TÜRKİYE BULUNAN KENE TÜRLERİ VE ÖNEMİ

Transkript

1 TÜRKİYE BULUNAN KENE TÜRLERİ VE ÖNEMİ Prof.Dr Levent AYDIN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fak.

2 KENE İNSECTALARDAN OLUKÇA FARKLIDIR Arachnida (Akar ve Örümcekler) Cephalothorax Insecta (Böcekler) Caput, Thorax, Abdomen

3 1. Hipostom 2. Palp 3. Basis capituli 4. Capitulum 5. Scapula 6. Cervical pit 7. Cervical oluk 8. Lateral oluk 9. Cervical alan 10. Göz 11. Lateral oluk 12. Conscutum 13. Nokta çukurları 14. Posterio-median oluk 15. Posterio-lateral oluk 16. Festonlar 17. Bacak I 18. Bacak II 19. Bacak III 20. Bacak IV

4 KENELERİN BİYOLOJİSİ Ixodidae 1, 2 veya 3 konaklı özellik gösterirler Her gelişme dönemi doyana kadar kan emer, gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya geçer Bir nimf dönemi var Dişiler yumurtladıktan sonra ölür ( ) Argasidae Çok konaklı kenelerdir Kısa sürelerle defalarca kan emerler Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar uzun süre yaşarlar 2-7 nimf dönemi var

5 KENE TÜRLERİ Dünyada 3 ailede 20 cinse bağlı yaklaşık 920 kene türü mevcuttur. Ülkemiz bulunduğu coğrafik kuşak nedeniyle kene enfestasyonlarının tehdidi altındadır. Bugün ülkemizde medikal öneme sahip 2 ailede 9 cinse bağlı yaklaşık 32 kene türü bulunmaktadır.

6 IXODIDA ARGASİDAE IXODIDAE NUTTALLİELLİDAE Argas + Antricola Nothoaspis Ornithodoros+ Otobius + Amblyomma+ Anocentor Aponomma Anamobhimalay a Boophilus+ Cosmiomma Dermacentor+ Haemaphysalis+ Hyalomma+ Ixodes+ Margoropus Nosomma Rhipicephalus + Nuttalliella

7 KENELERİN DİREK ETKİLERİYLE: Kene Felci Ixodes ricinus, Otobius megnini, Ornithodoros lahorensis, Hyalomma spp. Terleme Hastalığı Hyalomma truncatum Anemi

8 NAKLETTİKLERİ ETKENLER Helmint, Protozoon, Bakteri, Riketsia, Viruslar Transtadial Transovarial Nakil Miasis etkenlerine ortam hazırlamaları nedeniyle ciddi kayıplara neden olmaktadır.

9

10 Dünyada keneler tarafından aktif olarak bulaştırılan 300 ün üzerinde ciddi enfeksiyon etkeni bulunmaktadır. Bunların yaklaşık 50 adetinin varlığı ülkemizde tahmin edilmektedir.

11 Türkiye Akdeniz iklim kuşağındadır. Ülkemizin coğrafik yapısının değişik olması kene populasyonu ve mevsimsel dinamiğinde farklılıklar görülmesine neden olur.

12 GÖÇMEN KUŞLARIN ROTASI

13 Türkiye kene faunası kuş reptil ve memelilerde 2 ailede 9 cinse bağlı yaklaşık 32 türden oluşur. HEKİMLİK AÇISINDAN ÖNEMLİLERİ: Ixodes Ixodes ricinus, Ixodes hexagonus; Amblyomma Amblyomma variegatum; Haemaphysalis Haemaphysalis parva, Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis sulcata, Haemaphysalis inermis, Haemaphysalis concinna,haemaphysalis numidiana;

14 Hyalomma Hyalomma aegyptium, Hyalomma anatolicum, Hyalomma excavatum, Hyalomma marginatum, Hyalomma detritum, Hyalomma dromedarii, Hyalomma rufipes Rhipicephalinae (subfamilies) Boophilus, Dermacentor, Rhipicephalus, Boophilus (Rhipicephalus) annulatus, Boophilus kohlsi, Dermacentor marginatus, Dermacentor niveus, Rhipicephalus bursa, Rhipicephalus sanguineus, Rhipicephalus turanicus.

15 Argas Argas persicus, Argas reflexus, Argas(Ornithodoros )lahorensis Otobius Otobius megnini.

16 BÖLGELERE GÖRE KENE TÜRLERİ

17 Marmara Bölgesi ( Kış ort. 4 C ve Yaz ort. 27 C ) Bulgaria Greece Aegean Sea Black Sea Aydın, Gülanber, Efil, Göksu,Çalışır Merdivenci, Khan,Kurtpınar,Tüzer 1. Ixodes ricinus 2. Ixodes vestertilionis 3. Ixodes gibosus 4. Ixodes hexagonus(kocaeli Province) 5. Rhipicephalus bursa 6. Rhipicephalus sanguineus 7. Rhipicephalus turanicus 8. Rhipicephalus (Boophilus ) annulatus 9. Dermacentor marginatus 10. Dermacentor niveus 11. Hyalomma anatolicum 12. Hyalomma excavatum 13. Hyalomma detritum 14. Hyalomma rufipes 15. Hyalomma marginatum 16. Hyalomma aegyptium 17. Haemaphysalis parva 18. Haemaphysalis sulcata 19. Haemaphysalis punctata 20. Haemaphysalis inermis 21. Haemaphysalis numidiana 22. Argas persicus 23. Argas (Ornithodoros) lahorensis

