Meyve suları ve püreleri:

Transkript

1 BEBEK BESLENMESİNDE EK BESİNLER Uzm. Dr. Tahir Atik Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yaşamın ilk iki yılı, büyümenin ve gereğini vurgulamaktadır. Sütçocuğu gelişmenin en hızlı olduğu dönemdir. Bu dönemde doğru ve uygun beslenmenin, ileri beslenmesinin temel ilkeleri saptanırken, doğru ve uygun besinlerin beslenme planı yaşlara da yansıyan önemli etkileri vardır. içerisindekini yerini bebeğin nöromotor Dünya Sağlık Örgütü, anne sütü ile gelişim basamakları belirlemektedir (Tablo 1). beslenmenin 2 yaşına kadar teşvik edilmesi Tablo 1. Yaş (ay) Besin türü Oral gelişme Nöromotor gelişme 0-6 Anne sütü Dilin uzatma-geri çekme hareketleri (anne memesine uyum) Emme ve arama refleksleri var Baş kontrolü gelişiyor. 6-7 Yumuşak ezme kıvamında besinler Sıvı besinler 7-8 Püre kıvamında besinler (pütürlü) 8-12 Püre kıvamında çatalla ezilmiş besinler Kolay çiğnenebilen tüm yiyecekler Kaşıktan pasif alabilir, besini dilin ön tarafından farinkse aktarır Çiğneme hareketleri başlar, fincandan içebilir Dilin her iki yana doğru hareketleri ile lokmayı ağzında döndürür Çiğneme ve dil hareketleri İki elle eşya yakalar Baş kontrolü var Destekle oturur Eşyayı bir elden diğerine aktarır Desteksiz oturur Baş ve işaret parmaklarını kullanabilir. Baş-omuz kontrolü tamdır. Besini ağzına götürebilir Yürür Kendi kendini besleyebilir. Bebek beslenmesinde ilk 6 ayda ideal olan beslenme biçimi sadece anne sütü ile beslenmedir (doğal beslenme). Bu dönemde anne sütü ile beslenmenin uygulanamadığı koşullarda inek sütünden imal edilmiş ve bileşimleri anne sütüne benzeyecek şekilde değiştirilmiş, formül süt olarak adlandırılan besinler kullanılabilir. Bu tip beslenmeye yapay beslenme denilmektedir. İlk 6 ayda anne sütü alan bebeğin anne sütüne ek olarak başka sütler de alması karışık beslenmedir. Bu tanımlardan da anlaşılabildiği gibi 0-6 ay arası bebek için doğal beslenme şekli yalnız anne sütü ile beslenmedir. 1

