. Ayrıca hastanın beyninin kortikal organizazyonuna ve fonksiyon bozukluklarına gore tedavisel öneriler verilmiştir. Sunulan sonuçlar bütün bir karmaşık sistemin anlık resmini sunduğu için dikkatle ele alınmalıdır. Grafikler kortekste hesaplanan matematiksel işlemler yoluyla kaynak üreticin bir yaklaşımını temsil eder. Bu nedenle, hesaplanan lokalizasyon gerçek kaynaktan değişiklik gösterebilir. Bu nedenle fonksiyonel nöronal modellere dayalı uzman bilgisi son olarak bu bulguların klinik önemini belirlemelidir. Temel Bilgiler : Anketler kişisel değerlerin ve dikkate alınması gereken yorumların olduğu öznel derecelendirmelerdir. Anket sonuçları TAHİR İN prefrontal (alın) korteksi ve singulat korteksinde problemler olduğunu göstermektedir. Performans görsel sürekli performans görevi süresinde kaydedildi (VCPT). Ölçümler dürtüselliğe ilişkin ( hata atama ), dikkat ( hata çıkarımı, kaçırılan denemeler ), zaman reaksiyonu ve reaksiyon zamanları çeşitliliği ile yorumlanabilir. VCPT: Grup İsmi Doğru Unutma a-a GO 1. % (.457) a-p NoGO 1. % Görev (.547) YS VR(RT) 375 (.74) 5. (.172) - - İşleme tabi tutulan denemeler : 4 Genel Bakış: TAHİR İN.. un puanları dikkat, dürtüsellik, yanıt süresi ve yanıt sürekliliği için normal referans aralıklarındandır. Şekil 1: Altta ki, yanıt süreleri zaman üzerinde gösterilmiştir. Kırmızı noktalar veri tabanında ki norm seviyesinin altında veya üstünde ki yanıt sürelerini temsil etmektedir. Siyah noktalar doğru yanıtları, kırmızı kareler çıkarım hatalarını (dikkatsizlik) ve kırmızı çizgiler dürtüselliği göstermektedir. TAHİR İN. un yanıt süreleri yaşıtlarıyla (yeşil alan) karşılaştırıldığında iyi uyum göstermektedir. Allta, yanıt süreleri fonksiyon olarak sunulmaktadır. Gri çubuklar reaksiyon sürelerinin ne kadar dayanaklı olduğunu göstermektedir. Geniş dağılımlar dengesiz performans gösterirken, dar dağılımlar istikrarlı performans olarak yorumlanabilir. Yeşil alan veritabanı normunu göstermektedir. TAHİR İN un ortalama yanıt süresi ( siyah üçgen) yaşıtlarıyla (yeşil noktalar) benzerlik göstermektedir. Altta, zaman üzerinden ( 2dakikalık aralıklarla) hata dağılımını göstermektedir. Görevlerin sonuna doğru daha fazla hata yapılması artan yorgunluğu göstermektedir. Test boyunca hata yapılmamıştır.

34 EEG rahat bir konumda 4 er dakika kapalı ve açık gözlerle kaydedilmiştir. Bu kayıtta spectral veriler hesaplanmıştır ve veritabanı ile karşılaştırılmıştır. Montaj ( veritabanı karşılatırılması ile hesaplanmıştır) : ağırlıklı montaj. Grafikler kortekste hesaplanan matematiksel işlemler yoluyla kaynak üreticin bir yaklaşımını temsil eder. Bu nedenle, hesaplanan lokalizasyon gerçek kaynaktan değişiklik gösterebilir. Bu nedenle fonksiyonel nöronal modellere dayalı uzman bilgisi son olarak bu bulguların klinik önemini belirlemelidir. sloreta localization: Brodmann area 7(Precuneus, Parietal Lobe)[Brodmann area 19(Cuneus, Occipital Lobe)] Brodmann area 7: Precuneus The Precuneus represents the end of the cingulum and has the following functions: singulumun sonunu temsil eder ve aşağıdaki fonksiyonlara sahiptir: Awareness: the precuneus is essential for conscious information processing. Farkındalık: Prekuneus bilinçli bilgi işlem için gereklidir. Default-mode network: The default network is responsible for the awake resting state of the brain; the ventral precuneus is part of this network, meaning that self-awareness and self-perception are important components of the default network. Standart modda ağ: Varsayılan beyin ağı beynin uyanık dinlenme durumundan sorumludur; ventral prekuneus bu ağın bir parçasıdır ve anlamı öz farkındalık ve öz algı varsayımıdır ki bunlar varsayılan ağın önemli bileşenleridir. Parietal-prefrontal-central network: The precuneus is part of the fronto-parietal network, which is in charge of activating many cognitive and emotional functions. Parietal- prefrontal merkez ağ: Prekuneus fronto-parietal ağın bir parçasıdır ve bilişsel ve duygusal işlev aktivitilerinden sorumludur. Visual and sensory association area function. Speech comprehension in the dominant hemisphere. This association cortex integrates somatosensory information with visual, auditory and vestibular information, enabling spatial localization of objects. This spatial perception is the basis for directed eye-, hand- and body movements; it provides sensory information fundamental for complex directed movements. Görsel ve duyusal birleşim alan işlevi. Baskın yarımküre konuşma anlaması.

35 sloreta localization: Brodmann area 6(Precentral Gyrus, Frontal Lobe)[Brodmann area 4(Precentral Gyrus, Frontal Lobe)] Brodmann area 6: Is located in the frontal cortex and includes the premotor area PMA (lateral of BA 6) and supplementary motor area SMA (medial BA 6). BA 6, BA 4 and BA 24-the cingular motor cortex, become active together with the basal ganglia and cerebellum when movement is planned, initiated and executed. BA 6 stores action plans and strategies, recalls motor memories and movement sequences, enabling optimisation of movement processes. The supplementary motor area SMA is involved in planning and initiation of complex movements, also bimanual coordination. Several studies have found that the lateral BA 6 is also active during mental arithmetics; other studies indicate that BA 6 is the beginning and end of the frontostriatal loop, which is part of the executive system. Additional to motor execution, the frontostriatal loop is also involved in planning, control and regulation of somatosensory, emotional and cognitive impulses. Brodmann alanı 6: Frontal kortels yerleşimi ve premotor alanı PMA içerisindedir ek motor alanı SMA ( ortal alan BA 6). BA 6, BA 4, ve BA 24 cingular motor cortex, bazal ganlionlar ve beyincik ile birlikte çalıştırıldığında aktif hale gelir. BA 6 depo hareket planları ve stratejileri, motor bellekleri ve hareket dizileri, hareket ve süreçlerin optimizasyonunu hatırlatır. Ek motor alanı SMA plana katılır ve karmaşık hareketlerin başlatılması ve ayrıca bimanüel koordinasyondur. Çeşitli çalışmalar yan kanal olan BA6'da bulunmuştur ve mental aritmetikler sırasında aktiftir; diğer çalışmalar BA 6 yürütme sisteminin bir parçası olan frontostilatal döngünün başlangıcı ve sonudur. Motor yürütüme ek olarak, frontostriatal döngü ayrıca planlama, control ve somatosensori düzenlenmesi, duygusal ve bilişsel dürtüsellikte yer alır. sloreta localization: Brodmann area 4(Inferior Parietal Lobule, Parietal Lobe)[Brodmann area 2(Postcentral Gyrus, Parietal Lobe)] Brodmann area 4: This is a multimodal association area of visual, auditory and somatosensory cortices that integrates perception and motor programmes to perform complex movements. This area becomes activated during gesture and action imitation whereat the left BA 4 represents movement of others whilst the right side represents own movements. If this area gets damaged the sense of the own body dissapears. The right supramarginal gyrus is involved in visual attention. The left BA 4 becomes activated during mental processing of abstract information and deductive

36 reasoning tasks. Therefore this area is crucial for calculating and learning foreign languages from age 5 onwards. Brodman alanı 4: Bu kompleks hareketleri gerçekleştirmek için algı ve motor programları entegre görsel, işitsel ve somatosensoriyel korteks bir multimodal birleşme alandır. Bu alan duruş ve eylemler sırasında aktif olur ve hareket taklitleri sırasında BA 4 sağ tarafın kendi hareketlerini gösterirken diğerlerinin hareketlerini gösterir. Eğer bu alan kendi vücut algısında hasar görürse, görsel dikkatte sağ supramarginal gyrus dahil olur. Sol BA 4 soyut bilgi ve tümdengelim görevleri zihinsel işlem sırasında aktif olur. Dolayısıyla bu alan hesaplama ve 5 yaştan itibaren yabancı dil öğreniminde çok önemlidir. sloreta localization: Brodmann area 7(Postcentral Gyrus, Parietal Lobe)[Brodmann area 5(Postcentral Gyrus, Parietal Lobe)] Brodmann area 7: Precuneus The Precuneus represents the end of the cingulum and has the following functions: Awareness: the precuneus is essential for conscious information processing. Default-mode network: The default network is responsible for the awake resting state of the brain; the ventral precuneus is part of this network, meaning that self-awareness and self-perception are important components of the default network. Parietal-prefrontal-central network: The precuneus is part of the fronto-parietal network, which is in charge of activating many cognitive and emotional functions. Visual and sensory association area function. Speech comprehension in the dominant hemisphere. This association cortex integrates somatosensory information with visual, auditory and vestibular information, enabling spatial localization of objects. This spatial perception is the basis for directed eye-, hand- and body movements; it provides sensory information fundamental for complex directed movements. Brodmann alanı 7: Precuneus singulumun sonunu temsil eder ve aşağıdaki fonksiyonlara sahiptir: Farkındalık: Precuneus bilinçli bilgi işleme için gereklidir. Standart modda ağ: Varsayılan ağ beynin uyanık dinlenme sorumlusudur. Ventral precuneus bu ağın parçasıdır, öz farkındalık anlamına gelir ve öz algı bu ağın önemli bileşenlerinden biridir. Parietal- prefrontal merkezi ağ: Precuneus fronto- parietal ağın bir parçasıdır, duygusal ve bilişsel işlev aktivitelerinden sorumludur. Görsel ve duyusal birleşim alan fonksiyonu: Görsel duyuşsal birleşim alan fonksiyonları birleşim alanı işlevini anlamada baskındır. Bu birleşim kortelsi somatosensory bilgilerini görsel, işitsel ve vestibüler bilgileri ile bütünleştirir. Bu mekansal algı yönettiği göz, el ve vücut hareketleri için temelidir; karmaşık yönlendirilmiş hareketler için duyusal temel bilgi sağlar.

37 sloreta localization: Brodmann area 39(Supramarginal Gyrus, Parietal Lobe)[Brodmann area 4(Supramarginal Gyrus, Parietal Lobe)] Brodmann area 39: Is located in the parietal cortex on the angular gyrus. This is a high level association area of the visual, auditory and somatosensory cortices, meaning that sensory integration occurs here. It is involved in visual function by transmitting information about location of objects in 3D space. In BA 39 integration of visual and tactile input occurs; this area becomes activated during spatial orientation and contructive tasks like e.g. puzzles. BA 39 is also involved in reading and calculating, becoming activated during word and sentence recognition and by number processing. Brodman alanı 39: Angular gyrus üzerinde parietal cortexten yer alır. Bu duyusal entegrasyon burada gerçekleşir yani, görsel, işitsel ve somatosensoriyel kortekste yüksek düzeyde bir ilişki alanıdır. 3D alanında neslerin lokasyonu hakkında bilgileri ileterek görsel fonksiyonlar içerisinde dahil olur. BA 39 görsel ve dokunsal duygu giriş entegrasyonu meydana gelir ve bu alan spatial oryantasyon sırasında puzzle gibi yapısal görevlerde active olur. BA 39 ayrıca okuma ve hesaplamada yer alır ve kelime ve cümle tanımlama ile rakam işlemleri sırasında aktifleşir. sloreta localization: Brodmann area 7(Precuneus, Parietal Lobe)[Brodmann area 19(Precuneus, Parietal Lobe)] Brodmann area 7: Precuneus The Precuneus represents the end of the cingulum and has the following functions: Awareness: the precuneus is essential for conscious information processing. Default-mode network: The default network is responsible for the awake resting state of the brain; the ventral precuneus is part of this network, meaning that self-awareness and self-perception are important components of the default network. Parietal-prefrontal-central network: The precuneus is part of the fronto-parietal network, which is in charge of activating many cognitive and emotional functions. Visual and sensory association area function. Speech comprehension in the dominant hemisphere. This association cortex integrates somatosensory information with visual, auditory and vestibular information, enabling spatial localization of objects. This spatial perception is the basis for directed

38 eye-, hand- and body movements; it provides sensory information fundamental for complex directed movements. Brodmann alanı 7: Precuneus singulumun sonunu temsil eder ve aşağıdaki fonksiyonlara sahiptir: Farkındalık: Precuneus bilinçli bilgi işleme için gereklidir. Standart modda ağ: Varsayılan ağ beynin uyanık dinlenme sorumlusudur. Ventral precuneus bu ağın parçasıdır, öz farkındalık anlamına gelir ve öz algı bu ağın önemli bileşenlerinden biridir. Parietal- prefrontal merkezi ağ: Precuneus fronto- parietal ağın bir parçasıdır, duygusal ve bilişsel işlev aktivitelerinden sorumludur. Görsel ve duyusal birleşim alan fonksiyonu: Görsel duyuşsal birleşim alan fonksiyonları birleşim alanı işlevini anlamada baskındır. Bu birleşim kortelsi somatosensory bilgilerini görsel, işitsel ve vestibüler bilgileri ile bütünleştirir. Bu mekansal algı yönettiği göz, el ve vücut hareketleri için temelidir; karmaşık yönlendirilmiş hareketler için duyusal temel bilgi sağlar. sloreta localization: Brodmann area 6(Precentral Gyrus, Frontal Lobe)[Brodmann area 4(Precentral Gyrus, Frontal Lobe)] Brodmann area 6: Is located in the frontal cortex and includes the premotor area PMA (lateral of BA 6) and supplementary motor area SMA (medial BA 6). BA 6, BA 4 and BA 24-the cingular motor cortex, become active together with the basal ganglia and cerebellum when movement is planned, initiated and executed. BA 6 stores action plans and strategies, recalls motor memories and movement sequences, enabling optimisation of movement processes. The supplementary motor area SMA is involved in planning and initiation of complex movements, also bimanual coordination. Several studies have found that the lateral BA 6 is also active during mental arithmetics; other studies indicate that BA 6 is the beginning and end of the frontostriatal loop, which is part of the executive system. Additional to motor execution, the frontostriatal loop is also involved in planning, control and regulation of somatosensory, emotional and cognitive impulses. Brodmann alanı 6: Frontal kortels yerleşimi ve premotor alanı PMA içerisindedir ek motor alanı SMA ( ortal alan BA 6). BA 6, BA 4, ve BA 24 cingular motor cortex, bazal ganlionlar ve beyincik ile birlikte çalıştırıldığında aktif hale gelir. BA 6 depo hareket planları ve stratejileri, motor bellekleri ve hareket dizileri, hareket ve süreçlerin optimizasyonunu hatırlatır. Ek motor alanı SMA plana katılır ve karmaşık hareketlerin başlatılması ve ayrıca bimanüel koordinasyondur. Çeşitli çalışmalar yan kanal olan BA6'da bulunmuştur ve mental aritmetikler sırasında aktiftir; diğer çalışmalar BA 6 yürütme sisteminin bir parçası olan frontostilatal döngünün başlangıcı ve sonudur. Motor yürütüme ek olarak, frontostriatal döngü ayrıca planlama, control ve somatosensori düzenlenmesi, duygusal ve bilişsel dürtüsellikte yer alır. Theta/Beta-Ratio The Theta/Beta ratio gives an index as to the quality of an individual's ability to pay attention. This ratio is negatively correlated with age, as it is expected to be larger in younger children, smaller in adulthood and rises again in later adulthood. This is measured in a GO/NOGO Test where it is expected that a higher ratio will produce more errors. This ratio has been demonstrated in the research of Monastra (Monastra et. al., 1999).

39 Teta/Beta oranı bireyin dikkat yeteniği kalitesini dizi olarak verir. Bu oran yaşla ters orantılıdır, büyük çocuklarda daha çok olması beklenir, yetişkinlikte daha küçüktür ve yetişkinliğin sonlarında tekrar yükselir. Daha yüksek oranın daha çok hata üreteceği beklenen GO/NOGO Testi ile hesaplanmıştır. Bu oran Monastra araştırmasında ortaya çıkmıştır. (1999) TAHİR.'s deviant Theta/Beta ratio is due to the under-activation of the parietal cortex and indicates frequent day-dreaming (drifting into one's own little world). This leads to deficient alertness and therefore an inability of appropriately coping with everyday demands. TAHİR İN parietal altında aktivasyonu nedeniyle sapmalı Teta/Beta oranıdır ve sık sık gündüz rüyası gösterir ( Kişinin kendi küçük dünyasına sürüklenen). Bu eksik uyanıklık ve bu nedenle uygun günlük talepleri ile yerine getirmede yetersizliğe yol açar. Coherence The coherence analysis is a measure of the relationship of various structures in the cortex. The coherence analysis provides a ratio of the correlation of a specific frequency range. Violet and red lines represent excessive positive correlations, light blue and dark blue lines represent excessive negative correlations. Excessive positive correlations suggest that there is over-communication between the sites. Excessive negative correlations suggest that there is a lack of communication between the sites. Tutarlılık analizi, korteksteki çeşitli yapıların ilişki ölçümüdür. Tutarlık analizi belirli bir frekans aralığı arasında korelasyon oranı sağlar. Mor ve kırmızı çizgiler aşırı pozitif korelasyonları temsil ederken, açık mavi ve koyu mavi çizgiler aşırı negative korelasyonları temsil eder. Aşırı pozitif korelasyonlar bölgeler arasında bağlantıların aşırılığını gösterir. Aşırı negative korelasyon ise bölgeler arasında ki bağlantı eksikliğini gösterir.

40 Summary Spectral analysis: Spectral Analiz Özeti: The spectral analysis gives indications of general brain function. The amplitude among frequency ranges depends upon the degree of synchronized firing of millions of neurons. In this analysis the activity of the firing of the neurons is not related to specific stimuli. Spectral analiz genel beyin fonksiyonlarının göstergelerini verir. Frekans aralıkları arasında amplitüd milyonlarca nöronun ateşleme senkronizasyon derecesine bağlıdır. Bu analizde nöronların ateşleme faaliyeti belirli uyaranlara ilgili değildir. Mu-rhythms: the generating brain areas are part of the somatosensory cortex. Following our research with ADHD children 8-12 years old, we have identified a subtype of ADHD with this symptom pattern corresponding to 16% of the ADHD group. Mu- ritimleri: üreten beyin bölgeleri somatosensory korteks parçasıdır yaş arasında DKHB çocuklarla yapılan çalışmalarımıza gore, DEHB grubunda %16'ya gelen DEHB alt tipi belirledik. This subtype shows the following characteristics: persons with this neurobiological constellation tend to drift away in difficult situations into an inner world. This happens, because in resting conditions their somatosensory cortex processes mainly body information. Therefore. TAHİR is involved in processing his own feelings, which are strongly influenced by the social context and hisstate of mind. TAHİR İN may often be labelled as sensitive by His social network, but this is more a result of how intense he perceives his own feelings. Bu alt tip aşağıdaki özellikleri gösterir: bu nörobiyolojik konstelasyon kişilerin iç dünyasına zor durumlarda sürüklenme eğilimindedir. Dinlenme durumlarında kendi somatosensory korteks süreçleri esas olarak vücut bilgileridir. Bu yüzden TAHİR İN. kendi sosyal bağlam ve duygularını işlemekle ilgilidir. TAHİR İN. genelllikle kendi sosyal ağında etiketlenmiştir fakat bu onun kendi duygularını nasıl anladığı konusunda daha yoğun bir sonuçtur. Another question arises: people with this neurobiological constellation seem not to care or react to social feedback. This leads others to feel provoked by TAHİR, as he often does not follow requests. Research suggests a network context to explain this phenomenon (although this question is still under debate): the somatosensory cortex is linked to the insula and from there to the frontal cortex. The ability for empathy is linked to this network. In this context, empathy means feeling what others feel or being able to sympathize. Başka bir soru ortaya çıkar: Bu nörobiyolojik konstelasyon insalarda bakım ve sosyal geribildirime tepki değil gibi görünmektedir. Bu başkalarında TAHİR tarafından kışkırtılmaya yol açar. Bunun nedeni TAHİR İN istekleri takip etmemesidir. Araştırma bu fenomeni açıklamak için bir ağ bağlam önermektedir: somatosensory korteks insula ve oradan farklı ön kortekslerle bağlantılıdır. Empati yeteneği bu Alana bağlıdır. Bu bağlamda empati başkalarının ne hissettiğini hissetmek ve ya sempati duymaktır. Slow alpha wave activity throughout parietal cortex leads to drifting away into a dream world. Alpha activity goes along with cortical under activation, followed by difficulties to sustain attention. Yavaş alfa dalga aktivitesi parietal korteks boyunca bir rüya dünyasına sürüklenmeye yol açar. Alfa aktivitesi dikkati sürdürme güçlüğü, ardından aktivasyon altında korteks ile birlikte devam eder.

41 Parietal cortex and superior temporal cortex are roughly speaking responsible for perception processing and somatosensory functions. This makes it possible to guide movements in 3D space and link the information of different stimuli in the surrounding space. This includes such functions as spatial cognition, spatial attention, spatial working memory, broad memory functions, reading and mathematics. Parietal korteks ve superior temporal corteksler kabaca algı işleme ve somatosensory işlevlerinden sorumludur Bu da 3 boyutlu uzay içerisinde kılavuz hareke ve çevresinde ki uzayda farklı uyarıcıların bilgi bağlantısını kolaylaştırmaktadır. Bu uzaysal algı, mekansal dikkat, uzaysal çalışma belleği, geniş bellek fonksiyonları, matematik ve okuma gibi fonksiyonlar içerir. Evoked Potentials (in continuous performance task) Uyarılmış potansiyeler ( devam eden performans görevinde ) The images of the evoked potentials are relevant to information processing in different regions of the brain during the presentation of simple stimuli. In the various potentials only specific neuronal groups and networks are involved. Uyarılmış potansiyellerin görüntüleri beynin farklı bölgelerinde basit uyarıcı sunumları sırasında ki bilgi işleme ile ilgilidir. Çeşitli potansiyeller içerisine sadece belirli nöronal gruplar ve ağlar katılmıştır. Comparison of the components with database: Bileşenlerin veritabanı ile karşılaştırılması Input areas: P1N1 Visual Input N1P2 Auditory Novelty blue: client/red: database/black: difference (significance) Brodmann area 19 Cuneus Occipital Lobe Best Match at 5mm Brodmann area 18 Cuneus Occipital Lobe Brodmann area 6 Superior Frontal Gyrus Frontal Lobe Best Match at 17mm Brodmann area 8 Superior Frontal Gyrus Frontal Lobe

42 P1N1 vtl left Association areas P1N1 vtr right Association areas Memory areas: V com TL left Memory areas V com TR right Memory areas Executive function areas: P3b Engagement Brodmann area 22 Superior Temporal Gyrus Temporal Lobe Best Match at 7mm Brodmann area 4 Supremargial Gyrus Temporal Lobe Brodmann area 39 Angular Gyrus Parietal Lobe Best Match at 9mm Brodmann area 4 Inferior Parietal Lobule Parietal Lobe blue: client/red: database/black: difference (significance) Brodmann area 21 Middle Temporal Gyrus Temporal Lobe Best Match at 7mm Brodmann area 22 Middle Temporal Gyrus Temporal Lobe Brodmann area 21 Middle Temporal Gyrus Temporal Lobe Best Match at 5mm Middle Temporal Gyrus Temporal Lobe blue: client/red: database/black: difference (significance) Brodmann area 6 Medial Frontal Gyrus Frontal Lobe Best Match at 5mm Brodmann area 5 Paracentral Lobule Frontal Lobe

43 P3a Inhibition/Suppression P4 moncc Monitoring P4wmF Working Memory SW PHC Slow Wave Activity This component reflects a part of limbic system activity Brodmann area 6 Superior Frontal Gyrus Frontal Lobe Best Match at 17mm Brodmann area 8 Superior Frontal Gyrus Frontal Lobe Brodmann area 25 Anterior Cingulate Limbic Lobe Best Match at 15mm Brodmann area 34 Subcallosal Gyrus Frontal Lobe Brodmann area 34 Parahippocampus Gyrus Limbic Lobe Best Match at 5 mm Brodmann area 28 Parahippocampal Gyrus Limbic Lobe Brodmann area 28 Parahippocampal Gyrus Limbic Lobe Best Match at 5 mm Brodmann area 34 Parahippocampal Gyrus Limbic Lobe Shown are various deviations from the norm: Çeşitli normlardan sapmalar: N1P2 - Auditory Novelty: İşitsel Tuhaflık? Mid potentials: Late latency Orta potansiyeller: Geç gecikme P1N1 vtr - right Association areas: Sağ birleşmiş alanlar: Early potentials: High amplitude (neg&pos) Erken potansiyeller: Yüksek genlik P3b - Engagement: Bağlantı Mid potentials: Low amplitude (neg&pos) Orta potansiyeller: Düşük genlik N1P2 - Aud. Novelty

44 The Novelty stimulus is a good indicator of reactions towards unexpected auditory stimuli. During the task this stimuli is presented in 1 trials together with the picture of a person, but no behavioural reaction is required. Yenilik uyarıcısı beklenmedik işitsel uyaranların tepkilerinin iyi birer göstergesidir. Görev sırasında bu uyarıcı 1 deneme ile birlikte kişinin resmiyle sunulmuştur fakat hiç bir davranışsal reaksiyon gerekmemektedir. Mid potentials Orta potansiyeller Late latencies indicate that TAHİR.'s brain reacts later than other to the unexpected sound. This reflects a late onset and course of auditory processing. An auditory processing disorder could be the reason, therefore a check-up by a specialist is strongly recommended. TAHİR İN beyninde ki geç gecikmeler TAHİR İN beyninin beklenmedik seslere göre daha geç tepki verdiğini göstermektedir. Bu işitsel işleme geç başlangıçı ve seyrini yansıtmaktadır. Bir işitsel işlem bozukluğu nedeni olabilir ve uzman tarafından control edilmelidir. P1N1 vtr - Right association areas The association areas in right superior temporal cortex and right parietal cortex receive input from the occipital cortex and other secondary sensory areas. Here information is integrated and processed with the influence of frontal control functions. This association process is defined through complex mechanisms with the goal of generating concepts that can be recognized in the future. This construction process is highly individual and is influenced by many factors including genes, biology and learning processes. According to the lateralized functions that have been attributed to the right hemisphere, is these association areas mostly synthesis and holistic orientation are promoted. The right hemisphere is particularly relevant in spatial recognition and orientation, recognition of emotional content and patterns, tactile-kinaesthetic processing, musical experience and cultural techniques, as it is involved in estimation of time and space. Sağ üst temporal korteks alanları içerisinde ki birleşme ve sağ parietal korteks birleşim alanları diğer ikincil duyusal alanları ve oksipital korteks girişlerini vermektedir. Burada bilgi entegre edilir ve frontal kontrol fonksiyonlarının etkisi ile işlenir. Bu birleşme süreci gelecekte kabul edilebilir kavramları üretme hedefleri ile karmaşık mekanizmalar yorluyla tanımlanabilir. Bu yapı süreci son derece bireyseldir ve genler, biyoloji ve öğrenme süreçleride dahil olmak üzere pek çok faktör tarafından etkilenir. Sağ hemisferde isnat edilen lateralize işlevlerine göre, bu birleşim alanlarında çoğunlukla sentez ve bütünsel yönelim terfi edilir. Sağ hemisfer zaman ve mekan tahmini, yönlendirme, duygusal içerik ve desen tanıma, dokunsal kinestetik işleme, müzikal deneyim ve kültürel teknikler özellikleri ile ilişkilidir. Early potentials The activity of rightearly potentials is related to sensory processing functions that are not under cognitive control and probably are triggered by excitatory mechanisms of sensory registration. Sağ erken potansiyellerinin aktivitesi bilişsel kontrol altında değildir ve muhtemelen duyusal kayıt uyarıcı mekanizmalar tarafından tetiklenen duyusal işleme fonksiyonları ile ilgilidir. High amplitudes in mid potentials of right association areas indicate that sensory-cognitive functions of the aforementioned skills proceed intensively. This leads in TAHİR to intensive emotional-holistic processing, what usually comes along with intensive emotional processes. The result is often intensive emotional feelings, thoughts and behaviours. Sağ birleşim alanlarında orta potansiyeller içerisinde ki yüksek genlikler yukarıda belirtilen becerilerin duyusal-bilişsel işlevlerin yoğun olarak devamını göstermektedir. Bu TAHİR DE yoğun duygusal

45 bütünsel işlemede genellikle yoğu duygusal süreçler ile birlikte gelmektedir. Sonuç sıklıkla duygusal duygu düşünce ve davranışların yoğun olduğunu göstermektedir. P3b - Activation operation Executive functions/activation: There are two kinds of activation that are regulated by the Reticular formation: tonic and phasic activation. The tonic system of the reticular formation regulates through the hippothalamus the excretion of (nor-)adrenalin and serotonin neurotransmitters, what leads to long lasting tonic activation and modulation of cortical activity e.g. influencing day-night cycle. Yürütücü işlevler / etkinleştirme: Reticular formasyon tarafından düzenlenen iki tür aktivasyon vardır : tonik ve fazik aktivasyon. Retiküler formasyon tonik sistemi hippothalamus aracılığıyla ne adrenalin ne de serotonin nörotransmitterlerin atılımını düzenler, kortikal aktivitenin uzun süreli tonik aktivasyonuna ve modülasyonuna yol açar. Gece gündüz döngüsünü etkilemek gibi. The centre of the phasic system is located in the medial thalamus and is responsible for short-term activation of singular parts of the cortex, what is basically the activity we are measuring. Reticular structures are thin layers that cover the thalamic nuclei of sensory organs that send projections to the cortex. Non-specific reticular structures are activated here through convergent sensory pathways. The thalamus works as a switchboard of information and has a less general effect upon the cortex compared to the reticular formation; instead the thalamus exerts a selective effect upon specific cortical areas, being able to concurrently activate some areas and shielding others. Fazik sistem merkezi medial talamusta yer alır ve basit anlamda ölçütüğümüz aktivite olan kısa vadeli etkinleştirmelerin tekil korteks parçalarından sorumludur. Retiküler yapılar kortekse projeksiyonları gönderen duyu organ talamik çekirdekleri ince katmanlardır. Non-spesifik ağsı yapılar yakınsak duyusal yollar aracılığıyla burada aktive edilir. Talamus bir santral olarak çalışır ve retiküler oluşumu ile karşılaştırıldığında, korteks üzerinde daha az etkiye sahiptir, bunun yerine talamus güçlü olmak ve başkalarını korumak için özel kortikal alanlar üzerinde seçici etki gösterir. The activation operation is relevant as it enables goal-oriented performance. Hereby the cortex is optimally activated in order to achieve the desired goals. We differentiate among early, mid and late phases of activation. Aktivasyon işlemi ile ilişkilidir çünkü hedef odaklı performans gibi sağlanmaktadır. Böylelikle korteks optimal istenen hedeflere ulaşmak için aktive edilir. Biz erken, orta ve geç aktivasyon evlerini ayırt ediyoruz. Mid potentials Mid potentials of the activation operation relate to sensory-cognitive processing functions, which aim at achieving specific goals. Maintaining the level of energy for other functions (perception, memory, monitoring) is the basic element of mid potentials of the activation operation. Aktivasyon işlemi orta potansiyelleri özel hedefleri başarma amacındaki duyusal-bilişsel işleme fonksiyonları ile ilgilidir. Diğer işlevler için enerji seviyesi (algı, bellek, izleme) gibi diğer işlevler için aktivasyon işlemi orta potansiyelleri temel ögedir. Low amplitudes of mid potentials in the activation operation are usually related to low energy expenditure to achieve goals. The origin could be a general state of underactivation or a minor goaloriented behaviour in everyday life. Aktivasyon operasyonda orta potansiyellerinin düşük genlikleri genellikle hedeflerine ulaşmak için düşük enerji harcaması ile ilgilidir. Kökü aktivasyon altında olmayan genel bir durumda ya da günlük yaşamda önemsiz bir hedefe yönelik davranış olabilir.

46 Event related potentials ERPs Total number of trials: 4 (a-a GO: 1, a-p NoGO: 1, p-p: 1, p-h: 1, +: 2, -: 2) Number of processed trials: 4 (a-a GO: 1, a-p NoGO: 1, p-p: 1, p-h: 1, +: 2, -: 2) ERP Components Erp bileşenleri Comparison of the client's GO and NoGO ERPs computed for the second stimulus. Danışananın GO ve ikinci uyarıcı için hesaplanan NoGO ERPleri karşılaştırması. ERPs in the GO-NoGO task computed for GO, NoGO stimuli and ERP differences (GO- NoGO) are presented below. GO- NoGO görevlerinde hesaplanan GO için ERPler, NoGO uyarıcısı ve ERP farklılıkları aşağıda sunulmuştur. blue: GO/red: NoGO data/black: difference curve (GO-NoGO) GO-NoGO: Differences between GO-condition and NOGO-condition are observed in central cortex and superior temporal cortex. This indicates an ability to perceptually discriminate different situations. Go durumu ve NoGO durumu arasında ki farklılıklar merkez kortekste ve üst temporal kortekste gözlemlenmiştir. Bu farklı durumlarda ayırıcılık yeteneğini göstermektedir.

47 Simple ERPs Comparison with the normative ERPs computed for the second stimulus. İkinci uyarıcı için hesaplanan normal ERP karşılaştırması ERPs in the GO-NoGO task computed for GO, NoGO and Novelty (p-h) stimuli are presented on the next pages. Go için hesaplanan GO-NoGo görevlerinde ki ERPlerin, NoGo ve Yenilik uyarıcıları gelecek sayfalarda gösterilmiştir. blue: özne/red: referans very /black: farklılık eğrisi (significance) GO Durumu: Temporal Asymmetry

48 NoGO condition: Novelty condition (p-h):

49 Conclusion: Sonuç Possible symptoms which may be correlated with the reported deviations Bildirilen sapmalar ile ilişkili olabilecek olası semptomlar. ADHD Subtype Alpha (Mu-Rhythms) ADHD alt tip Alfa Group with enhanced Alpha activity: the cluster includes about 29 % of the children with ADHD under examination. Compared to the control group, this group shows general reduced relative Delta power and reduced Beta power as well as general drastically elevated Alpha power are observed. Gelişmiş Alpha aktivite ile grubu: Küme inceleme altında olan ADHD li çocukların yaklaşık %29'nu içerir. Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, bu grup genel olarak düşük ilişkili Delta gücünü göstermektedir ve azaltılmış Beta gücünün yanı sıra genel ölçüde yükselmiş Alpha gücü görülmektedir. Mu-rhythms: the generating brain areas are part of the somatosensory cortex. Following our research with ADHD children 8-12 years old, we have identified a subtype of ADHD with this symptom pattern corresponding to 16% of the ADHD group. Recommendations We would like to point out that the therapeutic approach must be holistic and should include the various aspects of life. This implies regarding not only cognition, behaviour and emotions, but also biological aspects. How exactly this change-strategy should be designed is far beyond the scope of this report. However we con-sider that difficulties must be addressed by a multimodal approach that takes into consideration aspects of both the individual and the surrounding social network. Biz tedavi yaklaşımının bütünsel olması gerektiğine ve yaşamın çeşitli yönlerini içermesi gerektiğine işaret ediyoruz. Bu sadece biliş, davranış ve duygu değil aynı zamanda biyolojik yönler ile de ilgilidir. Tam olarak bu değişim stratejisinin nasıl dizayn edileceği bu raporun kapsamı dışındadır. Ancak biz bu zorlukların bireysel ve çevresel sosyal ağlar konularının göz önüne alındığı çoklu model yaklaşımının ele alınması gerektiğini düşünüyoruz. 1. everyday life/work: General statement: a high grade of neurobiological potential for change is our basic principle. Thanks to worldwide, intensive research in the field of Neuroplasticity, we know that new neuronal connections can be formed in every area as long as the right information/stimulation is given. Consecutively, personalized interventions are listed which are based on research and rated highly important for processes of change.

50 Genel durum : : Değişim için yüksek dereceli nörobiyolojik potansiyeller bizim temel ilkemizdir. Nöroplastite alanında ki yoğun araştırmalar sayesinde, biliyoruz ki yeni nöronal bağlantılar her bölgede doğru bilgi/uyarıcı verildiği sürece uygulanabilir. This subtype is characterized by good information processing abilities but also general underactivation. In this under-activated state the brain enters an association-mode, this means that under good conditions everyday life issues are positively encountered, but in negative situations coping with everyday life is exhausting and perceived as overwhelming. The key element for change is the disposition to adopt a positive perception of one's situation. One must be aware that the way we perceive our world is a construction of reality. Therefore only oneself has the ability to change the world. Certainly individuals with an under-activated cortex frequently suffer due to a lack of interoception, i.e. in the morning when they have to get up. In these situations one should have ready strategies to deal with under-activation and associated negative thoughts like i.e. self-pity. Mayor goals have less importance than the willingness to appreciate and perceive small positive things of everyday life and be guided by them. Self-activation is related to the discipline towards one's goals. Bu alt tip iyi bir bilgi işleme yeteneği ile karakterize edilmiştir ve aynı zamanda aktivasyon altındadır. Bu aktivasyon altı durumunda beyin birleştirme moduna girer yani iyi koşullar altında günlük yaşam olumlu olarak karşılanır fakat olumsuz durumlarda günlük hayat ile başa çıkabilmek yorucu ve ezici olarak algılanmaktadır. Değişim için anahtar unsur kişinin durumunu olumlu bir algı ile benimsemeye eğilimli olmasını kabul etmesidir. Bu nedenle kişi kendine dünyayı değiştirme yeteneğine sahiptir. Kesinlikle corteks aktivasyonu altında ki bireyler bedensel uyarıcıların yokluğu altında sık sık acı çekerler. Sabahları uyanmak gibi.. Bu durumlarda aktivasyon altında ki insanların kendi kendine acıma gibi olumsuz düşünceler ve bunlarla başa çıkma stratejileri olmalıdır. Temel amaçlar takdir edilmekten daha önemli olmalıdır ve gündelik hayatın küçük olumlu şeylerini algılayıp onlar tarafından yönlendirilmelidirler. Kişisel aktivasyon kendini hedeflere doğru disipline etmekle ilgilidir. Activation: In the state of under activation, the person's interests are essential and must be taken into account. Self-motivation is the driving force to optimize one's presence. Regarding the working environment, a strategy of developing self-awareness of one's abilities to deal with different objectives can be beneficial. Aktivasyon : aktivasyon altında, kişinin ilgileri önemlidir ve hesaba katılmalıdır. Kişisel motivasyon kişinin varlığını optimize etmek için itici bir güçtür. Çalışma ortamı ile ilgili, farklı hedefler ile başa çıkabilmek için kişinin kendi yeteneklerini öz farkındalık geliştirme stratejisi ile sağlaması faydalı olabilir.