2 Anne sütü ile beslenen bebeklere 6.ayda ek besinler verilmeye başlanır ay arası dönem de beslenme açısından oldukça duyarlı bir dönemdir. Bebek memeye bağımlılıktan kurtulmaya başladığı bu dönemde hayatında ilk kez tadacağı besinleri tüketmeye başlar. Anne ve bebek arasındaki besleme-beslenme ilişkisinde denge ilk kez bebek yönüne değişecek ve bebek ağız tadını oluşturma yolunda ilk adımları atacaktır. Bu nedenle annenin, bu evredeki ısrarcı ve zorlayıcı tutumu, aksine besin reddine yol açabilir. Altıncı ayda başlanan ek besinlerin öğünlerdeki ağırlığı zamanla artırılması öngörülmektedir. Ancak 6-9 ay arasında yine de anne sütü bebeğin temel besin kaynağı olmaya devam etmektedir. Bebekler 9-10 aylık olduklarında kendi kendilerini beslemeye özendirilmeli, kısa süre için de olsa aile bireyleri ile sofraya oturtulmalı ve ev yapımı besinlere alıştırılmaya başlanmalıdır. Desteksiz oturmaya başlayan başlayan her bebeğe bir mama sandalyesi alınarak beslenmenin mama sandalyesinde yapılması önerilmelidir. Ek besinler verilirken aşağıdaki ilkelere dikkat edilmelidir: Ailenin sosyoekonomik ve kültürel durumu göz önüne alınmalıdır. Gelişimi normal ve sadece anne sütü alan bebeklerde, altı aydan önce ek besinlere başlanmamalıdır. Çocuk 6 aylık iken ek besinlerden elde edilen enerji toplam enerjinin %50 sini aşmamalıdır. Besinler, kaşıkla ya da fincanla, başlangıçta az miktarlarda verilir. Yeni besinler bebek aç iken ve öğle öğününde denenir. Farklı besinler en az 3 gün, tercihen 7 günlük aralarla denenir. İlk kez verilen yiyeceklerin alerjik belirtilere neden olup olmadığı kontrol edilir. Besinler temiz ve taze pişmiş olmalıdır. Hazırlanan besinde kullanılan su temiz olmalı, mutlaka kaynatılmalı, besinleri hazırlayan kişinin elleri bol su ve sabunla yıkanmalıdır. Tuzlu, baharatlı, alerji yapma olasılığı yüksek olan besinler bebeklere verilmez. Bebeğin hoşlanmadığı yiyecekler 2-3 hafta aralarla tekrar denenir. Öğünlerde alacağı besin miktarı bebeğe bırakılmalı, ısrar edilmemeli, yeme hızını bebek belirlemelidir. Besinlere tuz katılmamalı, şeker de mümkün olduğunca eklenmemelidir. Yukarıda sıralanan beslenme prensipleri içerisinde aylara göre verilmesi önerilen ek besinler Tablo 2 de belirtilmektedir. 2

3 Tablo ay Sadece anne sütü 6-7. ay Anne sütü Devam maması (veya inek sütü*) Yoğurt Meyve suyu, sebze çorbası Yumurta sarısı (1/4 oranında) 7-9. ay Anne sütü Yumurta sarısı (tam) Muhallebi Meyve suyu Yoğurt, pastorize peynir Et (tavuk, balık) Bitkisel yağlar Sebze püre veya sebze çorbası Pekmez Devam maması ay Anne sütü İyi ezilmiş ev yemekleri Zenginleştirilmiş sebze çorbası Tahıl kuru baklagil ezmeleri Yoğurt, peynir Muhallebi Et Devam maması >12. ay Anne sütü Aile sofrası *Zorunlu haller dışında inek sütü 1 yaşından önce önerilmez EK BESİNLER VE HAZIRLANMASI: Yoğurt: Yoğurt, özel yoğurt basilleri ile pıhtılaştırılmış süttür. Hazırlanması sırasında katkı maddeleri içerebileceğinden sokak yoğurtları yerine evde yapılan yoğurtların küçük bebeklere yedirilmesi daha doğrudur. İlk verilmesi gereken ek besindir. Anne sütünün hiç alınamadığı ya da yetmediği durumlarda 1.aydan itibaren verilebilir. Yoğurt, 60-70kkal/100ml enerji ve 3gr/100ml protein içermektedir. 3