51 Orta beyindeki Talamusun yaydığı mikrovolt düzeyindeki elektrik akımı beyinde bilgilerin dağıtımını sağlar.qeeg işte bu saniyedeki ortaya çıkan dalgaların sıklıklarını saptayan bir yöntemdir. Bu dalgaların her birinin sıklıkları ve etki mekanizmaları birbirinden farklıdır; GAMMA 3 Hz den büyük, BETA (13-3 Hz), ALPHA (8-12 Hz), THETA (4-8 Hz) VE DELTA (4 Hz DEN küçük) Bu dalgaların tamamı vücudumuzda farklı fonksiyonel işlevlere yol açar Örneğin Beynimiz etkin zeka için 13 Hz (yüksek alpha ve düşük beta )kullanır. Sıklıkla, öğrenme güçlüğü ve dikkat problemleri gösteren bireylerde beynin belli bölgelerinde, birbirini izleyen işleri ve matematik hesaplarını yapmaktaki beceriyi etkileyen 13 Hz aktivitede eksiklik görülür Delta (.1 3 Hz) En düşük frekanslar deltadır. 4 Hz den düşüktür ve derin uykuda görülür ve bazı anormal süreçlerde aynı zamanda empati hali hissedildiğinde delta dalgaları bilinçaltı düşünceyi yansıtır. 1 yaşa kadar olan bebeklerde dominant ritimdir ve uykunun 3. ve 4. evresinde bulunur.amplitude i en yüksek ve en yavaş dalgadır. Fiziksel dünyadaki farkındalığımızı azaltmak için delta dalgalarını arttırırız. Aynı zamanda bilinçaltı düşüncelerimize delta dalgaları vasıtasıyla ulaşırız. Performans arttırmak isteyenler delta dalgalarını azaltır ve yüksek odaklanma ve peak performans (yüksek performans)elde edilir. Ancak, Dikkat Eksikliği teşhisi konmuş bireyler odaklanmaya çalıştıklarında delta dalgalarını düşüreceklerine arttırırlar. Uygun olmayan delta dalgaları odaklanmayı ve dikkati ciddi bir şekilde kısıtlar.. Delta (.1-3 Hz) : Dağılım : Genellikle geniş ya da bilateral yayılmış olabilir, yaygın. Subjektif duygu durumları : derin, rüyasız uyku, non-rem uyku, trans hali, bilinçsiz. İlişkili iş ve davranışlar : uyuşukluk, hareketsizlik, dikkatsiz Fizyolojik ilişki : hareketsiz, hemen harekete geçememe. Arttırılırsa uykuya, trans haline, derin gevşeme durumuna neden olur.. Theta (4-8 Hz) Theta Hz arasında faaliyet gösterir ve yavaş aktivite olarak sınıflanır. Yaratıcılık, sezgi, hayal kurma, fantezi kurma ve hatıralar, duygular, heyecan uyandıran olaylar için bir çeşit mahzen gibidir. Theta dalgaları odaklanma, meditasyon, dua ve ruhani farkındalık sırasında kuvvetlidir. Uyku ile uyanıklık arası durumu yansıtır. Bilinçaltıyla ilgilidir. Uyanık haldeki yetişkinler için anormal ama uyku sırasında olması normaldir. Theta hippocampal ve limbik sistem bölgesindeki aktiviteyi yansıtır. Theta endişe, kuruntu, huzursuzluk ve çekingenlik sırasında gözlemlenir. Theta dalgası normal fonksiyon ediyor göründüğü zaman, öğrenme ve hafıza gibi kompleks davranışları ilerletir. Olağandışı duygusal durumlarda, stres veya hastalık gibi, üç büyük vericide (transmitter) dengesizlik olabilir ve bu da normal dışı davranışlara neden olur. Dağılım : genellikle bölgesel, birçok lobu içerebilir, yanal ya da yayılmış olabilir. Alpha (8-12 Hz) Alpha dalgaları 7.5 ve 13 Hz arasındadır. Alpha dalgalarının can alıcı noktası 1 Hz civarındadır. Sağlıklı alpha üretimi, zihinsel beceriyi arttırır, zihinsel ahenge yardımcı olur, rahatlama duygusunu arttırır. Gevşemiş, rahatlamış normal insanlarda görülen başlıca ritimdir. Hayatımızın büyük bir kısmında, özellikle 13 yaştan sonra mevcuttur. Occipital bölgede (kafanın arka tarafı) ve frontal kortekste yoğunluktadır. Alpha dışadönüklük (içe dönüklerde daha az), yaratıcılık ( yaratıcı kişilerde dinlerken ve yaratıcı bir problemin sonucuna ulaşırken alpha gözlemlenir) ve zihinsel aktivite sağlar. Beta (12 Hz üstünde) Beta aktivitesi hızlı bir aktivitedir. 14 ve üstü frekanstadır. Eş zamanlı olmayan aktif beyin dokusunu yansıtır. Simetrik dağılımda genellikle her iki tarafta görülür, önde daha fazladır. (frontal) Kortikal hasarda kaybolabilir ya da azalabilir. Gözlerimiz açıkken, dinlerken, düşünürken, analitik bir problem çözerken, karar verme veya yargıya varma durumunda, etrafımızda olan biten bilgiyi işleme sırasında aktiftir. Düşük beta (12-15 Hz), SMR

52 Dağılım : yan tarafta ve lobda lokalizedir ( frontal, occipital vb)subjektif duygu durumları : odaklanmış ama rahat, entegre düşük smr Dikkat Eksikliği Hastalığına yol açabilir, odaklanmış dikkatte eksiklik. Eğitimin Etkileri : SMR yi arttırmak rahat odaklanma sağlar, dikkat gerektiren yetenekler düzeltilebilir. İşte bu temel dalga tipleri beynin özellikle cortex bölümünde ve buradaki bölgelerde farklı duyarlılıklara yol açar. Frontal bölge duyarlılıkları; bu bölge dikkat,sabır,moral motivasyon,zaman yönetimi,yargılama,planlama,dürtü kontrolü,düzenli olma,empati,hatalardan ders çıkarma,self kontrol,kısa süreli hafıza kontrolü,limbik sistemin baskılanarak duygusal değil mantıksal kararlar verilmesinin sağlanması,vücudun düzenli çalışmasını hormonal ve sinirsel yollarla sağlayan HPA(Hipotalamus,Pitutier-hipofiz,Adrenal) yolunun kontrolü gibi temel özellikleri kontrol eder.genetik rahatsızlıklar,annenin kortizol yüksekliği, annenin kötü yaşam tarzı yani ;alkol-uyuşturucu alışkanlığı,zor doğum,1 yaşına dek anne sütü alamama,ensefalit,menenjit gibi hastalıklar,ateşli havale,besin zehirlenmeleri,kişisel kötü yaşam tarzı,stres ve kafa darbeleri,yaşanan bölgeden yüklenilen zararlı ağır metallerin birikimi bu bölgede duyarlılıklara yol açar. Temporal bölge duyarlılıkları; Bellek,duygusal denge ve sosyalleşme,deneyimlerin ortak merkezidir.konuşma,görsel bellek bu bölgede yer alır.unutkanlık,nedensiz panik,okumada öğrenme zorluğu,kuşkulu düşünce,saygısızlık,duygusal dengesizlik,metafiziğe aşırı ilgi,nedensiz baş,mide ağrıları,görmede anormallikler,disleksi,dispraxi,diskakuli gibi bozukluklara yol açar. Paryetal bölge duyarlılıkları; bu bölge duyusal bilgileri işler,dokunma,ağrı,basınç,sıcaklık duyularını şekillendirir,uzaysal konumu,el ve ayakların pozisyonunu,hareket yönlendirilmesini,sağ-sol ayrımını,3 boyutlu kavramayı sağlar.bozulması halinde pozisyon kaybı,yazma,okuma,sağ-sol ayrımı zorlukları,sayı sayma,problem çözme sıkıntıları baş gösterir. Oksipital bölge duyarlılıkları;renk tanıma,disgrafi gibi rahatsızlıklar baş gösterir. KOGNİTİF REHABİLİTASYON NEDİR? PSİKOLOJİ İnsan ve hayvan davranışlarıyla ve bilişsel süreçleriyle ilgilenen psikoloji biliminin bir asırlık bir tarihi vardır. Psikoloji, biyolojiden sosyolojiye kadar uzanan oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Psikoloji insan ve hayvan davranışlarını ve bu davranışlarla ilintili psikolojik, sosyal ve biyolojik süreçleri inceleyen bir alandır. Bir meslek olarak ise psikoloji, psikoloji bilgilerinin insan sorunlarını çözmek için kullanılmasıdır. Bu bilginin kullanılması psikolojinin alt alanlarına göre değişmekle birlikte dili iyi kullanma, araştırma, istatistiksel analiz ve empati gibi bazı özel beceri ve yetenekleri gerektirir. Psikologlar iki önemli ilişki üzerinde çalışırlar: ilki; beyin ve davranış, ikincisi; çevre ve davranış ilişkisidir. Psikologlar hem araştırmacı olarak gözlem, deney ve analiz gibi bilimsel yöntemleri izlemek hem de bilimsel bulguları uygulamak için yaratıcı olmak durumundadırlar. Psikologlar araştırma yaparak geliştirdikleri kuramları sınarlar ve araştırmalar sonucu ortaya çıkan yeni bilgileri uygulama alanında çalışanların kullanımına sunarlar. Ayrıca, bireylerin ve toplumların değişen gereksinimlerini karşılamak amacıyla yeni yaklaşımlar geliştirirler. Psikoloji oldukça geniş bir alandır. Psikologlar temel ve uygulamalı alanlarda araştırma yaparlar, toplumdaki örgütlere ve diğer kurumlara danışmanlık hizmeti verirler, bireylere tanı koyar ve tedavi ederler, lise ve üniversitelerde psikoloji öğretirler, çeşitli testler kullanarak zekâyı ve kişiliği ölçerler, davranışları ve bilişsel işlevleri değerlendirip gerekli durumlarda yardımcı olurlar. Çok kapsamlı bir alan olan psikolojinin gelişim psikolojisi, klinik psikoloji, eğitim psikolojisi, endüstriyel psikoloji, klinik psikoloji, nöropsikoloji gibi alt dalları bulunmaktadır. Bu alanlardan nöropsikoloji, beyin yapısı ve işleyişi gibi zihinsel faaliyetleri ve bu fonksiyonlar ile insan davranışı arasındaki ilişkiyi ele alan psikoloji alt daldır. NÖROPSİKOLOJİ Psikolojinin alt dallarından biri olan nöropsikoloji, beyninin yapı ve fonksiyonlarının belirli psikolojik olaylarla olan ilişkisini anlamayı hedefler. Nöropsikoloji bilim alanında amaç; tüm canlıların ve özellikle de insan bedeninin en önemli organı olan beyinde meydana gelen işlev bozukluklarının, zihinsel ve davranışsal süreçleriyle etkisini belirlemektir.

53 Nöropsikoloji, zihinsel süreçlerin sinir sistemi ve özellikle de beyindeki karşılığını inceleyen disiplinlerarası bir daldır. Bilimsel çalışmalar, zihnin ve beynin birbiriyle etkileştiğini ortaya koymaktadır. Bu bakımdan nöropsikoloji bilimi tüm canlıların, ancak özellikle de insanın anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bilim dalının ana konusu; beyinde tümör, enfeksiyon ve metabolik nedenlerle oluşan hasar ve bozuklukların zihinsel süreçlere, bilişsel ve duygusal etkinliklere etkisini incelemektir. Bu 'klinik' türden bir nöropsikolojidir ve kapsamındaki temel işlemler; tanı koyma, tedavinin etkililiğini değerlendirme ve hastaya özel rehabilitasyon programı oluşturmaktır. Ancak nöropsikoloji sadece klinik yönü olan bir bilim dalı değildir. Günümüzde nöropsikoloji bilimi; klinik nöropsikoloji, uygulamalı nöropsikoloji ve temel nöropsikoloji gibi alt dallara ayrılmaktadır. Temel nöropsikolojinin amacı, beyin ve zihin ilişkileri üzerinde araştırmalar yapmak ve bu ilişkiler konusunda model ve kuramlara ulaşmaktır. Ayrıca, gerek klinik ve gerekse temel nöropsikolojideki en temel ve kritik öğe bilişsel süreçlerin güvenilir ve geçerli bir şekilde ölçülmesidir. Bu ise nöropsikolojik testler kullanılarak yapılır. Nöropsikolojik testler ve bunların standardizasyonu, temel nöropsikolojinin en temel faaliyetleri arasındadır. Nöropsikolojinin Uygulandığı Alanlar Nöropsikolojinin, temelde, beyin-zihin ilişkinin değerlendirilmesine dayanan, sergilediği bütünleşik yaklaşımın kapsamındaki uzmanlık alanlarının bilgi ve becerisinin kullanımını gerektiren ve bu nedenle de disiplinlerarası nitelik taşıyan bir uzmanlık dalı olduğu belirtilmiştir. Bu niteliklere sahip olan nöropsikolojinin uygulandığı alanları üç temel başlık altında toplamak mümkündür: tanı, hasta takibi ve rehabilitasyon, araştırma. BEYİN İN YAPISI VE FONKSİYONLARI Yaklaşık gr. ağırlığında olan insan beyninde, yaklaşık 1 milyar nöron ve yaklaşık 9 milyar Glial hücresi bulunmaktadır. Glial hücrelerinin gelişmiş nöronların büyümesini yönlendirmek, desteklemek ve nöronların etrafını sararak, elektriksel yalıtımı sağlamak gibi görevleri vardır. Diğer bir beyin hücresi olan nöronlar ise; görme, işitme koklama gibi duyusal bilgilerin iletimini sağlamanın yanı sıra, kas hareketlerini kontrol eden, hazmı düzenleyen, hormon salgılayan, hayal kurma, hatırlama, düşünme gibi pek çok sürecin oluşmasını sağlayan bir ağ/şebeke halinde çalışırlar. Bir beyin hücresi olan nöronda, hücre gövdesinden çıkan uzantılara akson adı verilir. Aksonun ucunda var olan yumru şeklindeki dallarda ise, komşu nöronlarla iletişimi sağlayan nörotransmitter adı verilen kimyasal ileticiler yer alır. Nöronlar arasında iletişimi sağlayan bu nörotransmitter maddeler çok çeşitlidir: Dopamin, serotonin, norepinefrin, gamma-aminobutirik asit en çok bilinenlerdir. Aslında çeşitli düşünme, bellek, dikkat, hayal kurma gibi bilişsel davranışlarımızın yanı sıra, dürtü, güdülenme, kalp atışı, uyku, yeme, cinsellik vb. motor ve duygusal davranışlarımızın oluşmasını sağlayan beyindeki temel mekanizmanın işleyişi bu nörotransmitter maddelerin aracılığıyla oluşmaktadır. Bu maddelerin beyinde az ya da çok salınması ise bazı nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Milyarlarca nöronun bir araya gelerek oluşturduğu beyin/serebral korteksin yüzeyinde gyrus ve sulcuslar beynin girinti ve çıkıntılı alanlarını oluştururlar. Sulcuslar ve gyruslar sayesinde beyin, kafatası içinde sıkıştırılmış bir şekilde yer alır. Serebral korteks işlevlerine göre 4 temel loba ayrılarak incelenir. Korteksin büyük kısmını kapsayan ve alnımızın hemen üstünde yer alan, alın lobu olarak da adlandırılan frontal lob kişilik, duygular, çevredeki olaylara dikkat etmek, ahlaki değerler, kısa-süreli bellek, karar verme, planlama, akıl yürütme gibi pek çok bilişsel, duygusal ve motor davranışımızın oluşmasında rol oynar. Korteksin en üst, tepe bölgesinde ise parietal lob yer alır. Algı ve duyusal davranışlarımızın oluşmasında görev almasının yanı sıra çeşitli duyu organlarından gelen bilgileri birleştirmede, ısı ve acıyı hissetmede ayaklar ve eller gibi vücut organlarının nerede olduğunun bilinmesi ve etkili bir şekilde kullanılmasında, nesnelerin yerlerinin belirlenmesinde, kullanılmasında ve bazı mekansal görüş işlemleri, yönün bulunması parietal lobun fonksiyonları arasındadır. Kulakların hemen üstünde yer alan temporal (şakak lobu) lob işitmeyle ilgili duyusal girdilerin işlenmesinin yanı sıra, tutarlı bir şekilde konuşma (wernicke alanı), sözlü ve yazılı malzemenin işlenmesi, bellek gibi davranışlarımızdan sorumlu beyin bölgesidir. Beynin arkasında yer alan oksipital lob ise, renklerin görülmesi, nesne ve hayvanların tanınması, görsel bütün bilgilerin işlenmesinde rol oynar. Beyin işlevlerini yerine getirebilmek için vücuda giren oksijenin %22 sini kullanır. Kalbin dolaşım sistemine pompaladığı total kan miktarının %16-2 si beyne gelmektedir. Bu da beynin vücuttaki önemini anlamak için yeterlidir. Beyin hücreleri arasında fiziksel bir bağ bulunmakla birlikte nöronlar arası elektrokimyasallar beyin hücreleri arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır. Dış dünyadan gelen ışık ve ses enerjisi gibi fiziksel uyaranlar duyusal sistem tarafından yakalanır, sinir hücrelerine uyum sağlar ve beyne iletilir. Daha sonra bu iletiler ilk analiz aşamasından geçirilir, diğer merkezlere ve hipocampusa eş zamanlı olarak gönderilerek söz konusu iletilerin birçok işlevi yanında duyusal içeriği de değerlendirir. Bu iz ileride tekrar kortekse ve nörokimyasalların aktive edildiği diğer alanlara yönlendirilir.

54 Bazen bu durum sürekli bellek izlerinin oluşmasına neden olur. Öyle ki aynı ve ya benzer duyusal izlenimler algılandığında bellek izi faaliyete geçirilebilir. Dış dünyadan gelen uyaranlar aracılığı ile bir nöron ne kadar çok ateşlerse bağlantılı olduğu nöronlar üzerinde o kadar büyük etkisi olur. Nörol işlenme beynin tamamına yayılır ve birçok gölgede paralel biçimde gerçekleşir. Özellikle bellek, algı düşünme ve problem çözme gibi yüksek düzeyli bilişsel ve karmaşık süreçler algısal ve motor alanların ilişkileri sonunda ortaya çıkar ve beynin tamamına dağılmış alt işlevlere ayrılır. Beyin işleyişi ile ilgili birçok bilgi patolojik beyin çalışmaları, hayvanlar üzerinde yapılan deneyler ve beyin görüntüleme yöntemleri ile elde edilmiştir. Yapılan araştırmalarda deneklere yaptırılan faaliyetlerin beynin hangi bölgesini daha çok aktive ettiği Positron Emisyon Tomografisi (PET) çalışmaları ile belirlenmiştir. Diğer beyin görüntüleme yöntemleri de bu araştırmaları desteklemektedir. PET beyindeki glikoz kullanımını tarar. Pet taramalarında kan dolaşımındaki radyoaktif parçaları ölçen dedektörler kullanılmaktadır. Beynin aktif kısımları daha çok kan akışına ihtiyaç duymaktadır. Kanlanmanın yoğunlaştığı bu bölgeler tarama sonucunda net olarak belirlenebilmektedir. Her ne kadar beynin belli bölgeleri belli işlevler için özelleşmiş olsa da dikkat, bellek, zeka gibi bilişsel fonksiyonlar aynı zamanda beynin bütününü kapsayan süreçleri içermektedir. Beyinde işleyen bu süreçler birçok bilim dalında incelenmekle birlikte, insan davranışlarının araştırıldığı psikoloji bilim dalını ilgilendirmektedir. Kognitif Psikoloji bu alanda; tecrübe edinme ve düşünme vasıtasıyla edinilen kognitif davranışlar ile ilgilenir. Düşünmeyi, problem çözmeyi ve lisanın kullanılmasını kapsayan bir araştırma ve uygulama alanıdır. Bunun için öncelikle dikkat, bellek, zeka gibi bilişsel fonksiyonların tanımlanması, bu fonksiyonların geliştirilmesi için uygulanan kognitif rehabilitasyon sistemlerini incelemek gerekmektedir. DİKKAT William James e göre dikkat: Zihnin aynı anda beliren nesne ya da düşüncelerden birini açık ve net olarak sahiplenmesidir. Dikkatin temelinde odaklanma, konsantrasyon ve bilinçlilik yatar. Dikkat denilince bazı uyaranlarla daha etkili olarak uğraşabilmek için onları seçip diğerlerinden vazgeçme anlaşılır. Çevremizde çok fazla sayıda uyarıcı bulunmaktadır. Organizmanın bu uyarıcıların tümünü algılaması mümkün değildir, uyaranlardan birinin seçilmesine algıda seçicilik denir. Çevredeki uyarıcılardan hangisini seçeceğimiz dikkatimize bağlıdır. Dikkat seçiciliği gerektirir. Bu satırları okurken bir an durun ve gözlerinizi kapatarak size ulaşan çeşitli uyaranlara dikkat edebilirsiniz. Bu seçim yapma sürecine seçici dikkat denir. Bir şeye gözlerimizi hareket ettirmeden de seçici dikkat gösterebiliriz. Dikkatimizi neye yönelteceğimizi ise ihtiyaçlarımız belirlemektedir. Beynin, girdilerin seçimine aracılık eden iki ayrı sistem içerdiği görülür. Bir sistem yerleştirmeyle ilgili olup pek çok yer arasından birini seçmekten ve bir yeri başka bir yerden ayırmaktan sorumludur. Buna posterior sistem denir, çünkü beyin yapıları parietal korteksin bir bölümü ve bazı altkortik yapılar- beynin arkasında yer alır. Dikkatle ilgili diğer sistem, bir nesnenin yerinden çok özellikleriyle, örneğin biçimi ya da rengiyle ilgilidir. Buna da anterior sistem denir, çünkü bu yapılar anterior kuşak ya da bir altkortik yapı- beynin ön kısmında yer alır. Bu işlemler dikkatle ilgili faaliyetleri koordine eden ve tepkileri yöneten bir merkezi yürütücü tarafından düzenlenir. Merkezi yürütücü hangi olayların dikkat etmeye değer olduğuna, hangilerinin görmezden gelineceğine karar veren bir denetleyici gibi davranır. Özetle; dikkat edeceğimiz nesneyi, onun ya yeri ya da başka bir özelliği üzerinde yoğunlaşarak seçebiliriz ve beynin tamamen farklı iki bölgesi bu iki tür seçiciliği tamamlamak için kullanılır. Bilim çevreleri seçici dikkat görevlerinin yerine getirilmesi konusunda araştırmalar yaparken PET taramalarını, kullanmışlardır. Bu taramalarda bir denekten dikkatini bir yerden diğerine kaydırması istenildiğinde kan akımında dolayısıyla nöral faaliyette (en fazla artışın görüldüğü kortik bölgeler) artış gözlemlenmiştir. Bu sonuç dikkatin beyindeki yerinin her iki yarıkürenin parietal lobları olduğu görülmüştür. Dolayısıyla, normal bir beynin görevi gerçekleştirirken faal olan bu bölgeleri, bu görevler yerine getirilemiyorsa hasara uğramış demektir. Bilim adamları patolojik beyin incelemeleri sonucunda, bu bulguları birlikte ele aldıklarında beynin parietal bölgelerindeki faaliyetin, dikkatin belirli yerlerde toplanmasına aracılık ettiği fikrinde birleşmişlerdir. Dikkat edilecek nesne seçildiğinde, nöral süreçte nasıl değişiklikler olur? Sorunu somutlaştırmak için bir dizi renkli geometrik nesnenin kullanıldığı bir deneyi ele alalım. Bu deneyde, denekten yalnızca kırmızı olan nesnelere dikkat etmesi ve bir üçgen verildiğinde bunu işaret etmesi istenir. Anterior sistem, dikkati renge yöneltecektir. Peki, her uyaran nöral süreçte başka ne gibi değişiklikler yaratır? Yanıt şudur; Görme korteksinin renkle ilgili bölgeleri, deneğin seçici olarak renge dikkat etmediği bir duruma kıyasla daha etkin hale gelir. Daha genel olarak anlatılmak gerekirse, beynin dikkat edilecek özellikle ilgili bölgeleri (bu özellik renk, biçim, doku, hareket vb. olabilir) faaliyetlerini artıracaktır. (Posner ve Dehaene, 1994). Dikkat edilen özelliklerin bu şekilde büyütülmesiyle ilgili en iyi bulgulardan bazıları PET araştırmalarından sağlanmıştır. Bir deneyde (Corbetta vd, 1993), beyin taraması uygulanan deneklere çeşitli renk ve biçimlerde hareket eden nesneler gösterildi. Deneklerden bir durumda hareket halindeki nesneler arasında meydana gelen

55 değişiklikleri, bir başka durumda ise renk değişikliklerini keşfetmeleri istendi. Burada, ilk durumda dikkat edilen özellik hareket, ikincisinde ise renkti. Fiziksel uyaran her iki durumda özdeş olsa da, hareketle ilgili olduğu bilinen kortik alanların ilk durumda, renkle ilgili olan alanların ise ikinci durumda daha etkin oldukları görüldü. Bu tür çalışmalar sonucunda, dikkatin çoğalmasıyla ilgili olan şeylerin yalnızca psikolojik değil, biyolojik olduğu da ortaya çıkmıştır. Dikkat, farklı ihtiyaçları karşılamak için özelleşmiştir. Yoğunlaştırılmış dikkat ile bölünmüş dikkat de dikkat türlerinden olmakla birlikte aralarında önemli bir fark bulunmaktadır. Yoğunlaştırılmış Dikkat Yoğunlaştırılmış dikkati analiz etmek adına yapılan deneylerde deneklere aynı zamanda iki veya daha fazla duyusal uyarının verilmesi ve bunların tekine tepkide bulunmaları talimatının verilmesi istenmiştir. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar bize insanların belli girdileri, diğerleri arasından ne derece etkili bir seviyede seçebileceğini gösterir. Seçme sürecinin yapısını ve dikkat edilmeyen uyaranların akıbetini araştırma imkânı verir. Bölünmüş Dikkat Bölünmüş dikkati analiz etmek adına yapılan deneyler de ikiden fazla duyusal uyarının aynı anda verilmesiyle incelenir ama burada, deneklerden bütün uyaran girdilerine dikkat edip tepkide bulunmaları istenir. Çok genel olarak, bölünmüş dikkat deneyinde iki farklı uyaranın aynı anda süreçleşmesi söz konusudur (Kendilerine söylenen kelimeleri tekrar ederken bu kelimeleri kâğıda yazmak gibi). Bölünmüş dikkat çalışmaları kişinin prosesleme sınırları hakkında kullanışlı bilgiler sağlarken aynı zamanda da dikkat mekanizmaları ile onların kapasiteleri hakkında fikir verebilir. Prosesleme düzenindeki çeşitli noktalarda; ilgili malumatı, ilgisiz olanından ayıklamak için bir mekanizma olarak ele alınabilir. Milyonlarca dış uyarana rağmen belirli olaylarla diğerlerine göre daha çok ilgilenmemizin nedenlerinden biri, kanal kapasitesinin bilgi işleme yeteneğimizi kısıtlamasıdır. İkinci neden ise hangi detaylarla ilgileneceğimiz konusunda kontrol yetkimizin olmasıdır. Beyinde aynı anda birkaç sinir lifi ateşlendiğinde beyne aynı anda birkaç duysal mesaj gelebilir. Filtre modelinde Broanebdt ın seçici dikkat ve bellek arasında bir bağlantı oluşturması pratik ve teorik açıdan önem taşımaktadır. Bu teori seçici dikkatin birkaç fenomene bağlı olmadığını neredeyse bütün bilişsel sistemlerle iletişim içinde olduğunu hatırlatmaktadır. Bu modele göre dikkat bir kanaldayken diğer kanal kapatılır. Otomatik İşleme Bilginin otomatik işlemesi konusunda Posner ve Snyder ( ) çok yapısal bir tanımı paylaşmışlardır. Otomatik süreç istemdışı gerçekleşmektedir. İçinde farklı renklerle yazılmış kırmızı, yeşil gibi sözcükler geçen ve katılımcılardan sözcüğün rengini söylemleri istenen stroop testinde kişiler, iki görev arasında çelişkiye düşerler ve genelde sözcüğün rengini söylemek yerine sözcüğü okurlar. Renk tanımlamaktan daha güçlü bir otomatik işlem olan okuma işlemi baskın çıkar. Otomatik işlemler hakkındaki çalışmalar bize bilinçdışında gerçekleşiyormuş gibi gözüken karmaşık bilişsel faaliyetler hakkında bilgi vermesi açısından önemlidir. Keman çalmak, araba kullanmak gibi faaliyetler muhtemelen üzerinde çok çalışılmış ve hatta birçoğu otomatikleşmiş faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerdeki başarılı performansımız bilincimizi daha zor ve dikkat gerektiren işlemlere yönlendirmemizi sağlar. Belirli koşullar sağlandığında bilinçaltı kolaylaştırma etkisi görüldüğü bilinmektedir. Ancak bilincin sınırlı kapasitesi vardır. Eğer bir iş, bilincin çok fazla katkısını gerektirmiyorsa aynı anda iki faaliyeti gerçekleştirebiliriz. Klasik olarak çalışan bellekte yaklaşık 5-9 sözcük veya sayı tutulduğundan bahsederiz. Ama bu sayı onları tekrarlamıyorsa 3 veya 4 e düşer. Aynı şekilde otomatik süreçler aynı anda gerçekleşirken kısıtlı hareketler (kontrol edilmiş) bir şekilde önce biri sonra diğeri olmak üzere gerçekleşir. (Laberge 198) Dikkatli, şekilde çalışmış ikili görev durumlarında; bilinçli bir şekilde kontrol edilen görevler birbirleri ile karıştırılır, gecikme ve hatalara neden olurlar ama görevlerden biri ya da ikisi pratiklerle otomatikleştiğinde karışma azalır ve tümü ile kaybolabilir. BELLEK Bellek, benlik duygumuza ilişkin süreklilik duygusu sağlayarak, bilgiyi bir süreç aracılığıyla belli bir zamandan sonra geri getirme becerisi olarak tanımlanabilir. Bellek, algı ve dikkat ile birlikte çalışan kognitif bir fonksiyondur. Bellekten bazı şeylerin geri getirilmesi gibi psikolojik bir işlev, beynin her tarafına dağılmıştır ve bilgiyi geri getirme süreci çeşitli yerlerde paralel yollarla başarılır.

56 Bellek kısaca; öğrenilen bilgilerin zihinde tutulması işlemidir. Belleğin değişik türleri vardır. Örneğin, zaman açısından sınıflandırıldığında, öğrenilen bilgilerin kısa süre sonra hatırlanabildiği kısa-süreli bellek; öğrenilen bilgilerin çok uzun süreler boyunca hatırlanmasını sağlayan uzun-süreli bellek gibi. Bellekteki bilgilerin bilincinde olunması ile ilgili sınıflama açık ve örtük belleği içerir. Açık bellek bilerek ve isteyerek, farkında olunarak öğrenilen ve belleğe atılan bilgileri içerir. Örtük bellek ise farkında olmadan öğrenilen bilgilerle ilgili bellektir. Öğrenilen bilgi otomatik hale geldiğinde de örtük bellek kapsamına girer. Mesela bisiklete binme, otomatik hale geldikten sonra artık örtük bellekte yer alır; kişi bu etkinliği genelde düşünmeden sürdürür. Niteliksel açıdan bakıldığında belleğin anısal (episodik) ve anlamsal (semantik) türleri vardır. Anısal bellek belirli yer ve zamanda oluşmuş olaylara ilişkin bellektir. Semantik bellekte ise episodik bellek izleri özümsenmiş, dinamik bellek işlemleri sonucunda kavramlara ulaşılmıştır. Belleğin nörolojik temelini araştırma yollarından biri tek tek nöronların ve onun sinapslarının moleküler ve hücresel biyolojisinin araştırılmasıdır. (Squire 1986) Bellek, özel beyin sistemleri her olayın belirli yönlerini temsil etmeleri bakımından lokalize olmuştur. Ancak bütün halinde bir olayın temsilinde birçok nöral sistem rol oynadığı için de yayılmıştır. (Sequire ) Bilginin kısa bir süreliğine kısa süreli bellekte (KSB) de görsel olarak kodlandığı bulunmuştur. İki hipotetik bellek deposu arasında bir etkileşim vardır ve birçok kuramcı da kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek arasındaki bu etkileşimi kabul eder. Bu alanda yapılmış önemli çalışmalardan biri Sternberg Paradigması olarak adlandırılmaktadır. Bu paradigma Saul Sternberg tarafından geliştirilen bir tekniktir. Bu teknik bir dizi tarama görevi içermektedir. Katılımcılara her biri 1.2 sn süren bir rakam dizisi gösterilir. Bu objelerin katılımcıların KSB ine kaydedildiği varsayılır. Bütün diziler bir bellek seti oluşturur. Katılımcı bu objeleri belleğinde tutabileceğine emin olduktan sonra düğmeye basar ve anında ekranda bir rakam görünür ve katılımcıdan bu rakamın kendi anlık bellek setindeki rakamlardan birisi olup olmadığına karar vermesi istenir. Katılımcıların görevi o anda aklında bulunan rakamlarla ekranda görünen rakamı karşılaştırmaktır. Benzer çalışma harfler, sözcükler, yüzler, renkler ve fenomler gibi uyaran setinde de gözlenmiştir. Sternber deneyinde bellek setindeki objelerin her birisinin işlenmesi için gereken zaman miktarı 38 milisaniye olarak bulunmuştur. Bellek setinde olan ve olmayan itemler için elde edilen reaksiyon zamanları aşağı yukarı aynı olmuştur. Hipocampus tek başına USB (Uzun Süreli Bellek) nin sürekliliğini sağlamaz. Eğer bilgi KSB de uzun süre kalırsa bu bilgi USB ye dönüşür. Çünkü KSB kapsamında beyinde kendi kendini faaliyete geçiren bir nöral faaliyet döngüsü mevcuttur. Eğer bu döngü bir süreliğine aktif kalırsa bazı kimyasal ve yapısal değişiklikler olur ve bunun sonucunda anı kalıcı şekilde depolanır. Bilgiyi sadece KSB de depolamak onun kalıcı olmasını garantilemez. Bununla birlikte eğer bilgi mevcut diğer anlamlı anılarla birleşirse daha uzun süreli hatırlanabilirliği artar. Heyecanlı bir olay olduğunda adrenal medullanın (şimdilerde bir anıyı pekiştirdiği gösterilmiş olan) kana yaptığı epienfrin salgı artar. Epinefrin, muhtemelen beyin sinapslarını doğrudan uyarmaz. Çünkü kan beyin engelini aşamaz. Ancak epinefrin depolanmış glikojeni bir şeker olan glikoza çevirir, böylece beyni besleyen kandaki glikoz miktarı artar. USB de bilgi açıkça işitsel, görsel ve anlamsal şekilde depolanır. USB hakkındaki belki de en yaygın varsayım buradaki bilginin düzenli bir şekilde organize olduğudur. Belirli bir bilginin hatırlanması bu bilgiye ulaşıncaya kadar ilişkili diğer bilgilere de erişme kapasitesi olan bu ağa giriş yapılarak meydana gelir. Duyusal hafıza deposu, bilginin geliş yoluna (göz, kulak) has bir depodur ve bilgiyi çok kısa bir süre için tutar. Daha ileri düzeyde işlenmek üzere uygun bilgilerin seçilmesi ve uygun olmayan bilgilerin elenmesi arasında ince bir denge var gibi görünür. Yakınsak ve görsel depoda olduğu gibi duysal verinin kısa sürede ve yanlışsız kaydedilmesi bize sadece uygun olan bilgiyi daha ileri düzeyde işlemek üzere seçmemiz için bir mekanizma oluşturmamızda yardımcı olur. Kısa süreli hafıza deposu, nispeten sınırlı kapasiteye sahiptir. Çevremizden sayısız uyaran toplayan resptörler ile geniş bir bilgi deposu olan uzun süreli bellek arasındadır. Uzun süreli hafıza deposunun, temelde sınırsız bir kapasitesi vardır ve bilgiyi çok uzun zaman dilimleri içerisinde tutar.

57 Görsel Depo: Pek çok araştırmacı görsel belleğe giren bilginin doğru olarak temsil edildiğini ancak bilginin daha ileri seviyede işleme tabi tutulmadıkça çabucak kaybolduğunu bulmuştur. Hafıza depolarının kendisi temel yapıyı şekillendirir, dikkat ve tekrar süreçleri ise hafıza depoları arasındaki bilgi akışını kontrol eder. Bununla birlikte, bu çok depolu hafıza modeli yapı içerisinde işleyen süreçlerden ziyade yapının kendisi üzerinde yoğunlaşmıştır. (George Sperling.) Çok depolu hafıza sistemi modeline göre uzun süreli depodaki objeler işlenmiş bir şekilde depolanır. Belleğin iki temel boyutta belirgin özellikleri vardır; Birinci boyut belleğin aşamalarını ifade eder; Kodlama, depolama ve ara-bul-geriye getir aşamaları. Kodlama dış dünyadaki uyarıcıların belleğe kaydedebilecek biçime dönüşmesine, depolama kodlanan bilginin tutulmasına ve ara-bul-geriye getir işlemi de depolanan bir bilginin gerektiği zaman aranıp bulup çıkarılmasına verilen addır. İkinci boyut belleğin türlerini ifade eder: Kısa süreli ve uzun süreli bellektir. Günlük yaşamda bireyler arasında gözlenen bellekteki yetenek farklılığı, uzun süreli bellekten ileri gelir. Anlaşıldığı kadarıyla, kısa süreli belleğin ara-bul-geriye getir düzeni tüm insanları kapsayan evrensel bir süreçtir. Araştırmacılar, kısa süreli belleğin insan düşünme sürecini doğrudan etkilediği kanaatindedir. Birçok psikologa göre, kısa süreli bellek kapasitesi, insan düşünmesinin de sınırlarını belirler. Bazı psikologlar yaptıkları araştırmalarla bu sonucu bilimsel olarak kanıtlamışlardır. (Daneman ve Carpenter, 1981; Miller ve Kintsch, 198) Hatırlama Öğrenilen bilginin uzun süreli hafızaya kaydedilebilmesi için farklı birkaç etken gerekmektedir. Bir bilginin uzun süreli belleğe girmesi protein sentezi ile gerçekleşir. Bir örnekle açıklamak gerekirse: Size bir dizi kelime çifti verilsin ve dizideki kelime çiftlerinden biri söylenince sizin öbür kelimeyi hatırlamanız istensin Örneğin tarak-kitap kelime çiftinde, tarak dendiğinde (uyarı kelime) sizin kitap kelimesini (tepki davranım) hatırlamanız isteniyor. Böyle bir belleme durumunda, iki kelime arasında anlamlı bir ilişki kurulursa, hatırlama miktarları artar. Anlamlı ilişki iki türlü kurulabilir. Ya (1) tarak ve kitap kelimeleri aynı cümle içinde kullanılır. ( tarak kitabın içinde saklı ), veya (2) tarak ve kitap hayalinizde birbirleriyle ilişkili hale getirilir. (kitap içinde duran bir tarağın resmi düşünülür). Cümle içinde kullanılarak, ya da hayalde birbirleriyle ilişki içine sokulan kelimeler uzun zaman bellekte kalır. Hayal etme ve Kodalama: Herkes kendine göre belleğe yardımcı bir düzen geliştirebilir. Ayrıntılama ve kodlama: Ne kadar ayrıntılara giderek öğrenilirse bilgi, o kadar rahat hatırlanmaktadır. Sık algılanan özellikler bellekte nadir algılananlardan daha kalıcı şekilde depolanır. Heyecan dolu olaylar, heyecansız olaylardan daha fazla insan zihnini uğraştırır ve bu nedenle zihinde daha çok tekrar edilir. Zihinde çok tekrar edilen bu bilgi uzun süreli hafızaya daha kolay kaydolur. Bir bilgiyi kodlarken (öğrenirken) onu nasıl arayıp-bulup-geriye getireceğinizi (hatırlayacağınızı) planlar, arabul-geriye getir ipuçlarını açık seçik belirterek araştırma yaparsanız bu, hatırlama anında bilginin kolayca bellekten alınıp çıkarılmasına yol açar. Yaptığınız organizasyon size anlamlı geldiği sürece doğru yoldasınız demektir. Böyle bir örgütleme hatırlamamıza mutlaka yardımcı olur. William James e göre bellekten bulup çıkarma çaba gerektirir ve bu bulup çıkarma yani hatırlama ile bir şeyi doğrudan bilinçli deneyimlere dayanarak hatırlama arasındaki fark gözden kaçırılmamalıdır. Hatırlanması gereken iki kavram arasındaki ilişkiyi ne kadar sıradışı ve tuhaf bir şekilde canlandırırsanız sözcüğü hatırlama olasılığınızda o oranda artacaktır. Beyin hatırlamada geri getirilen bilginin uygun olduğunu tespit eder. Tanımada ise, geri getirilen bilginin aranılan bilgi olduğuna karar verilir. Bu görüşe göre hatırlamada, bir bilgi hem geri getirilir, hem de tanınırsa gerçekleşir. Hatırlama ve tanımayı farklı şekillerde etkileyen değişkenler vardır. Sıklıkla kullanılan kelimeler, daha az sıklıkta kullanılan kelimelere göre, daha kolay hatırlanır. Günlük dilde sıklıkla kullanılan kelimeler arasındaki bağlantı kodlarını işlemek daha kolaydır. Bu kolaylık bilginin tespit edilmesine yardımcı olur ve böylece bilgi hatırlanır. Hatırlama ve tanımayı etkileyen ikinci bir değişken öğrenme niyetidir. Örneğin, bir kelime listesinin belirli bir amaçla öğrenilmesi tanımayı çok az engellerken, hatırlamayı daha çok engeller. Tanımanın çok az engellenmesi, bilginin tekrar edilmesi yoluyla aşinalığın artmasına neden olur. Aşinalık arttıkça, tanıma artacaktır. Amaçlı

58 olarak öğrenilen, materyale tekrar yoluyla aşinalık arttıkça, bilgiye ilişkin tanıma kararı o denli hızlı verilir. Aşinalık az olduğunda ise, bilginin hatırlanması gerekmeyen bir materyal olduğu kararı daha çabuk verilecektir. Hatırlama ve tanımayı etkileyen üçüncü bir değişken ise, öğrenme staratejisidir. Deneklerin kendilerine öğrenmeleri için verilen materyali, daha sonra bir hatırlama veya tanıma testine tabi tutulup tutulmayacaklarına dair beklentilerine bağlı olarak, farklı şekillerde öğrendikleri görülmektedir. Hatırlama testine tabi tutulacağını sanan bir grup denek ile tanıma testine tabi tutulacağını sanan bir grup deneğin gösterdikleri performans farklı olmuştur. Beklentileri yönünde, teste tabi tutulan deneklerin, performansları daha başarılı olmuştur. Hatırlama/geri getirme, depodan hedef materyalin orijinal halinin geri getirilmesine dayanır. Ancak bazen, materyal olduğu gibi geri gelmez. Geçmiş ile ilgili bilgilerimiz, bu materyali yeniden yapılandırır ve materyal bu yapılandırılmış hali ile geri getirilir. USB deki bilgiler edilgen oldukları için çoğunlukla hangi bilgilere sahip olduğumuzu bilmeyiz. Uzun süreli bellekteki bilgiler yeri geldikçe hatırlama süreci ile kısa süreli belleğe çağrılarak etkin hale gelir. Hatırlayabilmemiz için iki koşulun yerine getirilmesi gerekir: (1) Hatırlamak istediğimiz bilginin belekte depolanmış olması ve (2) depolanmış bilgiye bizi götüren ara-bul geriye getir ipuçlarının var olması gerekir. Hatırlama ile ilgili yapılan araştırmalar ara-bul-geriye getir ipuçları kaybolmasının hatırlayamama olayının en belli başlı nedenlerinden biri olduğunu gösterir. Hatırlama ile ilgili deneyler tekrar tekrar göstermiştir ki örgütlenerek öğrenilen bilgi, hiç örgütlenmeden bellenen bilgiden iki veya üç kat daha kolay hatırlanır. Bilginin hatırlanma hızı ve kapsamı örgütleniş biçimine göre değişir. Buna karşılık iyi kodlanmayan hiçbir şema ile ilişkilendiremediğimiz bilgiler ise zor hatırlanır. Bu nedenle basit tekrarla (ezberleyerek) uzun süreli belleğe kodladığımız bilgileri hatırlamakta güçlük çekeriz. Yapılandırıcı Bellek Öğrenilecek bilginin ya da olayın karmaşıklık derecesi arttıkça belleğin bir başka özelliği kendini belirtmeye başlar. Bellek pasif bir depolama yeri olarak hareket etmez, aktif bir biçimde gelen bilgileri yapılaştırır, eklemeler ve çıkarmalar yapar, boşlukları uygun bir biçimde doldurur. Belleğin bu yönüne yapılandırıcı (constructive) özellik adı verilir. Belleğin yapılandırıcı özelliği daha önceden olmuş bir olayı hatırlarken kendini daha etkin bir biçimde gösterir. Kısa süreli bellekteki bir birimi bulmak için yapılan ara-bul-geriye getir süreci bellekteki her birimi sırayla gözden geçirilerek başarılır. Uzun süreli bellekteki bilgileri kullanarak kısa süreli bellekteki yeni bilgileri daha büyük anlamlı bilgi grupları halinde toparlamaya kümeleme adı verilir ve kısa süreli belleğin kapasitesini artırmada tek yol olarak kullanılır. Uzun süreli bellekte bilgi temel anlamına göre kodlanır. Hatırlanması gereken yeni bilgiler ne kadar anlamlı ise ve birimler arasında ne kadar iyi ilişkiler kurulmuşsa, o kadar iyi hatırlanır. Öğrenme sırasında bilgi örgütlenmişse ve öğrenmenin içinde yer aldığı bağlama hatırlama anındaki bağlam birbirine benzerse ara-bul-geriye getir ipuçları da o kadar çok olur ve böylece hatırlama kolaylaşır. Unutma (Birbirine Etki Ederek Bozma Teorisi) Unutma ile ilgili teoriler arasında en etkili olandır. Bu görüşe göre unutulan bir hatıra ne kaybolmuştur ne de hasar görmüştür. Sadece diğer hatıralar arasında yanlış yere konmuştur. Bu teori temel olarak üç fenomenle ilişki halindedir; 1)Aktarma (transfer) 2)Daha önce öğrenilmiş olanın (eski hatıraların) yeni öğrenenlerin (yeni hatıralara) etkileyerek bozması ve yeni öğrenilmiş olanın hatırlanmasını engellemesi. Bozucu Etkinini İleriye Yönelik Etkisi İYE (proactive interference) 3)Yeni öğrenilmiş olanın eskiden öğrenilmiş olanı etkileyerek bozması ve onun hatırlanmasını engellemesi. Bozucu Etkinin Geriye Yönelik Etkisi GYE (retroactive interference). Bir fizyolojik bilgi olmaksızın, depolamanın etkisini, geri getirmenin etkisinden ve de kayıt etmenin etkisinden ayırt etmek zordur (Watkins1978). Son zamanlarda hafızanın temelinde yatan beyin süreçleri artık açıklanabilmektedir. Öğrenilen materyal hafızadaki yerini ancak, beyinde belli fizyolojik değişiklikler meydana gelirse almaktadır. Mikroskobik değişiklikler, nöronlar içerisindeki, arasındaki ve muhtemelen sinaptik bağlantılardaki faaliyetleri kapsar. Birçok araştırmacı; öğrenmenin bir dizi süreci başlattığını ve bu süreçlerin de, proteinlerin imal edinmesine ve uzun süreli yapısal ve işlevsel değişimleri üreten sinapslara aktarılmasına sebep olduğunu ileri sürer. Bunun yanı sıra, bu süreçlerin tamamlanması zaman alacağından hafızanın da, bu aradaki zaman zarfında

59 öğrenmenin hemen başında hızla sahneye giren ayrı bir kısa süreli hafıza deposu aracılığıyla ortaya çıkması gerektiğine inanmaktadır. Bilişsel psikologlar uzun süreli belleğe depolanan bilgilerin türü ve örgütleniş biçimlerine göre üç türlü bellek tanımlamaktadır. (Woolfolk 1993) bunlar anlamlı bellek, anısal bellek ve işlemsel bellektir. Anlamlı bellek (semantic memory) bilginin anlamlı hale gelmesini sağlar. Bu bellekte birbiri ile ilintili bilgiler bir araya gelerek önermeler ağını oluşturur. Anısal bellek (epsodic memory) ise yaşadığımız olayların depolandığı yerdir. Episodik hafıza, kognitif faaliyetin bir kaydı olarak görülmektedir. Bu sebeple, semantik hafızanın durumu, Episodik hafızayı ister istemez etkilemektedir. İşlemsel bellek (procedural memory) belli bir işin yapılması için gerekli işlem basamaklarının sırası ile saklandığı yerdir. Bir kişi anlamsal bellek faaliyetleri yaparken korteksin bir bölgesi, episodik bellek faaliyetleri yaparken ise korteksin başka bir bölgesi aktiftir. Bellek ve Seçici Algılama Çevrede olan nesne ve olaylar, o olay ya da yaşantının türüne uygun bir duygusal kodla algılanır ve kısa süreli belleğe gelir. Yapılan çalışmalar resimlerin hatırlanmasında sesle ilgili kodlama yerine, görsel kodlamanın daha ağır bastığını göstermiştir. Çalışma Belleği Çalışma belleği biz bilişsel görevleri yerine getirirken bilgiyi geçici olarak tutan ve düzenleyen bir sistem olarak tanımlanan bir bellektir. Çalışma belleği yeni ve eski bilgilerin sürekli olarak dönüştürüldüğü, birleştirildiği ve aktarıldığı bir çalışma masası olarak kavramsallaştırılabilir. Çalışma belleği kavramı ayrıca kısa süreli belleğin kapasitesinin yedi item ile sınırlı olduğu görüşüne karşıdır. Baddeley belleğin genişliğinin bilginin tekrarlanma hızı tarafından belirlendiğini öne sürer. Çalışma belleğinde sadece bilginin sınırlı bir kısmını tekrar edebiliyor olmamız, fenolojik döngü olarak adlandırılan bölgede sözcüğü seslendirme zamanının belirleyici bir faktör olmasındandır. Fenolojik döngü sözel kavrama için içsel konuşmayı tutan bir tekrarlama alanıdır. Ayrıca imgeleri tekrarlamadan ve onları kabaca tutmadan sorumlu olan görsel mekansal alan vardır. Çalışma belleği modeli ortaya atıldıktan kısa bir süre sonra araştırmacılar uygun psikolojik ölçümler kullanarak fonolojik döngü, görsel mekansal döngü ve merkezi yürütücünün doğasını öğrenmeye daha çok odaklanmışlardır. Ayrıca son zamanlarda nörobilişsel ölçümler bu modele büyük bir başarı ile uygulanmaktadır. Bunlara ek olarak beyin görüntüleme teknolojisi ile yapılan çok sayıda gözlem bellek modellerine uygulanmaktadır. Uyaranlar dış dünyadan çalışma belleğine kodlanır ve sistem içersinde döndürülür ve çıktı performans olarak bazı davranışlarda kendini gösterir. Bilgi sistemin etrafında döndüğü zaman meydana gelen olaylar ilginçtir. Bu yapı içinde üç tip bellek vardır bellek tipleri; çalışma, ifade edilebilir ve üretici bellektir. Çalışma belleği kısa süreli belleğin bir çeşididir. Bu sistem USB den çağrılan bilgi de dahil olmak üzere o anda mevcut olan bilgi üzerinde işlem yapar. Çalışma belleği aslında aktif belleğe işaret etmekte olup işe karışan süreçlerin çoğunun merkezidir. Bağlantıcılık ve Bilginin Temsili Bellek algı düşünme gibi zihinsel operasyonların üst seviyede kompleks bir sinir ağı boyunca paralel bir şekilde yayıldığı düşünülür. Bu teori birimlerinin paralel veya eşzamanlı olarak sistem boyunca birbirini uyardığı veya ket vurduğu varsayımına dayanır. Bir nesne imge veya düşünce diğer nesneler, imgeler veya düşüncelerle olan bağlantıları ve atıflarıyla birlikte bellekte depolanır. Bir şeyin tanınması gerektiğinde depolanmış olan bilgi ile sorunun unsurları arasında bir eşleştirme yapılır. Bilginin temsil edilme şekli durağandır ve bilgiye erişmek için kullanılan araç ipucunun bellekteki bilgiyle eşleşmesidir. Bilginin temsili konusunda PDBI (Pararel Dağılımlı Bilgi İşleme) modelleriyle geleneksel modeller arasındaki fark hem süreç hem de öğrenme için oldukça önemli çıkarımların olmasıdır. Bilginin temsili, bilgi sürecinin gidişatını etkilemesiyle oluşur. Süreçteki bilgiyi kullanmak için bellekteki ilgili bilgiyi bulma ve geri getirme meselesi çok da uzun süre almaz; bu bir araştırma olup bu sürecin kendisinin bir bölümü ve parçasıdır. (McClelland, Rumelhart Hinton) Geleneksel modellerde öğrenmenin amacı ipuçlarının genellenmesine ve bilginin geri getirilmesine imkan veren açık kuralları oluşturmaktır. BELLEK GELİŞTİRME MODELLERİ

60 Miller 7 birim bilginin tutulabildiği bir bellek modeli varsaymıştır. Bu modelde her bir harf bir bilgiyi temsil eder böylece bir boşluğu doldurur. Fakat bir sözcüğü oluşturan harfler bir sözcük birimi içinde kümelendiğinde, bu sözcük birimlerinin her birisi yine KSB deki yedi boşluktan birisini doldurur. Böylece harf dizileri sözcük birimleri halinde kodlanarak KSB nin kapasitesi bir defada tutulan harf sayısı cinsinden ayrılmış olur. Bu yüzden anlık kapasitemiz yedi birimlik bilgi ile sınırlı görünse bile kümeleme yöntemi kapasitemizi büyük ölçüde genişletir. Waugh ve Norman: Kısa süreli depolama sisteminin kısıtlı bir kapasiteye sahip olduğu kabul edilmiştir. Öyle ki kısa süreli depodaki bilgi kaybının zamanın basit bir işlevi değil yeni bilginin eski bilginin yerini almasının bir sonucu olduğu varsayılmıştır. ZEKA Zeka terimi çok yaygın olarak kullanılmasına rağmen, henüz psikologlar tek bir tanım üzerinde anlaşamamışlardır. Zeka, çevredeki uyaranların algılanması, uyarıcılar arasında ilişki kurulması, algılanan bu uyarıcıların doğru bir şekilde değerlendirilmesi, soyut akıl yürütme, düşünme, öğrenme, öğrenilenler ve deneyimler arasında bağlantı kurma ve bunları kullanabilme, zihinsel esneklik, çok aşamalı plan yapabilme, yaratıcılık v.b. gibi yetenekleri içermesinin yanı sıra; kişinin amaçlı eylemde bulunmak, akılcı biçimde düşünmek ve çevresiyle etkin bir biçimde ilgilenmede sergilediği kişisel bir özelliktir. Bir bilişsel süreç olan zeka, kompleks bir yapıdan oluşur. Kognitif Yaklaşım Zekâdaki dönüm noktasının, organizmanın dünyaya ait cepheleri zihinsel olarak temsil edebilme ve daha sonra da dünyanın bizzat kendisinden ziyade bu temsilleri kullanarak işlemler yapabilme yeteneğinde yattığını ileri sürer. Yüz hafızasıyla renk hafızası iki ayrı hafıza faktörü gibi gözükmektedir. Bu bölgelerin kodlarındaki farklı işlevleri ile kodlanan materyalin hatırlanışı, bu materyali öğrenen kişinin kodlamada müracaat edebileceği bilgi deposunun zenginliğine bağlıdır. Yüksek zekânın da mükemmel hafızayla bazı bağlar göstermesi hiç de şaşırtıcı değildir. Binet ve meslektaşı Simon, zekânın, daha ziyade kognitif işleyişin birçok alanında kendini gösteren, genel bir vasıf olduğu önermesiyle işe başlamışlardır. Zekânın doğasını açıklamada psikometrik yaklaşımı kullanan araştırmacılar zekâ testlerinden sağlanan sonuçları inceleyerek zekânın yapısı hakkında bir şeyler keşfetmeye çalışırlar. Zekânın bölünmez bir bütün yetenek mi yoksa birbiriyle ilişkisiz çeşitli yeteneklerin bütünü mü olduğunu belirlemek için araştırmacılar farklı alt testler arasındaki korelâsyonlara bakmışlardır. Zekice (veya zeki ve olamayan) performansı anlamak bizim, lisan, hafıza, dikkat, algı gibi diğer kognitif süreçlere olan ilişkisini de kapsayan makul bir düşünme ve problem çözme teorisine ihtiyacımız vardır. Zekânın temelinde bulunan süreçlerin araştırılmasında oldukça farklı bir hareket tarzı da, esas ilgi alanları öğrenme, hafıza, dikkat gibi kognitif süreçler olan psikologlarca geliştirilmiştir. BEYİN İLE İLGİLİ KURAMLAR & BEYİN ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR-DENEYLER Dikkat ile ilgili bilgi-işleme bakış açısı, büyük bir oranla işitsel araştırmalardan gelmiştir; ancak, o zamandan beri görsel ve anlamsal araştırmalar da ortaya çıkmıştır. Cherry (1953) tarafından yapılan ilk araştırmalardan biri, gölgeleme adı verilen bir deneysel yöntemin geliştirilmesine yol açmıştır. Gölgeleme, artık işitsel dikkat araştırmalarında standart bir yöntem haline gelmiştir. Gölgelemede katılımcıdan bir sözel ifadeyi, ifade sunulurken tekrar etmesi istenir. Görev eğer konuşma hızı yavaşsa zor olmamakta; fakat eğer konuşmacı hızlı konuşursa katılımcı işittiği konuşmanın hepsini tekrar edememektedir; ancak Cherry nin deneyinde, aynı anda sunulan iki işitsel mesajdan biri gölgelenirken, diğerinin yok sayıldığı bir ekleme yapılmıştır. Bu mesajlar bazen kulaklıklardan bazen de farklı noktalara konmuş hoparlörlerden sunulmuştur. Cherry (1966) şunları gözlemlemiştir. Katılımcı çok geniş bir metin aralığında başarılı olmuş ancak çok zorlanmıştır; çünkü mesajları aynı konuşmacı okuduğunda gerçek hayattaki kokteyl partisinde olduğu gibi, ses farklılıklarının ipucu olarak kullanılması şansı ortadan kalkmıştır. Cherry katılımcıların gölgeleme yaptıkları halde gölgeledikleri mesajın çok azını hatırladıklarını bulmuştur. Bilgi işlemenin büyük bir kısmı muhtemelen geçici bellekte yapılmış ve böylece mesaj ne sürekli bellekte saklanabilmiş ne de anlaşılabilmiştir. İlgilenilmeyen mesajlar daha da zor hatırlanmıştır. Mesaj bir konuşma olduğunda, katılımcılar mesajın bir konuşma olduğunu bildirmişler; fakat dikkat edilmeyen mesajda dilin İngilizce den Almanca ya değiştiğini fark edememişlerdir. Bu mesaja odaklanıp diğer mesajın işlenirliğini azaltmak, insanoğlunun önemli bir özelliği gibi görünmektedir. Bu özellik, bilgi işleme kapasitemizi fazla yüklemeden kısıtlı miktarda bilgiyi işlememizi sağlamaktadır.

61 Cherry nin gözlemlerinden nasıl bir sonuca varılabilir? Görsellik gibi önemli ipuçlarının çoğu Cherry nin deneylerinde elendiğinden, katılımcıların başka uyaranlara odaklandığı ve bu uyaranların dilin genel kuralları ile ilgili olduğu düşünülebilir. Yaşamımız boyunca, fonetik, harf eşleşmeleri, söz dizimi, tümce yapısı, ses motifleri, klişeler ve dil bilgisi hakkında çok fazla bilgi toplarız. Dil bir kulağa verilirken, öbür kulağa başka bir işitsel sinyal verilse bile, biz bağlamsal ipuçlarına dikkat ettiğimiz için anlaşılır. Dil bilgisi kurallarına ve standart cümle yapısına uymayan mesajların anlaşılabilmesi için güçlü sinyal karakteristiklerinin olması gerekir. Çok tanıdık mesajlar daha kolay işlenir. Unutulan mesajın kaderi daha büyük bir teorik öneme sahiptir. Dikkat edilmeyen kanallarda ne kadar bilgi kaybolmaktadır! Bir deneyde Moray, (1959) diğer kanalı dinleyen katılımcıların, ihmal edilen kulağa sunulan bilginin, 35 kere tekrar edilse bile kalıcı olmadığını görmüştür. Moray katılımcılarına reddettikleri kanaldan soru soracağını söylese bile söylenenlerin çok azını hatırlayabilmişlerdir. Moray bunun üzerine dikkat edilmeyen kanala katılımcının ismini vererek önemli bir adım atmıştır. Bu durumda mesaj daha çok anlaşılmıştır. Bu bazı toplantılarda da olmaz mı? Odanın diğer köşesindeki biri Anladığım kadarıyla, Ahmet in eşi der ve o anda bütün Ahmet ler ve eşleri konuşmacıyı dinlemeye başlarlar. Bu duruma kokteyl partisi fenomeni denir. Burada yaşanan tam bir seçici dikkat durumudur. Kendi adımızın geçtiği konuşmalara ya da ilgimizi çeken şeylere başka bir konu ile ilgileniyorsak bile dikkat ederiz. Örneğin bir otomobil satın almaya karar vermişizdir ve bir marka belirlemişizdir. Trafikte giderken sürekli o otomobiller dikkatimizi çeker. Ne kadar da çokmuş deriz. Oysaki sayıları hep aynıdır. Sadece biz yeni fark etmeye başlamışızdır. Şimdiye kadar beyin yapısı ve beynin uyarılmasıyla ilgili yüzlerce araştırma yapılmıştır. Büyük bir kısmı fareler, maymunlar ve kediler üzerinde uygulanan bu araştırmalarda beyinin her bölgesi elektronlar aracılığıyla uyarılmıştır. Bazı beyin bölgelerinin uyarılmasından hayvanlar hoşlanmış ve bu bölgelerin uyarılması olumlu pekiştireç işlevi görmüştür. Hayvanlar bazı bölgelerinin uyarılmasından ise hoşlanmamışlarıdır, bu bölgelerin uyarılması olumsuz pekiştirme işlevini yüklenmiştir. Uyarılmaması ise hayvanın davranışında hiçbir değişiklik yapmamış, başka bir ifadeyle, bu bölgelerin uyarılmasının hiçbir pekiştirici etkisi olmamıştır. Öğrenme ile ilgili yapılan deneylerden en çok bilinen Sultan Deneyi olarak bilinen şempanze deneyidir. Deneyde, odada yalnız bırakılan şempanzenin ortamda bulunan nesnelerin birbiriyle nasıl ilişkisi olduğunu kavraması beklenmektedir. Algılama ve kavramayı gerektiren araştırmalar, şempanze gibi evrim merdiveninde yüksek basamaklarda bulunan hayvanlarda gözlendiği gibi, fare ve güvercin gibi daha düşük düzeylerdeki hayvanlarda da gözlenmiştir. Başka bir araştırmada beynin alın (ön) birleştirme bölgesi problem çözmede gerekli olan düşünme süreçlerinde önemli bir rol oynadığı belirlenmiştir. Ayrık beyin araştırması yapan Roger Sperry araştırma sonucunda vardığı sonuçları bilim dünyasına sunmuş ve 1981 de Nobel ödülünü kazanmıştır. Yine patolojik beyin araştırmaları sonucunda dikkatin korteksin belirli bir bölgesi ile ilişkili olduğunu ileri sürülmüştür. Beyin görüntüleme yöntemleri de beynin bir işlem sırasında hangi bölgesinin daha çok aktif olduğu yönünde aydınlatıcı olmaktadır. Bu görüntüleme yöntemlerinin en sık kullanılanlarından biri daha önce de bahsedildiği gibi PET dir. Beyin kan ile beslendiğinden çalıştıkça daha çok kana ihtiyaç duyar. Bu kan akışı radyoaktif alıcılar tarafından gösterilir ve bilgisayardaki korteks haritasına aktarılır. Petersen ve arkadaşları 199 bu konuda deneyler yapmışlardır. 118 serebral korteksin farkındalık ve dikkat üzerindeki etkisi ile ilgili son bilgilere göre dikkat sistemi farkındalığı, görsel sistem gibi beynin diğer bölgeleri ile aynı şekilde üretir ve görsel dünyanın algılanmasındaki gibi diğer duyular nasıl işliyorsa o şekilde düzenlenir. Nöral görüntüleme teknikleri ve faaliyet yolları, geleneksel davranışsal çalışmalara ek olarak ilerlemiş nöral görüntüleme teknolojisinden yararlanarak sözcüğün fiziksel, fenolojik ve anlamsal kodlarının farklı nöral alanları faal hale getirdiğini gösterirler. (Posner ve ark.) Petersen ve arkadaşları PET taramasını kullanarak farklı anlamsal görevlerle bağlantılı nöral faaliyeti ölçmek için korteks içindeki bölgesel kan akışını değerlendirdiler. Çalışmadan elde edilen veriler sözcüğün görsel sunumunun ventral oksipital lobu faaliyete geçirdiğini buna karşılık anlamsal görevlerde beynin sol kısmının faal olduğunu gösterdi. Katılımcı pasifken, örneğin katılımcıya sadece sözcüğe bakması söylendiğinde bile sözcük oluşturma alanları faal gibi görünmüştü. Şablon Eşleştirme Teorisi ne göre; beynin şekilleri ve görüntüleri nasıl tanıdığına dair bir düşünce, şablon eşleştirme olarak isimlendirilir. (Template Matching) görüntü tanıma bağlamında bir şablon içsel bir yapıya işaret eder ve bu yapısal uyaranlarla eşleşir ise o nesnenin tanınmasını sağlar. Bu süreçte beynin birçok bölgesi ile birlikte özellikle bellek ile ilgili alanlar aktive olmaktadır. Özel şablonlar veya tanımamız gereken çok

62 sayıdaki farklı görüntülere ait özellikler oluşturmaktan ziyade görüntülerin bir çeşit soyutlamasının USB de depolanması ve bu soyutlamaların prototip görevi yapması muhtemel görülmektedir. 2. yy ilk yarısında öğrenme laboratuarlarının dışında öğrenilen şeylerin nasıl depolandığı ve dönüştürüldüğü konusuna ilgi duyulmuştur. KSB (Lloyd Peterson ve Margeret Intons Peterson) geçici bir bellek deposunda bilgiyi depolama kapasitemizin ciddi bir şekilde sınırlı olduğunu ve eğer bu bilgi kullanılmazsa büyük miktarda unutulacağını göstermişlerdir. Ancak eş zamanlarda yapılan farklı çalışmalar beyinde kısa süreli bellek kapasitesinin artırılabileceği yönünde olmuştur. Hatırlama düzeyi ile ilgili Zinchenko isimli Rus bir psikolog tarafından yazılan makalede, niyet olmasına gerek olmaksızın derin anlamı ile kodlanmış sözcüklerin yüzeysel anlamı ile kodlanmış sözcüklere göre daha iyi bellekte tutulabileceği belirtmiştir. Bir başka deneyde ise Kapur ve arkadaşları deneyin bir koşulunda katılımcılardan bir sözcükte bir harfin olup olmadığını bulmaları istenmiştir. (örneğin sözcükte a harfi var mı gibi) diğer bir koşulda ise farklı katılımcılarla her bir sözcük üzerinde çalışmalar yapılmış ve gösterilen sözcüğün canlı mı cansız mı yapıldığı sorulmuştur. İlk durumda bilgi işlemenin yüzeysel olduğu ikincisinde ise bilginin derin işlendiği düşünülmüştür. İlki algısal görev ikincisi ise anlamsal derin görev olarak kabul edilmiştir. Bellek güçlendirme ile ilgili Standfor Üniversitesinden Gorden Bower (179b-1972) yaptığı çalışmalarda yerleştirme yöntemini analiz etmiş ve bir alışveriş listesinin bu yöntemle hatırlanabileceğini göstermiştir. Dauglas Herrmann genel bir bellek güçlendirmeden ziyade bazı materyallerin bazı tekniklerle daha iyi hatırlanabileceğini, diğer tekniklerin ise başka türlü materyalleri hatırlamada etkili olabileceğini bulmuştur. Özellikle eşlemeli çağrışımsal öğrenme için; imgeleme kullanılması, serbest hatırlama öğrenmesi için; hikâye hatırlama tekniği, seri halde öğrenme için; yerleştirme yöntemi en iyi yoldur. Çağrışımcı Yaklaşım Bower, bellekteki anlamsal unsurların organizasyonunun bellek ve hatırlamada daha önce gösterilenlerden daha güçlü bir etkiye sahip olduğuna inandı. Bower, 1972 de bir dizi araştırma yapmış ve cümle içinde kullanılan veya hayalde ilişki içine sokulan kelime çiftlerinin hatırlanma düzeyinin %75, yalnız ezberleme yoluyla hatırlama düzeyinin ise %35 düzeyinde olduğu gözlenmiştir. Diğer bir araştırmacı Pavio nun çalışmaları bilginin bellekte nasıl temsil edildiğinin temel bir teorik açıklaması olan ikili kodlama hipotezinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu hipoteze iki kodlama sisteminin var olduğunu ifade etmektedir. Bu sistemler, Sözel olmayan zihinsel imgeleme ve sözel olan sembolik işleme şeklinde tanımlanır. Anderson ve Reder adlı iki psikolog, ayrıntılara inme derecesiyle hatırlama arasında doğrusal bir ilişki bulmuştur. Araştırmacıların elde ettiği sonuçlara göre, en ufak ayrıntılara inilerek kodlanan kelime en iyi, hiç ayrıntılarına ilinmeden kodlanan kelime en kötü hatırlanır. (Anderson ve Reder, 1979) Azalma Teorisi: Thorndike tekrar tekrar yapılan hareketlerin veya tekrar tekrar tecrübe edilen olayların daha iyi öğrenilmiş olacağını ve bu sebeple de daha çabuk ve daha kuvvetli bir şekilde yapılacağını iddia eder. Örgütleyici Bilgiler: Ausubek in modelinde en önemli kavramlardan biri örgütleyicilerdir. Örgütleyiciler öğrencilerin yeni gelen bilgiler ile halihazırda sahip oldukları bilgiler arasında köprü kurmalarını sağlayan bilgilerdir. Guilfordun Zihin Yapısı Modeli: Guilford a göre zekanın üç temel boyutu vardır. Bunlar zihinsel işlemler; ya da düşünme süreci; içerik ya da ne hakkında düşündüğümüz ve ürün ya da düşünme sürecinin sonucudur. Bu modelde zihinsel işlemler kendi içinde altı alt kategoriye ayrılır. Bunlar; Biliş (eski bilgileri hatırlama ve yenilerini keşfetme), hatırlama (bilgilerin üzerinden zaman geçtikten sonra hatırlanması), belleğe kayıt etme (bilgilerin anında hatırlanması) bütünleştirici düşünme (bir probleme sadece tek yanıt ya da çözüm bulma), ayrıştırıcı düşünme (bir probleme uygun pek çok yanıt ya da çözüm bulma) değerlendirme (bir şeyin ne kadar iyi doğru ve uygun olduğu hakkında karar verme).

63 Sternberg in Üç Boyutlu Zeka Kuramı: Bilişsel kuramcılara göre zeka bireyin bilgileri belleğe depolaması ve bunları zihinsel işlemlerde kullanma biçimine bakılarak ölçülebilir. Bilişsel kuramcılar zekanın yapısı ya da içeriği gibi boyutlara odaklanmak yerine zekice davranışları üreten süreçleri inceler. (Feldman 1997) Kodlama Kişisel Farklılıklar ve Normal Üstü Hafıza: Tulving in öncülüğünü yaptığı bu ayırıma göre semantik hafıza sözcüklerde, ansiklopedilerde bulunan türden belli bir metne bağlı olamayan malumatlar içindir. Prosesleme Seviyeleri ve Gelişme Teorisi: Kognisyonun gelişimi ile ilgili teoriler, çocuklardaki öğrenmenin büyük bir kısmının öğrenme maksadı olmaksızın ortaya çıktığı görüşünü kabul ederler. Bellek, dikkat ve hatırlama ile ilgili bir deneyi değerlendirecek olursak; Unutkanlıklarımızın önemli bir bölümü, kaydetme ya da bulup getirme sırasında gelen uyarıya pek dikkat etmemiş olmamızdan kaynaklanır. Dalgınlık, günlük yaşamdaki bellek yetersizliklerimizin bir bölümünden sorumludur; örneğin herhangi bir nesneyi nereye koyduğumuzu bulamamak gibi. Araştırmalarda, kodlama sırasında dikkati bölmenin, hedeflenen bilgi için zayıf bir bellek oluşturduğu görülmüştür. Bu konudan söz ederken, literatürde değişiklik körlüğü olarak adlandırılan olaydan söz etmeden geçmemek gerekiyor. Değişiklik körlüğü araştırmalarında, insanlar bir sahneyi ya da bir nesneyi izlerken, buradaki kimi elemanlar birdenbire bir başkasıyla değiştirilir, insanlar bu değişikliği farketmezlerse buna değişiklik körlüğü adı verilir. Örneğin, bir araştırmada, basit bir iş yapan bir adamın gösterildiği bir filmde, sahnenin bir yerinde, deneklerin bilgisi dışında, sahnedeki adamın yerini başka bir oyuncu alır. Deneklerin yalnızca üçte biri bu değişikliği fark eder. Değişiklik körlüğü üzerinde yapılan başka bir araştırmada izlenen yöntemse şöyledir: Araştırmacılardan biri, kampüsteki insanlardan herhangi birine yol sorarken, konuşmanın orta yerinde, iki kişi bir kapı taşıyarak aralarından geçerler. Bu sırada, kapının arkasında kalan araştırmacı, başka bir araştırmacıyla yer değiştirir. Araştırmaya katılan 15 kişiden yalnızca yedisi bu değişikliği fark edebilmiştir. Yol soran kişinin değiştiğini fark etmeyenlerin hepsinin orta yaşlı ya da orta yaşın üzerinde kişiler olduğu dikkati çekmiştir. Araştırmacılar bu kişilerin, yol soran kişiyi "bir üniversite öğrencisi" olarak genel bir kategoriye sokmuş olabileceğini, bu nedenle de değiştiğini fark etmediklerini düşünmüşlerdir. Ayrıca araştırmacılar üniversite öğrencilerinin, eğer deneyde yol soran kişi, kendileri için genel bir kategoriye (örneğin yapı işçisi) sokulabilecek birisiyse nasıl davranacaklarını merak etmişlerdir. Bunun için, ikinci bir deney hazırlanmıştır. Gerçekten de, yol soran kişi bir yapı işçisi olduğunda, öğrencilerin on ikisinden yalnızca dördü değişikliği fark edebilmişlerdir yılında Jacoby, Craig ve Begg'in yaptıkları bir araştırmada deneklere, "at-keçi" gibi, bilinen adlardan oluşan sözcük çiftleri gösterilmiştir. Kimi sözcük çiftlerinde sözcükler arasındaki farklılık az, kimi çiftlerdeyse çoktur. Deneklerden, bu sözcükler arasındaki farklılığı, l'den 1'a kadar derecelendirmeleri istenmiştir. Derecelendirmeleri yaptıktan sonra deneklere sürpriz bir test uygulanmıştır: Deneklerden, gösterilen sözcükleri anımsamaları istenir. Araştırmanın sonunda deneklerin, aralarındaki farklılık daha az olan sözcük çiftlerindeki sözcüklerin çoğunu anımsadıkları ortaya çıkmıştır. Araştırmacılara göre bunun nedeni, birbirine çok benzeyen nesnelerin adlarından oluşan sözcük çiftlerinde deneklerin, farklılığın derecesini belirleyebilmek için, daha "derin" bir kayıt yapmış olması. Yani, "anlamlarına göre" kaydedilen sözcüklerin, daha sonradan anımsanma olasılığı artmıştır. Bu deneyden de şu sonuca varabiliriz; kayıt, bir uyarının, bilişsel sistemimiz tarafından tutulacak bir biçime getirilmesidir. Bir anıyı daha sonradan bulup getirmek, onu anımsamak için ne kadar çabaladığımıza değil, bilginin nasıl kaydedilmiş olduğuna bağlıdır. Anlamları göz önüne getirilerek kaydedilen bilgiler, daha kalıcı olur. Diğer bir durumda da insanların yalnızca duydukları cümleleri, aradan zaman geçtikten sonra sözcük sözcük anımsayamadıklarını gözlemişsinizdir. Bu konuyla ilgili de pek çok araştırma bulunuyor. Örneğin, 1977 yılında yapılan bir araştırmada denekler, aşamalı bir biçimde düzenlenmiş bir parça okumuşlardır. Konunun ana hatları ise yazının başlarında belirtilmiştir. Deneklerin bir bölümüne yazıyı okuduktan hemen sonra, bir bölümüne de 25 dakika sonra öyküyle ilgili sorular sorulmuştur. Gecikmeli olarak test edilen deneklerin, duydukları metinde geçen cümlelerin anlamıyla ilgili sorulara daha hızlı yanıt verdikleri gözlenmiştir. Okulda ise öğrenciler genellikle, herhangi bir konunun ayrıntılarıyla ilgili sorulardan değil de, genel bilgilerden sınava girdikleri için. öğrencilerin performansı, yeni öğrenilen materyalle, kalıcı bellekteki diğer malzemeler arasında ilişki kurarak arttırılabilir. Ayrıca, ayrıntıları aklınızda tutmak için uğraşmıyorsanız, sınavdan önceki son dakikaya kadar kitabınıza bakarak bir şey kazanamayacağınız da anlaşılıyor. Özetle söylemek gerekirse, insanlar, sözel malzemeleri yalnızca sınırlı bir süre için akıllarında tutabilirler. Bilgiler kalıcı bellekte işlenirken, işittiğimiz şeyler anlamı çıkarılarak depolanır. Bu nedenle duyduklarımızı

64 sözcük sözcük anımsamakta zorlanırız. Ancak, özellikle sözcüklerin kendisi, anlamı açısından önem taşıyorsa, bu bilgiler de depolanır. Genellikle bilgileri kodlayarak geri çağırırken belleğimizi kullandığımızın bilincindeyizdir. Kokteyl partisi fenomeninde, bizim için anlamı olan şeylere o an başka bir şeyle ilgileniyor olsak bile dikkatimizi verebildiğimizi görebiliyoruz. Buna göre insanlar genellikle daha çok ilgilerini çeken şeylere odaklanırlar diyebiliriz. Değişiklik körlüğü olgusunda, dikkatin belleği ne derece etkilediğini, beynimizin genellediği ve kategorilere ayırdığı bilgileri işlerken ayrıntıya girmeden genel özellikleriyle değerlendiğini görüyoruz. Aynı zamanda genel özellikleriyle, dikkat edilmeden alınan verilerin, gölgeleme adı verilen deneysel yöntemle benzerlikleri olduğunu söyleyebiliriz. Sözcük deneylerinde ve cümlelerin anlamlarıyla ilgili yapılan deneylerin hepsinde insanlar dikkat ettikleri, üzerinde düşünüp yorum yaptıkları ve eski bilgileri ile bağlantı kurdukları bilgileri daha kolay hatırlayabiliyor, bunun dışındaki bilgileri ise geri çağırıp hatırlayamıyorlar. Yapılan bütün deneylerde görüyoruz ki, sadece hafıza, sadece dikkat ya da sadece mantık muhakeme zihnimizin maksimum performans göstermesi için yeterli olmamakta. Hepsi birbiriyle uyumlu çalışan, bir tanesi zayıf olduğunda diğerlerini de negatif yönde etkileyen bir sistemler bütününün parçası olarak işlev görmektedir. BEYİN GELİŞİMİ, BELLEK GÜÇLENDİRME TEKNİKLERİ VE KOGNİTİF (BİLİŞSEL) REHABİLİTASYON UYGULAMALARI Yapılan araştırmalar, deneyler ve gözlemler sonucunda insan beyninin gelişimi üzerine her geçen gün artan bir bilgi birikimi olmaktadır. Tüm bu bilgiler ışığında araştırmacılar ortak bir soruya yönelmiş ve cevap aramaya başlamıştır. Bilişsel fonksiyonların gelişimi mümkün müdür? Gelişiyorsa nasıl? Bilişim dil, düşünme, problem çözme, hatırlama, kavramlaştırma, hayal etme, öğrenme, bilgi işleme ve sembollerin akılda kullanılışı gibi değişik zihinsel faaliyetleri içerir. Bilişsel Yapılar (Cognitive Structures) denilince kastedilen, çocuk ya da yetişkinde o anda var olan zihinsel organizasyon ya da zihinsel yetilerdir. Bir çocuğun bilişsel yapısını, büyük ölçüde biyolojik olgunluk düzeyi belirlemektedir. Çocuğun bilişsel yapısı da neyi, ne zaman özümleyebileceğini ve nelere uyum sağlayabileceğini belirler. Bilişsel gelişmeyi açıklamak için yapılan ilk çalışmalarda, zekâ düzeyi ile düşünme hızı arasında ilişki olduğu düşünülür. Bilişsel psikoloji alanındaki psikologlar beynin işlevsel özelliklerinin keşfine bu işlevlerin karşılıklı ilişkilerine bellek, algı, duygular, dil ve diğer bilişsel süreçlerle ilişkisine daha fazla ilgi gösterirler. Bununla beraber, günümüzde beynin yapısal ve işleme özellikleri üzerine kurulu fizyolojik kanıtların da var olduğu görülür. (KRU) Nöronlar arasında kurulan geçici bağlantılar sadece kısa bir süre için devam eder, fakat bu süre bir telefon numarasının hatırlanıp çevrilmesi için gereken süredeki gibi basit bir süredir. Bu tür izlenimlerin sürekli hale gelmesi için uzun süreli potansiyel (USP) adı verilen bir sürecin gerçekleşmesi gerekir. Usp hızlı ve defalarca tekrar edilen uyarana maruz bırakılan, sinir hücrelerinin uzatılmış bir zaman periyodu boyunca tepki eğilimlerini yükseltmeleridir. Usp memelilerde hipokampal sinapslarda gözlenebilmektir. Bu teori dendiritlerin bu yolla uyarılmasının uzun süreli anıları kolaylaştırma yeteneği olan yeni uzantıların oluşmasına neden olduğunu öne sürer. Uzun süreli ifade edilebilir anıların, serebral korteks hipocampusa bilgi gönderirken başladığı düşünülür. Bu süreç korteksi nöral devreleri hızlı ve tekrar tekrar uyararak ya da harekete geçirerek belleği güçlendirir. Zihinsel organizasyonlar dendiğinde akla dikkat, bellek, zeka gibi kavramlar gelmektedir. Bilişsel yapıların gelişimi ise bu yetilerin gelişmesi ile mümkün olmaktadır; çünkü bu yetiler beynin özel bir bölgesinde yer almakla birlikte birbiri ile etkileşim içinde tüm beyni kapsayacak şekilde organize olmaktadır. Belirli teknikler kullanarak bu fonksiyonların gelişimi mümkündür. Öncelikle belleğin kapasitesini artırmak diğer fonksiyonların da gelişimini tetikleyecektir. Belleği kuvvetlendirmek için atılacak adımlardan ilki dikkati seçici bir biçimde öğrenilmek istenen konu üzerinde yoğunlaştırmaktadır. Bilgi işlem kapasitesi sınırlı olduğu için görülen duyulan her şey belleğe aktarılmaz. Seçilen belirli birkaç konu üzerinde dikkat yoğunlaştırıldığında, bu konular daha iyi belleğe aktarılır ve daha iyi hatırlanır. Seçici dikkat ve tekrara ek olarak belleğe yardımcı olacak diğer bir yöntem öğrenilmek istenilen konuyu organize etmektir. Organizasyon, öğrenmek istenilen konuya seçicilik ve anlam getirir. Daha önce bilinenle yeni öğrenilen bilgiler arasında ilişki kurmaya olanak verir. Böylece kısa süreli bellekte kümeleme yoluyla öğrenilen birim sayısı arttırılabilir. Uzun süreli belleğin kapasitesi hem kodlama hem de ara-bul-geriye getir aşamasında bazı yöntemler kullanılarak artırılabilir. Kodlama

65 aşamasında yer çağrışımlı yöntem ve anahtar kelime yöntemi gibi belleğe yardımcı düzenleme teknikleri kullanılabilir ve öğrenilen bilginin ayrıntılarına inerek kodlama aşamasında belleğin kapasitesini arttırılabilir. Ara-bul-geriye getir aşamasında ise uzun süreli belleğin kapasitesini artırmak için örgütleme yararlı olabileceği gibi öğrenme ve hatırlama zamanlarındaki bağlamın benzerliği de yararlı olabilmektedir. Yapılan araştırmalar, kısa süreli hafıza performansında yaşa bağlı olarak, ortaya çıkan değişmelerin kısa süreli depolama kapasitesindeki artış olmadığını, aksine bu kapasiteyi daha etkili stratejiler kullanarak, daha iyi işletebilmekten kaynaklandığını göstermektedir. Bilişsel psikolojinin bulgularını günlük yaşamımızda kullanmak için şu süreci izleyebiliriz; Dikkat Edin Belirli bir anda zihinsel olarak işleyeceğimiz bilgi miktarı son derece sınırlı olduğundan dikkatimizi öğrenmemiz gereken bilgiye vermek büyük önem kazanır. Neye dikkat edeceğimize karar verip, seçici olarak algılamaya başlarsanız başarılı olama yolunda büyük bir adım atmış olursunuz. Herhangi birşey dinlerken neye dikkat ettiğinizin farkında olmak ve bilinçli olarak dikkatinizi öğrenmek istediğiniz konuya yöneltmek verimli ve etkin öğrenmenin ilk adımıdır. Tekrar Edin Yeni öğrenilen bilginin bellekte iyice yerleşmesi ve kolaylıkla hatırlanabilmesi için tekrar edilmesi gerekir. Tekrar ederken de seçici olmak gerekir. Çünkü öğrenilen her şeyi aynen tekrar etmek zihin kapasitesini gereksiz yere işgal eder. Organize Edin İyi öğrenmenin diğer bir koşulu da organize etmektir. Organizasyon sürecinde kısa süreli belleğe gelen bilgiler bir araya getirilerek bireyin ön bilgilerine göre düzenlenir. Organizasyonun bir yolu gruplamadır. Gruplama yolu ile bilginin işlenmesinde yeni bilgiler daha büyük ve anlamlı hale gelir. Yeni gelen bilgiler anlamlı bir biçimde birleştirilerek kısa süreli belleğin kapasitesi artırılabilir gibi sayı yerine daha kolay hatırlanır. Karmaşık bilgilerin öğrenilmesinde gruplandırma ile anlamlandırma birlikte kullanılır. Uygun Bellek Teknikleri Kullanın Bazı bellek teknikleri öğrendiğiniz konuyu daha iyi hatırlamanızda size yardımcı olabilir. Bu tekniklerin kognitif rehabilitasyonu sağlayan bilimsel teknikler olması öğrenilen bilginin kalıcılığını artıracaktır. Ayrıca, anlamlandırma sürecinde kısa süreli bellekteki yeni bilgi uzun süreli bellekteki eski bilgilerle ilişkilendirilerek, anlamlı hale getirilir ve uzun süreli belleğe kodlanır. Bu nedenle bu süreç anlamlı kodlama olarak adlandırılır. (Gange 1974) Yapılan araştırmalar anlamlandırma yolu ile kodlanan bilgilerin daha kolay hatırlandığını göstermektedir. Anlamlandırma sürecinde birey bilgiyi daha iyi hatırlayabilmek için ön bilgileri ile genişletir. Bireyin belli bir konu ile ilgili ön bilgileri fazlaysa anlamlandırma süreci otomatikleşir ve kodlama hızlanır.. Bellek tekniklerinin temelinde yatan fikir, sizce iyi bilinen bir düzeni bu düzen bir bölge, bir şiir, bir resim veya bir nesne olabilir, temel alıp yeni öğrenilen bilgiyi bu düzenle ilişki içine sokmaktır. Böylece seçici olarak yeni bilgiyi organize etmiş olursunuz ve hatırlamak istediğiniz zaman, bildiğiniz bir organizasyonu temel olarak kullanma olanağınız bulunur. Aralarında somut ilişkililer kurulan sözcüklerin hatırlanması hiçbir anlamı olmayan sözcüklerin hatırlanmasından daha kolaydır. Bu nedenle hatırlama düzeyi bir eylemin amacına göre belirlenir. Belleğin bilgi işleme modeli genellikle dikkat, kodlama, bilginin transferi ve unutma gibi işlemlerle ilgili olan yapısal bileşenler üzerinde durur. Buna karşılık diğer yaklaşım, süreç tasarlamak ve daha sonra bu işlemlere göre bir bellek sistemi şekillendirmektir. Belleğin dayanıklılığı terimi bilginin derin bir şekilde işlenmesi olarak kavramlaştırılabilir. Derin bir düzeyde işlenen yani dikkat edilen tam olarak analiz edilen çağrışımlar ve görüntüler bakımından zenginleştirilmiş bilgiler ise uzun süreli olur. Bilginin kısa süreli bellekte tekrarlanması söz konusu bilgiyi daha uzun süreli bir belek deposuna taşımaya yarar. Çalışma belleğinin bilginin sürekli olarak bellekte tutulmasını sağlamakta ve böylelikle bu bilgilerin kullanılabilirliğini artırmaktadır. Bilginin aktif bir şekilde tutulmasına prefrontal, premotor ve periatal kortikal alanların aracılık ettiği bilinmektedir.

66 Başarı büyük ölçüde belirli bir bilgiyi hatırlama yeteneğine bağlıdır. Bellek güçlendirme teknikleri ya da araçları bir ritim ya da imge yolu ile bilinen çağrışımları kullanarak bellekteki bilginin depolanmasını ve hatırlanmasını artırır. Bu tanımın içinde üç önemli kısım bulunur. 1 bilinen çağrışımları kullanma 2 bilginin kodlanması ve depolanması 3 depolanan bilginin hatırlanması. En başarılı bellek güçlendirme teknikleri bu üç özelliği de içerir. Bellek güçlendirme tekniklerinin en eskisi ve en çok bilineni yerleştirme yöntemidir. Yerleştirme yöntemi: Ardışık olarak düzenlenmiş bilinen yerlerin teşhis edilmesi, Bu yerle bağlantılı olan hatırlanması gereken itemlerin imgelerinin yaratılması, Hatırlanması gereken yerler için bir ipucu işlevi gören bu yerlerin zihinsel olarak yeniden ziyaret edilmesinden oluşur. Günlük hayattan gelen birçok veri ve bazı deneysel bulgular bu yöntemin işe yaradığını göstermektedir. Tüm bellek güçlendirme teknikleri bilginin yapılandırılmasına dayanır, böylece bilgi kolaylıkla ezberlenebilir ve geri getirilebilir. Bu organizasyonla ilgili şemalar mekanlardan, zamandan, yazıdaki benzerliklerden seslerden imgelerden ve buna benzer şeylerden oluşturulabilir. Bununla birlikte uygun bilgi olmadıkça en iyi bellek güçlendirme teknikleri bile yararsızdır. Bilginin başarı ile kodlanması için ilk adım belleğimizde saklamak istediğimiz bilgi üzerine dikkatimizi odaklamaktır. Dikkat, diğer itemler (tarihler, sözcükler, fikirler) için de belleğin önemli bir bölümüdür ve bellek sürecinde anahtar basamaklardan biridir. Dikkatin olmadığı yerde bellek teknikleri bile başarısız olur. Bu nedenle bellek geliştirme yöntemlerine ek olarak dikkatin de gelişmesini sağlayacak uygulamalar yapmak gerekmektedir. Bellek güçlendirme tekniklerinin kullanımı kişinin belli bir bilgiye dayalı bilgisini artırabilir fakat bilginin organizasyonu da önemlidir. Uzmanların belleği bizimkinden farklıdır; uzmanlar bilgiyi daha kolay, ulaşılabilir, işlevsel ve etkili bir şekilde organize ederler. Kişiler bu şekilde uzun süreli belleklerindeki mevcut bilgilerini kullanarak çalışma belleği kapasitesini artırmaktadırlar. 1. Belleği kuvvetlendiren kodlama ilkesi (organizasyon): Yeni bilgiyi kuvvetlendirmek için eski bilgiyi kullanır. 2. Bellekten geriye getirme ilkesi (erişim): Bu ilkeye göre ise göre kişiler sistematik kodlamaya ve USB den anlamlı görüntüler geri getirmeye yarayan soyut, çok özelleşmiş mekanizmalar geliştirmek için bir konudaki bilgilerini kullanırlar. Bu yetenek bilgiyi tahmin etmeyi ve bilginin yeniden geri getirilmesini kolaylaştıracak biçimde depolamalarını sağlar. 3. Hız artırma ilkesi (çabukluk): Görüntüleri tanıyan ve kodlayan kişilerde pratiğin hızı arttırdığını ifade eder. USB nin depolama ve geri getirme işlemleri yoğun alıştırmayla kolaylaştırılırsa işlenebilecek yeni bilginin miktarı sınırsız gibi görünür. İmgeleme ve Zihinsel Psikoloji Zihinsel imgeleme ile ilgili çalışmalarda araştırmacıları en çok meşgul eden soru, bilginin nasıl depolandığı ve bellekten nasıl geri getirildiğidir. Nörolojik faaliyetin bilginin depolanması ile ilgili bağlantısının çok spesifik bir şekilde olduğunu öne sürebiliriz. İmge hakkındaki görsel bilgi süzülmüş, özetlenmiş ve soyut ifadeler olarak depolanmıştır. Belleğin yeniden harekete geçirilmesi bu soyut kodun bellekten geri getirilmesi anlamına gelmektedir. Sonuç olarak bazı bilgiler görsel olarak kodlanırken bazılarının soyut bir biçimde depolandıklarını öne sürebiliriz ki bu da zihinde birden fazla kodlamanın olduğunu gösterir. Kognitif (Bilişsel) Gelişim ve Öğrenme Öğrenme; doğumdan sonra hazır olan bilgiyi alabilme, biriktirebilme ve kullanabilme potansiyelinin çevre katkılarıyla kullanılabilir duruma getirilmesi şeklinde tanımlanabilir. (Madi, 1997) Bu öğrenme ile hafızaya depolama işleminin sonuna kadar devam eden nöronal değişikliklerin birleştirilmesi süresince, nöronlar içersinde birbiri ile bağlantılı bir dizi biyo-kimyasal ve yapısal değişmeler meydana gelir. Kısa süreli depolama değişiklikleri nöronal dengede bölgesel artışları arttırır ve bu iki değişiklik birlikte kısa süreli hafızaya aracı olur. Eğer değişiklikleri büyük miktarda olmaya devam ederse sonuçta uzun süreli hafızaya hizmet götüren yapısal değişikliklere sebep olurlar. Değişmeyen sabit hafızaya aracı olan nöronal değişiklikler öğrenme işlemi sırasında başlar.