4 Gerekli malzemeler 1 su bardağı süt (200cc)* 1 tatlı kaşığı yoğurt mayası** Hazırlanışı Süt süzülüp ateşe konur, kabardıktan sonra 5 dakika daha kaynatılır. Elin dayanabileceği sıcaklığa gelinceye kadar soğutulur. 1 tatlı kaşığı yoğurt mayası eklenir. Üzeri örtülerek cam kavanozda, oda sıcaklığında 3-6 saat kımıldatmadan bekletilir. Yoğurt haline geldikten sonra buzdolabında saklanır. *İnek sütü yerine, formül süt kullanılabilir. Bu yolla hazırlanan yoğurt için de 30cc suya 1 ölçek mama olacak şekilde 200cc formül süt hazırlanır. **Yoğurdun mayası yoğurttur. Meyve suları ve püreleri: Kalori değerleri, protein ve lipit miktarları düşük olan meyveler özellikle karbonhidrat ve vitamin kaynaklarıdır.üzüm dışında tüm meyvelerde sakkaroz bulunur. Başlıca C vitamini taşırlar. Mineral oranları çeşitli meyvelerde değişmekle beraber genel olarak potasyumdan zengindirler. Karışık beslenen bir bebeğe demir emilimini engellememesi için meyve öğünü anne sütü öğününden uzak olmalıdır. Süt çocuklarına verebileceğimiz başlıca meyveler elma, armut, şeftali, muz ve narenciye grubudur. Dut ve incir, ishal yapabilecekleri için 18.aya kadar tercih edilmez. Kavun ve karpuz verilebilir ancak besin değerinin düşük olduğu aileye anlatılmalıdır. Meyveler çiğ veya pişmiş olarak (fırınlama veya komposto) verilebilir. Ancak vitamin değerinin azalmaması için çiğ verilmesi tercih edilir. Elma ve armut: Genellikle ilk başlanan meyvedir. Orta boy bir elma 60 kalori sağlar. Hazırlandığında bekletilmeden yedirilmelidir. Şeftali: Ekşi ve olgun olmayan şeftaliler peristaltizmi arttırarak ishale neden olabilirler. Şeftalinin 100gr ı 190 kalori verir. Narenciye grubu: 8.aydan sonra suları, daha sonra da kendileri verilmelidir. Ekşilikleri nedeniyle barsak peristaltizmini arttırabileceğinden bir kahve kaşığı ile başlanmalıdır. Muz: Fosfor ve magnezyumdan zengindir. Olgun muz kullanılmalıdır. Yeşil muzlar %15-20 nişasta içerirken, bu oran olgun muzda %1-5 dir. Olgun olmayan muzlar aşırı selüloz ve nişasta nedeniyle ishale yol açabilirken, olgun muz içerdiği pektin nedeniyle ishallerde de kullanılan bir meyvedir. 4

5 Hazırlanışı: Meyve, temizce yıkandıktan sonra kabuğu soyulur. Cam rendede rendelenip süzülerek meyve suyu elde edilir. C vitamini okside olacağından blender ya da metal rendeler kullanılmamalıdır. Meyve suları ve pürelerine şeker katılmamalıdır. Hazır katkı maddesi içeren meyve suları kullanılmamalıdır. Muhallebi: Çocuk besini olarak toplumun sıklıkla başvurduğu mama muhallebidir. Muhallebilerin sütle veya formül sütle hazırlanması mümkündür. Yarı sulu kıvamda (biberondan geçebilecek şekilde) olması ve %5 den fazla şeker içermemesi gerekir. Kaşıkla yedirilen muhallebide nişasta, pityalin etkisine daha fazla maruz kaldığından sindirimi kolaylaşır. Daha önceleri nişastanın parçalanması amacıyla unların önce kısa süreli kuru kuruya kavrularak muhallebi hazırlanması önerilirken, artık kavurma ile oluşan maillard reaksiyonu sonucunda ortaya çıkan toksik moleküller nedeniyle bu uygulama önerilmemektedir. Muhallebi 98kkal/100ml enerji, 3,3gr/100ml protein sağlamaktadır. İnek sütü muhallebisi Gerekli malzemeler Hazırlanışı 1 bardak süt (200cc) Pirinç unu, az miktarda süt ilave edilerek tahta kaşık ile 3 silme veya 2 tepeleme ezilir. Kalan süt eklenerek kısık ateşte yavaş yavaş tatlı kaşığı pirinç unu karıştırılarak pişirilir. Pişirme işlemi dakika, boza (10gr) kıvamına gelinceye kadar sürdürülmelidir. Kahve pişirir 2 silme veya 1 tepeleme gibi 1-2 dakika pişirmek doğru değildir. Ateşten tatlı kaşığı şeker (10gr)* indirdikten sonra şeker ilave edilir. Zayıf veya kabızlığı olan çocuklarda 1 çay kaşığı bitkisel yağ konabilir. *Kilolu bebeklerde şeker ilave edilmez. Formül süt muhallebisi Gerekli malzemeler Hazırlanışı 1 bardak su (200cc) Pirinç unu suyun bir kısmı ile iyice ezilir ve geriye kalan 3 silme veya 2 tepeleme su bu karışıma eklenir. Kısık ateşte yavaş yavaş tatlı kaşığı pirinç unu karıştırarak dakikada boza kıvamına gelinceye (10gr) kadar pişirilir. Ateşten indirdikten sonra elin dayanacağı Formül süt (6 ölçek)* sıcaklığa (40-50 derece) gelinceye kadar soğutulur, formül süt ilave edilir, karıştırılır. *Formül süt 30cc suya 1 ölçek olarak hesaplanır. 5