67 Öğrenme aracılığıyla başlatılan bu değişiklikler yüksek seviyede nöral faaliyetlere sebep olur. Bunlar da, etkilenen nöronların içindeki ve dışındaki şarj olmuş atomların dengesini değiştirir ve protein sentezine bağlı yapısal değişikliklerle sona erer. Bunların yanı sıra hafızanın daha önceleri iki kısa süreli depo tarafından tutulduğu öne sürülmektedir. Bu depolardan biri çok kısa sürede biten bir depo olup potasyum klorid faaliyetiyle ilişkilidir. Diğer depo ise daha gecikmelidir ve daha uzun süre içerisinde sona erer ve her nasılsa sodyum pompası faaliyetine bağlıdır (bu pompa nöronların içindedir ve dışındaki kimyasal dengeyi korur). Şartlı öğrenme görevlerine ait hatıraların organizasyonu ve yeri; öğrenme esnasında ve öğrenmeyi takiben beyinde cereyan eden elektriksel faaliyet kaydedilerek de keşfedilmiştir. Olds ve arkadaşları tek bir sinir hücresinin faaliyetini kaydetmiştir. Buradan hareketle öğrenmenin; impulsların tekrar aynı yolla gönderilmesine sebep olduğunu dolayısıyla klasik şartlanmayı takip ederek şartlı uyaran takdiminin evvelce bundan etkilenmemiş olan bölgeler üzerinde etkili olması gerektiğini öne sürmüşlerdir. İnsanları, diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerden biri öğrenme kapasiteleridir. Öğrenme kalıcı izlidir: Öğrenmeden söz edebilmek için bireyin gösterdiği davranış değişikliğinin sürekli olması gerekir. Başarılı bir öğrenme ve problem çözme için bilincin de o kadar fazla işin içine girmesi gerekir. Dikkat mekanizmaları bilinçli hale gelecek olan şey üzerinde seçici kontrol uygular. Bir hata keşfedildiği zaman yürütmeyi durdurmak için harekete geçen bilinçsiz kurallar sistemi bilinçli amaç ve kuralları izler. Öğrenirken aynı zamanda da bir bellek sürecinin işlemekte olduğu kuşkusuzdur. Öğrenme kısa-süreli bellekle çok yakından ilişkilidir. Bu ilk aşama öğrenmeden sorumlu beyin yapısı hippokampustur. Hippokampus Latince denizatı demektir; söz konusu yapı bir denizatına benzediği için bu şekilde adlandırılmıştır. Hippokampus bilginin öğrenilmesi, hatırda tutulması ve anısal bellekten sorumludur. Şakak lobunun belirli alanları ise semantik bellekten sorumludur. Çok önemli bir bellek türü de çalışma belleğidir. Bu bellekte kişi bir yandan bilgileri depolarken bir yandan da bunlar üzerinde işlemler yapar. Buna en güzel örnek, bir tercümanın simültane tercüme yaparkenki bilişsel süreçleridir. Onlar konuşmacının söylediklerini kısa-süreli belleklerinde depolarlar ve duydukları üzerinde ilgili dile tercüme işlemlerini gerçekleştirirler. Ancak o sırada, bir yandan da, konuşmacının yeni söylediklerini belleğe atmaya devam ederler. Çalışma belleğinden sorumlu yapı ise beynin alın lobunda bulunan dorsolateral prefrontal kortekstir. Öğrenme ezberciliğe dayanmamalıdır. Çocuk sınıfta kalkıp kitaptaki beş sayfayı birinci kelimeden başlayıp sonuncu kelimeye kadar hiçbir yanlış yapmadan anlatıyorsa bu bir ezber öğrenmedir, zincirleme öğrenme yapılmıştır. Bu gibi öğrenmelerde öğrenci bir yerde durdurulduğunda bilgileri verme yeteneği kaybolur. Çünkü zincirleme öğrenmede her kelime bir sonraki kelimenin uyarıcısıdır, zinciri bir yerde kırdığınız zaman bu ilişkisel düzeni bozmuş olursunuz. Hemen unutabileceğiniz bilgiler hariç, her öğrenme özümsenerek yapılmalıdır. Yani yeni bilgiler, uzun-süreli bellekte mevcut olan diğer bilgilerle ilişkilendirilerek öğrenilmeli, böylece de giderek anlamsal bellek oluşmalıdır. Anlamsal bellekte beyin kabuğunun neredeyse bütünü işin içine girer. Çok çarpıcı olan bir husus, anlamsal belleğin kısmen bilinçli olarak oluşturulması, kısmen de beynin/zihnin bir yerlerinde biz farkında olmadan, kendiliğinden oluşmasıdır. Bu kendiliğinden yapma işlemi, bilinçli olan frontal lob, bilinçsiz olarak da alt beyin yapıları tarafından gerçekleştirilir. Hatta beyinde duygulardan sorumlu olan limbik sistem yapıları da bu işlemlemeye dâhil olur, çünkü insanlar bilgiyi salt bilişsel düzeyde öğrenmezler, ona ilişkin bir takım duygularla beraber öğrenirler. Bu da beynin pek çok alanının öğrenme ve bellek işlerinden sorumlu olduğunu gösterir. Bilişsel kuramcılar, öğrenmenin içsel bir süreç olduğunu ve doğrudan gözlenemeyeceği görüşünü getirmektedir. Bu kuramcılar daha çok, öğrenmenin doğrudan gözlenemeyen algı, bellek, duyuş, yaratıcılık, hatırlama gibi işsel süreçleri ile ilgilenmektedirler. Bireyde meydana gelen davranış değişikliğini ise içsel süreçlerin dışa yansıması olarak kabul etmektedir. Bireyin yeni gelen bir bilgiyi öğrenebilmesi için, öğrenme sürecine zihinsel olarak etkin katılması, diğer bir deyişle kendine sunulan uyarıları seçmesi, kendisi için anlamlı hale getirmesi ve uygun tepkiyi üretmesi gerekir. Bliş, kısaca insan zihninin dünyayı ve çevresindeki olayları anlamaya yönelik yaptığı zihinsel işlemlerin tümüdür. Kognitif (Bilişsel) Kurama Dayalı Öğretim Modelleri Bilişsel kuramcılar öğrenme veöğretme sürecinde yeni gelen bilgilerin algılanması, önceki bilgilerle karşılaştırılması, yeni bilgilerin oluşturulması, elde edilen bilgilerin belleğe kodlanması ve hatırlanması süreçleriyle ilgilenmektedir. Bilişsel kuramcılara göre öğrenme bireyin var olan şemalarının genişlemesi ya da yeni şemaların oluşması ile mümkün olur. Bu da anlamlı öğrenmeyi gerektirir. Anlamlı öğrenme sürecinde birey yeni gelen bilgiler ile ön bilgilerini karşılaştırarak sahip olduğu şemaları genişletir ya da yeni şemalar oluşturur.

68 Bu nedenle anlamlı öğrenmeyi savunan eğitimciler, öğrenmenin düzenlenmesinde bireylerdeki temel şemaların oluşmasına yardım eden kavram ve ilkelerin öğretimine ve bilgilerin örgütlenerek bireyin önbilgilerine uygun olarak sunulmasına önem verir. Öğrenmenin temelinde organizmanın algılanması, hatırlanması, düşünmesi, başka bir deyişle bilişsel süreçleri ve yapıları yatar. Öğrenme deneyine konan organizma neyin neyle ilişkili olduğunu algılar, anlar ve daha sonra test edildiğinde, daha önce algılamış olduğu ilişkileri hatırlar ve ona göre davranır. Uygar toplumlar eğitim sistemlerini önemli bir ulusal sorun olarak algılarlar ve sürekli daha iyi öğretim yöntemleri geliştirmeye çalışırlar. Büyük ölçüde uygulamalı bir bilim olan eğitim, birçok bilim alanı ile etkileşim içindedir. Bu alanlar biri de psikolojidir. Eğitim özellikle psikolojinin alt dalları olan gelişim ve öğrenme psikolojisinin çalışma ve araştırma bulgularından yararlanır. Öğrenme psikologları, laboratuar ya da doğal ortamda hayvan ve insan davranışlarını gözleyerek, çeşitli ölçme araçları uygulayarak öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini ve öğrenme için geçerli olan ilkeleri ortaya koymaya çalışırlar. Öğrenme İçin Nörogelişimsel Sistem (NEURODEVELOPMENTAL FRAMEWORK) Bütün sistemler gibi Nörogelişimsel Sistem (NS) de öğrenmenin ve öğrenen kişilerin anlaşılabilmesi adına oluşturulmuş düzenleyici bir yapıdır. Dr. Mel Levine ve University of North Carolina s Clinical Center for the Study of Development and Learning iş birliği ile geliştirilmiştir. Alexander Luria nın cultural-historical psychology ve psychological activity theory gibi diğer nöropsikolojik sistemlere benzer. Ayrıca speechlanguage pathology, occupational therapy ve physical therapy gibi disiplinlerden de yararlanır. İçeriksel olarak aşağıdaki diğer sistemlerin içeriğini paylaşır. Buna rağmen, sistem general intelligence factor (g factor) içermez ve öğrenen kişileri dayanıklılık ve zayıflık profillerine göre tanımladığı için, etiketlemeye, tanılara veya geniş yetenek seviyelerine karşıdır. Bu sistem ayrıca, okuma ve yazma gibi akademik beceriler ile bağlantı oluşturmak için geliştirilmiştir. Eğitimle ilgili başlıca konular gibi bu konuyla ilgili bağlantılar ve uyumluluklar aşağıda belirtilmiştir. Bu yapı bazen sistem olarak da adlandırılan, 8 temel içerir. (Levine, 1998) Dikkat- Zihinsel enerji, gelen bilgiyi işleme, ve çıktıyı düzenleme(posner & Rothbart, 27) Temporal-dizisel düzenleme Seri olan materyalleri işleme ve üretme (Bishoff-Grethe, Goedert., Willingham, & Grafton, 24; Parmentier, Andres, Elfors, & Jones, 26; Zorzi, Prifitis, Meneghello, Marenzi, & Umilt, 26) Uzamsal-Mekansal düzenleme Görsel ve/veya uzamsal-mekansal olan materyalleri işleme ve üretme (Van Garderen, 26; Mammarella, Cornoldi, Pazzaglia, Toso, Grimoldi,& Vio, 26; Kozhevnikov, Motes, & Hegarty, 27). Bellek- Bilgiyi depolama ve geri getirme (kısa veya uzun geçikmelerden sonra) veya kullanırken, zihinsel olarak bilgiyi askıya almak. (Swanson & Jerman, 27; Kail & Hall, 21; Imbo & Vandierendonck, 27). Dil-Lisan Dile ait sesleri, kelimeleri, cümlerleri anlama ve kullanma ve konuşma (Katzir, Youngsuk, Wolf, O Brien, Kennedy, Lovett, & Morris, 26; Nagy, Berninger, & Abbott, 26; Altemeier, Jones, Abbott, & Berninger, 26). Nöromotor fonksiyonlar- Büyük kasların, ellerin ve parmakların hareketleri üzerindeki kontrol (Williams, Thomas, Maruff, & Wilson, 28; Bar-Haim & Bart, 26; Contreras-Vidal, 26). Sosyal Kavrama Sözlü ve sözlü olmayan taktikleri içeren, diğerleri ile karşılıklı etkileşim gezinimi (Blake & Shiffrar, 27; Blakemore, 27; Brewer & Hewstone, 24; Holtgraves & Kashima, 28) Yüksek seviyeli kavrama Karmaşık ve çok yönlü düşünme (Russ, Scherr, Hammer, & Mineska, 28; Hertzog, 27; Amsterlaw, 26). Bu 8 temele ek olarak bu sistem çapraz kurgu fenomeni (cross-construct), oran ayarı (rate alignment), strateji kullanımı (strategy use) (taktiksel olarak düşünme ve çalışma), yığın boyutu kapasitesi (chunk size capacity) işlenen, saklanan veya üretilen malzemenin miktarı, ve biliş ötesi (öğrenme hakkındaki bilginin seviyesi ve kişinin kendi nörogelişimsel güçlü ve zayıf yanları hakkındaki içgörü) gibi farklı sistemler içerir. (Benjamin & Bird, 26; Broekkamp & Van Hout-Wolters, 27; Flavell, 1979; Halford, Wilson, & Phillips, 1998; Hofer, 24; Lungu, Liu, Waechter, Willingham, & Ashe, 27). Öğrenmede Etkili Kognitif (Bilişsel) Yetiler Hafıza: İnsanların belleği olmasaydı, bir insan belli bir deneyimden öğrendiği davranış ve görüşleri saklayamazdı. Kısa bir süre önce öğrendiğimiz bir bilgiyi hafızaya dayanarak hatırladığımız ve uygulamaya koyduğumuz için eğer hafıza olmasaydı edindiğimiz tecrübelerden geriye hiçbir şey kalmaz, öğrenme denilen şey de gerçekleşmezdi. Bunun sonucu olarak çok dar bir çerçeve olan bu anı yaşamak zorunda kalırdık ve belleğin olmadığı yerde öğrenimden ve öğrenilen şeylerin birikiminden söz edilemezdi. Sınava girdiğimizde kitapta okuduğumuz bilgileri hatırlamamız istenir. Bu durumda öğrenme (kitabı okurken) ve hatırlama (sınavı alırken) anlarından hem dış bağlam hem de iç bağlam farklıdır. Bağlamlardaki bu farklılıklar ara-bul- geriye getir sürecini sekteye vurur ve hatırlama zorlaşır. Öğrenme anındaki bağlam hatırlama anındaki bağlama ne kadar benzerse hatırlama o kadar kolay olur.

69 Duyusal bellek: Bilgiyi edinmenin ilk aşaması duyusal kayıttır. Kısa süreli bellek: Kısa süreli bellek duyusal belleğe gelen bilgilerin davranışa dönüşmesini ya da uzun süreli belleğe kodlanmasını sağlar. Kısa süreli bellekte bilgiler etkindir. Bilgiler bu bellekte korunduğu kısa süre içinde ya davranışa dönüştürülür ya da uzun süreli belleğe kodlanır. Aksi takdirde unutulur. Kodlama ve unutma süreçleri kısa süreli belleğin boşalarak yeni bilgiler gelmesini sağlar. (Woolfolk, 1993) Böylece kısa süreli bellek sürekli çalışır ve öğrenmede süreklilik sağlanır. Bu işlevinden ötürü kısa süreli belleğe çalışan bellek de denir. Kısa süreli belleğin kapasitesi ve bilginin korunma süresi sınırlı olmakla birlikte çok önemli işlevleri vardır. Öğrenmeyi ve hatırlamayı doğrudan etkileyen bu işlevlerin başlıcaları şunlardır; 1) Duyusal kayda gelen yeni bilgi ile uzun süreli bellekte saklı bulunan eski bilgileri karşılaştırır ve eşleştirir. 2) Uzun süreli bellekteki örgütlenmiş bilgilerle yeni gelen bilgileri bütünleştirir. 3) Yeni gelen bilgilerin sesli ya da sessiz tekrarlar yolu ile kısa süreli bellekte kalmasını sağlar. 4) Uzun süreli bellekteki bilgilerin etkin hale getirip örgütleyerek davranışa dönüştürür. Uzun süreli bellek: Uzun süreli bellek yeni gelen bilgilerin eskilerle bütünleştirilerek saklandığı yerdir. Öğrenme ve hafıza ile ilgilenen psikologlar küçük çocuklarda ve engelli yetişkinlerde eksik olan çeşitli stratejilerin rolünü de kapsayan bazı ipuçları sağlamışlardır. Engelli veya küçük çocukların problem çözme ve hatırlamada gösterdikleri bu büyük strateji eksikliğini kapatmasını onlara öğretmenin bir yolu yok mudur? Öğrenme ve hatırlama stratejilerinden bazılarının öğretilebileceği düşünülmektedir. Çeşitli araştırmacılara göre eksik olan, hafıza ile ilgili görevlerde yardımcı olan bir master plandır, yani stratejileri kullanma stratejisidir. Başarısız öğrencilerin okul başarısını yükseltmek için, birçok faktörün bir arada ele alınması gerekmektedir. Bilgiyi işleme kuramına göre birey belli bir zamanda ve yerde öğrendiği bilgiyi istediği yer ve zamanda uygulama yetkisine sahiptir. Bu durum bireyin öğrenilen bilgileri belli bir yerde depolama kapasitesine sahip olduğunu göstermektedir. Bu da bellek gücü ile ilişkilidir. Kaygı ve öğrenme: Kaygının yararlı ya da zararlı olduğunu anlayabilmek için iki faktörü bilmemiz gerekir. 1 kaygının derecesi ve 2 başarmayı amaçladığımız görevin zorluk düzeyi. Kaygının şiddeti ve bizim başarmak istediğimiz görevin zorluk derecesi kaygının yararlı ya da zararlı olduğunu belirler. Zor bir fizik problemini anlayarak çözümlemek gibi, oldukça karmaşık bilişsel işlemleri içeren bir görevi başarma durumunda kaygının zararlı olduğu gözlemlenmiştir. Öte yandan belirli nesneleri önceden belirlenmiş gruplara seçtirme gibi basit bir işlemi gerektiren durumlarda orta derecedeki kaygı göreve daha erken başlamada ve daha erken bitirmede yararlı bulunmuştur. Kaygı ve öğrenme arasındaki ilişki güdülenme ve başarı arasındaki ilişkiye benzer. Öğrenilen malzeme basit ve kolaysa yüksek kaygı derecesi bunun çabuk öğrenilmesine yol açar. Öğrenmeyi Etkileyen Diğer Kognitif (Bilişsel) Farklılıklar Bilişsel psikoloji alanında yapılan çeşitli araştırmalar insanların çevrelerindeki bilgiyi algılama, örgütleme ve depolama süreçlerinde farklılıklar gösterdiğini ve bu farklılıkların okul başarısını büyük ölçüde etkilediğini göstermiştir. Zeka ya da özel yeteneklerden farklı olan bu öğrenci özelliklerinin başlıcaları bilişüstü beceriler, bilişsel stratejiler, bilişsel sitiller, öğrenme modelleri ve öğrenme sitilleridir. Bazı kişiler öğrenme sürecinde uygun işlemler seçmeyi ve uygulamayı başarırken diğerleri güçlük çekebilir. Başarılı öğrenciler belli bir öğrenme durumunda ihtiyaca uygun taktikler, satratejiler, teknikler ve yöntemler bulabilirken başarısız öğrenciler nasıl çalışacaklarını bilmezler. Bu becerilerin gelişmesi için, bireyin öncelikle kendi öğrenme sitillerini, nasıl öğrendiğini bilmesi, kendi öğrenmesini izlemesi gerekir. Bireyin bu zihinsel süreçleri farkındalığı bilişüstü becerileri olarak adlandırılır. (Nisbet ve Shucksmith, 1986) Öğrenme Stratejileri Öğrenme stratejileri bireyin öğrenme sırasında duyularına gelen uyarımları kısa ve uzun süreli belleğe transfer etmesini ve uzun süreli belleğe işlenmesini sağlayan teknikleri içerir. Öğrenmeyi kolaylaştıran bu stratejiler aynı zamanda öğrencinin güdülenmesini ve öğrenilen davranışın kalıcı olmasını sağlar. (Wittrock 1986) Yapılan araştırmalar başarılı öğrencilerin bilişsel stratejileri etkili bir biçimde kullandığını göstermektedir. Bu öğrenciler hızlı ve kolay öğrendikleri gibi bilgileri daha kolay hatırlayıp kullanabilmektedirler. (Lefrançois 1997) Carrol un okulda öğrenme modeli: Öğrenme için gerekli olan süre öğrencinin sözel bellek ve yeteneğine, kendisine sağlanan öğretimin niteliğine ve öğretimi alma becerisine bağlıdır. Carrol a göre öğretimin niteliği öğretim materyallerinin basitten karmaşığa doğru sunulması sırasına öğrencilerin hedeften haberdar edilmesine öğretim materyallerinin niteliğine, öğrenme güçlüklerinin teşhis edilerek eksikliklerinin tamamlanmasına bağlıdır Farklılaştırılmış öğretim: Bireylerin ön bilgileri, hazır bulunuşluk düzeyleri, dil yeterlilikleri, öğrenme tercihleri ilgilerinin birbirinden farklı olduğunu ve öğrencilerin en iyi kendi özelliklerine uygun öğretim ortamında öğrenebileceğini kabul eder. Farklılaştırılmış öğretimde tüm öğrencileri aynı seviyeye getirme çabası yerine öğrencilerin başlangıç seviyesine göre ileriye götürmek ve öğrenci gelişimini en üst düzeye çıkarmak amaçlanmaktadır.

70 Bugün modern psikolojide egemen olan görüş sudur; Koşullanma türü öğrenme ve bilişsel süreçler yoluyla öğrenme, iki farklı öğrenme türünü ifade eder. Bu iki farklı öğrenme türü birbirlerini tamamlayıcı bir rol oynarlar. Bu nedenle, okullarımızdaki eğitim programlarını yapılaştırırken, insanın bilişsel süreçlerinin önemi göz önünde tutulmalıdır. KOGNİTİF (BİLİŞSEL) REHABİLİTASYON YÖNTEMLERİ Kognitif rehabilitasyon, kişinin bozulan veya çeşitli etkenlerle gerileyen zihinsel yetilerini belirleyip, ihtiyacına göre zihin faaliyetlerini arttırmaya yönelik, beyin işlevlerini geliştirici egzersizlere, ilaçlara ve çok fonksiyonlu cihazlara dayanan zihin geliştirme programlarıdır. Aslında tüm dünyanın ortak kararı gibi gözüken beyin çağı dediğimiz son yıllarda, zihinsel gelişim çok daha önem kazanmıştır. Hayatın tüm alanlarında çok etkili sonuçlar vermiştir. Bu yüzden kognitif rehabilitayon yöntemleri çok hızlı gelişmektedir. Kognitif rehabilitasyon Avrupa, Amerika, Japonya, Kanada gibi ülkelerin üniversiteye bağlı kliniklerinde, özel nöropsikoloji kliniklerinde ve bir çok eğitim kurumlarında uygulanmaktadır. Bununla ilgili birçok dernek, şirket ve akademik birim işbirliği içerisinde aktif olarak çalışmaktadırlar. Sadece bu konularda uzmanlaşmış akademik birimler oluşturularak çalışmalar yaptırılıp ulusal ve uluslararası organizasyonlar düzenlemektedir. Bu konularda yayınlanmış çok fazla akademik ve özel kitaplarda bulunmaktadır. Şu anda spesifik olarak bu konuda yazılmış herhangi bir eser yoktur. Ancak lokalize olarak bazı kognitif fonksiyonları geliştiren kitaplar vardır. Sadece dikkati geliştirmek için, sadece zihinde canlandırma yeteneğini geliştirmek için veya sadece mantık-muhakeme yeteneklerini geliştirmek için yazılmış bu eserlerin belli oranlarda faydası olsa bile, bu uygulamalar çocukların kitaba karşı olan önyargılarından kaynaklı yeterince uygulatılamamaktadır ve tam yapılandırılmış bir yönerge sistematiği ile hazırlanmadığı için de beklenen sonucu verememektedir. Kognitif rehabilitasyon yazılımları adında çok çeşitli uygulamar mevcuttur. Ülkemizde bu tip yazılımlar henüz üretilmemiştir. Ancak yurt dışında bu konuda birçok yazılım vardır. Bunlar çok çeşitli olup değişik özelliklere göre ayrışmaktadır. Hem nöropsikolojik test yapıp hem de gelişim sağlayanlar vardır. Sadece gelişim programı düzenleyenler vardır. Bu yazılımların en büyük dezavantajları pahalı oluşlarıdır. Ancak yurt dışında bu tip faaliyetler devlet tarafından finanse edildiği için, bireylere çok fazla bir maddi yük getirmemektedir. Dolayısı ile haftanın her günü kişiler bu tip merkezlere gidip bu hizmeti kolaylıkla alabilmektedirler. Ancak bu yazılımlar ülkemizde kullanılsa bile, bu hizmeti almak isteyecek bireylerin bu merkezlere gitmeleri maddi açıdan çok zorlayıcı bir sürece dönüşebilir. Kognitif rehabilitasyon ile düzenli bilişsel egzersizler yapılarak bellek, dikkat, planlama ve kavramsal yetilerin onarımı ya da bu alanlardaki kusurların telafisine yönelik taktikler geliştirilebilmektedir. Beynin ölen hücrelerinin yerine diğer hücrelerin işlev gördüğüne yönelik araştırma bulguları mevcuttur. Beyin plastisitesi olarak tanımlanan bu olayda, beynin diğer hücreleri ölen hücrelerin fonksiyonlarını üstlenmektedir. Bunu geliştirebilmek için de sağlam kalan hücreleri daha etkin hale getirmek gerekmektedir. Bu da ancak dış bir uyaran yolu ile verilen görsel, işitsel ya da elektrik uyarılar ya da bazı hareketlerle olabilmektedir. Kognitif rehabilitasyon başta temel bilgi işleme becerilerini geliştirmekle birlikte; yeti yitiminin azaltılması toplumsal ve mesleki işlevselliğin arttırılması, bireylerin yaşam doyumunun, kalitesinin yükseltilmesini; hastaların hasta kimliği dışına çıkıp toplum için bağımsız bir birey olarak kendilerini değerlendirmelerini amaçlar. Kognitif fonksiyonların aktive olmasını sağlamak amacıyla, belirli bir bilişsel fonksiyona yönelik uyarıcılar uygulanır. (örneğin; dikkatini, mekanda belirli bir uyarıcıya yönlendirmesini sağlamak amacıyla dikkat eğitimi vermek; kişinin yaptığı hataları fark etmesini sağlamak amacıyla, sanal ortamlarda yapılandırılmış görevler yaptırmak vb.) Birçok nörolojik (demans, serebrovasküler hastalıklar, nörodejeneratif hastalıklar, beyin tümörleri, epilepsiler v.s.) ve bazı kronik psikiyatrik hastalıklar (kronik şizofreni, kronik depresyon v.s.) sürecinde bilişsel bozukluklar ortaya çıkmakta ve bu durum kişinin günlük yaşamını, etkinliklerini, mesleki performansını olumsuz yönde etkilemektedir. Avusturya da 1947 yılında Dr. Felix Schuhfried in kurduğu Schuhfried Enstitüsü Viyana Üniversitesi ile işbirliği içinde psikiyatri ve nörolojide kullanılabilecek tanı ve tedaviye yönelik çeşitli testler geliştirip tıbbın hizmetine sunmaktadır. Bu programlar bilişsel performans düzeyinin belirlenmesinde tanı amaçlı kullanılan testlerden farklı olarak kişinin günlük yaşamında ve mesleki etkinliklerinde oluşan performans kaybını azaltmayı amaçlar. Tüm rehabilitasyon çalışmalarında amaç kişiyi olabildiğince hastalık öncesi durumuna veya bu mümkün değilse günlük hayatını tek başına sürdürebilecek düzeye getirmektir.

71 Tüm dünyada giderek daha yaygın bir şekilde kullanılan kognitif rehabilitasyon programları, tıp ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak sürekli yenilenip güncellenmektedir. Yapılan çalışmalar etyolojisi ne olursa olsun her tür organik ve fonksiyonel bilişsel bozukluğu olan hastaların bu programlardan yararlandığını, bilişsel işlevlerinde belirgin düzelme olduğunu göstermektedir. Kognitif rehabilitasyon sistemi olarak uygulanan bu yöntemler tek başına veya diğer bilişsel rehabilitasyon çalışmaları ve ilaç tedavisi ile beraber kullanılabilir. Kognitif Rehabilitasyon Programları Neleri Geliştirir Kognitif rehabilitasyon programları genel anlamda; Dikkat Konsantrasyon ve Dikkatin Sürekliliği Hafıza ve öğrenme yeteneği Akıl yürütme, mantıklı düşünme Uzaysal algı (Çok boyutlu işlemler) Hızlı ve Doğru tepki verme Görsel motor koordinasyon Görsel motor ve yapısal yetenekler Problem çözme ve strateji geliştirme Görme alanı gibi bilişsel fonksiyonları geliştirmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu uygulamalardan verimli sonuç alınabilmesi için kişinin ayrıntılı bir nöropsikiyatrik muayeneden geçirilmesi ve varılan teşhise göre bir genel tedavi planını oluşturulması gerekmektedir. HOLİSTİC NEUROTHERAPHY -BÜTÜNCÜL NÖRALTERAPİ BIO-NEUROFEEDBACK-BİYONÖROFİTBEK TERAPİSİ Nöroterapi;epilepsi,ADHD (Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu),anksiyete,panik atak,duygu durum bozukluğu ve benzeri merkezi sinir sistemi bozukluklarında nursing technique(yardımcı teknik) olarak işlev görmektedir. Kısa hatları ile ve olabilecek en basit hali ile bileşenlere bir göz atalım; ANDULLATION THERAPHY (Biyomekanik stimulasyon) Hareket,kas,sinir sistemi ve özellikle de lenfatik sistem gibi vücut doku ve sıvılarına uygulanan biyolojik rezonans titreşimleri dir.(homeopati; Hastalıkların benzeri ile tedavisi demektir.en basit hali ile örneğin aşı aslında vücuttaki hastalık etmeninin zayıflatılmış halidir,yani vücut savunma hücrelerine bu zayıf düşmanla tıpkı boksörlerin yaptığı gibi idman yaptırırsınız ve asıl düşmanın karşısında hazır hale getirirsiniz. Temel evrensel yasalardan birisi ise BENZERLER KANUNU dur.benzer benzeri çeker veya benzer benzeri çözer.(uzun süre aynı evde yaşayan karı kocanın yüzleri bile benzeşmeye başlar ya da halk deyimi ile üzüm üzüme baka baka kararır.rezonans ise benzerler kanununun önemli bir ilkesi ve homeopatinin nedenidir.rezonans bir sistemin doğal frekanslarının dışardan aynı frekansta bir etken tarafından uyarılması halinde doğru frekans seçilmişse yapıcı- uyarıcı,ters frekans gelmişse yıkıcı- bozucu etki yapmasıdır.rezonas aslında bir cismin uzayda mevcut iki şekildeki hareketidir;ya ileri-geri ya da aşağı-yukarı İleri-geri olana titreşim,aşağı yukarı olana ise salınım denir.rezonans halinde bir sistemin salınımı belirli ve spesifik-kendine özgü bir frekans taşır.bu aslında o cismin imzası veya el izi gibidir.aynı zamanda bu salınım bir enerji yaratır ve bu enerji boşalmazsa cisim ya patlar ya da içine çöker.mekanik ve az farkla da olsa biyolojik rezonans üç temel koşula bağlıdır: a.cismin bir doğal frekansı olmalıdır(salınım özelliği) b.dışardan etki eden güç ile cismin frekansı eşit veya çok yakın olmalıdır. c.dışardan etki eden güç extra bir enerji ekleyeceği için bu enerji bir kanaldan boşalabilmelidir.) İşte; Andulasyon sistemindeki biyo-mekanik rezonans titreşimlerinin amacı farklı vücut doku ve sıvıları üzerinde etkili olan sempatik(uyumlu-aynı frekansta) titreşimler vasıtası ile varolan blokajların kaldırılması,yetersiz kan akımının ve düşük metabolizma hızının artırılması ve eklenen fazladan enerjinin toksin ve diğer atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasında kullanımının sağlanmasıdır.bu amaçla farklı doku yapılarına uyum sağlayacak farklı frekanslar tek cihazda aynı anda kullanılır.tek bir frekans aralığı bu amaç için yetersizdir,yukarda sebebini açıkladık.bu nedenle diğer tüm biyomekanik stimülasyon sistemlerinden köklü bir kopuş ve yenilik olan bu sistemde mevcut ve doğal olarak her bireyde farklı olan doku yapılarının işlevlerinin optimizasyonu için en uygun sempatik titreşimle tanımlanan birden fazla frekans bandının aynı anda farklı dokularda sürekli modülasyonu-salınımı sağlanmaktadır.

72 Yöntem kapsamında terapi boyunca kullanıcı kontrollü bir kaydedici andulasyon motorunun etkisi sonucu oluşan vücut tepkilerini bir ivme sensörü vasıtası ile kaydeder,bio-feedback tanı programı bu sayede saptanan uygun optimal terapi frekansını otomatik olarak atar ve uygular.bu ise hücresel indirgenmiş enerji resterasyonuna yol açar.hücre zarı geriliminin artışı yolu ile hücre zarından iyon akım hızı artar.özellikle cilt yüzey dokusunda mekanik değişikliklere yol açan 2-8 Hz titreşimler kullanılır.duyusal sinir uçlarının Pacinian,Meissner s,merkel s,ruffini mechanoreceptörleri bu mekanik deri deformasyon veya değişikliklerine çok hızlı cevap vermekte ve saniyede 7 titreşim yapabilmektedir.mekanik titreşim enerjisi ise 6m/sn elektiriksel sinir darbeleri haline dönüşmekte,hücre zarı seviyesinde ise bu elektiriksel impulslar kimyasal uyaranlara(nörotransmitter) dönüştürülüp kas hücreleri vasıtası ile doğrudan temas ettikleri organa etki etmektedirler. Terapi üç yönlü bir aktivite yaratır: oksijen,iyonlar,gıda maddelerinin nakillerinin artışı yolu ile hücre zarı boyunca tüm taşıma mekanizmalarının bir optimizasyonunun sağlanması,ikinci olarak hücrede mitokondrinin biyokimyasal süreçler(krebs döngüsü ve oksidatif fosforilasyon)üzerinden enerji(atp) üretmesinin teşvik edilmesi,son olarak da lenfatik sistemin aktivasyonu sayesinde zararlı atıkların vücuttan atılımının hızlandırılması Bu terapinin 2.ayağındaki MEDİKAL İNFRARUJ ISISI(NIR) yine kan damarlarında genişleme ve dolaşımda artma,metabolizmada hızlanmayı sağlar.kontrollü çalışmalarda ATS uygulaması sonucu HDL Kolesterol seviyesinde artma,sedimentasyon SR hızında düşme,crp hızında düşme gösterilmiştir.ats nin üçüncü bileşeni ise ayak reflexsolojisidir. Andulasyon terapisi nin tarihi 188 de Charcot un Parkinson hastaları için geliştirdiği vibrasyonlu sandalye ile başlar,nazarov,biermen,wellens,mainzar ve Stutz tarafından geliştirilir. AVE(AUDI-VISUAL ENTRAINMENT)(Ses ve ışık stimülasyonu) Biyofeedback vücut sistemleri hakkında elektrofizyolojik cihazlar yolu ile toplanan bilgilerin düzenlenmesi yolu ile bu sistemlerin fonksiyonlarının(beyin dalgaları,kas tonusu,deri iletkenliği,kalp hızı,ağrı algısı gibi) irade yolu ile regüle edilmesidir.ancak vücutta bu kontrol mekanizmasından önce gelen,daha basit temel bazı kontrol yolları da vardır. OPEN LOOP ve CLOSE LOOP buna örnektir.feedback ile bunlar arasındaki farkı zamanında okullarda çok başımızı ağrıtan meşhuur havuz problemi ile açıklamaya çalışalım; Open loop sistemde bir havuzu 1 musluk dolduruyor olsun,1 musluk da boşaltsın;şayet dolduran musluk şiddeti 1,boşaltan da 1 ise sisteminiz stabil kalır.dolduran 2 boşaltan 1 seviyesinde ise havuz taşar,tersi durumda ise havuzunuz boşalır.close loop da ise havuzun su seviyesini veya boşalma seviyesini havuza su basan veya boşaltan musluklara bir sensörle bildirirsiniz,musluklar bu seviyeye göre suyu açar veya kısar,böylece istenen seviyeyi tutturursunuz.park ve bahçelerdeki süs havuzları, şelaleler bu esasa göre çalışırlar. Koku hariç tüm duyularımız serebral kortex yolu ile talamusa erişir,talamus ise kortexle yüksek sinirsel bağlantısı sayesinde kortikal aktiviteyi yönlendirir.beynin nöronal aktivitesi.5-25hz arası frekansla uyarılır.touch(dokunma),fotic(işık) ve AUDITORY(Ses) uyarımları beyin dalga aktivitesini etkiler.dokunma ve deri iletkenliği konusunu Andulasyon terapisi kapsamında inceledik. İşitsel ve görsel uyarı AVE ise ses ve ışık simülasyonu ile EEG dalgalarının regüle edilmesidir.açık döngü AVE simülasyonunda geri besleme veya kontrol yokken kapalı sistemlerde EEG tepkileri bu amaçla kullanılır. Fotik simülasyonla ilgili ilk klinik rapor Fransa da Pierre Janet in SalpêtrièreHastahanesi nde ansiyete ve histeri krizleri geçiren bir kadının örgü örerken önünde oturduğu titrek gazışığı lambası nedeni ile krizlerde azalmaya diğer etmenlerin sırayla elenmesi sonucu fotik uyarımın sebep olduğunu saptaması ile litaretüre girdi.(alanı geliştirenler arasında Walter,Kroger,Schneider,Huxley,Collura,Thomas ve D.Siever anılmalıdır.) Ses simülasyonu ile ilgili ilk çalışma ise W.H.Dowe tarafından yapılmış,g.oster tarafından geliştirilmiştir. Bineural Beat Uyarım denen bu yöntemde,iki kulağa iki ayrı frekansta bir ton verildiğinde beyin bineural beat denen üçüncü bir ton algılıyor.örneğin sağ kulağa 5 Hz sol kulağa 51 Hz ses tonu dinletilirse superior collucus ta 1 Hz frekans oluşuyor.bu 1 Hz frekans ise beyin dalgalarından alfa dalgasını tetikliyor,uyarıyor,sürüklüyor.sonuçta beyinde hakim frekans 1 Hz frekans oluyor.dolayısı ile AVE etkisi ile EEG aktivitelerinin değiştirilmesi,ayrışmış indüksiyon,limbik stabilizasyon,melatonin,beta endorfin,serotonin,nörepinefrin gibi nörotransmitterlerin üretiminde ve

73 serebral kan akımında artış sözkonusu olmaktadır. AVE sistemindeki CES modülü ise non-invaziv cranial electric stimulation sağlamaktadır.bu yöntem aslında 2 yıldır bilinip kullanılmıştır.ilk olarak Roma lı hekim Scribonius Largus bu amaçla torpido balıklarını kullanmıştır.yine GALEN elektrikli kimi balıkları kullanmıştır.bu alanda G.Aldini,A.Volta,Leduc,Rouxeau,Patterson da anılmadan geçmemelidir. CES yolu ile serotonin,gaba,endorfin,norepinefrin ve dopamin miktarının arttığı,kortizol oranın azaldığı,alfa dalgalarının arttığı gösterilmiştir. Yukarda anılan tüm etkilerin sonucu ise HOMEOSTAZ yani bütüncül dengedir. Görüleceği üzere merkezimizde aşağıdaki terapiler sırası ile uygulanmaktadır; 1.Biyomekanik touch rezonans stimulasyonu(titreşim) 2.Medikal infraruj stimulasyonu(ısı) 3.Fotik stimulasyon(ışık) 4.Auditory stimulasyon(ses) 5.Cranial electric stimulasyon(düşük elektrik) 6.Ayak reflexsolojisi Tec.Tullio DeSantis,Dr Thomas E Fink,Dr Uwe Gerlach,Dent.Dr D.Siever ve tarafımızdan geliştirilen bu biyofeedback uygulamalarını takiben neurofeedback uygulaması ile terapi sonlandırılmaktadır. Yazan:Dr.Hakan Duru.KARABACAK Kaynakça: Mesut Soydan,Ahmet Koyu SDU TIP FAK FIZYOLOJI A.B.D Uzm.Psikolog Okan Karka Prof.Dr Attila Dağdeviren,Şansal Odabaşı ve ark EEG NEDİR? Elektroensefalografi (EEG), epilepsili hastaları ve şüphe oluşturan nöbet bozukluklarında hastaların beyin elektrik dalgalarının saptanması için kullanılan bir testtir. Beynin elektriksel aktivitesini ölçmek için EEG cihazı kullanılmaktadır. Epilepside EEG'nin amacı tanının desteklenmesi, sınıflanması, fokal beyin lezyonunun araştırılması ve epilepsi hastalarının izlenmesidir. EEG' de elektrod denilen kablolarla kafa üzerindeki çok sayıda noktadan kayıt alınır. Kalp elektrosuna (EKG) benzetilebilir. Çok daha düşük voltajdaki akımların kaydı yapılmaya çalışıldığından teknik olarak daha itina gerektiren ve genelde daha uzun kayıt yapılan bir işlemdir. HANGİ HASTALIKLARDA EEG İSTENİR? * Epilepsilerin tanı ve takibi. * Yaşa uygun serebral elektrik olgunlaşmanın değerlendirilmesi * Psikiyatrik bazı değerlendirmeler * Nadir bazı rahatsızlıklar (SSPE, intoksikasyonlar) EEG ÖN HAZIRLIKLARI NELERDİR? Başın temiz olması Saçda jöle, sprey gibi maddelerin olmaması Karnın tok olması Üzerinde rahat bir kıyafet olması Üzerindeki giysinin orlon, yün cinsi maddelerden oluşmaması EEG çekimin yapılacağı gün anestezi almamış olması gerekmektedir. EEG NASIL UYGULANIR? EEG işlemi Teknisyen ya da Teknikerler tarafından yapılır. EEG Teknisyeni ya da Teknikeri tarafından yapılan işlemde, kafada, saçlı deri arasında EEG elektrodlarının yerleştirileceği noktalar uluslarası 1-2 sistemine göre ve tercihen ölçülerek belirlenir. Daha sonra genelde 225 kadar elektrod yapıştırılır. Günümüzde artık yaygınlaşmış dijital sistemlerde bulunan 32 kanaldan faydalanmak için 32 elektroda kadar rutin kayıt noktası arttırılabilir. Kayıt esnasında ise hastanın rahat bir ortamda olması ve isteğe göre uyku ile uyanıklık dönemlerinin görülmesine çalışılır. Genellikle aralıklı ışık uyaran ve hızlı nefes alıp verme şeklinde ek aktivasyon yöntemleri rutin olarak kullanılır.

74 EEG sırasında eşzamanlı video kaydı yapılması da artık rutin uygulamalar arasına girmeye başlamıştır. Burada amaç daha çok şüphelenilen bazı hareket veya nöbet benzeri durumlarda eşzamanlı EEG değişiklikleriyle karşılaştırıp karar verebilmektir. Ayrıca, bazen beklenilmediği halde karşılaşılabilecek bazı hareketlerin EEG ile ilişkisini netleştirmede faydalı olur. İlk olarak 194'larda kullanılmaya başlanmış ve zamanında nörolojide bir devrim yaratmıştır. Elektroensefalografi (EEG) ile geniş bir nöron grubunun spontan elektriksel aktivitesindeki dalgalanmalar yüzeyden kaydedilir. Bu yöntem beynin yapısal özelliklerinden çok o anki fonksiyonel durumunu yansıtır. Bu nedenle yapısal görüntüleme yöntemlerindeki (BT, MRG gibi) gelişmelere rağmen halen önemini korumaktadır. Özellikle yapısal inceleme yöntemlerine yansıyan bir patolojik bulgunun olmadığı durumlarda EEG nin önemi daha da artmaktadır. EEG, epilepsi tanısında ve epileptik hastaların takibinde klinik bulguların ardından en önemli inceleme yöntemidir. Ayrıca, ensefalopati ve ensefalitler gibi birçok beyin hastalığı için çok önemli bir ek araştırma yöntemi özelliğini taşır. Bazı özel tablolarda (örneğin bazı yavaş virüs hastalıkları ve hepatik ensefalopati gibi) klinik tanı için oldukça kesin ipuçları verebilir. EEG nin Kaydedilmesi EEG tamamen ağrısız ve zararsız bir inceleme yöntemidir. Saçlı deriden kayıtlanan elektriksel potansiyellerin çoğu piramidal hücrelerdeki toplam eksitatör ve inhibitör sinaptik potansiyellerin ekstrasellüler iyon akımlarıyla ilişkisinin sonucudur. Normalde çok zayıf olan bu elektriksel potansiyeller saçlı deri üzerine yerleştirilen elektrodlar tarafından kayıtlanır ve amflikatörlerle güçlendirilir. Elektrodların yerleştirileceği noktalar uluslararası 1 2 sistemine göre belirlenir. Bu noktaların tümünden alınan kayıtlar montaj adı verilen bağlantılarla değerlendirilir (Şekil 1). Eski tip EEG aletlerinde o andaki kayıt kâğıda yazdırılır ve parametreleri sonradan değiştirilemez. Oysa günümüzde kullanılan dijital EEG cihazlarının en önemli avantajı kayıt yapılan montajdan sonra diğer montajlara geçilebilmesi, amplitüd ve diğer parametrelerin her olgu için ve her bulgu için yeniden ayarlanarak en sağlıklı bilginin sağlanmasıdır. Şekil 1. Standart olarak kullanılan elektrodların uluslar arası 1-2 sistemine göre yerleşimleri ve double banana olarak da isimlendirilen longitudinal bipolar montaj oklarla şematik olarak gösterilmiştir. Aynı elektrodlar mutlaka transvers bir montaj ile ve unipolar olarak da (örneğin CZ veya şekilde bulunmayan kulak elektrodlarına bağlayarak) değerlendirilmelidir. Rutin bir EEG çekimi yaklaşık 3 dakika sürer, öncesinde elektrodların yerleşimi çok önemli bir hazırlık aşamasıdır. Elektrodlar uygun maddelerle yapıştırılarak ya da şapka şeklinde kauçuk bantlarla sıkıştırılarak yerleştirilir ve bazı özel pastalar ya da tuzlu su ile iletkenlikleri sağlanır. Elektrod adı verilen bu metal parçacıklar ince bir telle EEG cihazına bağlanırlar. EEG çekimi öncesinde hastanın saçlarının temiz olması önem taşır. Ayrıca açlıkta bazı değişiklikler görülebileceğinden çekim sırasında hasta tok olmalıdır. EEG çekimi süresince hasta sakin bir şekilde oturmalıdır. EEG teknisyeninin direktiflerine göre gözlerini kapatıp açmalıdır. EEG filtrelerinin doğru ayarlanmış olması da çok önemlidir, tercih edilen yüksek frekans ya da low pass filtresi 7 Hz ve düşük frekans ya da high pass filtresi.5 Hz olarak kabul edilir, gereğinde EMG filtresi de açılabilir. Her rutin EEG çekiminde hiperventilasyon (HV) uygulanır. Burada amaç bir epileptik odağı aktif hale geçirmektir. Bazı medikal nedenlerle HV uygulanamadığı durumlar olabilir. Bunlar yakın zamanda geçirilmiş serebrovasküler hastalık, ciddi kardiyopulmoner hastalık, orak hücreli anemi olarak özetlenebilir. Hastanın şuurunun kapalı olması ve koopere olmaması gibi nedenlerle de HV uygulanamayabilir. HV süresi minimum 3 dakikadır ve tercihen 5 dakika uygulanmalıdır. HV ile absans nöbetlerinin tetiklenmesi ya da jeneralize diken dalga paroksizmlerinin belirmesi çok tipiktir (Şekil 2). 16 yaş altında görülen ve jeneralize yavaşlama ile karakterize olan HV reaksiyonu iyi bilinmesi gereken bir tablodur. Fizyolojik olan bu reaksiyonun patolojik olarak rapor edilmesi hasta açısından kötü olabilecek sonuçlara yol açar. Ayrıca fokal yavaş dalga ve fokal epileptiform aktivite de HV ile aktive olabilir. HV yaptırılmadığında diagnostik olabilecek çok önemli bilgiler kaybedilmiş olur. Ayrıca HV sırasında hipokalsemi ve hipoglisemi gibi metabolik problemlerin de aktive olabileceği ve bu durumun EEG yi bozabileceği akılda tutulmalıdır. Şekil 2. Hiperventilasyon ile tetiklenmiş olan, hastada klinik olarak dalma nöbetinin eşlik ettiği, 12 saniye süren, 3 Hz jeneralize diken dalga deşarjları görülmektedir. Aralıklı ışık uyarımı (intermittent photic stimulation, IFS) da benzer şekilde her rutin EEG de mutlaka uygulanması gereken önemli bir aktivasyon yöntemidir. Bazı olgularda tüm EEG normalken yalnızca IFS da

75 epileptik aktivite görülebilir. Hatta bazen miyoklonik nöbetler ve daha nadiren diğer nöbet tipleri (absans, oksipital parsiyel nöbet veya jeneralize tonik-klonik nöbet) ortaya çıkabilir. Tümüyle asemptomatik olgularda da IFS de duyarlılık bulunabileceği unutulmamalıdır. IFS, HV den en az 3 dakika sonra başlamalı ve HV etkisi ile örtüşmesi engellenmelidir. Nasion noktasının fotik stimülatöre uzaklığı 3 cm olacak ve tam ortaya gelecek şekilde hastaya pozisyon verilmelidir. Ortamın aydınlanması ne çok parlak ne de hastayı göremeyecek kadar karanlık olmalıdır yani loş denebilecek bir aydınlanma gerekir. Kullanılacak IFS frekansları için önerilen Avrupa standartları şu şekildedir: 1,2,4,6,8,1,12,14,16,18,2, 6,5,4,3,25. Her uyarı 1 saniye boyunca uygulanmalı ve en az 7 saniye ara verildikten sonra tekrarlanmalıdır. On saniye sürenin ilk 5 saniyesinde gözler açık stimülasyon yapılmalı izleyerek hastanın gözleri kapattırılmalı ve 5 saniye boyunca göz kapalı şekilde ışık uyarımı devam etmelidir. Bu işlemin bir hastada süresi maksimum 6 dakika kadardır. Kesin olarak jeneralize bir yanıt görüldüğünde uyarı teknisyen tarafından kesilmelidir, çünkü bazı olgularda ışık uyarımının gereğinden uzun sürdürülmesi jeneralize konvülzüyonlara yol açabilmektedir. Rapor yazan kişinin IFSde görülen selim veya fizyolojik yanıtları (fotik driving ve fotomiyoklonik) çok iyi tanıması şarttır. Son yıllarda TV ve bilgisayar gibi etkenlerle tetiklenen ışığa duyarlı nöbetlerin artmış olması bu konunun önemini arttırmaktadır. EEG nin Değerlendirilmesi EEG bulgularının değerlendirilebilmesi için öncelikle normal EEG özelliklerinin çok iyi bilinmesi gereklidir. Her EEG çekiminde önce temel aktivite değerlendirilir. Normal temel aktivite yaşla, uyanıklık durumuyla, açlık gibi bazı fizyolojik durumlarla çok belirgin farklılıklar gösterir. Üç aylık bir bebek için normal sayılan aktivite 3 yaşında bir çocuk için patolojiktir. Benzer şekilde derin uykuda olan bir erişkinin EEG aktivitesi aynı kişi uyanıkken görüldüğünde ciddi bir patolojik bulgu anlamına gelebilir. EEG de beynin hemisferleri arasında simetri vardır, bu nedenle iki yarıkürenin kıyaslanması önemlidir. Bunun dışında EEG değerlendirirken en önemli sorun artefaktların ayırt edilebilmesidir. Artefaktlar EEG kaydında yer alan, ancak beyinden kaynaklanmayan (göz hareketleri, hareket ve kas artefaktı, elektrod kayması, terleme gibi) çeşitli mekanik-elektriksel potansiyellerin sonucudur (Şekil 3). Deneyimli bir kişinin hemen tanıyabileceği bazı artefaktlar kolayca patolojik beyin aktiviteleri sanılabilir. Şekil 3. Okla işaretli olan frontal bölgelere sınırlı göz kapatmaya bağlı artefakt delta dalgaları ile karıştırılmamalıdır. EEG çekimi sırasında hastanın kullandığı ilaçlar ve varsa metabolik problemleri mutlaka kaydedilmelidir. Çünkü bazı ilaçların ve metabolik durumların EEG üzerinde etkileri belirgindir. Ayrıca epileptik hastanın nöbeti ile EEG çekimi arasındaki süre, yani EEG nin postiktal mi yoksa interiktal dönemde mi yapıldığı bazı bulguların yorumu açısından önem taşır. EEG sonucunda yorum yaparken görülen bulguları tanımlamayı yeğlemek ve EEG bulgusu ile klinik tanı arasında yanlış olabilecek bir yakıştırma yapmamak gerekir. EEG değerlendirmesini bu konuda deneyimli uzmanların yapması, ancak her hekimin sonuçları yorumlayabilmesi gereklidir. Başlıca EEG Bulguları EEG çeşitli frekanslarda ve amplitüdlerde potansiyeller gösterir (Şekil 4). Temel aktivite yaşa göre değişmekle birlikte normal bir erişkinde uyanık ve gözler kapalıyken pariyeto-oksipital bölgelerde 8-12 Hz frekansında bir aktivite görülür, bu aktivite alfa aktivitesi olarak isimlendirilir. Alfa aktivitesi gözler açılınca kaybolur ya da baskılanır. Beta aktivitesi Hz frekansında frontal ve santral bölgelerde belirgin olan bir ritimdir. Yüksek amplitüdlü beta aktivitesi genellikle sedatif-hipnotik bir ilacın kullanıldığını düşündürür. Şekil 4. Bazı EEG dalgalarının frekansları görülmektedir. Normal uyku sırasında EEG de 5 ayrı dönem izlenir. Birinci dönem uyku-uyanıklık arası geçiş dönemidir, alfa ritmi kaybolurken yerini düşük voltajlı yavaş aktivitelere bırakır ardından verteks bölgesinde yüksek amplitüdlü keskin dalgalar belirir. Deneyimsiz bir göz uyanıklık sırasında oluştuğunu sanarak bu dönemi patolojik olarak yorumlayabilir. İkinci dönemin işareti frontosantral yerleşimli Hz sinüzoidal yapıdaki uyku iğleridir (Şekil 5). Üçüncü ve dördüncü dönemler yavaş dalgalı uyku olarak anılır, yüksek amplitüdlü, yaygın ve düzensiz yavaş dalgalardan oluşur. REM (rapid eye movement) dönemi ise düşük voltajlı, değişken frekanslı bir aktivitedir ve rüyaların görüldüğü ve hızlı göz hareketlerinin ve kaslarda atoninin kaydedildiği dönemdir. REM uyku başlangıcından sonra yaklaşık 9 dakika sonra belirdiği için gündüz yapılan kısa süreli uyku incelemelerinde genellikle görülmez.

76 Şekil 5. Fronto-santral bölgelerde uyku iğleri (ok) ve jeneralize K kompleksi görülmektedir. EEG de rastlanabilecek patolojik bulgular nonspesifik yavaş dalgalar ve epileptiform aktivite olarak iki ana gruba ayrılır. Yavaş dalga aktivitesi teta (4-7Hz) ve delta (1-3Hz) olarak gruplanır. Görülen yavaş dalganın lokalizasyonu önemlidir. Sıklığı, amplitüdü, varsa ilişkili olduğu diğer faktörler kaydedilir (Şekil 6). Epileptiform anomaliler, diken (7msn altı tabanı olan) ve keskin (7-2msn tabanlı) dalgalardır ve bu dalga formlarının altında yatan fizyolojik olay paroksizmal depolarizasyon kaymasıdır (Şekil 7). Yavaş dalga ve epileptiform anomali birlikte bulunabilir. Ancak tipik epileptiform EEG anomalilerinin normal kişilerde de (normal çocuklarda % oranında) görülebildiği bilinmektedir. Tam tersine, epileptik bir hastanın EEG incelemesinde sadece yavaş dalgalar görülebilir, hatta inceleme tamamen normal olabilir. Bu açıdan EEG değerlendiren hekim, klinisyeni bir tanıya yönlendirmekten kaçınmalıdır. Şekil 6. Hiperventilasyon sırasında normal bir aktivite olan alfa dalgalarının yerini teta, hatta delta dalgalarına bırakması 16 yaşına dek normal kabul edilmekteyken erişkin bir hastada patolojiktir. Şekil 7. Juvenil miyoklonik epilepsisi olan bir olguda jeneralize düzensiz diken-dalga deşarjlarından oluşan epileptiform aktivite izlenmektedir. Diğer EEG Teknikleri Rutin EEG çekimi dışında sık olarak uyku EEG si (özellikle çocuklarda uyanıklık kaydı güç elde edildiğinden), uzun süreli EEG, uyku deprivasyonlu EEG gibi, epilepsi odağını tetiklemeyi amaçlayan, temelde aynı ama bazı süre ve durum farklılıkları olan incelemeler planlanabilir. EEG mapping denen yöntem EEG dalgalarının frekanslarının haritalanması ilkesine dayanır ve görsel analize üstünlüğü olmadığı gösterildiğinden kullanılmamaktadır. Bunların dışında, hastanın video görüntüsü ve EEG incelemesinin eş zamanlı kaydı çok önemli, giderek daha sık olarak başvurulan bir yöntem haline gelmiştir. Video-EEG monitorizasyon olarak isimlendirilen bu yöntemde hastanın görüntüsü ve EEG eş zamanlı olarak kaydedilmekte ve bulgular çok daha detaylı bir şekilde karşılaştırmalı olarak incelebilmektedir. Bu yöntem başlıca epilepsiyi taklit eden durumlardan ayırmak, nöbet tipini kesin olarak belirlemek ve nöbete eşlik eden semiyolojik özellikleri gözlemlemek için kullanılır. En önemli ve sık kullanım nedenlerinden biri de, ilaç tedavisine dirençli olgularda nöbet kaydı yapılarak sorumlu epileptojenik odağın belirlenmesi ve epilepsi cerrahisine hazırlıktır. Video-EEG monitorizasyon bu anlamda epilepsi cerrahisinin olmazsa olmazıdır. Noninvazif yani yüzeyel video-eeg ile odak gösterilemediğinde ayrıntılı klinik ve görüntüleme analizlerinin de yardımıyla o hasta için bir yaklaşım belirlenip invazif EEG de yapılabilmektedir. İnvazif video-eeg de hastadaki epilepsi odağının durumuna ve yerleşimine göre beyin parenkimine stereotaktik derin elektrodların veya subdural grid ve strip denen elektrodların yerleştirilmesi söz konusudur. Bu teknikler, infeksiyon ve kanama başta olmak üzere riskler taşımaları açısından noninvazif EEG den farklılık gösterirler. Semi-invazif deyimi ise foramen ovale düzeyinde yerleştirilen elektrodları içerir. Çok ağrılı olması ve fazla bir üstünlüğü olmaması nedeniyle seyrek olarak uygulanır. Video-EEG nin yorumlanması ciddi bir iktal EEG ve klinik nöbet semiyolojisi bilgisi gerektirir, bu nedenle epilepsi merkezlerinde yapılması mantıklıdır. Video- EEG nin klinik pratikte çok yarar sağladığı bir konu da psikojen non-epileptik nöbetlerin ya da diğer adıyla psödo-nöbetlerin tanınmasıdır. Psödo-nöbetli bir hastanın boş yere yanlış bir tanıyla gereksiz anti-epileptik ilaç almasının önüne geçilmiş ve gereken doğru tedavinin planlanmasına olanak sağlanmış olur. Tam tersine psödonöbet sanılan bir tablonun aslında gerçekte epilepsi nöbeti olduğu görülebilir. Bu durum özellikle frontal lob kökenli nöbetlerde söz konusudur. Uyku sorunları olan hastalarda polisomnografi incelemesi ile çeşitli tip uyku bozuklukları kaydedilerek doğru tanı ve tedavi yaklaşımı sağlanır. Burada hastanın EEG dışında solunumu, göz ve ekstremite hareketleri de kaydedilir. Hasta açısından ciddi bir tehlike oluşturan uyku apnesi için bu inceleme vazgeçilmez bir tanı aracı konumundadır (Ayrıca bakınız: Uyku bozuklukları). EEG nin Klinikteki Kullanımı Epileptik hastalarda karakteristik epileptiform EEG bulguları ile klinik tanı doğrulanabilir. EEG bulgularına göre nöbet tipi ve epilepsi sendromu gruplanabilir. Ancak, normal bir EEG nin epilepsi tanısını dışlamaya yetmeyeceği unutulmamalıdır. İlk rutin EEG ile epileptiklerin ancak %3-5 sinde tipik patolojik bulgu görülürken, 3. EEG ve provokasyon yöntemleri ile patolojik bulgu oranı %6-9 a yükselir (Şekil 8). Çok

77 önemli bir nokta da deneyimli EEG okurlarının bile aralarındaki uyumun ancak %7 lerde olması yani EEG nin yorumlanmasının ciddi sübjektivite göstermesidir. Şekil 8. Aralıklı ışık uyarımı ( photic 15 olarak işaretli) esnasında jeneralize tipte epileptiform aktivite rutin çekim tamamen normalken 15 Hz ile stimülasyon sırasında ortaya çıkmış ve tanı açısından değerli bir ipucu oluşturmuştur. İlk epilepsi nöbetini geçirmiş olan bir hastada tedaviye başlama kararında veya tedavi sonlandırılması planlanan olgularda EEG tek başına karar verdirmese de çok yararlı bilgiler sağlar. EEG patolojisi olması nöbet tekrarı açısından risk faktörüdür, ancak tek belirleyici olarak algılanmamalıdır. Epilepsi bölümünde çeşitli epileptik sendromların spesifik EEG bulguları üzerinde durulmuştur (Bakınız: Epilepsi). Epileptik olguların nöbetsiz aile bireyleri incelendiğinde tipik epileptiform bulgulara rastlanabilmektedir. Rutin bir EEG de de zaman zaman nöbet kayıtları yapılabilmektedir. Bu nedenle iktal EEG paternlerinin ayrıntılı şekilde bilinmesi önemlidir. Nadir olan bir durum da hastada klinik olarak bir nöbet söz konusu değilken elektrofizyolojik nöbet kaydı olabilmesidir. Status epileptikusda EEG takibi çok önem taşır, status epileptikus için farklı nöbet paternleri olduğu bilinmektedir (Şekil 9). Nonkonvülzif status epileptikus tanısı için ise EEG vazgeçilmez ve kesin tanı koyduran yöntemdir (Şekil 1). Şekil 9. Status epileptikus tablosu günlerce süren bir olguda farklı zamanlarda EEG bulgularının değişkenliği izlenmektedir. Şekil 1. Garip davranışlar ve uyku hali nedeniyle getirilen hastanın EEG sinde non-konvülzif status epileptikusu kanıtlayan bulgular izlenmektedir. EEG nin ana kullanım alanı epilepsi hastalarını değerlendirmek olmakla birlikte, çok önemli ve vazgeçilmez olduğu diğer bir hasta grubu acil poliklinikte ensefalit veya ensefalopati olasılığı üzerinde durulan olgulardır. Burada EEG psikiyatrik bir davranış değişikliğini ensefalite bağlı bir tablodan kolayca ayırır. Bazı EEG bulguları, örneğin periodik lateralize epileptiform deşarjlar (PLED), klinik bulgularla bir araya getirilerek Herpes simpleks ensefaliti gibi çok hızla tanı konup tedavi edilmesi gereken tablolarda tanıya varmada büyük değer taşır (Şekil 11). PLED bulgusu genellikle akut ve haraplayıcı bir beyin lezyonunu yansıtır ve nöbetlerle önemli oranda ilişkilidir. İntoksikasyonlar ve metabolik olaylarlarda EEG beyin fonksiyonlarındaki bozukluğun saptanması ve ağırlığı konusunda ve ayrıca izleme sürecinde yardımcıdır. Metabolik ensafalopatiler benzer nonspesifik yavaşlama bulguları verirlerse de karaciğer ensefalopatiside büyük ölçüde anlamlı bir tanı değeri olan tipik bir EEG bulgusu yani trifazik dalgalar görülür (Şekil 12). Bazen trifazik dalgalar diğer toksikmetabolik ensefalopatilere de eşlik edebilmektedir. Şekil 11. Sol hemisfer üzerinde periyodik lateralize epilpetiform deşarj (PLED) izlenen bu hasta Herpes simpleks ensefaliti tanısı almıştır. Hastanın sağ hemisferinde de yavaş dalgaların olduğu görülmektedir (Tek sayılı elektrodlar sol, çift sayılı olanlar ise sağ hemisferin ilgili bölgelerine işaret etmektedir.) Şekil 12. Bir hepatik ensefalopati olgusunda tipik trifazik dalgalar görülmektedir Fokal yavaş dalga bulgusu %7 olasılıkla kaydedildiği bölgede yapısal bir beyin lezyonunun varlığını düşündürür. Ancak bazen bu bulgu lezyonel olmayan fokal bir epilepside de görülebilmektedir. Fokal voltaj azalması benzer şekilde ilgili gri maddede lezyon düşündürdüğü gibi subdural ve epidural birikimlerde de rastlanan bir bulgudur. Yer kaplayıcı lezyonların incelemesinde EEG bugün önemini kaybetmiş ve yerini yapısal görüntüleme yöntemlerine bırakmıştır. Ancak kimi zaman yer kaplayan lezyonun epileptojenik potansiyelini araştırmak amacıyla EEG ye başvurmak gerekmektedir. Benzer şekilde serebrovasküler hastalıklarda da EEG önemini kaybetmiştir. Geçici iskemik ataklarda yarıya yakın olguda fokal yavaşlama görülür. Belirgin bir akut defisiti olan, ancak EEG si tamamen normal bulunan bir hastada laküner inme olasılığı yüksektir. Migrenli ve diğer primer başağrılı olgularda EEG yapılmasına, ek bir sorun olmadıkça gerek yoktur. Handle denen özel bir tabloda (geçici nörolojik defisitler ve BOSta lenfositozla giden başağrılı tablo) EEG de yavaş dalga aktivitesi tipiktir. Dejeneratif beyin hastalıklarında beyin fonksiyonunu incelemek ve izlemek amacıyla EEG ye başvurulur. Alzheimer hastalığında başlangıçta EEG normalken demansın ileri dönemlerinde, genellikle 3 yıl içinde alfa

78 aktivitesi yerini yaygın teta aktivitesine bırakır. Huntington hastalığı gibi bazı tablolarda jeneralize voltaj azalması kaydedilir. Jacob-Creutzfeldt hastalığında tipik EEG bulgusu varsa tanı açısından patognomoniktir (Şekil 13). Ancak bu EEG bulgusu ileri evrelerde kaybolabilir ve yerini yaygın ağır bir yavaşlamaya bırakabilir. Benzer şekilde subakut sklerozan panensefalit (SSPE) (Şekil 14) tablosunda da EEG patognomonik bulgular verir. Burada ana özellik yavaş dalgalar ve eklenen keskin elemanlardan oluşan jeneralize deşarjın periyodik aralarla çekim süresince tekrarlamasıdır. SSPE yurdumuzda hala görülmeye devam ettiğinden bu tip paroksizmlerle karşılaşıldığında periyodik özellik olup olmadığı araştırılmalıdır. EEG NEDİR? EEG HANGİ DURUMLARDA YAPILIR? EEG NASIL YAPILIR? Rutin (Standart) EEG Çocuklarda ve bebeklerde rutin (standart) EEG Kısa süreli uykuda EEG ve tüm gece uykuda EEG Video-EEG Monitörizasyonu İnvazif Video-EEG Monitörizasyonu EEG İNCELEMESİ ÖNCESİNDE NELERE DİKKAT ETMELİSİNİZ? EEG NEDİR? Elektroensefalografi beyinin elektriksel etkinliğinin değerlendirilmesi işlemidir. Beyin dokusunda yer alan sinir hücrelerine (nöronlara) ilişkin elektriksel sinyaller hacımsal ileti (volüm kondüksiyonu) ile kafatası üzerindeki saçlı deriye iletilirler. Bu sinyaller kafa derisinin belirli bölgelerine yerleştirilen elektrotlarla özel bir amplifikatöre aktarılır. Bu amplifikatörde güçlendirilen sinyaller bu konuda eğitim almış nöroloji uzmanı hekimi tarafından bir bilgisayar ve EEG programı yardımı ile değerlendirilir. Sara (epilepsi), dejeneratif beyin hastalıkları, santral sinir sistemi enfeksiyonları, psikiyatrik ve nöropsikiyatrik hastalıklarda beyin elektriksel sinyallerinde belirli değişiklikler olur. Bu değişikliklerin yorumlanması ile hastalıkların tanısında ve uygulanan tedavinin etkinliğinin ve hastalığın gidiş sürecinin izlenmesinde hekimlerin karar vermelerine yardımcı olan çok değerli bilgiler elde edilir. Ayrıca yavaş virüs hastalıkları ve hepatik ensefalopati gibi bazı durumlarda EEG ile klinik tanı için oldukça kesin sonuçlara varılabilir. EEG HANGİ DURUMLARDA YAPILIR? EEG sara (epilepsi) hastalığı tanısında ve epilepsi tipinin belirlenmesinde, klinik sürecin ve uygulanan tedavi etkinliğinin izlenmesinde en önemli inceleme yöntemidir. Bilinç ve algı bozuklukları, koma, unutkanlık, dikkat bozukluğu veya bunamaya (demansa) neden olan nörolojik hastalıkların tanısında, klinik sürecin ve uygulanan tedavi etkinliğinin izlenmesinde kullanılır. Bazı psikiyatrik hastalık durumlarında mevcut olabilecek nörolojik ya da nöropsikiyatrik etkenlerin saptanmasında faydalıdır. Narkolepsi (ani uyku atakları) gibi bazı uyku bozukluklarının tespitinde başvurulur. Yoğun bakımda, koma durumundaki hastalarda, beyin ölümünün tespitinde kullanılan temel yöntemlerden biridir. Beyin dolaşımının ve beyin işlevlerinin etkilenmesi olasılığı bulunan, kalp damar cerrahisi ya da nöroşirürji operasyonları sırasında genel anestezi altındaki hastalarda beyin elektriksel faaliyetlerinin izlenmesinde EEG monitorizasyonu kullanılır. İlaç tedavisine dirençli epilepsi hastalarında cerrahi tedavi kararının verilmesinde ve uygulanacak cerrahi girişim biçiminin belirlenmesinde EEG monitörizasyonu yapılır. Bir kişide beyin işlevlerini ya da akıl sağlığını etkileyen bir sorun ya da durum olup olmadığının belirlenmesinde yardımcı bir inceleme yöntemidir. EEG NASIL YAPILIR? Amaca yönelik olarak, incelemenin biçimi rutin EEG, kısa süreli uykuda EEG ya da tüm gece uykuda EEG, Video-EEG monitörizasyonu, İnvazif Video-EEG monitörizasyonu ve ambulatuvar EEG biçiminde planlanabilir. Rutin (Standart) EEG En sık başvurulan EEG inceleme biçimidir. Uyanık durumdaki bir hastada yaklaşık 3 dakika süre ile EEG teknisyeni tarafından EEG kaydı yapılır. Kayıt öncesi hazırlıklar, EEG kaydı süresi ve kayıt sonrası işlemleri ile birlikte toplam olarak bir ila bir buçuk saat kadar süren bir işlemdir. Bu kayıt daha sonra nöroloji hekimi tarafından değerlendirilir ve çekimin yapıldığı gün ya da bir gün içinde EEG raporu hazırlanır. EEG kaydı öncesinde kayıt elektrotları EEG teknisyeni tarafından iletken yapıştırıcı bir madde olan EEG pastası ile saçlı deri üzerinde standart 1-2 sistemine göre belirlenmiş noktalara yerleştirilir. Uzun süreli kayıt ve EEG elektrodlarının sabitlenmesi gereken durumlarda yapıştırma işlemi için kollodyon kullanılır. Bu elektrotlar teknisyen tarafından EEG sinyallerinin kayıt bilgisayarına aktarılmasını sağlayan EEG kayıt kutusu üzerindeki özel giriş noktalarına bağlanır. EEG çekimi öncesinde hastanın saçlarının temiz olması, saçlı deri üzerinde

79 elektrik iletkenliğine engel olabilecek saç kremi, saç losyonu, jölesi ya da spreyi bulunmaması kayıt kalitesi açısından önemlidir. Açlık durumunda EEG kayıtlarında bazı değişiklikler görülebileceğinden inceleme sırasında hastanın tok olması istenir. Kayıt sırasında hastanın baş ve gözlerindeki hareketler, yutkunma hareketleri, kafa ve çene kaslarındaki kasılmalar ve aşırı terleme durumu artefakt adı verilen elektriksel sinyallere neden olurlar. Artefaktlar EEG sinyallerine karışır ve bu sinyallerin kalitesinin bozulmasına yol açar. Bu nedenle, EEG incelemesi sırasında hastadan olabildiğince hareketsiz, sakin ve rahat bir şekilde durması istenir. Buna karşın, yine de hastada tanımlanan hareketler olursa bunlar teknisyen tarafından EEG kayıtları üzerinde işaretlenir. Göz kapaklarının açılıp kapanması ile EEG sinyalleri değişir. EEG incelemesi sırasında her iki durumda da EEG kaydı yapılması gerekir. Kayıt işlemini yürüten teknisyeninin isteklerine göre hastanın gözlerini açıp kapatması istenir ve bunlar teknisyen tarafından EEG kayıtları üzerinde not edilir. EEG kaydı sırasında uygulanan bazı yöntemler nörolojik hastalık durumlarında görülen sinyal değişikliklerinin ortaya çıkması olasılığını artırırlar. Bunlara aktivasyon yöntemleri adı verilir. Aralıklı ışık uyarısı (intermittant photic stimulation) ve hiperventilasyon hemen her rutin EEG kaydı sırasında uygulanan iki aktivasyon yöntemidir. Hastanın uzun süre uykusuz bırakıldıktan sonra EEG kaydı elde edilmesi ise bazı durumlarda başvurulan ve EEG de saptanması beklenen anormal sinyallerin ortaya çıkması olasılığını artıran aktivasyon yöntemlerinden biridir. Aralıklı ışık uyarısı fotik stimulator adı verilen bir ışık kaynağı ile uygulanır. Bazı epilepsi tiplerinde yalnızca aralıklı ışık uyarısı sırasında epileptik aktivite görülebilir ve kimi durumlarda miyoklonik nöbetler, absans nöbetler, oksipital parsiyel nöbetler ve jeneralize tonik-klonik nöbetler ortaya çıkabilir. Hiç epileptik nöbet geçirmemiş kişilerde bile (özellikle yakınlarında bazı epilepsi tipleri olan normal kişilerde) aralıklı ışık uyarısı ile epileptik sinyaller ortaya çıkabilir. Aralıklı ışık uyarısı ile hiperventilasyon arasında her iki yöntemin etkilerinin birbiri üzerine eklenmesini engelleyecek kadar uzun bir zaman farkı (en az 3 dakika) bırakılır. Standart aralıklı ışık uyarısı frekansları 1, 2, 4, 6, 8, 1, 12, 14, 16, 18, 2, 6,5,4,3,25. Her uyarı 1 saniye boyunca uygulanır ve en az 7 saniye ara verildikten sonra diğer uyarıya başlanır. On saniye sürenin ilk 5 saniyesinde gözler açık, kalan 5 saniyesinde gözler kapatılarak uyarı verilir. Jeneralize bir epileptik aktivite ortaya çıktığında hastanın epilepsi nöbeti geçirmesine neden olmamak için uyarı teknisyen tarafından sonlandırılır. Hiperventilasyon için hastadan en az 3 dakika süre ile hastadan derin soluk alıp vermesi istenir. Hastanın bilinç durumunun yeterli olmaması, kooperasyon yetersizliği ya da hastanın çok küçük yaşta olması gibi nedenlerle hiperventilasyon yapılamayabilir. Ayrıca yakın zamanda geçirilmiş serebrovasküler hastalık, ciddi kardiyopulmoner hastalık ve orak hücreli anemisi olan hastalarda hiperventilasyon yapılmaz. Hiperventilasyon sırasında fokal yavaş dalga ve fokal epileptiform aktivite ya da absans nöbetleri ve jeneralize diken dalga paroksizmleri ortaya çıkabilir. Kimi durumlarda EEG kaydından önce hastanın uzun süre uykusuz kalması istenir. Genellikle epilepsi olduğu düşünülen, ancak rutin EEG incelemesinde epilepsi tanısını kanıtlamaya yeterli bulgu saptanamayan durumlarda hastanın uzun süre uykusuz kaldıktan sonra rutin EEG incelemesinin tekrarlanması istenebilir. Çocuklarda ve bebeklerde rutin (standart) EEG Küçük yaştaki çocuklarda (genel olarak 6 yaşından küçüklerde) kayıt sırasındaki hareketlilik ve istenen talimatlara uyum gösterememeleri nedeniyle uyku sırasında EEG kaydı elde edilir. Kayıt süresi olabildiğince uzun tutulmaya çalışılır (mümkün ise en az 1 saat). Hasta uyandırıldıktan sonra hareketlerin EEG kaydına engel olmadığı dönemde olabildiğince uzun bir süre uyanık dönemde de EEG kaydına devam edilmeye çalışılır. Bebeklerde ve çocuklarda normal EEG kayıtları yetişkinlerden oldukça farklıdır. Bebeklerin ve çocukların beyin işlevlerinin gelişmelerine paralel olarak EEG kayıtlarında belirli dönemlere uygun değişiklikler olur ve yaklaşık 16 yaşından sonra erişkin tipte EEG paterni ortaya çıkar. Bebeklerde ve çok küçük yaştaki çocuklarda uykuda EEG kayıtları çok daha değerlidir ve bu nedenle bir EEG incelemesi mümkün ise en az 1 saat uykuda EEG kaydı içermelidir. Kısa süreli uykuda EEG ve tüm gece uykuda EEG Epilepsi hastalarının önemli bir bölümünde rutin EEG ya da uzun süreli uykusuzluk sonrasında EEG kayıtları normal kalabilir. Rutin EEG incelemesi normal bulunan epilepsi hastalarının büyük çoğunluğunda uykuda kayıtlarda EEG bozuklukları saptanır ve epilepsi tanısı kanıtlanabilir. Klinik olarak epilepsi olduğu kuvvetle düşünülen hastalarda rutin EEG incelemesinin normal bulunması durumunda uyku sırasında EEG kaydı istenebilir. Hastayı izleyen hekimin kararına göre, özellikle rutin EEG incelemesinin normal bulunacağı tahmin edilen ya da uykuda epilepsi nöbetleri tanımlanan hastalarda rutin EEG yapılmadan, doğrudan kısa süreli uykuda EEG ya da tüm gece süresince uykuda EEG incelemeleri istenebilir. Kısa süreli uykuda EEG ve tüm gece uykuda EEG incelemelerinin başında mutlaka uyanık dönemde rutin EEG kayıtları elde edilir ve bundan sonra hasta yatağa yatırılır ve uyumasına izin verilerek incelemeye devam edilir. Kısa süreli uykuda EEG incelemesinde 2-3 saatlik uykuda kayıt ardından hasta uyandırılır. Tüm gece uykuda EEG incelemesinde gece boyunca hastanın uyumasına izin verilir ve kayıtlara devam edilir. Kısa süreli ve tüm gece uykuda yapılan incelemelerde gerekli olduğu durumlarda EEG elektrodlarına ek olarak göz hareketlerinin kaydı için göz

80 çukurlarının yan taraflarına göz elektrodları, çene kaslarının kasılmasını kayıtlamak için çene ucuna çene elektrodları, bacak hareketlerinin kaydı için bacak kasları üzerine bacak elektrodları ve kalp ritminin kayıtlanması için göğüs üzerine EKG elektrodu yerleştirilerek poligrafik kayıtlar elde edilir. Video-EEG Monitörizasyonu Gerekli görüldüğü durumlarda poligrafik kayıtlarla eş zamanlı olarak hastaların video görüntüleri de kayıtlanabilir. Kısa süreli ya da tüm gece uykuda EEG kayıtları sırasında poligrafik kayıtlarla eş zamanlı olarak hastaların video görüntülerinin de kaydedilmesi istenebilir. Özellikle uykuda ortaya çıkan ve tekrarlayan bazı olayların epileptik olup olmadığının belirlenmesi ya da epileptik olmayan uyku bozukluklarından (parasomnilerden) ayırt edilmesi istendiğinde hastaların eş zamanlı video görüntüleri kayıtlanır. Bazı durumlarda (seyrek ortaya çıkan ve niteliği belirlenemeyen epileptik, psikojenik ya da kardiyovasküler nöbetlerin ayırt edilmesinde) uzun süreli video-eeg monitörizasyonu gerekli olabilir. Bu gibi durumlarda nöbetlerin ortaya çıkmasına yetecek kadar uzun bir süre (bazı durumlarda bir gün ya da birkaç gün boyunca) EEG ve video görüntülerinin eş zamanlı kayıtlanması gerekebilir. Video EEG monitörizasyonu epileptik nöbetleri, epilepsi olmayan ancak epilepsiye benzeyen durumlardan ayırt etmek, nöbet tipini kesin olarak belirlemek ve nöbete eşlik eden semiyolojik özellikleri gözlemlemek için kullanılır. Video-EEG monitörizasyonuna en sık başvurulan durumlardan biri de ilaç tedavisine dirençli epilepsi hastalarında epileptik nöbet sırasında EEG ve video kaydı yapılarak sorumlu epileptojenik odağın beyindeki yerleşiminin belirlenmesidir. Epilepsiye neden olan odağın epileptik aktivitesinin cerrahi girişimle kontrol altına alınması (epilepsi cerrahisi) için epileptik odağın yerleşiminin belirlenmesi gereklidir. Bu nedenle epilepsi cerrahisine hazırlık aşamasında video-eeg monitörizasyonu mutlak gerekli olan bir incelemedir. İnvazif Video-EEG Monitörizasyonu Epilepsi cerrahisine hazırlık aşamasında yüzeyel (non-invazif) EEG elektrodları ile yapılan Video-EEG monitörizasyonunda epileptik odağın gösterilemediği, odak yerleşiminin kesin olarak saptanamadığı durumlarda ya da birden fazla odak olasılığı ortaya çıktığında uygulanacak cerrahi girişimin biçiminin belirlenmesi için dolğrudan beyin dokusu üzerine yerleştirilen EEG elektrodları ile nöbet kayıtları yapılması gerekli olabilir. Yüzeyel elektrodlarla yapılan Video-EEG monitörizasyonundan elde edilen lokalizasyon bilgilerine ek olarak, klinik ve radyolojik görüntülemelerin sonuçlarının ayrıntılı analizinden elde edilen bulgular değerlendirilerek beyin dokusunun belirli bölgelerine stereotaktik derin elektrodların veya subdural grid ve strip adı verilen matriks elektrod sistemlerinin yerleştirilmesi planlanır. Bir ön cerrahi girişim ile kafatasında önceden belirlenen yerlere delikler açılarak bu deliklerden beyin dokusu üzerine strip elektrodlar ya da beyin dokusu içine derin elektrodlar yerleştirilir ya da gerekli durumlarda kafatası kemiğinin bir bölgesi kaldırılarak grid matriks elektrodlar yerleştirilir. Bu operasyondan sonra yeniden yapılan radyolojik incelemeler ile yerleştirilen elektrodların beyin bölgeleri ile ilişkileri kesin olarak belirlenir. Daha sonra bu elektrodlar aracılığı ile yeniden nöbet kayıtları elde edilir. Bu sonuçlar epileptoloji ve invazif monitörizasyon konusunda deneyimli bir nöroloji uzmanı tarafından yorumlanır, epileptik odak ya da odakların kesin yerleşimleri belirlenmeye çalışılır. Sonuçlar epilepsi cerrahisi girişimini yapacak olan nöroşirürji uzmanı ile birlikte değerlendirilerek uygulanacak cerrahi girişimin biçimi ve sınırları belirlenir. Bu yöntemlerin belirli oranlarda infeksiyon, kanama gibi komplikasyon riskleri bulunur. Bu nedenlerle, invazif EEG monitörizasyonu tümüyle bir ekip çalışması gerektiren bir işlemdir ve bu uygulamaların epilepsi cerrahisi merkezlerinde yapılması gerekir. EEG İNCELEMESİ ÖNCESİNDE NELERE DİKKAT ETMELİSİNİZ? EEG incelemesi acil durumlar dışında genellikle randevu verilerek yapılan bir incelemedir. Yapılacak inceleme yöntemine göre incelemenin süresi değişir. Rutin EEG bir ila bir buçuk saat kadar süre alır. Buna karşın kısa süreli uyku EEG 3-4 saat, tüm gece uykuda EEG 7-9 saat zaman alır. Epilepsi cerrahisi hazırlığı için yapılacak EEG monitörizasyonu ise günler sürebilir. Bu nedenle size yapılaması istenen inceleme yöntemine göre zamanınızı önceden planlamanız önerilir. Açlıkta kan şekerinin düştüğü durumlarda EEG de düzensizlikler ortaya çıkabilir. EEG incelemesinin acil durumlar dışında tokluk durumunda yapılması tercih edilir. Yapılacak işlemlerde derinizin elektriksel iletkenliği önemlidir. Bu nedenle, saçlarınızın temiz olması, EEG öncesinde sabun ya da kremsiz şampuan ile yıkanmış olması önemlidir. Saçlarınız yıkadıktan sonra saç kremi, saç spreyi, jöle v.b uygulamayın. EEG kayıtlarınız değerlendirecek elektrofizyoloğun rapor oluşturma aşamasında durumunuz ile ilgili bilgilere ihtiyacı olacaktır. Bu nedenle doktorunuzun size verdiği EEG istek formunu ve durumunuzla ilişkili önceden yapılmış olan incelemelerin raporlarını (radyolojik incelemeler, laboratuar incelemeleri ve önceki EEG incelemelerinin sonuçlarını) yanınızda getiriniz. Bazı durumlarda rutin EEG incelemesinin uzun süre uykusuzluk sonrasından yapılması istenebilir. Sizden bu tür bir inceleme istenmişse randevu saatinizden önceki saat boyunca uyumayın.