6 Sebze çorbası, püresi: Sebzeler zengin vitamin ve mineral kaynaklarıdır. Mevsime ve yöreye uygun sebzeler kullanılarak yapılabilir. Kolay elde edilen ve ucuz besin kaynaklarıdır. Sebze mamaları hazırlanırken taze sebzeler kullanılmalıdır. İçine pirinç ve yağ eklenerek tat ve kalori yönünden zenginleştirilebilir. Pirince ek olarak 1 çay kaşığı irmik de eklenebilir. Ayrıca nitritleri arttıran ıspanak ve maydanoz öncelikli tercih edilmemeli, ıspanakla hazırlanan sebze çorbası beklediğinde tadı bozulacağından kısa sürede tüketilmelidir. Methemoglobinemi riski nedeniyle turp, şalgam ve maydanoz verilmemelidir. Bakla favizm riski nedeniyle sebze çorbasına eklenmezken, patlıcan besleyici değeri olmadığından konulmamalıdır. Karnabahar ve nohut gaz yaptıkları için kullanılamaz. Sebze çorbaları hazırlanırken kullanılacak sebzeler arasında patates, havuç, kabak, taze fasulye, marul, ıspanak, domates, semiz otu, taze biber, bezelye sayılabilir. Ispanak, salatalık, taze fasulye ve maydanoz demirden zengindir ancak bu yolla alınan demir emilimi zor olduğundan organizma düşük düzeyde yararlanır. Bazı kaynaklar sebze çorbası pişirilirken 5 bardak (1 litre) su konulması ve su azaldıkça eklenmesi gerektiğini belirtirken, son kaynaklar besin değerinin azalmaması amacıyla küçük bir tencerede (mümkünse basınçlı tencere) az miktarda (1-2 bardaksebzelerin üstünü kapatacak kadar) suyla pişirmeyi önermektedir.. Gerekli malzemeler Hazırlanışı 1-2 bardak su ( cc) Sebzeler ve pirinç iyice yıkanır. Soyulduktan sonra 1 küçük boy havuç (25gr) küçük küçük doğranır. Basınçlı tencereye orta boy patates (50gr) bardak su konularak içine sebzeler ve pirinç ilave 1/2 orta boy kabak (25gr) edilir. Tencerenin kapağı kapatılarak sebzeler 1 orta boy domates (50gr) yumuşayıncaya kadar pişirilir. Daha sonra içindeki 1 silme tatlı kaşığı pirinç veya su ile tahta kaşık kullanılarak iyice ezilir. Tel bulgur veya mercimek süzgeçten geçirilir. Bir tatlı kaşığı yağ ilave edilerek 1 tatlı kaşığı bitkisel yağ çocuğa verilir.* *En az 1 yaşa kadar tuz eklenmez. *Sebze çorbasına başladıktan 15 gün sonra zenginleştirilir.bu amaçla 1 köfte kadar (başka deyişle 1 ceviz kadar) (30gr) kıyma, ufalanmış yumurta sarısı, beyaz peynir (1 kibrit kutusu kadar), rendelenmiş kaşar peyniri ( 1 çorba kaşığı), tavuk ya da balık eti eklenebilir. 6