81 Acil ve zorunlu durumlar dışında EEG incelemesinden bir gün öncesinden itibaren alkol. uyku ilacı ya da sakinleştirici (sedatif, anksiyoloitik) ilaç kullanmayın. İncelemeden önceki 6 saat içinde kahve içmemeniz tercih edilir. Uykuda EEG incelemesi, yapılacaksa yanınızda pijamalarınızı ya da rahat uyuyabileceğiniz bir giysinizi ve kişisel bakım eşyalarınızı getirin. Uykuda EEG incelemesi yapılacaksa, inceleme sırasında kolayca uyuyabilmeniz için inceleme öncesinde uzun bir süre uykusuz kalmanız gerekmektedir. Kendinizin uyku alışkanlığına göre inceleme öncesinde yeterli bir süre uykusuz kalın. Kullanmakta olduğunuz ilaçları yanınızda getirin ya da isimlerini bir kağıda not alın. Epilepsi tedavisi görmekteyseniz, size aksi söylenmedikçe epilepsi ilaçlarınızı kullanmaya devam edin. Saçlı deriye yapıştırılan elektrotlarla yapılan EEG incelemesi tümüyle zararsız bir inceleme yöntemidir. Çocuklarda inceleme sırasında tepki ve kooperasyon eksikliği olabilir. Bu nedenle EEG incelemesi bir çocuğa yapılacaksa, incelemeden önce uygun bir biçimde çocuğun bilgilendirilmesi, korkusunun azaltılması için güler yüzlü ve anlayışlı bir tavırla olabildiğince güven verilmesi uygun olur. Ayrıca, küçük yaştaki çocuklarda EEG incelemesi her zaman uykuda yapılır. Bu nedenle inceleme için size verilen randevu saatinden öncesinde çocuğunuzun yeteri kadar uzun bir süre (tercihan en az 6 saat) uykusuz kalmasını sağlayın. EPİLEPSİ Yazanlar: NÖROFİZ.DR,DURU.H.KARABACAK ANDGURUP HİZMET İÇİ EĞİTİM SUNUM FÖYLERİ DH125 Son güncelleştirme tarihi: Epilepsi; beyindeki sinir hücrelerinin uyarılabilirliğinin artması ile tanımlanan klinik bir hastalıktır. Epilepsi yaygın olarak nöbetlerle gözlendiği için nöbetin de tanıma ihtiyacı vardır;eşlik nöbeti; gri maddedeki(bknz föy 121)yüksek, hızlı ve lokal elektriksel boşalımlara bağlı olup bunlar da insanın bilinç, davranış, duygu, hareket veya algılama fonksiyonlarında ani kısa süreli ve geçici kaotik değişikliklere sebep olur.nöbet kronik olarak tekrarı olan şu ya da bu nedenle tetiklenmemiş bir olgudur.tetiklenmiş ayrıksı veya tetiklenmemiş nadir veya 1-2 nöbet epilepsi anlamına gelmez. Epilepsi sendromu ise nöbet +klinik- laboratuvar bulgularının tümünü içermelidir; Etyoloji(hastalığa yol açan nedenlerin tümü), epileptik odağın yerleşimi, nöbeti tetikleyen faktörler, başlangıç yaşı, prognoz(hastalığın süre,seyir ve sonucu), tedaviye yanıt ve EEG bulguları ve özellikle de bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile kullanıma giren QEEG değerlendirmeleri sendromun belirlenmesinde hayati önem taşır. TEMEL İŞLEME YOLLARI: Yapılan çalışmalarda ortaya konan kortikal nöronların membran potansiyellerinde ve ateşlenme şekillerindeki karakteristik bozukluklara Paroksizmal depolarizasyon kayması (PDK) denir.(paroksizmal;ani,geçici krizler halinde gelen)pdk da membranı depolarize eden postsinaptik potansiyelin anormal şekilde büyümesi söz konusudur. Bunun sonucu olarak nöronlar gruplar halinde ateşlenir.pdk tetikleyici nörotransmitterler olan glutamat ve aspartat ile baskılayıcı nörotransmitter GABA sistemleri arasındaki dengesizlikten kaynaklanır.nöbet sırasında nöronların hipersenkronizasyonu ve tekrarlayıcı aktivasyonu sözkonusudur.eeg de bu durum diken:artmış eksitasyon-uyarılmışlık ve yavaş dalga:inhibasyon-baskılanma olarak belirir. (eksitasyon:beyin kabuğundaki sinir merkezlerinin aşırı uyarılması sonucu sensomotorik duyarlılığın aşırı yükselmesidir) Fokal kortikal bir nöbet aktivitesi nöronlarda 2 temel fizyopatolojik özellik (1- hipereksitabilite(aşırı uyarılganlık), 2- senkronizasyonun) birlikte bulunması sonucu tetiklenir.bu aktivitenin yayılması ise tetiklenme alanını çevreleyen baskılayıcı nöronların aktivasyonunun azalmasına bağlıdır. EPİLOPTOGENEZDEN SORUMLU MEKANİZMA olarak potasyum iletiminde bozukluk,kalsiyum kanallarında defect,atp aza bağlı iyon taşınmasında bozukluk düşünülmektedir.nöbet sırasında ATP azalırken AMP,ADP,Laktik Asit çoğalır.serbest yağ asitleri ve prostaglandinler artar. EPİLEPTOGENEZ Epileptogenez, tekrarlayıcı kendiliğinden nöbetlerin oluşturduğu kalıcı beyin transformasyonudur. Fokal bir bölgesini (parsiyel epilepsi) veya tüm beyni (jeneralize epilepsi) içerebilir. Epileptogenez mekanizması ilerleyici bir süreçtir, başlangıç hasarını nisbeten sessiz bir dönem izler. Belli bir süre sonra spontan nöbetler ortaya çıkar. Yaş, cins, genetik faktörler,yaşam tarzı gibi etmenlerin etkisiyle ya hücre ölümü sebebi ile vaka ağırlaşır ya da erken müdahele ile aksonlarda filizlenme, sinaptik reorganizasyon, farklı tipteki lokal reseptörlerin özelliklerinde değişiklikler meydana gelmesi nedeni ile normalize olabilir. Bu süreç uzun bir zaman dilimine yayılır. Akut epileptogenezi de ise bu süreç daha dar bir süreye sıkışır; dakikalar, saatler içinde gelişir ve geri dönüşlü olabilir. GENETİK Genellikle iyon kanalı üzerindeki gen mutasyonlarına bağlı olup aksonal iletinin voltaj kanalları ile(aksiyon potansiyeli),sinyal iletisininse ligand kanallar ile(sinaptik transmisyon) olduğu düşünülürse bu normaldir.iyon

82 kanalı dışı bazı genlerin de epilepsiye neden olduğunu gösteren nispeten yeni çalışmalar vardır. (ligand:bir biyomoleküle bağlanarak komplex oluşturan bileşik) NÖBET VE SENDROM SINIFLANDIRILMASI Tablo 1. Epileptik nöbetlerin klinik ve elektroensefalografik sınıflaması, (ILAE 1981) III-Sınıflandırılamayan epileptik nöbetler (yetersiz bilgi) Tablo 2. Epilepsilerin ve epileptik sendromların uluslararası sınıflaması (ILAE, 1989) I. Lokalizasyona bağlı ( fokal, lokal,parsiyel) epilepsiler ve sendromlar 1.1. İdyopatik (yaşa bağlı başlangıç) *Santrotemporal dikenli selim çocukluk çağı epilepsisi *Oksipital paroksizmli çocukluk çağı epilepsisi *Primer okuma epilepsisi 1.2. Semptomatik *Temporal lob epilepsisi *Frontal lob epilepsisi *Parietal lob epilepsisi *Oksipital lob epilepsisi *Çocukluk çağının kronik progresif epilepsia parsiyalis kontinuası *Spesifik faktörlerle uyarılan nöbetlerle karakterize sendromlar 1.3. Kriptojenik II. Jeneralize epilepsiler ve sendromlar 2.1. İdyopatik (yaşa bağlı başlangıç-yaş sırasına göre sıralanmıştır) *Selim ailesel yenidoğan konvülzüyonları *Selim yenidoğan konvülzüyonları *Süt çocukluğunun selim miyoklonik epilepsisi *Çocukluk çağı absans epilepsisi (piknolepsi) *Jüvenil absans epilepsisi *Jüvenil miyoklonik epilepsi (impulsif petit mal) *Uyanırken gelen grand mal nöbetli epilepsi *Diğer jeneralize idyopatik epilepsiler *Belirli aktivasyon yöntemleriyle uyarılan epilepsiler 2.2. Kriptojenik veya semptomatik (yaş sırasına göre) *West sendromu (infantil spazmlar, Blitz-Nick-Salaam Kraempfe) *Lennox-Gastaut sendromu *Miyoklonik astatik nöbetli epilepsi *Miyoklonik absanslı epilepsi 2.3. Semptomatik Spesifik olmayan etyolojili *Erken miyoklonik ensefalopati *(Supression-burst)' lu erken infantil epileptik ensefalopati *Diğer semptomatik jeneralize epilepsiler Spesifik sendromlar III. Fokal veya jeneralize olduğu belirlenemeyen epilepsiler 3.1. Jeneralize ve fokal nöbetli epilepsiler *Yenidoğan konvülzüyonları *Süt çocuğunun ağır miyoklonik epilepsisi *Yavaş dalga uykusu sırasında devamlı diken-dalgalı epilepsi

83 *Edinsel epileptik afazi (Landau-Kleffner sendromu) *Diğer belirlenemeyen epilepsiler 3.2. Jeneralize veya fokal özelliği ayırdedilemeyenler (uykuda gelen grand mal nöbet olguları gibi) IV. Özel (özgün) sendromlar 4.1. Duruma bağlı nöbetler (Gelegenheitsanfaelle) *Febril konvülzüyonlar *İzole nöbet veya izole status epileptikus *Akut metabolik veya toksik nedenlere bağlı nöbetler PARSİYEL TİPTE EPİLEPSİ NÖBETLERİ 1. Frontal lob kökenli parsiyel epilepsi nöbetleri (Tablo 3) -Tonik ve postüral olabilen motor belirtiler sıktır (%5-6). Özellikle bilinç korunmuşken tonik baş dönmesi frontal lob nöbeti için tipik kabul edilir. -Başlangıçta kompleks hareketler (örneğin: kafa sallama,pedal çevirme, koşma, tekme atma v.b.) şeklinde otomatizmalar sık görülür. -Epileptik boşalım bilateral olduğunda sıklıkla düşme eşlik eder. -Post-iktal Todd paralizisi sık görülür. -Konuşmanın durması ve vokalizasyonlar görülebilir. -Sıklıkla uyku sırasında ve bazen küme halinde görülürler. -Kimi zaman nöbet tablosu histeri ile karıştırılacak kadar atipik olabilmektedir. Saçlı deriden kaydedilen yüzey EEG'si kimi olgularda iktal dönemde bile negatif kalabilir. Frontal lobdan kaynaklanan nöbetlerin klinik özellikleri Rolandik bölge (primer motor alan) Kontralateral fokal klonik aktivite, somatotopik; Jacksonien yayılım gösterebilir. Dorsolateral Zorlu düşünce, bilinçli adversiyon, "psödoabsans" veya kompleks parsiyel nöbet, hızlı jeneralizasyon SMA (ek motor alan) ("supplementary ") Spesifik olmayan duysal aura, bilinçli adversiyon ve tonik/distonik postür, eskrimci postürü, konuşma durması, vokalizasyonlar Frontopolar Erken bilinç kaybı, "psödoabsans", hızlı jeneralizasyon Singulat Korku, psödoabsans, erken el hareketlerine ilişkin otomatizmlerle giden kompleks parsiyel nöbetler, jeneralize tonik klonik nöbet Orbitofrontal Noktürnal kümeler halinde, ani başlangıç, güçlü afekt (korku), tuhaf motor otomatizmler (bimanuel, bipedal), vokalizasyonlar (küfür, çığlık) Temporal lob kökenli parsiyel epilepsi nöbetleri Parsiyel nöbetlerin %5'den fazlası bu tiptedir.geçmişte febril nöbet öyküsü ve pozitif aile öyküsü mevcuttur. Frontal ve temporal lob kökenli kompleks parsiyel nöbetlerin ayrımı TEMPORAL FRONTAL Aura sık, değişken, ama tipiktir, başlangıç bölgesi hakkında ipucu verebilir spesifik olmayan, müphem sefalik duyumsamalar, zorlu düşünce Süre 1-2 dakika 1-6 saniye Sıklık haftada/ayda bir çok kez günde bir çok kez, çoğunlukla kümeler halinde Başlangıç donarak durma, veya erken oroalimentar otomatizmler vokalizasyon, korkulu yüz görünümü Otomatizma basit, oroalimentar, giysilerini çekiştirme tuhaf, yarı-amaçlı, kompleks, bimanuel, bipedal, seksüel Vokalizasyon basit, konuşma olabilir tuhaf (çığlık, küfür) Jeneralizasyon nadir sık Postiktal konfüzyon, letarji, afazi, 3 minimal veya yok Pariyetal lob kökenli parsiyel epilepsi nöbetleri Pariyetal lob orijinli nöbetler çoğunlukla somatosensoryel nöbetlerden oluşur. Ancak nadir de olsa bilateral ve ipsilateral nöbetler görülebilmektedir.

84 -Elementer paresteziler en sık görülen somatosensoryel nöbet semptomlarıdır. Pozitif fenomenler olarak karıncalanma, elektriklenme, keçeleşme ve iğnelenme gibi duyumsamalar - Termal algı şeklinde nöbetler olabilir. -Genelde kadınlarda olmak üzere ağrılı nahoş seksüel nöbetler görülebilir. -Yine tat duyumsaması da temporal lob kökenli nöbetlerin yanı sıra parietal operküler bölgeden kaynaklanabilir. -Beden imajı bozukluğu nondominan hemisferden kaynaklanır. -Vertigo hissi de genelde inferior parietal lobdan kaynaklanır. Oksipital lob kökenli parsiyel epilepsi nöbetleri Genellikle görsel; negatif (iktal körlük, skotom, hemianopsi) veya pozitif (ışıklar, renkler v.b.) elementer veya kompleks olabilen belirtilerle giden nöbetlerdir. -Elementer vizüel halüsinasyonlar ve kompleks vizüel halüsinasyonlar mevcut olup genellikle hasta bunların gerçek olmadığının bilincindedir. EPİLEPSİ SENDROMLARI Santrotemporal dikenli selim çocukluk çağı epilepsisi (Rolandik epilepsi) Sensorimotor sistem epilepsisi olarak bilinir. Genellikle 4-1 yaşlarında nörolojik açıdan normal bir çocukta başlar, erkeklerde biraz daha sıktır. Tipik nöbet özellikleri yüzün bir yarısında özellikle dil, boğaz ve dudaklarda uyuşma ve/veya taraflarda tek yanlı motor bulgularla seyreder. Farinks, larinks ve dil kaslarının tutulması nedeniyle konuşma durur veya dizartrikleşir, tükürük artışı eşlik edebilir. Bu nöbet sırasında hastanın bilinci korunmuştur. Genellikle uyku sırasında gelen nöbetler bazen jeneralize tonik klonik nöbete (JTKN) dönüşebilir. Tipik interiktal EEG bulgusu tek yanlı, bazen iki yanlı ama birbirinden bağımsız ve yer değiştirebilen yüksek amplitüdlü santrotemporal lokalizasyon veren diken/ diken-yavaş dalga aktivitesi şeklindedir ve bu aktivite genellikle uykuda artma gösterir Nöbetleri genelde seyrek olduğu için ve ergenlikte remisyonla sonlandığı için bazı olgularda tedavi verilmeyebilir. Tedavi gereken durumlarda valproik asidi yeğleyenler olduğu gibi karbamazepini üstün bulanlar da vardır. Oksipital paroksizmli selim çocukluk çağı epilepsisi Tipik nöbetler körlük, illüzyon veya halüsinasyon gibi, migrenle karıştırılmasına yol açan çeşitli görsel semptomlarla başlar. Hemiklonik kasılmalar, başağrısı, bulantı ve konfüzyon tabloya eşlik edebilir. EEG de gözler kapatılınca oksipital bölgede, tipik yüksek amplitüdlü sık sivri dalga dizileri izlenir Ailede epilepsi ve migren öyküsü çok sıktır. 21 ILAE sınıflamasında ikiye ayrılmıştır; 1- Panayiotopoulos tipi: (Erken başlangıçlı olanlar: otonom sistem). Sıklıkla 3-6 yaşlar arasında başlar, büyüme gelişmesi normal olan çocuklarda çoğunlukla gece uyku sırasında, başlıca bulantı kusma yakınmalarını tonik göz deviasyonu ile giden nöbetler izler. Nöbetler uzun süreli (4% olguda en az 3 dakika) olabilmektedir. EEG de ışığa duyarlılık görülmez ve yer değiştirebilen multifokal dikenler görülebilir. Otonom status epileptikus gelişebilmekte ve ayırıcı tanıda sorun yaşanabilmektedir. 2- Gastaut tipi: (Geç başlangıçlı olanlar: görsel sistem). Gastaut tarafından 1982 de tanımlanmıştır. 8-1 yaşlarında başlar. Nöbetler gündüzleri de görülebilir ve başlıca görsel semptomlar bulunur, postiktal başağrısı sık görülür, prognoz erken başlangıçlılar kadar iyi değildir, otonom bulgular burada sık değildir. İdyopatik Jeneralize Epilepsi Sendromları Selim ailesel yenidoğan konvülzüyonları Hayatın 2. veya 3. gününde genellikle jeneralize tipte günde 2'ye dek varan sıklıkta nöbetler görülür, 1-6 ay içinde kaybolur. Nörolojik açıdan normal gelişen bu hastaların 1/7'sinde sonradan epilepsi gelişebilir. Otozomal dominant (OD) ve yüksek penetranslı olan bu hastalığın geninin 2. kromozomda olduğu saptanmıştır. Ardından başka bir grup tarafından 8. kromozomda da bir defekt gösterilmiştir. Sorumlu genlerin her iki kromozomda yer alan farklı (KCNQ2, KCNQ3) potasyum kanal genleri olduğu 1998'de kanıtlanmıştır. Selim yenidoğan konvülzüyonları (5.gün nöbetleri) Nadirdir, sık klonik ve sinsi, örneğin apneik nöbetler görülür. Bebeklerin gelişimi tamamen normaldir ve ardından epilepsi gelişimi görülmez. Piridoksin bağımlılığı Nöbetler hayatın ilk 24 saatinde başlar. Genellikle jeneralize tipte olan nöbetler tüm antiepileptik tedavilere dirençlidir. IV 1 mg piridoksine çok hızla yanıt alınır ve EEG'de normale döner. Bazı olgularda erken tedaviye rağmen mental gerilik kalabilir. Şüphelenildiği durumlarda tedavi denemesi yapılmalıdır. Piridoksin yani B6 vitamini inhibitör nörotransmitter GABA'nın sentezinde rol alan glutamik asit dekarboksilaz enziminin kofaktörüdür ve otozomal resesif eksikliğinin bu tabloya rol açtığı düşünülmektedir. Süt çocukluğunun selim miyoklonik epilepsisi Hayatın ilk 2 yılı içinde jeneralize miyoklonus atakları ile karakterizedir. Aile öyküsü genellikle vardır ve nöbetler kolayca kontrol altına alınır. Genellikle başka nöbet tipleri eşlik etmez ama ergenlik döneminde JTKN görülebilir. Tedavide valproat tercih edilir. Çocukluk çağı absans epilepsisi (piknolepsi) Çocukluk çağı nöbetlerinin yaklaşık %4'ünü oluşturur. Başlangıç yaşı 3-9 arasıdır, kızlarda biraz daha sıktır. Nöbetler her çeşit mental aktivitenin aniden durması ve saniyeler sonra kaldığı yerden devam etmesi şeklinde

85 olur. Bu sırada hastanın cevapsız ve hareketsiz olduğu, boş bir şekilde baktığı gözlenir. Sadece bilinç kaybı ile seyreden nöbetlere basit absans; bilinç kaybı ile birlikte hafif klonik, atonik, tonik, ve otonom komponentlerin ve otomatizmlerin olduğu nöbetlere kompleks absans nöbetleri denir. Tipik absans nöbetlerinin EEG bulgusu bilateral, genelikle düzenli ve simetrik 3 (2.5-4) Hz diken-dalga kompleksleri; bazen multipl diken-yavaş dalgalar şeklindedir; temel aktivite normaldir. Genellikle normal zeka düzeyinde olan bu hastalar sık nöbetleri nedeniyle okul başarısında düşme gösterebilirler. Tedaviye iyi cevap (%8 olguda tam kontrol) alınan bu tabloda uygun ilaçlar sadece absans nöbeti olanlarda etosüksimid veya valproik asid, diğer nöbet tipleri eşlik ettiğinde ise valproattır. Ender görülen dirençli absans nöbetlerinde lamotrijin, etosüksimid veya diğer geniş spektrumlu anti-epileptikler birlikte kullanılabilir. Jüvenil absans epilepsi Çocukluk çağı absans epilepsine (ÇAE) oldukça benzer. Absans nöbetleri ÇAE'den uzun ve görece daha hafiftir yaş arası normal çocuk ve ergenlerde görülen bu tabloda nöbetler yıllar içinde hafifler ama ÇAE deki gibi remisyon beklenmez, JTKN ve seyrek miyokloni olabilir ama geri plandadır. EEG ÇAE ye benzer ama multipl diken olabilir Jüvenil miyoklonik epilepsi Genellikle 8-26 yaş arasında, sabah uyandıktan sonra, şuur yerindeyken, yaygın, tekrarlayıcı, genellikle kollarda belirgin olan miyoklonilerle başlar. Aniden uyandırılma ve uykusuzluk ile tetiklenen bu nöbetler bazen hastanın elindekileri düşürmesine yol açar. Bu tip eilepsiyi tetikleyen başlıca faktörler uykusuzluk, ani uyanma, yorgunluk, alkol alımı, parlak ışık uyarı, televizyon veya bilgisayar oyunları ve nadir bazı olgularda bazı mental fonksiyonlar (okuma, oyun oynama vb...) yer alır. Her hasta bu faktörlerin bir veya birkaçından etkilenebilir. Kadın hastalar menstruasyon sırasında nöbet artışından yakınabilirler. Bu sendromda doğru ilaç tedavisi valproik asid ile olur, fakat yan etkiler nedeniyle sorun yaşanabilir. Yaklaşık %8 olgu bu ilaç ile tam olarak kontrol altına alınır. Ancak ömür boyu sürdüğü bilinen bu hastalıkta ilaç kesme ve tetikleyici faktörlere bağlı olarak nüksler görülmektedir. EEG de tipik bulgu 3-6 Hz jeneralize çok dikendalga deşarjları görülmesidir, fotosensitivite de önemlidir.ancak 1/3 olguda ilk EEG normal bulunur. Kesin tanı için EEG nin tekrarlanması yararlıdır. Bazı olgularda EEG de asimetrik ve fokal anomalilere rastlanabilir ve deneyimsiz bir göz tarafından yanlış sonuçlara varılabilir. Genetik olarak yeri ilk çalışmalarda 6. kromozomun kısa kolunda bulunmuş, ancak başka lokuslar da eklenmiştir. Uzun takip çalışmaları 4 yaşından sonra miyoklonik nöbetlerin çoğu olguda ortadan kalktığını veya hafiflediğini göstermiştir. Psikiyatrik ek sorunları olan ve 3 nöbet tipi olan olgular %15 oranında görülebilen dirençli seyir açısından risk taşırlar. Uyanırken gelen grand mal nöbetli epilepsi Genellikle 1-2 yaş arasında nöbetlerin %9'ı uyanma dönemleri ve uykusuz kalma ile ilişkilidir. Akşamüstü dinlenme saatlerinde de nöbet görülebilir. Ailede epilepsi öyküsü genellikle bulunur, iyi seyirlidir. Tipik absans nöbetleri birbirinden farklı klinik tabloları, prognozları ve tedaviye cevapları olan çeşitli epileptik sendromlarda görülür. ILAE (Tablo 2) tarafından tipik absans nöbetleriyle giden 4 sendrom tanımlanmıştır: o Çocukluk çağı absans epilepsisi o Jüvenil absans epilepsisi o Jüvenil miyoklonik epilepsi o Miyoklonik absans epilepsisi GEFS+: Jeneralize epilepsi ve febril nöbet artı sendromu İdyopatik jeneralize epilepsi özelliklerini taşıyan ve genetik çalışmalar sayesinde yeni tanımlanmış heterojen özellikte bir sendromdur. Febril nöbetler beklenenden daha erken veya geç yaşta başlayabilir, 6 yaşından sonra da ateşli veya ateşsiz olarak devam edebilir ve farklı epilepsi nöbetleri aynı ailede farklı bireylerde izlenebilir. Absans, miyoklonik nöbetler, atonik nöbetler ve bazen ağır olgularda miyoklonik-astatik nöbetler görülebilir. Kriptojenik veya Semptomatik Jeneralize Epilepsi Sendromları West sendromu Bu tablonun tipik 3 ana belirtisi şunlardır: İnfantil spazmlar Mental gerilik EEG'de hipsaritmi denen multifokal odaklar, yaygın ve fokal yavaş aktivite ile giden kaotik tablo Başlangıç yaşı 3-12 aydır; 3-7 aylar arasında ve erkek çocuklarda nispeten sık rastlanır. Sebepleri arasında hipoksik-iskemik ensefalopati (perinatal asfiksi), serebral malformasyonlar (özellikle tuberoz skleroz), merkezi sinir sistemi infeksiyonları ve çeşitli metabolik-toksik nedenler sayılabilinir.vigabatrin tedavisi ile olumlu sonuçlar alınabilinir. Lennox-Gastaut sendromu Atipik absans, miyoklonik, tonik nöbetler, atonik ve tonik-klonik nöbet tiplerinin birden fazlası bir arada görülür. EEG de yavaş (1-2.5Hz) diken-dalga görünümü tipiktir Olguların büyük kısmında belirgin motor-mental gerilik

86 söz konusudur. Nöbetler genellikle ilaç tedavisine dirençlidir. Düşme nöbetleri özellikle kötü prognoza işaret eder, morbiditeye yol açar ve bu tip bazı olgularda anterior kallozotomi girişimi ile olumlu sonuçlar elde edilebilmektedir. Miyoklonik-astatik nöbetli epilepsi Nadir görülen bu sendromda normal bir çocukta aniden düşme nöbetleri başlar. Nöbetler miyoklonik, astatik, miyoklonik-astatik ve tonik klonik olabilir. Status epileptikus ve ailede benzer öykü sıktır. EEG'de düzensiz hızlı diken-dalga veya çok diken dalga görülür. Seyir ve prognoz çok değişkendir. Bazı olgular remisyona girerken bazıları Lennox-Gastaut sendromu ile kesişme gösterir. Miyoklonik absans epilepsisi Nadir olarak5-8 yaş arasındadır, erkeklerde biraz daha fazladır. Tipik absanslara ciddi bilateral klonik atmalar eşlik eder. EEG özellikleri ÇAE'den farklı değildir. Tedaviye cevap çoğunlukla kötüdür ve bazı diğer epilepsi tiplerine özellikle Lennox-Gastaut sendromuna ilerleme görülebilir. Semptomatik Jeneralize Epilepsi Sendromları Progresif miyoklonik epilepsiler (PME) Postür, aksiyon veya dış uyarılar (ışık, ses ve dokunma) ile tetiklenen ağır miyoklonustur, buna JTKN ve diğer nöbetler eklenir. Tedaviye dirençli, giderek şiddeti artan ve mental açıdan da yıkıma yol açan tablolardır. Demans dışında başlıca serebellar olmak üzere çeşitli nörolojik, oftalmolojik ve sistemik bulgular görülebilir. EEG de tipik olarak temel aktivitede yavaşlama ve jeneralize epileptiform deşarjlar, ışık duyarlılığı ve bazen fokal bulgular saptanır En sık görülen PME nedenleri: -Unverricht-Lundborg hastalığı -Lafora cisimli hastalık -Mitokondrial ensefalopati ve çatlak kırmızı lifler "rugged red fibers" (MERRF) -Sialidoz ( cherry red spot -miyoklonus sendromu) -Seroid Lipofuksinozlar olarak sayılabilir. - Gaucher tip III-a, Çölyak hastalığı, Ramsey-Hunt Sendromu, Gangliozidozis, Hallervorden-Spatz, dentatorubropallidoluysian atrofi,drpla:cag trinükleotid tekrarı Fokal veya Jeneralize Olduğu Belirlenemeyen Bazı Epilepsi Sendromları Süt çocuğunun ağır miyoklonik epilepsisi Genellikle ilk aylarda veya ilk yıl içinde normal bir bebekte jeneralize veya fokal miyoklonik nöbetler gelişir. Febril bir status epileptikus olarak başlayabilir. Psikomotor gelişim ikinci yıl içinde geriler. Tablo ilaçlara dirençlidir. EEG de jeneralize diken-dalga, fokal bulgular ve fotosensitivite görülür. Ailesel olgular sıktır. Bu tablonun Ohtahara sendromu (EEG'de burst-süpresyonlarla giden erken infantil epileptik ensefalopati) ve erken miyoklonik ensefalopati ile kesişen yönleri olduğu düşünülmektedir. Landau-Kleffner sendromu Çok nadir olan bu tablo konuşmayı normal olarak öğrenmiş olan 3-1 yaş arası bir çocukta konuşmanın kaybolması (edinsel epileptik afazi) ve bunu genellikle izleyen parsiyel motor ve JTK tipte epileptik nöbetlerle ortaya çıkar. EEG bulguları tanı koydurur Patofizyolojisi aydınlatılamamış olan bu tabloda ilerleyen yaşla birlikte genellikle remisyon görülür. Ancak hastalarda bazı davranış problemleri ve iletişim güçlüğü kalıcı olabilmektedir. Tedavisinde en etkili ilaç steroidin yanı sıra klonazepamdır. Bazı olgularda CSWSS (continiuous spike and waves during slow wave sleep) tablosu görülebilir. Duruma Bağlı Nöbetler Febril nöbet (febril konvülzüyon, ateşli havale) Merkezi sinir sistemi infeksiyonu veya kronik bir beyin hastalığı olmaksızın, 6 ay-5 yaş (3ay-6 yaş) arası normal çocuklarda ateşli dönemlerde ortaya çıkan nöbetlerdir ve görülme sıklığı toplumlara göre değişmekle birlikte % 3-5 arasıdır. Febril nöbet (FN) geçiren bir olguda nörolojik durum ve gelişim, koinsidental olabilecek bazı bulgular dışında tümüyle normal olmalıdır. FN lerin yaklaşık ¾ 'ü basit FN olarak gruplanabilir. Bu grupta konvülzüyon 15 dakikadan kısa sürer, kasılmalar jeneralizedir ve nörolojik bulgu yoktur. Komplike FN olarak sınıflanan grubun ise nöbeti uzundur (ya da status epileptikus şeklindedir), fokal kasılma görülür ve Todd parezisi gibi bazı nörolojik bulgular eşlik edebilir. Olguların %3 unda FN tekrarlar ve bunlarında yine 1/3'ünde 3. bir nöbet daha görülür. FN geçiren olgularda epilepsi gelişme riski %2-5 olarak bildirilmiştir. Bu bu oran normal popülasyonun riskinden çok da yüksek değildir. Ancak komplike FN öyküsü ile dirençli bir mezyal temporal lob epilepsisi geliştirme açısından anlamlı bir bağlantı olduğu gösterilmiştir. Bu ilişkide neden-sonuç bağlantısı şu anda tam olarak aydınlatılamamıştır. FN'de profilaktik tedavi verilmesi tartışmalıdır. Profilaksinin nöbet tekrarını ve epilepsi gelişimini engellediğini gösteren somut bir kanıt gösterilememiştir. Tekrarlayan ve uzun FN'leri olan olgularda nöbeti durdurmak için rektal diazepam uygulaması kolay ve etkili bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Aileler ateş kontrolü açısından eğitilmelidir. Refleks Nöbetler ve Epilepsi

87 Refleks epilepsi herhangi bir duysal dış uyarana bağlı olarak gelişen ve tekrarlayan epileptik nöbetler durumudur. Refleks nöbetler ise özgün bir uyarana karşı daima veya hemen daima ortaya çıkan nöbetlerdir. En sık görüleni %75-8 oranıyla ışığa duyarlı gruptur. İlk kez 1989 ILAE sendrom sınıflamasında, özel uyaranlarla ortaya çıkan epilepsi tanımı konulmuştur. 21 yılındaki sınıflamada refleks nöbetleri ortaya çıkaran uyaranlar; görsel uyaranlar (yanıp sönen ışıklar, paternler, diğer görsel uyaranlar), düşünme, müzik, yemek yeme, praksi, somatik duysal, propriyoseptif, okuma, sıcak su, Fotosensitivite: Klinik olarak ışık uyaranlarla tetiklenen nöbetler refleks fotosensitif nöbetlerdir. Patern duyarlılığı: Patern duyarlılığının fotosensitivite ile yakın ilişkisi bilinmekte ve patern-fotosensitif birlikteliği %7 e varan oranda bildirilmektedir.çizgili duvar kağıtları, döşemeler, üniformalar, yürüyen merdiven, ızgaralar, radyatörler, üst üste duran tabakları uyaran olarak belirir. Startle Epilepsi: Startle epilepsi ani, beklenmedik ses veya somatosensoryel uyarı ile tetiklenen nöbetlerle karakterizedir. Nöbetler genellikle jeneralize toniktir, fakat parsiyel olabilir ve genellikle semptomatik kökenlidir. Startle nöbetlerinin epileptojenik bir fokusun proprioseptif uyaran ile aktivasyonuna bağlı olduğu düşünülmektedir. Startle epilepsi epileptik kökenli olmayan startle (irkilme) reaksiyonlarından ayırt edilmelidir. Sıcak Su Epilepsisi: Banyo sırasında sıcak suyun etkisiyle oluşan epilepsi, sıcak su epilepsisi veya banyo epilepsisi olarak adlandırılmaktadır. Avustralya, Japonya, İngiltere gibi ülkelerden izole olgular bildirilmektedir. Buna karşılık Satichandra ve ark. 4 yıl içinde saptanan 279 vaka ile Güney Hindistan dan geniş bir seri bildirmişlerdir. Bu bölgenin iklim koşulları, banyo sırasında aşırı sıcak su ile başın üstüne dökünülerek yıkanılması ve genetik özelliklerin etkisi vurgulanmaktadır. Bu nedenle toplumlar arası kültürel farklılıklar, coğrafi özellikler, genetik faktörler ve sosyal alışkanlıkların rolü tartışılmaktadır. Sıcak su epilepsisi, özgün bir dış uyaran olan sıcak su ile yıkanma sırasında ortaya çıkan kompleks parsiyel nöbetlerle karakterize refleks epilepsi türüdür. En sık erkek çocuklarda rastlanır, iyi seyirlidir, aylar ya da yıllar içinde remisyon beklenir. Ancak 4 yaşından sonra dahi ortaya çıkabilir. Diğer taraftan spontan nöbetler de gelişebilir. Nöbetten yoğun haz duyma ve bilinç kaybı oluşuncaya kadar kompulsif bir şekilde su dökünmeyi sürdürme yani self-indüksiyon çoğu olgular için en dikkat çekici özelliklerinden biridir. Nörolojik muayene normaldir, strüktürel lezyon genellikle bulunmamaktadır. Yurdumuzda Avrupa ülkelerine göre sık rastlandığı görülen bu tabloda genelde temporal bölgede epilepsi odağı dikkati çekmektedir ve genetik özellik olduğunu düşündüren ailesel olgular vardır. En sık banyo sırasında sıcak suyun baştan aşağı dökülmesiyle ortaya çıkar. Çok defa fokal belirtilere yol açan nöbetlerdir. Uyaranın özellikleri kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir; soğuk su ile veya küvette yıkanma, duş alma, hatta elini soğuk su dolu kovaya sokma, yağmur damlasının vücuda değmesi vb. nöbet için uyarıcı olabilir. Doktora az başvurulması ve banyodaki self-indüksiyonla tetiklenen nöbetlerin gizlenmesi söz konusu olabilmektedir. Okuma Epilepsisi: Okuma epilepsisi, idyopatik (primer) ve daha az oranda semptomatik epilepsi olarak alt gruplara ayrılır. Primer okuma epilepsisinde spontan nöbetler olmaksızın sadece okuma ile ortaya çıkan çenede atma kasılma şeklinde nöbetler görülür. Genellikle başlangıç yaşı ergenlik dönemidir. %4-5 sinde herediter özellik görülmüştür ve JME li bazı olgularda görülebildiğine dikkat çekilmiştir. Erkek/Kadın oranı:1.8 dir. Gelişim öyküsü, nörolojik muayene, interiktal EEG ve görüntüleme tetkikleri (BT; MRG) normaldir. Nöbetlerin sessiz veya yüksek sesle okuma ile ortaya çıkmasının dışında; 1/4 inde heyecanlı veya tartışmalı bir konuşma sırasında da nöbet görülebilir. Olguların bir kısmında yazı yazma sırasında kullandığı kolda ya sıçrama ya da kasılma olur (grafojenik epilepsi). Sekonder okuma epilepsisi olanlarda ise spontan nöbetler ile birlikte okuma ve ışık uyaran ile indüklenen nöbetler görülür. Oral miyoklonik atmalar yoktur ve interiktal EEG anormaldir. Yemek yeme epilepsisi: Çok nadir görülür. Genelde sol temporal bölgede aktif epileptiform anomali saptanır ve özgeçmişte bir tetikleyici olay öyküsü vardır, erkeklerde sıktır. Yemek yeme epilepsisi olan hastalarda spontan nöbetler de görülebilir. Müzikojenik Epilepsi: Müzik ile tetiklenen nöbetlerdir, ilk kez 1936 yılında tanımlanmıştır. Müzikojenik epilepsi çok nadirdir, prevalansı 1/1.. olarak tahmin edilmektedir ve tanıda güçlük nedeniyle az tanı konduğu düşünülmektedir. Erkeklerde (%76) daha sık görülmektedir. Başlangıç yaşı arasında, ortalama yaş 14 dür. Farklı müzik çeşitlerinde (caz, klasik müzik, folk parçaları vb) kişiye göre değişen, sesin yüksekliği, ortamdan etkilenme, afektif içeriği de olabilen farklı uyaranlar bildirilmiştir. Düşünme ve belli uzaysal görevlerle ortaya çıkan nöbetler: Uyaranlar; matematik, yazı yazmak, resim yapmak, karar vermek, kağıt oyunu oynamak, satranç vb oyunları oynamak ve düşünmektir. Çok ender rastlanan tablolardır. EPİLEPSİLİ HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ ANAMNEZ VE MUAYENE

88 Epilepsi nöbeti bir semptomdur. Altta yatan çok sayıda sebepten hangisinin sorumlu olduğunu bulmak kimi zaman sadece iyi alınmış ayrıntılı bir anamnezle (örneğin tipik genetik geçişli idyopatik jeneralize ve parsiyel epilepsi sendromlarında olduğu gibi) mümkündür. Bazen en ayrıntılı MRG gibi yapısal görüntüleme yöntemleri uygulanmış bir hastada kan kalsiyum düzeyi bakılmadığı için gerçek etyoloji anlaşılamayabilir. Epilepsi tanısı ve değerlendirmesinde anamnezde hastanın perinatal öyküsü, gelişme basamakları, kafa travması, MSS infeksiyonu, ailede epilepsi ve diğer sık görülen hastalıkların defalarca ve ayrıntılı bir şekilde sorgulanması çok önem taşımaktadır. Hastalığın başlangıç yaşı da etyolojik açıdan önem taşır. Epilepsi nöbeti beynin hemen her hastalığının sonucu olabileceği gibi sistemik birçok hastalıkta ve iyatrojenik çeşitli nedenlerle de epileptik nöbet oluşabileceği (intoksikasyonlar, postoperatif metabolik anoksik nedenler, çeşitli ilaçların terapötik dozda bile epilepsi eşiğini düşürmesine bağlı olarak vb.) unutulmamalıdır. Bu nedenle çok ayrıntılı anamnez alınmasını izleyerek detaylı bir nörolojik ve sistemik muayene mutlaka yapılmalıdır. ETYOLOJİ Epilepsiye yol açan başlıca nedenler: Bilinmeyen (muhtemelen genetik) Bilinen genetik-kromozomal anormallikler Perinatal hasarlar MSS infeksiyonları Tümörler Serebrovasküler hastalıklar Kafa travması Dejeneratif beyin hastalıkları Metabolik ve hormonal hastalıklar İlaçlar ve alkol yoksunluğu Diğerleri (porfiri, eklampsi vb) LABORATUAR İNCELEMELERİ Epileptik hastanın tanısında ve takibinde klinik değerlendirmenin önceliği ve vazgeçilmez olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bununla birlikte günümüzde çeşitli laboratuvar yöntemleri bu konuda hekime çok yararlı bilgiler sunacak duruma gelmiştir. Elektroensefalografi (EEG) İlk olarak 194'larda kullanılmaya başlayan bu yöntem bugün için de epilepsi biliminin temel direğini oluşturmaktadır. EEG beyindeki geniş bir nöron grubunun elektriksel aktivitesindeki dalgalanmanın kayıtlanması ilkesine dayanmaktadır. Saçlı deriden kayıtlanan potansiyellerin çoğu piramidal hücrelerdeki toplam sinaptik potansiyellerin ekstrasellüler akımlarla ilişkisinin sonucudur Rutin EEG ilk nöbetle gelen hastada en önemli testtir. Zemin aktivitesinde belirgin asimetri veya yavaşlama, epileptiform deşarjlar (diken, keskin ve diken-dalga deşarjları) elektroklinik sendromlar hakkında bilgi verir. Her EEG anomalisinin epilepsi ile eşdeğer olmadığı ve normal bir EEG nin epilepsiyi dışlamayacağı unutulmamalıdır. İlk EEG de % 5 oranında tipik epileptiform anomali saptanırken tekrarlanan EEG lerde ise bu oran yükselmekte ve %8-9 a ulaşmaktadır. Aktivasyon yöntemlerinin iyi uygulanması esastır, gerekirse uyku kayıtları, nöbetler sıksa video-eeg monitörizasyonu yapılmalıdır. EEG zemin aktivitesi postiktal dönem dışında idyopatik epilepsilerde normaldir, yavaşlama semptomatik epilepsiyi düşündürür. Epileptiform deşarjlar fokal, lateralize ve jeneralize olabilir. EEG'nin epileptik olgunun değerlendirilmesine başlıca katkılarını 3 ana maddede özetlemek olasıdır: Klinik olarak konulmuş olan tanının desteklenmesi ve doğru tanı konmasına yardım Nöbet kaydı yapılabilirse veya dolaylı bazı bulgularla nöbet tipi ve buradan hareketle epilepsi sendromunu belirlemesi Odağın lateralizasyon-lokalizasyonu hakkında bilgi verebilmesi Giderek geliştirilen ve bilgisayarlarla bağlantılı hale getirilen klasik EEG cihazlarının yanı sıra telemetrik incelemeler ve video-eeg cihazları ile epilepsi elektrofizyolojisi konusundaki bilgilerimiz giderek artmıştır. Bu incelemeler aynı zamanda nöbet semiyolojisinin de çok ayrıntılı analizine olanak sağlamaktadır Epilepsi cerrahisindeki ilerlemelere paralel olarak invazif ve yarı-invazif yöntemlerle değişik derin/intrakranyal elektrod yerleşimleri de epilepsi cerrahisi yapılan merkezlerde rutin kullanıma girmiştir. EKG DALGALARI DEPOLARİZASYON: Dokuların elektriksel aktivasyonunun pozitif yönde dolmasıdır. REPOLARİZASYON: Dokuların elektriksel dolumunun boşalmasıdır. Not: Depolarizasyon ve repolarizasyon kasılma değil; elektriksel dolumdur. P dalgası: Atriyumların depolarizasyonunu yansıtır.

89 PR aralığı: P dalgasının başlangıcı ile QRS kompleksinin başlangıcı arasındaki sürenin ölçülmesiyle elde edilir. PR aralığı atriyumların depolarizasyonu, uyarının atriyoventriküler (AV) düğüme, His demetine, dallara ve Purkinje liflerine geçmesi için gereken toplam süreye işaret eder. QRS kompleksi: Ventriküllerin depolarizasyonunu yansıtır. ST segmenti: Ventriküllerin depolarizasyonu ile repolarizasyonu arasındaki elektriksel olarak sessiz dönemi gösterir. ST segmenti, QRS kompleksinin sonlandığı J (junction-kavşak) noktası ile T dalgasının başlangıcını birleştiren aralıktır. ST segmenti normal durumda izoelektrik çizgidedir. T dalgası: Ventriküllerin repolarizasyonunu yansıtır. Nöropsikolojik Değerlendirme Epileptik hastaların normallere oranla kognitif defektler gösterebildikleri bilinmektedir. Bu defektler yapısal lezyonlarla bir ölçüde açıklanmakla birlikte, gösterilebilen bir yapısal lezyonu bulunmayan olgularda da kognitif defektlerin varlığına dikkat çekilmiştir. Antiepileptik tedavi, özellikle difenilhidantoin, barbitüratlar, yeni ilaçlardan özellikle topiramat bu kognitif fonksiyon bozukluğunun sorumlusu olarak suçlanmış; ancak bazı çalışmacılar bu görüşe karşı çıkmışlar ve henüz ilaca başlanmamış epileptik olgularda da normallerle kıyaslandığında belirli davranış ve kognitif parametrelerde bozukluk olduğunu göstermişlerdir. Bu nedenle epilepsi hastalarının unutkanlık gibi yakınmaları olduğunda ayrıntılı nöropsikolojik testlerle değerlendirilmesi, takip ve tedaviyi yönlendirmek açılarından çok yararlıdır. Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRG) X ışınlarını kullanan bilgisayarlı tomografi yönteminin nöroloji pratiğinde yerini alması özellikle semptomatik parsiyel epilepsiler açısından bir devrim niteliğinde olmuştur. Günümüzde ise beyin anatomisini çok detaylı bir şekilde gösteren MRG epileptik hastalarda ilk tercih edilecek görüntüleme yöntemi olarak BT'nin yerini almış durumdadır. SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) PET olanağı bulunmayan yerlerde fonksiyonel görüntüleme amacıyla başvurulabilecek yegane yöntemdir. Geniş klinik kullanım olanaklarıyla epileptik hastaların incelenmesinde BT, MRG, EEG ile birlikte klinik bilgilere katkısı olabileceği düşünülmektedir. Epileptojenik odağın lokalizasyonu açısından kullanılan hiç bir yöntem tek başına tam güvenilir değildir ve bu çeşitli yöntemlerin kombinasyonunu gerektirmektedir. SPECT bu multidisipliner yelpaze içinde epileptik odak belirlenmesinde, invazif tanı yöntemlerine geçmeden önce katkı sağlayabilecek tamamlayıcı bir yöntemdir. Özellikle iktal SPECT ile saptanan hiperperfüzyon ile odak lokalizasyonu açısından çok yararlı bilgiler elde edilir. Epilepside tanı öncelikle klinik olarak konur ve dolayısıyla geçirilen atakların çok ayrıntılı olarak hasta ve görenler tarafından tarif edilmesine dayanır. Eğer olay şüpheli kalırsa yanlış bir etiket yapıştırmaktansa sadece gerekli araştırmaları yapıp izlemek daha doğru bir yaklaşımdır. Yanlış konan epilepsi tanısı hastayı ciddi biçimde çok boyutlu (ömür boyu epilepsi hastası sayılmak, doğru tedavinin gecikmesi, uzun süre antiepileptik ilaçların maddi yükü ve yan etki olasılıkları vb.) sıkıntılarla karşı karşıya bırakmak demektir. Bu nedenle epilepsi tanısı koyarken ayırıcı tanıya çok önem vermek gerekmektedir Epilepside Ayırıcı Tanı A) Çocukluk Çağı Senkop Siyanotik nefes tutma atakları Gece korkuları (Pavor nocturnus) Metabolik nedenlere bağlı şuur kaybı Migren (konfüzyonel durum, baziler migren) Kardiyak ritim bozuklukları (özellikle supraventriküler taşikardi) Tikler Titreme atakları (yenidoğan döneminde) Psikiyatrik kökenli nöbetler ve Münchausen sendromu (ebeveynler sorumlu alabilir) Hipnagojik miyokloniler Benign paroksizmal koreatetoz Yalancı nöbetler Gastroözofageal reflü Çocukluğun benign miyoklonisi B) Erişkin dönem Senkop -refleks: postüral, valsalvaya bağlı, miksiyona bağlı vb -kardiyak: disritmi (kalp bloğu, taşikardi vb); valvüler (en sık aort stenozu); kardiyomiyopati; şantlı hastalıklar vb

90 -perfüzyon yetmezliği: hipovolemi, otonom yetmezlik Psikojenik ataklar -yalancı nöbet -panik atak -hiperventilasyon Geçici iskemik atak Migren Narkolepsi/katapleksi REM uyku davranış bozukluğu Huzursuz bacak sendromu Geçici global amnezi Akut konfüzyonel durumlar Hipoglisemi başta olmak üzere metabolik nedenler Tablo 9. Epilepsinin Ayırıcı Tanısında Önemli Noktalar Senkop Epilepsi Yalancı nöbet Postür Ayakta Her postür Her postür Terleme Sık Seyrek Değişken Renk Beyaz Morarma Değişken Başlangıç Yavaş (presenkop belirtileri) Ani/aura Değişken Yaralanma Sık Sıkça Çok seyrek Konvülzüyon Seyrek Tipik Atipik kasılmalar İdrar inkontinansı Seyrek Sık Çok seyrek Bilinçsiz süre Saniyeler Dakikalar Genelde yok veya uzun Düzelme Hızlı Yavaşça Değişken Postiktal konfüzyon Çok seyrek Sık Yok/seyrek Sıklık Seyrek Değişken Genelde sık Arttıran faktörler Açlık, heyecan, sıkıntı Uykusuzluk, stres, tipik refleks uyaranlar Stresli olay, kalabalık Pelvik hareket Yok Seyrek Sık Asenkron hareket Yok Seyrek Sık Yuvarlanma Yok Seyrek Sık Stereotipik atak Seyrek Sık ve tipik Seyrek Göz açmaya direnç Yok Seyrek Sık İndüklenebilme Yok Yok Sık EEG iktal bulgu Yok Hemen her zaman var Yok İnteriktal bulgu Spesifik olmayan Sık Yok/seyrek EPİLEPSİ TEDAVİSİ Epilepsi tedavisinde ilk basamak, tanının doğru konması ve ilaçla tedaviye gerek olup olmadığının belirlenmesidir. Tedaviye gerek görüldüğünde nöbet şekli, sendrom özellikleri, kısmen de etyolojisine göre hangi ilacın verilmesi gerektiği belirlenir. Tanı doğru da olsa verilen ilacın uygun olmaması, takiplerde olgunun yanlış olarak dirençli epilepsisi olduğunu düşündürebilir. Epilepside genel olarak verilen uygun ilk antiepileptik ilaçla (AEİ) nöbet kontrolü % civarındadır. Tedavi alanlarda 2 yıl nöbetsiz kalma oranı % 74.7 olarak bildirilmiştir. İlaç tedavisine cevapsız olduğu söylenerek epilepsi cerrahisi uygulanan merkezlere gönderilen olguların arasında dahi %15 kadarının video-monitorizasyon incelemeleri sonunda yalancı nöbet tanısı aldığını anımsamak ayırıcı tanı ve doğru tanının önemini vurgulamak açısından anlamlıdır. AEİ tedavisi en az 4-5 yıl süren, erken veya geç dönemde çıkabilecek,olası hafif veya ağır yan etkilerin görülebileceği bir tedavidir. Hastanın bireysel özellikleri iyi belirlenmelidir. Hastanın tedaviye göstereceği bireysel farklılıklar, tedaviye uyumu, uzun süreli takip gerekliliği konunun önemini göstermektedir. Ayrıca komorbid hastalıkları ve bu hastalıkları için kullanması gereken ilaçların da rolü unutulmamalıdır. İyi bir antiepileptik tedaviden beklenen özellikler yan etkisinin olmaması, iyi bir biyoyararlanımının olması, basit lineer kinetiğe sahip olması, ilaç etkileşimlerinin olmaması, proteinlere az veya hiç bağlanmaması, ilacı metabolize eden sistemleri etkilememesi, günde 1 veya en fazla 2 kerede kullanılabilmesi ve maliyetinin düşük olmasıdır. Teratojen olmaması ve farklı formüllerde alınabilmesi de önemlidir (şurup, kapsül, tablet vb). Karaciğerde metabolize olan ve enzim indükleyicisi olan AEİ lar, birbirleriyle ve diğer ilaçlarla etkileşmektedir. Bu özellikler eski kuşak ilaçlarda daha belirgindir. Genel olarak yeni kuşak ilaçlar bu amaçla geliştirilmiştir ve daha az etkileşim gösteririler. Gabapentin, pregabalin ve levetirasetam hemen hemen hiç etkileşime girmeyen ilaçlar olarak öne çıkmaktadır ten sonra lamotrijin, okskarbazepin, levetirasetam, vigabatrin, klobazam,

91 topiramat, felbamat, gabapentin, tiagabin, zonisamid, pregabalin, lakozamid gibi pek çok ilaç dünyada ve ülkemizde kullanıma sunulmuştur. Yeni kuşaktan başlıca beklenti yüksek etkinlik, yani daha az yan etki ve daha çok etkili olmaları iken, yeni AEİ larla da birçok sorunun varolduğu ve devam ettiği görülmektedir. Yakın geçmişe kadar kısıtlı sayıda ilaçlarla zorlu bir tedavinin üstesinden gelinmeye çalışılmaktaydı. Son yıllarda bu yeni moleküller tedavi seçeneklerini arttırmakta, özellikle tedaviye dirençli epilepsi olgularında başlıca başvuru ilaçları olmaktadır. Ayrıca, yan etkilerin varlığında yerine konabilecek diğer tedavi olasılıklarının olması hekimi pratikte rahatlatıcı bir unsurdur. Bu gelişmelere rağmen yeni AEİ lar epilepsinin zorlu tedavisinde, arzu edildiği kadar etkin olmaktan henüz uzaktır. Eski kuşak AEİ ların eskileri kadar iyi tanınmamaları ve beklenmedik yan etkilere rastlanma olasılığı bir diğer sorunudur. Ayrıca ülkemiz koşullarında etkin ve ucuz tedavilerin yerini almadan önce, titizlikle değerlendirilmeleri gerekmektedir. Epilepside hedef farmakolojik tedavi 3 basamakta düşünülebilir: Nöbetleri baskılamak, ANTİEPİLEPTİK tedavi (şu an için kullanılan ilaçlar) Epilepsiyi tedavi etmek, ANTİEPİLEPTOJENİK tedavi Hücre ölümünü engellemek, NÖROPROTEKTİF tedavi Antiepileptojenik bir ilaç epilepsili hastalarda kalıcı remisyon sağlamalı, epilepsinin progresyonunu ve farmakorezistans (ilaca direnç) gelişimini durdurmalı, risk grubundaki hastalarda epilepsinin başlamasını önlemelidir (profilaktik etki). Antiepileptik ilaçların epileptogenezi yani epilepsiyi oluşturan temel mekanizmaları engelleyemediği, sadece kullanıldıkları süre için nöbetleri azaltabildiği veya ortadan kaldırabildiğini bilmek tedaviyi belirlemek açısından önemlidir. İlaca direnç mekanizmasının, nöbetlerin nörobiyolojik sonuçlarının ne olduğu halen belirsizliğini korumaktadır. Ancak nöbetlerin önlenmesiyle nöronal ölümün önlenme sürecine katkı da potansiyel antiepileptojenik etki olarak kabul edilebilir. Benzer olarak nöroprotektif etkiler de tartışmalıdır. Nöroproteksiyonun amacı nöronal fonksiyon bozukluğu/ölümü sınırlayarak beyinde mümkün olan en yüksek hücre interaksiyonunu sağlamak ve nöral fonksiyonun bozulmasını önlemektir. Ancak epileptogenez mekanizmasının halen bilinmemesi, başlangıç hasarı ve sürecin zamanlamasının yapılamaması nöroprotektif stratejileri de yetersiz kılmaktadır. Klinikte genelde kronik epilepsi oluştuktan sonra hastalarla karşı karşıya kalınmaktadır. İnsanda yapılan nöroproteksiyon çalışmaları yetersiz ve dolaylı bilgi sağlamaktadır.bu alanda kullanılan başarılı bir koruyucu terapi yöntemi de NEUROFEEDBACK dir.(bkn FÖY DH12) KAYNAKÇA: Betül BAYKAN, Nerses BEBEK, Candan GÜRSES, Ayşen GÖKYİĞİT BEYİN NASIL ÇALIŞIR,NEUROFEEDBACK NEDİR,DİKKAT EKSİKLİĞİ-HİPERAKTİVİTE DE NEUROFEEDBACK NASIL ETKİ EDER? BEYİN NASIL ÇALIŞIR,NEUROFEEDBACK NEDİR,DİKKAT EKSİKLİĞİ- HİPERAKTİVİTE DE NEUROFEEDBACK NASIL ETKİ EDER? Beynimiz 1 Kg dan biraz daha ağır(einstein gibi bir dehaysanız belki 1-2 Gr fazlanız olabilir),küflenmiş lor peyniri gibi kötü kokulu(gençseniz koku biraz daha dayanılır haldedir,ruhunuz öldüyse dayanılmazdır),pelte kıvam ve tadında( Kuzuların Sessizliği filmindeki gibi tatmanızı tavsiye etmeyiz) bir maddeden oluşur dediğimiz zaman yüzünüzü buruşturmayınız lütfen;zira yapacak bir şey yok,işte tüm malzeme bu;ancak beyniniz olmasaydı siz siz olamazdınız,yüzünüzü bile buruşturamazdınız;akıllı olun! Beyniniz Tokat cevizine benzer,kafatasınız da ceviz kabuğu gibi onu korur.ceviz gibi de 2 bölümden oluşur. Cevizin bölümleri birbirinden farksızdır ama beyniniz biraz farklıdır; beynin sol yanı vücudun sağ,sağ yanı ise sol yanının kontrolünü sağlar. Yani sağı solu belli olmaz.sol kısım genel olarak konuşma,matematik,belirli düzende yapılan işler(ayakkabınızı bağlamak gibi),sağ yan ise resim,görsel hafızadan sorumludur.ikisi arasındaki cevizin arasındaki zara benzeyen nasırsı madde(corpus callosum) ise iki yarı küre arasındaki ilişkiyi sağlar.yani oda arkadaşınızın masanızın yanına fırlattığı korkunç görünüm ve kokulu çorabı sol yarı küre algılar,sağ yarı küre ile gözünüzde canlandırırsınız,koku mesajı yerine ulaştığı zaman burnunuzu direği sızlar;ama köprü bir süre sonra mesaj yollamayı kesince kokuya alışırsınız.(size tavsiyemiz beyninizi değil oda arkadaşınızı değiştirin) Şimdi biraz daha derinlemesine bakalım:varsayımsal cevizimizi sağ/sol diye değil de yukardan aşağı doğru dilimlersek ne görürüz;en üstte beyin kabuğu(cortex) vardır.beynin doğal olarak gelişimini en son tamamlamış bölgesi,vücudun KONTROL MERKEZİ işte burasıdır.bu bölgeyi ise gözlerimizin az üzerinden başlayarak ensemizin dibine dek uzanan yine varsayımsal bir çizgi ile bölümlersek şu bölgeleri görürüz; Frontal Bölge; Gözün üstünden başlayarak tepede genelde erkeklerde saçın dökülmeye başladığı kısma dek uzanır.bunun alnımıza denk düşen kısmına biz BEYİN ÖN BÖLGESİ deriz.tepedeki kısım ise vücudun istemli hareketlerini kontrol eden Motor Cortex dir.

92 Paryetal Bölge;Tepe noktasında başlar ve yine erkeklerde ensenin katmerlendiği kısımda biter.bunun ucunda ise duyuların işlendiği Sensoriel Cotex bulunur. Temporal Bölge;Şakaklarımız arasında görünmez bir kulaklık hayal edin Oxipital Bölge:Paryetal bölgenin dibi,beynin dibi,yakışıklı,güzel bir abimizdir.genelde görme işine bakar. Tüm bu bölgelerin toplamı BİLİNÇ dediğimiz şeyi oluşturur. Ceviz sert olduğu için örneğimizi portakala dönüştürüp devam edersek cortexi yani kabuğu soyarsak ulaşacağımız kısma Orta Beyin deriz.bu ise 6 bölümden oluşur: Talamus;Vücuttan gelen bilgilerin beyne dağıldığı trafo merkezi gibidir.milivolt düzeydeki elektrik akımı burada doğar. Hipotalamus;Beynin bölümlerinden topladığı emirleri uygulayarak vücudun normal ve uyumlu çalışmasını sağlayan komutana benzer. Hipofiz;Hipotalamusun emireri gibidir. Amigdala;Duygusal tepkilerin bellek deposudur...sen evlendiğimizde sene 1917 ayağıma basıp nasırımı sızlattıydın.. dedirten kısımdır. Hipokampus;Uzun süreli bellek bilgisi deposudur...ben o gün aslında dejavu yaşıyordum senin değil Mısır Kraliçesi Kleopatra nın ayağına basıyordum.. dedirterek mahfımıza sebep olan kısımdır. Bazal Ganglion;Vücut hareketleri,uyanıklık,öğrenme gibi konularda yardımcı görevlidir. Bu altı sistemin toplamına LİMBİK SİSTEM denir.limbik sistem BİLİNÇALTI denen şeyi şekillendirir. Portakalın merkezi ise beyin sapıdır.burası en ilkel beyin bölümüdür.nefes alma,kalp atışı gibi metabolik istem dışı özellikleri düzenler. Sınav sırasında bir gün önce derse çalışmamışsak genellikle cortex devreden çıkar beyin sapı devreye girer,nefesimiz kesilir,kalbimiz deli gibi atmaya başlar ve cevapları limbik sistemden sallamaya başlarız..ya şundadır ya bunda! Beynin yapılarını az çok inceledik ama hala temele inemedik;biraz daha derinlemesine bakalım;beyin NÖRON denen sinir hücrelerinden oluşur. (Beynin 1 cm3 lük bir bölgesinde bir trilyon bağlantıya sahip, 1 milyar sinir hücresi bulunmaktadır. Bu 1 milyar sinir hücresi arasında saniyede 1 milyon x milyar kere uyarı iletimi olmaktadır. Sadece bu kadar bilgiden bile anlaşılacağı gibi, insan beyni hiç bir bilgisayarla karşılaştırılamayacak kadar karmaşık ve üstün bir sisteme sahiptir.)bunlar ise akson,dendrit ve aralarındaki sinaps denen baglantı noktalarından.beynin çalışması hücrelerin kendi içindeki elektriksel ve kendi aralarındaki kimyasal iletimle olur.hücrelerin iç kısmı negatif,dışı pozitif,hücre zarı ise tarafsızdır.bilgi akson üzerinden elektrik sinyali halinde ilerler,hücreler arası boşlukta kimyasal sinyallere dönüşerek haber kaynağı halini alır.bu dönüşümü ise NÖROTRANSMİTTER denen maddeler sağlar.iki hücre arasındaki bu maddeler yolu ile bir yüklenme olunca nötr hücre zarında bir değişim olur;hücre pasif halden aktif hale geçer; yani bir aksiyon potansiyeli olur.terimler gözünüzü korkutmasın;adı üstünde EKŞİN! Aksiyon potansiyeli olmaksızın sinir sistemi harekete geçemez.uyarım gücü olarak bu ekşin şiddeti değişmez ama kimyasal yolda belirli bir birikim ve eşik değeri aşılınca(amino asit depolarizasyonu EPSP)bilgi aktarımı gerçekleşir.stadlardaki Meksika dalgası gibi ya da kulaktan kulağa oyunu gibi yani Orta beyindeki Talamusun yaydığı mikrovolt düzeyindeki elektrik akımı böylece bilgilerin dağıtımını sağlar.eeg işte bu saniyedeki ortaya çıkan dalgaların sıklıklarını saptayan bir yöntemdir. Bu dalgaların her birinin sıklıkları ve etki mekanizmaları birbirinden farklıdır; GAMMA 3 Hz den büyük, BETA (13-3 Hz), ALPHA (8-12 Hz), THETA (4-8 Hz) VE DELTA (4 Hz DEN küçük) Bu dalgaların tamamı vücudumuzda farklı fonksiyonel işlevlere yol açar Örneğin : Beynimiz etkin zeka için 13 Hz (yüksek alpha ve düşük beta )kullanır. Sıklıkla, öğrenme güçlüğü ve dikkat problemleri gösteren bireylerde beynin belli bölgelerinde, birbirini izleyen işleri ve matematik hesaplarını yapmaktaki beceriyi etkileyen 13 Hz aktivitede eksiklik görülür Delta (.1 3 Hz) En düşük frekanslar deltadır. 4 Hz den düşüktür ve derin uykuda görülür ve bazı anormal süreçlerde aynı zamanda empati hali hissedildiğinde delta dalgaları bilinçaltı düşünceyi yansıtır. 1 yaşa kadar olan bebeklerde dominant ritimdir ve uykunun 3. ve 4. evresinde bulunur.amplitude i en yüksek ve en yavaş dalgadır. Fiziksel dünyadaki farkındalığımızı azaltmak için delta dalgalarını arttırırız. Aynı zamanda bilinçaltı düşüncelerimize delta dalgaları vasıtasıyla ulaşırız. Performans arttırmak isteyenler delta dalgalarını azaltır ve yüksek odaklanma ve peak performans (yüksek performans)elde edilir. Ancak, Dikkat Eksikliği teşhisi konmuş bireyler odaklanmaya çalıştıklarında delta dalgalarını düşüreceklerine arttırırlar. Uygun olmayan delta dalgaları odaklanmayı ve dikkati ciddi bir şekilde

93 kısıtlar.. Delta (.1-3 Hz) : Dağılım : Genellikle geniş ya da bilateral yayılmış olabilir, yaygın. Subjektif duygu durumları : derin, rüyasız uyku, non-rem uyku, trans hali, bilinçsiz. İlişkili iş ve davranışlar : uyuşukluk, hareketsizlik, dikkatsiz Fizyolojik ilişki : hareketsiz, hemen harekete geçememe. Arttırılırsa uykuya, trans haline, derin gevşeme durumuna neden olur. Theta (4-8 Hz) Theta Hz arasında faaliyet gösterir ve yavaş aktivite olarak sınıflanır. Yaratıcılık, sezgi, hayal kurma, fantezi kurma ve hatıralar, duygular, heyecan uyandıran olaylar için bir çeşit mahzen gibidir. Theta dalgaları içe dönük odaklanma, meditasyon, dua ve ruhani farkındalık sırasında kuvvetlidir. Uyanık olma ve uyku arasındaki durumu yansıtır. Bilinçaltıyla ilgilidir. Uyanık haldeki yetişkinler için anormal ama uyku sırasında olması normaldir. Theta hippocampal ve limbik sistem bölgesindeki aktiviteyi yansıtır. Theta endişe, kuruntu, huzursuzluk ve çekingenlik sırasında gözlemlenir. Theta dalgası normal fonksiyon ediyor göründüğü zaman, öğrenme ve hafıza gibi kompleks davranışları ilerletir. Olağandışı duygusal durumlarda, stres veya hastalık gibi, üç büyük vericide (transmitter) dengesizlik olabilir ve bu da normal dışı davranışlara neden olur. Dağılım : genellikle bölgesel, birçok lobu içerebilir, yanal ya da yayılmış olabilir. Alpha (8-12 Hz) Alpha dalgaları 7.5 ve 13 Hz arasındadır. Alpha dalgalarının can alıcı noktası 1 Hz civarındadır. Sağlıklı alpha üretimi, zihinsel beceriyi arttırır, zihinsel ahenge yardımcı olur, rahatlama duygusunu arttırır. Gevşemiş, rahatlamış normal insanlarda görülen başlıca ritimdir. Hayatımızın büyük bir kısmında, özellikle 13 yaştan sonra mevcuttur. Occipital bölgede (kafanın arka tarafı) ve frontal kortekste yoğunluktadır. Alpha dışadönüklük (içe dönüklerde daha az), yaratıcılık ( yaratıcı kişilerde dinlerken ve yaratıcı bir problemin sonucuna ulaşırken alpha gözlemlenir) ve zihinsel aktivite sağlar. Beta (12 Hz üstünde) Beta aktivitesi hızlı bir aktivitedir. 14 ve üstü frekanstadır. Eş zamanlı olmayan aktif beyin dokusunu yansıtır. Simetrik dağılımda genellikle her iki tarafta görülür, önde daha fazladır. (frontal) Kortikal hasarda kaybolabilir ya da azalabilir. Gözlerimiz açıkken, dinlerken, düşünürken, analitik bir problem çözerken, karar verme veya yargıya varma durumunda, etrafımızda olan biten bilgiyi işleme sırasında aktiftir. Düşük beta (12-15 Hz), SMR Dağılım : yan tarafta ve lobda lokalizedir ( frontal, occipital vb)subjektif duygu durumları : odaklanmış ama rahat, entegre düşük smr Dikkat Eksikliği Hastalığına yol açabilir, odaklanmış dikkatte eksiklik. Eğitimin Etkileri : SMR yi arttırmak rahat odaklanma sağlar, dikkat gerektiren yetenekler düzeltilebilir. İşte bu temel dalga tipleri beynin özellikle cortex bölümünde ve buradaki bölgelerde farklı duyarlılıklara yol açar. Frontal bölge duyarlılıkları; bu bölge dikkat,sabır,moral motivasyon,zaman yönetimi,yargılama,planlama,dürtü kontrolü,düzenli olma,empati,hatalardan ders çıkarma,self kontrol,kısa süreli hafıza kontrolü,limbik sistemin baskılanarak duygusal değil mantıksal kararlar verilmesinin sağlanması,vücudun düzenli çalışmasını hormonal ve sinirsel yollarla sağlayan HPA(Hipotalamus,Pitutier-hipofiz,Adrenal) yolunun kontrolü gibi temel özellikleri kontrol eder.genetik

94 rahatsızlıklar,annenin kortizol yüksekliği,alkol-uyuşturucu alışkanlığı,zor doğum,1 yaşına dek anne sütü alamama,ensefalit,menenjit gibi hastalıklar,ateşli havale,besin zehirlenmeleri,kötü yaşam tarzı,stres ve kafa darbeleri bu bölgede duyarlılıklara yol açar. Temporal bölge duyarlılıkları; Bellek,duygusal denge ve sosyalleşme,deneyimlerin ortak merkezidir.konuşma,görsel bellek bu bölgede yer alır.unutkanlık,nedensiz panik,okumada öğrenme zorluğu,kuşkulu düşünce,saygısızlık,duygusal dengesizlik,metafizige aşırı ilgi,nedensiz baş,mide ağrıları,görmede anormallikler,disleksi,dispraxi,diskakuli gibi bozukluklara yol açar. Paryetal bölge duyarlılıkları; bu bölge duyusal bilgileri işler,dokunma,ağrı,basınç,sıcaklık duyularını şekillendirir,uzaysal konumu,el ve ayakların pozisyonunu,hareket yönlendirilmesini,sağ-sol ayrımını,3 boyutlu kavramayı sağlar.bozulması halinde pozisyon kaybı,yazma,okuma,sağ-sol ayrımı zorlukları,sayı sayma,problem çözme sıkıntıları baş gösterir. Oksipital bölge duyarlılıkları;renk tanıma,disgrafi gibi rahatsızlıklar baş gösterir. Eğer beynimizin kontrol bölgesi olan cortex işini doğru yapıyorsa vücudumuz HOMEOSTAZ=DENGE halindedir. Sorun varsa ALLOSTAZ halindeyizdir.sorun sürüyorsa OVERLOAD aşırı yüklenme durumu sözkonusudur,önlem alınmazsa sistem çöker,hapı yuttuğunuzun resmidir bile diyemeyiz,zira,artık hapı yutsanız da fayda etmez.alostaz halini yolu hastaneye düşmüş herkes az çok bilir; kan basıncı-tansiyon artmışsa,kalp hızı artmışsa,solunum hızı,kan şekeri,ldl kolesterol,kortizol,adrenalin,noradrenalin artmışsa,dhea sülfat azalmışsa,hdl kolesterol azalmışsa,barsak hareketleri azalmışsa. HASTASINIZ,beyniniz HPA yolunu kontrol edemiyor demektir. DEHB de özellikle frontal bölge üzerinde şekillenen bir allostaz halidir.ancak kimilerince özellikle de ilaç şirketlerince tanımlandığı üzere bir HASTALIK durumu değildir yaş aralığında yani beynin temel gelişim döneminde ortaya çıkar ama sağaltımı yoluna gidilmezse yakanızı ömür boyu bırakmaz.bazen de şekil değiştirir yani biraz ALIEN&PREDETOR filmi tadında bir durum sözkonusudur. Tıpkı kafa darbeleri,inme,epilepsi,fibromiyalji,kronik yorgunluk gibi sendromlarda olduğu gibi DEHB vakalarının çoğunda TETA ve YAVAŞ ALFA etkinliğinde belirgin artış vardır. Güncel ve geleneksel sagaltım metodları ağırlıklı olarak ilaç şirketlerinin manipülasyonu sonucu beynin kimyasal yani transmitter maddeler üzerinden çalışmasına etki etmek üzerine inşa edilmişlerdir.örneğin depresyon tedavisinde bir nörotransmitter olan SEROTONİN azalması nedeni ile hücrelerarası elektriksel iletim de azalıyor.serotoninin yeğane kaynağı beynin destek hücreleridir.;besinlerle serotonin alamayız.proteinli yiyecekler beyin kontrolünde serotonine dönüştürülür.depresyon tedavisinde(!)kullanılan ilaçlar serotoninin zayıf bölgelerde daha fazla kalmasını(salınımının gecikmesini)sağlayarak etkinliğini artırmayı amaçlar.iyi FİKİR! Yani amaç vücuttaki serotoninin miktarına dokunmadan,az olan serotoninin daha etkili olmasını sağlamak;balli BÖREK!Ama işte burada o pis kokulu beyin,beyinliğini ortaya koyuyor;normal ve doğal proteinxserotonin üretimini durdurarak az bir serotoninle normal olduğunu fark ediyor ve serotonin yapımını durduruyor.peki ilaç şirketi bu durumda ne öneriyor?dozu ARTIRMAK!Çünki işi yanlış bir noktadan ele almış durumdalar;hücre içi iletimi önceleyerek bunun ardından hücrelerarası iletimi düzenlemek gerekirken temeli çürük bırakarak 4-5.katı inşaya çalışmak ASIL SAGALTIM YÖNTEMİ ŞU OLMALIDIR; HÜCRE İÇİ ELEKTRİK AKIMININ DÜZENLENMESİ;NEUROFEEDBACK BEYİN HÜCRELERİNİN DAHA ÇOK NÖROTRANSMİTTER ÜRETMESİNİ SAĞLAYACAK DOĞAL BESLENME YAŞAM TARZI-DESTEK BİTKİSEL TAKVİYELER Peki de neurofeedback nasıl işlemektedir; İnsanlar makinalarla iletişim kurmak için çeşitli araçlardan faydalanır: Klavyeler, fareler, "joystick"ler, kameralar, mikrofonlar. vs. Tüm bu komut verme araçları kullanıcın beyninin kas sistemini kontrol etmesi sayesinde işlev kazanırlar.ancak bazı hallerde bu iletişim mümkün olmamaktadır. Örneğin motor nöron hastalıklarından biri olan amiyotrofik lateral sklerozis (ALS), beyin kökü travması, beyin ya da omurilik yaralanması, serebral palsi, kas distrofileri ve çoklu skleroz gibi nöron hastalıkları insanların istemli hareketlerini engellemektedir.sadece ALS den ABD de 3. dünyada 2..'a yakın hasta etkilen- mektedir. Her yıl ise 5. civarı hasta kayda alınmaktadır.(stephan HAWKING,KOÇ HOLDING YÖN.KR.BŞK.VEKİLİ SUNA KIRAÇ,FENERBEHÇELİ FUTBOLCU SEDAT BALKANLI ÜNLÜ HASTALARDANDIR) ALS hastalığı sadece motor nöronları etkiler; hastanın bilişsel işlevlerine bir zarar vermez. Hafıza, zekâ ve kişilik korunur. Hastalar görebilir, duyabilir, koklayabilir ve dokunsal uyaranları yorumlayabilirler. Eğer hastanın beynindeki sinirsel etkinliği doğrudan yorumlayabilecek bir teknoloji

95 geliştirilebilirse hastanın çevresindeki araçlarla ve insanlarla iletişim kurması mümkün olabilir. Yani burada asıl amaç doğrudan düşünceleri kullanarak başka bir ara katmana (kas sistemi gibi) gerek kalmaksızın bilgisayarları kontrol edebilmektir.beyin BİLGİSAYAR ARAYÜZÜ (BBA)denen bu kontrol mekanizması temelde makine X insan etkileşiminde güçlendirici bir teknoloji olarak düşünülebilir. Normalde insanlar uyanıkken ve belli bir şey yapmıyorken de beyinleri α EEG sinyalleri yayar. Bu dalgalar 8-12 Hz frekans aralığındadır. μ ritmleri aynı aralıkta olup α dalgalarındaki ufak tefek değişiklikler şeklinde kendilerini gösterirler. Buradaki önemli nokta şudur: μ ritmleri, kişi hafifçe somatosensöryel veya motor korteksini hareketlendirecek şekilde bir şeye konsantre olduğunda ortaya çıkan "α dalgalarıdır". β ritmleri ise Hz aralığındadır ve bunlar da istemli hareket ve etkin odaklanma ile bağlantılıdır. Yapılan çalışmalarda insanların 8-12 Hz aralığındaki μ ritmlerini ve Hz aralığındaki β ritmlerini kontrol edebildikleri ve böylece ekrandaki bir imleci istedikleri gibi hareket ettirebildikleri görülmüştür.gerçek ve hayal edilen hareketleri kıyaslayarak ve temel bileşen çözümlemesi (PCA - Principle Component Analysis) kullanarak bu ritmler çözümlenmiş ve hem gerçek hareketlerin hem de hayal edilen hareketlerin μ ve β ritm desenkronizasyonları ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir. BBA'yı mümkün kılan, beynin ürettiği sinyalleri kaydedip bunları örüntü çözümleme ve sınıflandırmasına tabi tutabilme yeteneğimizdir. ALS araştırmacılarını yönlendiren düşüncelerden biri doğrudan düşünceleri kullanarak başka bir ara katmana (kas sistemi gibi) gerek kalmaksızın bilgisayarları kontrol edebilmekse bunu izleyen yeni bir düşünce de yine bu ara katmanları ortadan kaldırarak beyne bilgisayarlar üzerinden güçlendirilerek verilen FEEDBACK uyarı yolu ile beynin SİNİR AGI MODELLERİNİN GÜNCELLENMESİ yani beynin çalışmasının regüle edilmesidir. Buna NEURO-BİO FEEDBACK denir. İnsan ve diğer canlılar çevreye uyum için biyolojik olarak bazı temel mekanizmalara sahiptir. Otomatik olarak nefes alıp verir. Kan şekeri düştüğünde otomatik olarak kana şeker salgılanır. Bu otomatik uyum sürecine yukarda da dediğimiz gibi homeostatik mekanizma adı verilir. Bu mekanizmanın işlevi insanda fizyolojik dengeyi sürdürmektedir. Ayrıca insanın doğuştan getirdiği refleksler yaşamı sürdürmeyi yani kalımı sağlamaktadır. Ancak hemostatik mekanizma ve refleksler tüm gereksinimleri karşılamada ve her koşulda çevreye uyum sağlamada yetersiz kalmaktadır. Öğrenme insan yeteneklerinde büyüme sürecinin bir sonucu olmayan sürekli bir değişmedir. Öğrenme, bir ürün (öğrenilen şey) ortaya koyan süreçtir. İnsanlar hayatlarının başlangıcından itibaren sürekli olarak bir şeyler öğrenir. Bilişsel bilgi dünyası zamanla daha karmaşık hale gelir ve daha dinamik bir görünüm kazanır. Organizma yaşamını devam ettirebilmek için çevreye uyum sağlamada etkin olmak ve değişken çevrelerde gereksinimlerini gidermek durumundadır. Çevresindeki hangi öğelerin kalımı için olumlu, hangilerinin yaşamını engelleyici, hangi öğelerin de nötr olduğunu öğrenmek zorundadır. Bu bilişsel öğrenmelerde fizyolojik dengenin korunmasına yardımcı olarak bütüncül bir gelişim için gerekli ortamı sağlar. Bu şekilde öğrenmenin hem fizyolojik hem de sosyal yönlerinin birlikte bütüncül olarak kullanılmasının, öğrenmenin insanın hayatta kalmasında oynadığı gerekli rolü ortaya koyması bakımından önemlidir. Benzer bir durum insanın bilişsel gelişimi içinde geçerlidir. Bilgiyi İşleme Teorisi ne göre bireyin belleğinde bir bilginin depolanabilmesi için dikkat, algı ve kodlama gibi bir takım süreçlerden geçmesi gerekmektedir. Bu kurama göre insanda üç tür bellek bulunmaktadır. Bunlar (1) Duyusal Kayıt, (2) Kısa Süreli Bellek ve (3) Uzun Süreli Bellektir. Bir bilgisayarın işlem süreci incelendiğinde de RAM (Random Access Memory / Rasgele Erişilebilir Bellek), CPU (Central Processing Unit / Merkezi İşlem Birimi), ve Harddisk (Sabit Disk) gibi donanımların insan bilişsel sitemine benzer bir yapıda organize edildikleri görülmektedir. Biyologlar zekayı çevreye uyum kabiliyeti olarak görürken, eğitimciler öğrenme, psikologlar ilişkileri anlama, bilgisayarcılar bilgiyi işleme kabiliyeti şeklinde değerlendirmişlerdir. Zekayla ilgili bu farklı tanımlar nedeni ile zeka tıpkı ruh, bilinçaltı, akıl, düşünme gibi soyut ve açık uçlu bir kavram olduğundan evrensel bir tanıma sığdırılamamaktadır. Zeka araştırmalarının ana amacı insan bilgi işleme prensiplerinin anlaşılması ve biyolojik sinir

96 sistemlerinin çalışma mekanizmalarının çözülmesidir. Bu mekanizmaların gerek araştırılması gerekse geliştirilmesinde bilgisayarlar önemli bir yer tutmaktadır. Beyin iki şekilde düşünür ; 1. Hızlı,otomatik, bilinç dışı 2.Yavaş,analitik,irdeleyici,sağduyulu... Beynin bu iki kompartımanı arasındaki olmazsa olmaz ilintiyi ise tahmin nöronları üstlenmiştir. Wolfram Schultz un Dopamin Deneyleri sonucu bulduğu Tahmin Nöronları ödüle göre beyindeki dopamin miktarında artışa yol açmaktadır. Dopamin nöronları devamlı deneyime dayalı örüntüler üretirler.beyin, tahminleri gerçeklikle karşılaştırır;beklenti ve tahmin karşılanırsa dopamin miktarı artar ve sonuçta insan mutlu olur.hatalı tahminlerde ise Anterior Singulat dan beyine güçlü bir uyarı yayılır. Anterior Singulat hem bilinci uyarır, tetikte tutar hem de bedensel işlevlerin hayati yönlerini düzenleyen Hipototalamus a uyarı gönderir. Anterior Singulat da ki dopamin nöronları yeni gelişen olaylara ait verileri kullanarak eski tahminleri ve beklentileri düzenler,hayat derslerini içselleştirir ve BEYNİN SİNİR AĞI MODELLERİNİ günceller. Bu bölge bir nedenle işlevini yerine getiremez hale gelirse birey öğrenmede olumsuz pekiştirmeyi kullanamaz hatalarından ders almakta zorluk çektiği için aynı hataları sürekli tekrarlar. BİO-NEUROFEEDBACK yeni tahmin nöronları üretimi yolu ile eski ve yeni beyin kompartımanları arasındaki organizasyonu güçlendirir. Neurofeedback sistemleri μ ve β ritmleri üzerinden işler de deneysel bir psikolog olan Neal Miller otonom sinir sistemi tepkilerinin (örneğin kalp atışı, tansiyon, gastrointestinal faaliyetler, bölgesel kan akışı) istemli olarak kontrol altında tutulabileceğini öne sürmüştür.miller ın çalışması diğer araştırmacılar tarafından genişletilmiştir. Bu dönemden sonra, 197 lerde UCLA dan bir araştırmacı Dr. Barry Sterman tarafından yapılan bir araştırma deney hayvanlarının beyin dalgalarını kontrol etmek üzere eğitilebildiklerini ortaya koymuştu. Sterman sonraları araştırma tekniklerini epilepsi hastaları üzerinde uygulamış ve biofeedback tekniklerini kullanarak hastaların nöbetlerini yüzde 6 oranında azaltmıştı. Sterman dan roketlerde,uzay mekiklerinde kullanılan hydrazin denen yakıtın epilepsi nöbetlerini neden tetiklediğini araştırması NASA tarafından istendi, o da kediler üzerindeki denemelerinde SMR dalgaları artırılan kedilerde nöbetlerin kesildiğini saptadı...epilepsi hastalığı olan insanlara bu dalgalarını arttırmaları öğretildi ve bunlarda da nöbetlerin azaldığı görüldü.yapılan deneylerde şöyle bir gözlem daha elde edildi: Epilepsiyle birlikte aynı zamanda hiperaktivite ve huzursuzluk gösteren vakalarda da, SMR dalgası arttırıldığı takdirde bu semptomlar da azalmaktaydı. Bu konuda ilk bilimsel makale 1972 yılında basıldı.bu makale, 23 yaşında,7 senedir genel tonik-klonik epilepsi nöbeti bir bayana aitti. Ailede epilepsi vakası yoktu,eeg de ise hiperventilasyona bağlı olarak 5-7 hz yavaşlığında dalga aktivitesi saptadı.şimdiye kadar hiçbir ilaca cevap vermemesine rağmen, günde 2 mg Dilantin ve 2 mg Mebarol kullanıyordu. Hastanın gündüz nöbetlerinde,gözlerin sol lateral deviyasyonu ile birlikte alın kırışıyor,sağ kolunu sol dizine doğru indirip sol tarafa doğru bilincini kaybetmiş bir şekilde düşüyordu ve tonik klonik hareketler mevcuttu.bu hadiseler çoğunlukla sabahın çok erken saatlerinde oluyordu.yıllarca yapılan kayıtlar ayrıca bu hastanın her ay adet dönemine bağlı olmayan iki büyük nöbet geçirdiğini tespit etti. Üç ay boyunca haftada iki kere neurofeedback eğitimiyle,smr dalgasını arttırarak nöbetlerinin kesildiği görüldü.yavaş dalgasında azalma (5-7)ve SMR dalgasında (11-15) artma tespit edildi.bu hasta tedavisinin sonunda artık ilaç kullanmıyordu ve nöbetleri kesilmişti.daha sonra sürekli yapılan çalışmalar gösterdi ki ilaca bağlı olan epilepsi hastaları SMR arttırarak bu beyin eğitiminin çok büyük faydasını görmüşlerdir. Neurofeedback dünyada beyinde yaşanan birçok problemde modern tıp ve sagaltım metodları ile çelişmeden kullanılınabilinir.. Bunlar : Stres, Her yaştaki Dikkat ve Hafıza sorunları Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Genel Öğrenme Bozukluğu,Okul Başarısızlığı,Tik rahatsızlığı Çocuklarda Diş Gıcırdatması Epilepsi(Sar a) özellikle de Tıbbi tedavi ile kontrol edilemeyen epilepside Migren/ Stres Baş Ağrıları Kronik yorgunluk hastalığı, Depresyon/Manik Depresyon, Anksiyete (Sıkıntı Hastalığı),Panik Atak Obsesyon (Takıntı), BIOFİZ DR. HAKAN DURU KARABACAK

97

98 BİLAR GROUP BİLİMSEL ANALİTİK TIBBİ CİHAZLAR İZMİR NEUROTERAPİ MERKEZİ: TUNA MAHALLESİ 171 SOKAK KARAOĞLAN İŞ HANI NO:8 KAT:3 DAİRE: 36 KARŞIYAKA /İZMİR TEL/FAX: *7GÜN*24 SAAT ÜCRETSİZ DESTEK HATTI: E-MAİL: WEB: karabacakduruhakan@gmail.com

KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ

KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ Adı Soyadı :S.K Kronolojik Yaşı :26 Cinsiyeti :K Çekimin yapıldığı Tarih :26.12.2014-14.01.2015 Uygulanan çekim :KNM QEEG Rapor Tarihi :14.02.2015 ÇEKİMİN YAPILİŞ NEDENİ

Detaylı

KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ. Adı Soyadı

KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ. Adı Soyadı KNM QEEG RAPORU KİMLİK BİLGİLERİ Adı Soyadı :A.K.Ö Kronolojik Yaşı :7 Cinsiyeti :E Çekimin yapıldığı Tarih :15.11.2014-28.01.2015-02.02.2015 Uygulanan çekim :KNM QEEG Rapor Tarihi :14.02.2015 Report Patient

Detaylı

Beyin Korteksi. Prof. Dr. Y. Ziya Ziylan İstanbul Tıp Fakültesi Fizyoloji Ana Bilim Dalı

Beyin Korteksi. Prof. Dr. Y. Ziya Ziylan İstanbul Tıp Fakültesi Fizyoloji Ana Bilim Dalı Beyin Korteksi Prof. Dr. Y. Ziya Ziylan İstanbul Tıp Fakültesi Fizyoloji Ana Bilim Dalı Serebrum, Gri ve ak maddeden oluşan alanlar içerir. Longitudinal fissur ile sağ ve sol olmak üzereiki hemisfere

Detaylı

Yüz Tanımaya Dayalı Uygulamalar. (Özet)

Yüz Tanımaya Dayalı Uygulamalar. (Özet) 4 Yüz Tanımaya Dayalı Uygulamalar (Özet) Günümüzde, teknolojinin gelişmesi ile yüz tanımaya dayalı bir çok yöntem artık uygulama alanı bulabilmekte ve gittikçe de önem kazanmaktadır. Bir çok farklı uygulama

Detaylı

NEUROFFEDBACK, QEEG VE PSİKOLOJİK TEST ARAŞTIRMA GELİŞTİRME VE UYGULAMA MERKEZİ

NEUROFFEDBACK, QEEG VE PSİKOLOJİK TEST ARAŞTIRMA GELİŞTİRME VE UYGULAMA MERKEZİ ###LANG UAGE_E N###### PATINFO_BEG IN### [fna me:aykut ][l name: Ordukaya][bday:0 2.05. 1981 ][ge nder:m][recdate:29. 05.20 13][or derna me:midik ]###PATI NFO_E ND### MAXİMUM GÜVEN, MAXİMUM FAYDA NEUROFFEDBACK,

Detaylı

WEEK 11 CME323 NUMERIC ANALYSIS. Lect. Yasin ORTAKCI.