7 Karaciğer: 7. aydan itibaren zarları ayrıldıktan sonra haşlanır, rendelenerek pişmiş sebze çorbasının içine atılıp bir taşım daha kaynatılır. Karaciğer ayrıca suda pişirilip bıçak sırtı ile ezilerek başlangıçta 1 çay kaşığı olmak üzere verilebilir. Haftada 1 kez verilmelidir. Karaciğer aminoasit ve glukojenden zengindir, A, D vitamini ve demir içerir. 100gr ında 136 kalori enerji vardır. Balık: Dil balığı veya tavuk balığı gibi yağsız ve kılçığı az balıklar tercih edilmeli, balık iyi pişmiş olmalı ve kılçıksız olduğundan emin olduktan sonra iyice ezilerek önce 1 tatlı kaşığı başlanmalı sonra miktar artırılmalıdır. Tavuk: Haşlanıp didiklenerek günde 30gr kadar sebze çorbalarına 7. aydan sonra katılabilir. Beyin ve sakatat: Kolesterolden zengin olduğu, besleyici değeri az olduğu ve bazı virusleri taşıyabildiği için bebek beslenmesinde yeri yoktur. Yoğurtlu sebze çorbası: Gerekli malzemeler 1 kepçe yoğurt (125cc) 1 orta boy patates 1 yemek kaşığı pirinç veya buğday unu 1 tatlı kaşığı zeytinyağı Hazırlanışı Bir tencereye yoğurt konur. Az su ile sulandırılır, evde olan bir sebze doğranır. 1 yemek kaşığı pirinç veya buğday unu ve zeytinyağı eklenerek pişirilir. Acısız tarhana çorbası Gerekli malzemeler 2 yemek kaşığı kuru tarhana Değişik sebzeler 1 tatlı kaşığı zeytinyağı Hazırlanışı Bir tencereye tarhana konur, az su ile sulandırılır. Üzerine 1 çay bardağı su, 1 küçük boy havuç, patates (rendelenmiş) ve zeytinyağı eklenerek pişirilir. Yumurta: Alerji riski yüksek, kolesterolden zengindir. Ancak önemli protein, demir ve vitamin kaynağıdır. Ortalama bir yumurta 6-8gr biyolojik değeri çok yüksek protein içermektedir, 70-80kcal enerji sağlar. Çocuğa verilecek yumurta taze olmalıdır ve en az 5 dakika kaynatılmalıdır. Katı olması öncelikle tercih edilir. 12.aydan önce sadece yumurtanın sarısı verilir. Başlangıçta 1/8 yumurta sarısı az miktarda sütle ezilerek verilir, herhangi bir yanetki görülmezse miktar yavaş yavaş artırılarak 8-10 gün içinde tam yumurta sarısı verilir. Alerji olursa 20 gün kadar beklendikten 7

8 sonra tekrar denenir. Haftada 3 kez yumurta sarısı verilmesi, peynirle dönüşümlü uygulanması uygundur. Beyaz peynir: Suda bekletilip akşamdan tuzu alınan beyaz peynir 6.aydan itibaren başlanır. Sabah kahvaltısında sütün içine ezilerek veya sebze çorbasına eklenerek verilebilir. Başlangıçta az miktarda daha sonra giderek artırılarak 1 kibrit kutusu büyüklüğünde (20gr) yedirilmelidir. KAYNAKLAR: 1) Arcasoy M, Mir S, Taneli B. Çocukta Fizik Bakı ve Beslenme ) Cura A. Sağlıklı Çocuk Beslenmesi ) Cura A. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ) Köksal G, Gökmen H. Çocuk Hastalıklarında Beslenme Tedavisi ) Neyzi O, Ertuğrul T. Pediatri