WEEK 11 CME323 NUMERIC ANALYSIS. Lect. Yasin ORTAKCI. WEEK 11 CME323 NUMERIC ANALYSIS Lect. Yasin ORTAKCI yasinortakci@karabuk.edu.tr 2 INTERPOLATION Introduction A census of the population of the United States is taken every 10 years. The following table

Detaylı

Do not open the exam until you are told that you may begin.

Do not open the exam until you are told that you may begin. ÖRNEKTİR ÖRNEKTİR ÖRNEKTİR ÖRNEKTİR ÖRNEKTİR OKAN ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ MATEMATİK BÖLÜMÜ 03.11.2011 MAT 461 Fonksiyonel Analiz I Ara Sınav N. Course ADI SOYADI ÖĞRENCİ NO İMZA Do not open

Detaylı

ENG ACADEMIC YEAR SPRING SEMESTER FRESHMAN PROGRAM EXEMPTION EXAM

ENG ACADEMIC YEAR SPRING SEMESTER FRESHMAN PROGRAM EXEMPTION EXAM ENG111 2016-2017 ACADEMIC YEAR SPRING SEMESTER FRESHMAN PROGRAM EXEMPTION EXAM Exam Type Date / Classes / Time Written Thursday, September 22 nd, 2016 Classes & Time to be announced on September 20th.

Detaylı

SBR331 Egzersiz Biyomekaniği

SBR331 Egzersiz Biyomekaniği SBR331 Egzersiz Biyomekaniği Açısal Kinematik 1 Angular Kinematics 1 Serdar Arıtan serdar.aritan@hacettepe.edu.tr Mekanik bilimi hareketli bütün cisimlerin hareketlerinin gözlemlenebildiği en asil ve kullanışlı

Detaylı

Unlike analytical solutions, numerical methods have an error range. In addition to this

Unlike analytical solutions, numerical methods have an error range. In addition to this ERROR Unlike analytical solutions, numerical methods have an error range. In addition to this input data may have errors. There are 5 basis source of error: The Source of Error 1. Measuring Errors Data

Detaylı

Olaya Ġlişkin Potansiyel Kayıt Yöntemleri Kognitif Paradigmalar

Olaya Ġlişkin Potansiyel Kayıt Yöntemleri Kognitif Paradigmalar Olaya Ġlişkin Potansiyel Kayıt Yöntemleri Kognitif Paradigmalar Prof. Dr. Sacit Karamürsel İstanbul Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı sacit@istanbul.edu.tr Elektroansefalogram (EEG), merkezi sinir

Detaylı

AB surecinde Turkiyede Ozel Guvenlik Hizmetleri Yapisi ve Uyum Sorunlari (Turkish Edition)

AB surecinde Turkiyede Ozel Guvenlik Hizmetleri Yapisi ve Uyum Sorunlari (Turkish Edition) AB surecinde Turkiyede Ozel Guvenlik Hizmetleri Yapisi ve Uyum Sorunlari (Turkish Edition) Hakan Cora Click here if your download doesn"t start automatically AB surecinde Turkiyede Ozel Guvenlik Hizmetleri

Detaylı

PROFESSIONAL DEVELOPMENT POLICY OPTIONS

PROFESSIONAL DEVELOPMENT POLICY OPTIONS PROFESSIONAL DEVELOPMENT POLICY OPTIONS INTRODUCTION AND POLICY EXPLORATION IN RELATION TO PROFESSIONAL DEVELOPMENT FOR VET TEACHERS AND TRAINERS IN TURKEY JULIAN STANLEY, ETF ISTANBUL, FEBRUARY 2016 INTRODUCE

Detaylı

Parça İle İlgili Kelimeler

Parça İle İlgili Kelimeler The Human Brain The Human Brain The human brain is a very powerful organ.it controls all parts of the body and allows you to think, feel, move your arms and legs and it helps you stay healthy.the brain

Detaylı

Tepki Örüntüleri Olarak Duygular Duyguların İletişimi Duyguların Hissedilmesi

Tepki Örüntüleri Olarak Duygular Duyguların İletişimi Duyguların Hissedilmesi Duygular Tepki Örüntüleri Olarak Duygular Duyguların İletişimi Duyguların Hissedilmesi Tepki Örüntüleri Olarak Duygular Duygusal bir tepki üç tip bileşen içerir: Davranışsal Otonomik Hormonal Tepki Örüntüleri

Detaylı

THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT

THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT The purpose of the study is to investigate the impact of autonomous learning on graduate students

Detaylı

Konforun Üç Bilinmeyenli Denklemi 2016

Konforun Üç Bilinmeyenli Denklemi 2016 Mimari olmadan akustik, akustik olmadan da mimarlık olmaz! Mimari ve akustik el ele gider ve ben genellikle iyi akustik görülmek için orada değildir, mimarinin bir parçası olmalı derim. x: akustik There

Detaylı

Do not open the exam until you are told that you may begin.

Do not open the exam until you are told that you may begin. OKAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK TEMEL BİLİMLERİ BÖLÜMÜ 2015.11.10 MAT461 Fonksiyonel Analiz I Arasınav N. Course Adi: Soyadi: Öğrenc i No: İmza: Ö R N E K T İ R S A M P L E

Detaylı

Grade 8 / SBS PRACTICE TEST Test Number 9 SBS PRACTICE TEST 9

Grade 8 / SBS PRACTICE TEST Test Number 9 SBS PRACTICE TEST 9 Grade 8 / SBS PRACTICE TEST Test Number 9 SBS PRACTICE TEST 9 1.-5. sorularda konuşma balonlarında boş bırakılan yerlere uygun düşen sözcük ya da ifadeyi bulunuz. 3. We can t go out today it s raining

Detaylı

A UNIFIED APPROACH IN GPS ACCURACY DETERMINATION STUDIES

A UNIFIED APPROACH IN GPS ACCURACY DETERMINATION STUDIES A UNIFIED APPROACH IN GPS ACCURACY DETERMINATION STUDIES by Didem Öztürk B.S., Geodesy and Photogrammetry Department Yildiz Technical University, 2005 Submitted to the Kandilli Observatory and Earthquake

Detaylı

Cases in the Turkish Language

Cases in the Turkish Language Fluentinturkish.com Cases in the Turkish Language Grammar Cases Postpositions, circumpositions and prepositions are the words or morphemes that express location to some kind of reference. They are all

Detaylı

EGE UNIVERSITY ELECTRICAL AND ELECTRONICS ENGINEERING COMMUNICATION SYSTEM LABORATORY

EGE UNIVERSITY ELECTRICAL AND ELECTRONICS ENGINEERING COMMUNICATION SYSTEM LABORATORY EGE UNIVERSITY ELECTRICAL AND ELECTRONICS ENGINEERING COMMUNICATION SYSTEM LABORATORY INTRODUCTION TO COMMUNICATION SYSTEM EXPERIMENT 4: AMPLITUDE MODULATION Objectives Definition and modulating of Amplitude

Detaylı

BBM Discrete Structures: Final Exam Date: , Time: 15:00-17:00

BBM Discrete Structures: Final Exam Date: , Time: 15:00-17:00 BBM 205 - Discrete Structures: Final Exam Date: 12.1.2017, Time: 15:00-17:00 Ad Soyad / Name: Ögrenci No /Student ID: Question: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Total Points: 6 16 8 8 10 9 6 8 14 5 10 100 Score:

Detaylı

Elektrofizyolojiye Giriş

Elektrofizyolojiye Giriş Elektrofizyolojiye Giriş Dr.İbrahim Öztura Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Nörofizyoloji Bilim Dalı & DEÜHastanesi Epilepsi ve Uyku Merkezi Hans Berger Elektroensefalografiyi

Detaylı

ALANYA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ BAĞIMSIZ YAŞAM İÇİN YENİ YAKLAŞIMLAR ADLI GRUNDTVIG PROJEMİZ İN DÖNEM SONU BİLGİLENDİRME TOPLANTISI

ALANYA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ BAĞIMSIZ YAŞAM İÇİN YENİ YAKLAŞIMLAR ADLI GRUNDTVIG PROJEMİZ İN DÖNEM SONU BİLGİLENDİRME TOPLANTISI ALANYA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ BAĞIMSIZ YAŞAM İÇİN YENİ YAKLAŞIMLAR ADLI GRUNDTVIG PROJEMİZ İN DÖNEM SONU BİLGİLENDİRME TOPLANTISI ALANYA PUBLIC EDUCATION CENTRE S FINAL INFORMATIVE MEETING OF THE GRUNDTVIG

Detaylı

İŞLETMELERDE KURUMSAL İMAJ VE OLUŞUMUNDAKİ ANA ETKENLER

İŞLETMELERDE KURUMSAL İMAJ VE OLUŞUMUNDAKİ ANA ETKENLER ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANA BİLİM DALI İŞLETMELERDE KURUMSAL İMAJ VE OLUŞUMUNDAKİ ANA ETKENLER BİR ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ: SHERATON ANKARA HOTEL & TOWERS

Detaylı

BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY

BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY Monthly Magnetic Bulletin May 2015 BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY http://www.koeri.boun.edu.tr/jeomanyetizma/ Magnetic Results from İznik

Detaylı

PCC 6505 PROFILE CUTTING LINE

PCC 6505 PROFILE CUTTING LINE PCC 6505 PROFILE CUTTING LINE 1.DESCRIPTION PCC 6505 is a servo controlled machine which is specifically designed for the serial cutting of any kind of PVC and aluminum s in the market. The machine is

Detaylı

Student (Trainee) Evaluation [To be filled by the Supervisor] Öğrencinin (Stajyerin) Değerlendirilmesi [Stajyer Amiri tarafından doldurulacaktır]

Student (Trainee) Evaluation [To be filled by the Supervisor] Öğrencinin (Stajyerin) Değerlendirilmesi [Stajyer Amiri tarafından doldurulacaktır] Student (Trainee) Evaluation [To be filled by the Supervisor] Öğrencinin (Stajyerin) Değerlendirilmesi [Stajyer Amiri tarafından doldurulacaktır] Student s Name & Surname (Öğrencinin Adı & Soyadı): PERSONALITY

Detaylı

Delta Pulse 3 Montaj ve Çalıstırma Kılavuzu. www.teknolojiekibi.com

Delta Pulse 3 Montaj ve Çalıstırma Kılavuzu. www.teknolojiekibi.com Delta Pulse 3 Montaj ve Çalıstırma Kılavuzu http:/// Bu kılavuz, montajı eksiksiz olarak yapılmış devrenin kontrolü ve çalıştırılması içindir. İçeriğinde montajı tamamlanmış devrede çalıştırma öncesinde

Detaylı

Argumentative Essay Nasıl Yazılır?

Argumentative Essay Nasıl Yazılır? Argumentative Essay Nasıl Yazılır? Hüseyin Demirtaş Dersimiz: o Argumentative Essay o Format o Thesis o Örnek yazı Military service Outline Many countries have a professional army yet there is compulsory

Detaylı

CORTEX CEREBRİDEKİ MERKEZLER. Prof.Dr.E.Savaş HATİPOĞLU

CORTEX CEREBRİDEKİ MERKEZLER. Prof.Dr.E.Savaş HATİPOĞLU CORTEX CEREBRİDEKİ MERKEZLER Prof.Dr.E.Savaş HATİPOĞLU Cortex cerebri Duyu bölgeleri ;duyuların alındığı bölgeler Motor bölgeler ; hareketlerin istek doğrultusunda başlatıldığı veya sonlandırıldığı bölgeler

Detaylı

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ STAJ DEFTERİ TRAINING DIARY Adı, Soyadı Name, Lastname : ÖĞRENCİ NİN STUDENT S No ID Bölümü Department : : Fotoğraf Photo Öğretim Yılı Academic Year : Academic Honesty

Detaylı

D-Link DSL 500G için ayarları

D-Link DSL 500G için ayarları Celotex 4016 YAZILIM 80-8080-8081 İLDVR HARDWARE YAZILIM 80-4500-4600 DVR2000 25 FPS YAZILIM 5050-5555-1999-80 EX-3004 YAZILIM 5555 DVR 8008--9808 YAZILIM 80-9000-9001-9002 TE-203 VE TE-20316 SVDVR YAZILIM

Detaylı

Table 1. Demographic and clinical characteristics of the patients

Table 1. Demographic and clinical characteristics of the patients 1 Table 1. Demographic and clinical characteristics of the patients Variables Results N mean±s.d. Age (years) 45,8±1,3 Gender Female 73 (44%) Male 93(56%) Hand dominance Right 147 (88,6%) Left 19 (11,4%)

Detaylı

Determinants of Education-Job Mismatch among University Graduates

Determinants of Education-Job Mismatch among University Graduates EMLT Project Determinants of Education-Job Mismatch among University Graduates Yılmaz Kılıçaslan Anadolu University ykilicaslan@anadolu.edu.tr Nilgün Çağlarırmak Uslu Anadolu University ncaglarirmak@anadolu.edu.tr

Detaylı

Öğrenme Güçlüğü. Yrd. Doç. Dr. Emre ÜNLÜ

Öğrenme Güçlüğü. Yrd. Doç. Dr. Emre ÜNLÜ Öğrenme Güçlüğü Yrd. Doç. Dr. Emre ÜNLÜ Öğrenme Güçlüğü Nedir? Normal yada normal üstü zekaya sahip olma Yaşından ve yeteneklerinden beklenilen düzeyde başarı elde edememe Dinleme, konuşma, okuma-yazma,

Detaylı

Present continous tense

Present continous tense Present continous tense This tense is mainly used for talking about what is happening now. In English, the verb would be changed by adding the suffix ing, and using it in conjunction with the correct form

Detaylı

ANAOKULU ÇOCUKLARlNDA LOKOMOTOR. BECERiLERE ETKisi

ANAOKULU ÇOCUKLARlNDA LOKOMOTOR. BECERiLERE ETKisi Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe 1. ofsport Sciences 2004, 15 (2), 76-90 GELişTiRiLMiş OYUN-EGZERSiZ PROGRAMıNıN ANAOKULU ÇOCUKLARlNDA LOKOMOTOR. BECERiLERE ETKisi Fabna KERKEZ ÖZET Bu çalışmanın amacı

Detaylı

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ ÖĞRENCİ NİN STUDENT S YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ STAJ DEFTERİ TRAINING DIARY Adı, Soyadı Name, Lastname : No ID Bölümü Department : : Fotoğraf Photo Öğretim Yılı Academic Year : Academic Honesty Pledge I pledge

Detaylı

HIGH SPEED PVC DOOR INSTALLATION BOOK

HIGH SPEED PVC DOOR INSTALLATION BOOK HIGH SPEED PVC DOOR INSTALLATION BOOK HIZLI PVC KAPI MONTAJ KLAVUZU MODEL FUD 2015.01 MONTAJ KLAVUZU/INSTALLATION BOOK INTRODUCTION The information contained in this manual will allow you to install your

Detaylı

T.C. İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ İÇ HASTALIKLARI KLİNİĞİ

T.C. İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ İÇ HASTALIKLARI KLİNİĞİ T.C. İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ İÇ HASTALIKLARI KLİNİĞİ AnkilozanSpondilitli hastalarda sigara kullanımı ve radyografik progresyon arasındaki ilişkinin gözden

Detaylı

Virtualmin'e Yeni Web Sitesi Host Etmek - Domain Eklemek

Virtualmin'e Yeni Web Sitesi Host Etmek - Domain Eklemek Yeni bir web sitesi tanımlamak, FTP ve Email ayarlarını ayarlamak için yapılması gerekenler Öncelikle Sol Menüden Create Virtual Server(Burdaki Virtual server ifadesi sizi yanıltmasın Reseller gibi düşünün

Detaylı

a, ı ı o, u u e, i i ö, ü ü

a, ı ı o, u u e, i i ö, ü ü Possessive Endings In English, the possession of an object is described by adding an s at the end of the possessor word separated by an apostrophe. If we are talking about a pen belonging to Hakan we would

Detaylı

ISSN: Yıl /Year: 2017 Cilt(Sayı)/Vol.(Issue): 1(Özel) Sayfa/Page: Araştırma Makalesi Research Article

ISSN: Yıl /Year: 2017 Cilt(Sayı)/Vol.(Issue): 1(Özel) Sayfa/Page: Araştırma Makalesi Research Article VII. Bahçe Ürünlerinde Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu, 04-07 Ekim 2016 1 Incir ISSN: 2148-0036 Yıl /Year: 2017 Cilt(Sayı)/Vol.(Issue): 1(Özel) Sayfa/Page: 15-23 Araştırma Makalesi Research Article Araştırma

Detaylı

T.C. AKÇAKOCA SCHOOL OF TOURISM AND HOTEL MANAGEMENT DUZCE UNIVERSITY TRAINING FILE

T.C. AKÇAKOCA SCHOOL OF TOURISM AND HOTEL MANAGEMENT DUZCE UNIVERSITY TRAINING FILE T.C. AKÇAKOCA SCHOOL OF TOURISM AND HOTEL MANAGEMENT TRAINING FILE Name-Surname: Student Number: STUDENT S Internship Date: /. Number: Subject: Training STUDENT S; Name-Surname : Class : Student Number

Detaylı

Wavelet Transform and Applications. A. Enis Çetin Bilkent Üniversitesi

Wavelet Transform and Applications. A. Enis Çetin Bilkent Üniversitesi Wavelet Transform and Applications A. Enis Çetin Bilkent Üniversitesi Multiresolution Signal Processing Lincoln idea by Salvador Dali Dali Museum, Figueres, Spain M. Mattera Multi-resolution signal and

Detaylı

Yarışma Sınavı A ) 60 B ) 80 C ) 90 D ) 110 E ) 120. A ) 4(x + 2) B ) 2(x + 4) C ) 2 + ( x + 4) D ) 2 x + 4 E ) x + 4

Yarışma Sınavı A ) 60 B ) 80 C ) 90 D ) 110 E ) 120. A ) 4(x + 2) B ) 2(x + 4) C ) 2 + ( x + 4) D ) 2 x + 4 E ) x + 4 1 4 The price of a book is first raised by 20 TL, and then by another 30 TL. In both cases, the rate of increment is the same. What is the final price of the book? 60 80 90 110 120 2 3 5 Tim ate four more

Detaylı

EEG Maturasyonu Ontogenetik Yaklaşım

EEG Maturasyonu Ontogenetik Yaklaşım EEG Maturasyonu Ontogenetik Yaklaşım Dr.Ayşe SERDAROĞLU GÜTF Çocuk Nöroloji 13.Çocuk Nöroloji Kongresi, 24-27 Mayıs 2011, Kapadokya EEG Maturasyonu İki temel kriter -Uyku/uyanıklık düzeyi -Konsepsiyonel

Detaylı

LEARNING GOALS Human Rights Lessons

LEARNING GOALS Human Rights Lessons This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Benim için İnsan Hakları Human Rights for Me LEARNING GOALS Human Rights Lessons Anton Senf May 2014 This project is co-financed

Detaylı

SİNİR SİSTEMİ VE BEYİN ANATOMİSİ 2

SİNİR SİSTEMİ VE BEYİN ANATOMİSİ 2 SİNİR SİSTEMİ VE BEYİN ANATOMİSİ 2 Bilgiyi işlemede büyük rol oynar HİPOKAMPUS Hafıza, öğrenme, bilişsel haritalama ve dikkat ile yakından ilişkilendirilmiştir Bu bölgeye zarar gelmesi öğrenme ve hatırlamada

Detaylı

TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN

TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe]. ofsport Sciences 2004 1 15 (3J 125-136 TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN ış TATMiN SEViYELERi Ünal KARlı, Settar KOÇAK Ortadoğu Teknik

Detaylı

YABANCI DİL I Zorunlu 1 1 4

YABANCI DİL I Zorunlu 1 1 4 Ders Öğretim Planı Dersin Kodu Dersin Adı Dersin Türü Yıl Yarıyıl AKTS 200001212010 YABANCI DİL I Zorunlu 1 1 4 Dersin Seviyesi Lisans Dersin Amacı After attending the Foreign Language I, students will

Detaylı

10.7442 g Na2HPO4.12H2O alınır, 500mL lik balonjojede hacim tamamlanır.

10.7442 g Na2HPO4.12H2O alınır, 500mL lik balonjojede hacim tamamlanır. 1-0,12 N 500 ml Na2HPO4 çözeltisi, Na2HPO4.12H2O kullanılarak nasıl hazırlanır? Bu çözeltiden alınan 1 ml lik bir kısım saf su ile 1000 ml ye seyreltiliyor. Son çözelti kaç Normaldir? Kaç ppm dir? % kaçlıktır?

Detaylı

ÖZET Amaç: Yöntem: Bulgular: Sonuç: Anahtar Kelimeler: ABSTRACT The Evaluation of Mental Workload in Nurses Objective: Method: Findings: Conclusion:

ÖZET Amaç: Yöntem: Bulgular: Sonuç: Anahtar Kelimeler: ABSTRACT The Evaluation of Mental Workload in Nurses Objective: Method: Findings: Conclusion: ÖZET Amaç: Yapılan bu çalışma ile Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Eğitim Hastanesinde görevli hemşirelerin zihinsel iş yüklerinin değerlendirilmesi ve zihinsel iş yükünün hemşirelerin sosyo-kültürel özelliklerine

Detaylı

Teknoloji Servisleri; (Technology Services)

Teknoloji Servisleri; (Technology Services) Antalya International University Teknoloji Servisleri; (Technology Services) Microsoft Ofis Yazılımları (Microsoft Office Software), How to Update Office 365 User Details How to forward email in Office

Detaylı

Beyin salınımları ve bağlanırlık

Beyin salınımları ve bağlanırlık Beyin salınımları ve bağlanırlık FF seminerleri Tolga Esat Özkurt 09/11/12 İnsan beyni YeAşkinler için 1300-1400 gram (~ vücudun 50 de 1 i), enerjinin ise 1/5 ini tükeayor 100 milyar nöron Nöronlar: beynin

Detaylı

İ giliz e Ko uş a Dersi 1 AFEA

İ giliz e Ko uş a Dersi 1 AFEA DERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS İ giliz e Ko uş a Dersi 1 AFEA 111 1 3+0 3 3 Ön Koşul Dersleri - Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Dersin Koordinatörü Dersi Verenler İngilizce

Detaylı

ENGLISH PROFICIENCY EXAM

ENGLISH PROFICIENCY EXAM ENGLISH PROFICIENCY EXAM The English Proficiency of the students who are accepted into Ipek University is assessed through the English Proficiency Exam prepared by the Preparatory School. The students

Detaylı

Seri kablo bağlantısında Windows95/98/ME'ten Windows 2000'e bağlantı Windows95/98/ME - NT4 bağlantısına çok benzer.

Seri kablo bağlantısında Windows95/98/ME'ten Windows 2000'e bağlantı Windows95/98/ME - NT4 bağlantısına çok benzer. Seri kablo bağlantısında Windows95/98/ME'ten Windows 2000'e bağlantı Windows95/98/ME NT4 bağlantısına çok benzer. Direkt Kablo desteğini Windows95/98'e yükledikten sonra, Windows95 for Direct Cable Client

Detaylı

KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE GÖRE ÝNCELENMESÝ *

KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE GÖRE ÝNCELENMESÝ * Abant Ýzzet Baysal Üniversitesi Eðitim Fakültesi Dergisi Cilt: 8, Sayý: 1, Yýl: 8, Haziran 2008 KAMU PERSONELÝ SEÇME SINAVI PUANLARI ÝLE LÝSANS DÝPLOMA NOTU ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝLERÝN ÇEÞÝTLÝ DEÐÝÞKENLERE

Detaylı

"Farklı?-Evrensel Dünyada Kendi Kimliğimizi Oluşturma" İsimli Comenius Projesi Kapsamında Yapılan Anket Çalışma Sonuçları.

Farklı?-Evrensel Dünyada Kendi Kimliğimizi Oluşturma İsimli Comenius Projesi Kapsamında Yapılan Anket Çalışma Sonuçları. "Farklı?-Evrensel Dünyada Kendi Kimliğimizi Oluşturma" İsimli Comenius Projesi Kapsamında Yapılan Anket Çalışma Sonuçları. Survey Results Which Were Done in Comenius Project named'' Different? Building

Detaylı

ENGLISH PROFICIENCY EXAM

ENGLISH PROFICIENCY EXAM ENGLISH PROFICIENCY EXAM TDEU The English Proficiency of the students who are accepted into Ipek University is assessed through the English Proficiency Exam (IPEX) prepared by the Preparatory School Test

Detaylı

$5$ù7,50$ (%(/ø. gö5(1&ø/(5ø1ø1 *g5(9 7$1,0/$5, 9( <(7(5/ø/ø. $/$1/$5,1$ *g5(.(1'ø/(5ø1ø '(ö(5/(1'ø50(/(5ø g]hq (VUD.$5$0$1 + O\D 2.

$5$ù7,50$ (%(/ø. gö5(1&ø/(5ø1ø1 *g5(9 7$1,0/$5, 9( <(7(5/ø/ø. $/$1/$5,1$ *g5(.(1'ø/(5ø1ø '(ö(5/(1'ø50(/(5ø g]hq (VUD.$5$0$1 + O\D 2. ÖZET Amaç: Bu araştırma, Sağlık Yüksekokulları Ebelik Bölümü son sınıf öğrencilerinin, ebelerin Sağlık Bakanlığı görev tanımları ve Uluslararası Ebeler Konfederasyonu yeterlilik alanlarına göre kendilerini

Detaylı

ZTM112 BİLGİSAYAR DESTETEKLİ ÇİZİM TEKNİĞİ

ZTM112 BİLGİSAYAR DESTETEKLİ ÇİZİM TEKNİĞİ ZTM112 BİLGİSAYAR DESTETEKLİ ÇİZİM TEKNİĞİ Yrd.Doç.Dr.Caner KOÇ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları ve Teknolojileri Mühendisliği Bölümü ckoc@ankara.edu.tr Teknik çizim nedir? Bir çizim

Detaylı

Bölüm II. Tanımlar. Bilgi İşlem Yaklaşımı. Hareket Planlamasına Teorik Yaklaşım

Bölüm II. Tanımlar. Bilgi İşlem Yaklaşımı. Hareket Planlamasına Teorik Yaklaşım Tanımlar Bölüm II Hareket Planlaması Uyarı: Bir çevredeki bir tepki uyandıran değişiklik İçsel Geri Bildirim: Uygulayıcıya algısal sistemleri tarafından hem bir performansın sırasında hem de bir performansın

Detaylı

Neyzen olabilmek için en önemli özellik; sabretmeyi bilmektir. In order to be a neyzen the most important thing is to be patient.

Neyzen olabilmek için en önemli özellik; sabretmeyi bilmektir. In order to be a neyzen the most important thing is to be patient. www.neyzen.com NEY METODU SAYFA 033 NEY METHOD PAGE 033 Yücel Müzik İKİNCİ DEVRE SESLER Öğreneceğimiz NEVÂ, NÎM HİCÂZ, ÇÂRGÂH, SEGÂH, KÜRDÎ, DÜGÂH ve RAST seslerinin tümünü üflerken, aşîrân perdesinin

Detaylı

Newborn Upfront Payment & Newborn Supplement

Newborn Upfront Payment & Newborn Supplement TURKISH Newborn Upfront Payment & Newborn Supplement Female 1: Bebeğim yakında doğacağı için bütçemi gözden geçirmeliyim. Duyduğuma göre, hükümet tarafından verilen Baby Bonus ödeneği yürürlükten kaldırıldı.

Detaylı

a, ı ı o, u u e, i i ö, ü ü şu that (something relatively nearby) şu ekmek o that (something further away) o dondurma

a, ı ı o, u u e, i i ö, ü ü şu that (something relatively nearby) şu ekmek o that (something further away) o dondurma Recap Çoğullar ler If the final vowel is a, ı, o or u, then use lar. limonlar, çocuklar If the final vowel is e, i, ö or ü, then use ler. zeytinler, ekmekler This, That, These and Those bu this bu limon

Detaylı

Ardunio ve Bluetooth ile RC araba kontrolü

Ardunio ve Bluetooth ile RC araba kontrolü Ardunio ve Bluetooth ile RC araba kontrolü Gerekli Malzemeler: 1) Arduino (herhangi bir model); bizim kullandığımız : Arduino/Geniuno uno 2) Bluetooth modül (herhangi biri); bizim kullandığımız: Hc-05

Detaylı

BEYİN ANATOMİSİ TEMPORAL VE FRONTAL LOB

BEYİN ANATOMİSİ TEMPORAL VE FRONTAL LOB BEYİN ANATOMİSİ TEMPORAL VE FRONTAL LOB TEMPORAL LOB Üst temporal gyrus Orta temporal gyrus Alt temporal gyrus Temporal loblar; duyusal girdilerin organize edilmesinde, işitsel algılamada, dil ve konuşma

Detaylı

Temel Elektrofizyoloji Dr.İbrahim ÖZTURA

Temel Elektrofizyoloji Dr.İbrahim ÖZTURA Temel Elektrofizyoloji Dr.İbrahim ÖZTURA Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Nörofizyoloji Bilim Dalı Dokuz Eylül Üniversite Hastanesi Uyku Bozuklukları ve Epilepsi İzlem Merkezi

Detaylı

Sosyal Beyin, Zihin Kuramı ve Evrim

Sosyal Beyin, Zihin Kuramı ve Evrim İçerik Sosyal Beyin, Zihin Kuramı ve Evrim Dr. Muzaffer Kaşar Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi BARİLEM Deneysel ve Evrimsel Psikiyatri Grubu Evrim sürecinde insan beyni Ayna nöronlar, dil ve

Detaylı

ELDAŞ Elektrik Elektronik Sanayi ve Tic.A.Ş.

ELDAŞ Elektrik Elektronik Sanayi ve Tic.A.Ş. Sayfa (Page): 2/9 LVD Deney Raporu LVD Testing Report İÇİNDEKİLER (Contents) 1 Dokümantasyon Sayfa (Documentation) 1.1 DGC, Çevre Koşulları ve Sembollerin Tanımları 3 (Conditions/Power Utilized,Description

Detaylı

TEST RESULTS UFED, XRY and SIMCON

TEST RESULTS UFED, XRY and SIMCON TEST RESULTS UFED, XRY and SIMCON Test material : SIM card Tested software : UFED 3.6, XRY 6.5, SIMcon v1.2 Expected results : Proper extraction of SMS messages Date of the test : 02.04.2013 Note : The

Detaylı

Araziye Çıkmadan Önce Mutlaka Bizi Arayınız!

Araziye Çıkmadan Önce Mutlaka Bizi Arayınız! Monthly Magnetic Bulletin March 2014 z BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY http://www.koeri.boun.edu.tr/jeofizik/default.htm Magnetic Results

Detaylı

Bölüm II. Tanımlar. Hareket Planlaması. Bilgi İşlem Yaklaşımı. Hareket Planlamasına Teorik Yaklaşım. Algı: Bilgiye anlam yükleme işlevi İki yaklaşım:

Bölüm II. Tanımlar. Hareket Planlaması. Bilgi İşlem Yaklaşımı. Hareket Planlamasına Teorik Yaklaşım. Algı: Bilgiye anlam yükleme işlevi İki yaklaşım: Tanımlar Bölüm II Hareket Planlaması Uyarı: Bir çevredeki bir tepki uyandıran değişiklik İçsel Geri Bildirim: Uygulayıcıya algısal sistemleri tarafından hem bir performansın sırasında hem de bir performansın

Detaylı

(1971-1985) ARASI KONUSUNU TÜRK TARİHİNDEN ALAN TİYATROLAR

(1971-1985) ARASI KONUSUNU TÜRK TARİHİNDEN ALAN TİYATROLAR ANABİLİM DALI ADI SOYADI DANIŞMANI TARİHİ :TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI : Yasemin YABUZ : Yrd. Doç. Dr. Abdullah ŞENGÜL : 16.06.2003 (1971-1985) ARASI KONUSUNU TÜRK TARİHİNDEN ALAN TİYATROLAR Kökeni Antik Yunan

Detaylı

MÜZİĞİN RESİM SANATINDA TARİHSEL SÜRECİ 20.yy SANATINA ETKİSİ VE YANSIMASI. Emin GÜLÖREN YÜKSEK LİSANS TEZİ. Resim Anasanat Dalı

MÜZİĞİN RESİM SANATINDA TARİHSEL SÜRECİ 20.yy SANATINA ETKİSİ VE YANSIMASI. Emin GÜLÖREN YÜKSEK LİSANS TEZİ. Resim Anasanat Dalı MÜZİĞİN RESİM SANATINDA TARİHSEL SÜRECİ 20.yy SANATINA ETKİSİ VE YANSIMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Resim Anasanat Dalı Danışman: Doç. Rıdvan COŞKUN Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Haziran

Detaylı

ÖZGEÇMİŞ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ ÖĞR. GÖR. DR. ARZU ÖZKAN CEYLAN. ozkana@hacettepe.edu.tr.

ÖZGEÇMİŞ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ ÖĞR. GÖR. DR. ARZU ÖZKAN CEYLAN. ozkana@hacettepe.edu.tr. ÖĞR. GÖR. DR. ARZU ÖZKAN CEYLAN ÖZGEÇMİŞ E-Posta: ozkana@hacettepe.edu.tr Telefon: Adres: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü 06800 Beytepe Yerleşkesi Çankaya / ANKARA Eğitim Mezuniyet

Detaylı

Teşekkür. BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY

Teşekkür. BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY Monthly Magnetic Bulletin October 2015 BOĞAZİÇİ UNIVERSITY KANDİLLİ OBSERVATORY and EARTHQUAKE RESEARCH INSTITUTE GEOMAGNETISM LABORATORY http://www.koeri.boun.edu.tr/jeomanyetizma/ Magnetic Results from

Detaylı

CmpE 320 Spring 2008 Project #2 Evaluation Criteria

CmpE 320 Spring 2008 Project #2 Evaluation Criteria CmpE 320 Spring 2008 Project #2 Evaluation Criteria General The project was evaluated in terms of the following criteria: Correctness (55 points) See Correctness Evaluation below. Document (15 points)

Detaylı

Negatif Geri Beslemeli Kontrol

Negatif Geri Beslemeli Kontrol Negatif Geri Beslemeli Kontrol Beyin Anatomisi ve EEG nin Biyofizik Temelleri Dr. Bülent Yılmaz 1 Giriş İnsan sinir sistemi (nervous system) Merkezi sinir sistemi (Central Nervous System (CNS)) Çevresel

Detaylı

Bilgisayımsal SinirBilim Computational Neuroscience. Adnan Kurt

Bilgisayımsal SinirBilim Computational Neuroscience. Adnan Kurt Bilgisayımsal SinirBilim Computational Neuroscience Adnan Kurt İÜTF Fizyoloji AD 07 Mayıs 2010 1 Neler Anlatacaktım? Beyin Modelleri Sinir Hücresi Modelleri Model Yazılımlarının Türleri Nörofizyolojik

Detaylı

PROFESYONEL HİJYEN EKİPMANLARI PROFESSIONAL HYGIENE PRODUCTS

PROFESYONEL HİJYEN EKİPMANLARI PROFESSIONAL HYGIENE PRODUCTS PROFESYONEL HİJYEN EKİPMANLARI PROFESSIONAL HYGIENE PRODUCTS 2018 İçindekiler YENİ SIVI SABUN / KÖPÜK VERİCİ NEW SOAP / FOAM DISPENSER 3 1 YENİ SIVI SABUN / KÖPÜK VERİCİ 2 MAKSİ JUMBO TUVALET KAĞIT DİSPENSERİ

Detaylı

NOVAPAC Ambalaj San. Tic. A.Ş

NOVAPAC Ambalaj San. Tic. A.Ş Ambalaj San. Tic. A.Ş 2014 yılında İstanbul'da 5.000 m2 lik alanda kurulan tek kullanımlık plastik ürünleri araştırıp, geliştirip, tasarlayıp üretmektedir. Uzun yılların deneyimi ile pazara yenilikçi,

Detaylı

12. HAFTA BLM323 SAYISAL ANALİZ. Okt. Yasin ORTAKCI. yasinortakci@karabuk.edu.tr

12. HAFTA BLM323 SAYISAL ANALİZ. Okt. Yasin ORTAKCI. yasinortakci@karabuk.edu.tr 1. HAFTA BLM33 SAYISAL ANALİZ Okt. Yasin ORTAKCI yasinortakci@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi DIVIDED DIFFERENCE INTERPOLATION Forward Divided Differences

Detaylı

ÇEVRESEL TEST HİZMETLERİ 2.ENVIRONMENTAL TESTS

ÇEVRESEL TEST HİZMETLERİ 2.ENVIRONMENTAL TESTS ÇEVRESEL TEST HİZMETLERİ 2.ENVIRONMENTAL TESTS Çevresel testler askeri ve sivil amaçlı kullanılan alt sistem ve sistemlerin ömür devirleri boyunca karşı karşıya kalabilecekleri doğal çevre şartlarına dirençlerini

Detaylı

12-15 YAŞ ARASI ANTRENMANLI ÇOCUKLARDA CiNSiYET VE YAŞıN LAKTAT VE KALP ATIM HIZI CEVAPLARINA ETKisi

12-15 YAŞ ARASI ANTRENMANLI ÇOCUKLARDA CiNSiYET VE YAŞıN LAKTAT VE KALP ATIM HIZI CEVAPLARINA ETKisi Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe 1. ofsport Sciences 2005,16 (1),1-18 12-15 YAŞ ARASI ANTRENMANLI ÇOCUKLARDA CiNSiYET VE YAŞıN LAKTAT VE KALP ATIM HIZI CEVAPLARINA ETKisi Alper GÜVENÇ, Rıdvan ÇOLAK, Caner

Detaylı

Arýza Giderme. Troubleshooting

Arýza Giderme. Troubleshooting Arýza Giderme Sorun Olasý Nedenler Giriþ Gerilimi düþük hata mesajý Þebeke giriþ gerilimi alt seviyenin altýnda geliyor Þebeke giriþ gerilimi tehlikeli derecede Yüksek geliyor Regülatör kontrol kartý hatasý

Detaylı

24kV,630A Outdoor Switch Disconnector with Arc Quenching Chamber (ELBI) IEC IEC IEC 60129

24kV,630A Outdoor Switch Disconnector with Arc Quenching Chamber (ELBI) IEC IEC IEC 60129 24kV,630 Outdoor Switch Disconnector with rc Quenching Chamber (ELBI) IEC265-1 IEC 694 IEC 129 Type ELBI-HN (24kV,630,normal) Closed view Open view Type ELBI-HS (24kV,630,with fuse base) Closed view Open

Detaylı

Dairesel grafik (veya dilimli pie chart circle graph diyagram, sektor grafiği) (İngilizce:"pie chart"), istatistik

Dairesel grafik (veya dilimli pie chart circle graph diyagram, sektor grafiği) (İngilizce:pie chart), istatistik DAİRESEL GRAFİK Dairesel grafik (veya dilimli diyagram, sektor grafiği) (İngilizce:"pie chart"), istatistik biliminde betimsel istatistik alanında kategorik (ya sırasal ölçekli ya da isimsel ölçekli) verileri

Detaylı

GENİŞLEYEN GÜVENLİK KAPISI EXPANDING SAFETY GATE

GENİŞLEYEN GÜVENLİK KAPISI EXPANDING SAFETY GATE GENİŞLEYEN GÜVENLİK KAPISI EXPANDING SAFETY GATE www.odabu.com.tr UYARI MONTAJ VE KULLANIM ÖNCESİ KILAVUZ İÇİNDEKİ TÜM TALİMATLARI OKUYUNUZ KILAVUZU İHTİYAÇ DURUMUNDA KULLANMAK ÜZERE SAKLAYINIZ Güvenlik

Detaylı

Performans Tabloları Yalınkat Camlar

Performans Tabloları Yalınkat Camlar Performans Tabloları Yalınkat Camlar Kaplamalı Yüzey Gün Işığı Soğurma Güneş Enerjisi Direkt Toplam Gölgeleme Isı (U Değeri) W/m 2 K Gümüş #1 38 33 27 30 43 50 0,57 5,7 #2 38 27 20 38 43 52 0,59 5,7 Yeşil

Detaylı

Epi Info Kullanımı AMACI: Epi Info Programı ile veri tabanı hazırlayabilme ve veri girişi yapabilme becerisi kazanmak ÖĞRENİM HEDEFLERİ Epi Info bileşenlerini tanımlayabilmek Epi Info Make View programında

Detaylı

PİEZOELEKTRİK YAMALARIN AKILLI BİR KİRİŞİN TİTREŞİM ÖZELLİKLERİNİN BULUNMASINDA ALGILAYICI OLARAK KULLANILMASI ABSTRACT

PİEZOELEKTRİK YAMALARIN AKILLI BİR KİRİŞİN TİTREŞİM ÖZELLİKLERİNİN BULUNMASINDA ALGILAYICI OLARAK KULLANILMASI ABSTRACT PİEZOELEKTRİK YAMALARIN AKILLI BİR KİRİŞİN TİTREŞİM ÖZELLİKLERİNİN BULUNMASINDA ALGILAYICI OLARAK KULLANILMASI Uğur Arıdoğan (a), Melin Şahin (b), Volkan Nalbantoğlu (c), Yavuz Yaman (d) (a) HAVELSAN A.Ş.,

Detaylı

Fıstıkçı Şahap d t c ç

Fıstıkçı Şahap d t c ç To and from We have already seen the suffıx used for expressing the location of an object whether it s in, on or at something else: de. This suffix indicates that there is no movement and that the object

Detaylı

AKE Bulaşık Yıkama Makinası Kontrol Kartı Kullanım Kılavuzu Dishwasher Controller User Manual TR EN

AKE Bulaşık Yıkama Makinası Kontrol Kartı Kullanım Kılavuzu Dishwasher Controller User Manual TR EN Bulaşık Yıkama Makinası Kontrol Kartı Kullanım Kılavuzu Dishwasher Controller User Manual Bulaşık Yıkama Makinası Kontrol Kartı Kullanım Kılavuzu (7 SEG SIMPLE YATAY TİP) AKE-BYM-102 Lütfen bu kullanım

Detaylı

OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ

OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ Resul KARA Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü Teknik Eğitim Fakültesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 81100,

Detaylı

First Stage of an Automated Content-Based Citation Analysis Study: Detection of Citation Sentences

First Stage of an Automated Content-Based Citation Analysis Study: Detection of Citation Sentences First Stage of an Automated Content-Based Citation Analysis Study: Detection of Citation Sentences Zehra Taşkın, Umut Al & Umut Sezen {ztaskin, umutal, u.sezen}@hacettepe.edu.tr - 1 Plan Need for content-based

Detaylı