18 Ege Bölgesi Kış ort.9 C ve Yaz ort.29 C Aegean Sea Kurtpınar, Merdivenci, Bakırcı, Aydın Hoogstrall 1. Ixodes ricinus(manisa,kütahya ) 2. Rhipicephalus bursa 3. Rhipicephalus sanguineus 4. Rhipicephalus turanicus 5. Rhipicephalus (Boophilus) annulatus 6. Dermacentor marginatus 7. Hyalomma anatolicum 8. Hyalomma excavatum 9. Hyalomma detritum 10. Hyalomma rufipes 11. Hyalomma marginatum 12. Hyalomma dromedarii 13. Hyalomma aegyptium 14. Haemaphysalis parva 15. Haemaphysalis sulcata 16. Haemaphysalis punctata 17. Argas persicus 18. Argas(Ornithodoros)lahorensis(Afyon,Uşak)

19 ÜLKEMİZDE KENELERİN TAŞIDIĞI ETKENLER

20 TBEv, Borelia burgdorferi, Louping ill,babesia divergens, Rickettsia helvetica, Ehrlichia phagocytophyla (HGE) Ixodes ricinus 3 konaklı evcil ve yabani hayvanlar Kuşlar Türkiye de nemli ormanlık bölgelerde yaygın (Karadeniz, Marmara, Akdeniz)

21 Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Babesia ovis, B.bigemina Anaplasma marginale, A.ovis, Ehrlichia canis, Babesia vogeli Hepatozoon canis Rhipicephalus bursa, Rh. sanguineus, Rh. turanicus 2 ve 3 konaklı evcil ve yabani hayvanlar Yaygın

22 Theileria annulata,t. lestoquardi, T.equi KKKA, Rickettsia aeschlimanni Hyalomma anatolicum, H. excavatum, H. marginatum, H. detritum 2 ve 3 konaklı evcil ve yabani hayvanlar kuşlar Kurak ve yarı kurak (Bozkır) alanlarda yaygın

23 Theileria equi, Babesia caballi,b. ovis, B. canis Rickettsia slovaca (TIBOLA),R. sibirica Dermacentor marginatus 3 konaklı evcil ve yabani hayvanlar Yaygın

24 Babesia ovis, B. major, B. motasi, Theileria buffeli, T. ovis Rickettsia sibirica Heamaphysalis parva, Hae. Sulcata, Hae. Punctata, Hae. inermis, Hae. concinna 3 konaklı evcil ve yabani hayvanlar kuşlar Yaygın

25 Argas(Ornithodoros) lahorensis Argas persicus Argas reflexus Çok konaklı Hayvan barınaklar ve yuvalara bağımlı Step soğuk bölgelerde Borrelia spp. (Relapsing fever)

26 Türkiye de yılları arasında görülen KKKA vakaları ve ölüm oranları Yıllar Ölüm Vaka sayısı (%4) (%5) (%4) (%6) (%4) (%4) (%4) (%5)

27 BURSA İLİ SON 3 YIL KENE TUTUNMASI DURUMU Kene Tutunma Bursa İl geneli : %85 şehir Kene değil : % 10 (bit,pire, arı iğnesi vb.) Ixodes ricinus ormanlık alanlar kırsal) : % 14 ( özellikle Rhipicephalus sanguineus Köpek kenesi : % 46 ( Özellikle şehir merkezleri-parklar) Hyalomma marginatum :%2.6 ( Orhaneli,Keles, Harmancık, Büyükorhan, Bilecik il sınırı- Yenişehir, Gölcük sınırı-iznik) Hyalomma aegyptium-kaplumbağa Kenesi : % 4.3 (şehre yakın mesire yerleri,parklar) Rhipicephalus turanicus mesire, yerleri,parklar) : % 13 (şehre yakın Ara Dönemler (Larva,Nimf) : %10,1 (Kozmopolit) Boophilus(Rhipicephalus) annulatus : 1 vaka KIRSAL Dermacentor marginatus : 5 vaka KIRSAL Haemaphysalis parva : 1 vaka KIRSAL

28 KKKA 1.DERECE RİSK BÖLGESİ

29 Bursa İli Hyalomma marginatum Mevsimsel Aktivite Farkı( ) kene sayısı Seri 1 Seri 2 0 Aylar Şubat Nisan Haziran Ağustos Ekim Aralık aylar

30 Kene için uygun yaşam alanları, hastalık çıkan bölgelerle uyumlu

31 KKKA: TÜRKİYE DE SON DURUM yılları 3300 olgu 155 ölüm % 5 DÜNYADA %30-80 Bursa ili Büyük evcil hayvanlar (sığır) Kene populasyonunun en büyük destekçisi Transovarial nakilde rolleri olabilir H.marginatum %1,65 (1994) % 48 (2008) * e kadar

32 KORUMA VE KONTROL - Bireysel korunma ve kontrol - Biyolojik kontrol - Kimyasal kontrol - Aşılama - Genetik kontrol - Fiziksel ve Alan kontrolü -Entegre yöntemler -Feromonlar

33 Rekombinant kene antijenlerine dayalı aşılar BM86 (Gavac ve TickGARD) Ticari aşılardır Boophilus annulatus a karşı etkili Hyalomma türlerine etkisi çok sınırlı Subolesin ve diğer antijenler Çalışmalar devam ediyor

34 Kuru buz(co2) 2-6 Dichlorophenol Metyl salisilat Ortho-nitrophenol Nanonoik asit 2-metyl propianik asit NH3 (Amonyak ) Laktik asit Aseton Hexan Feromonlar

35 BİREYSEL KORUNMA Kıyafetlerin uygunluğu Kene kovucular??? Kene uyarıları Eğitim ve Bilinçlendirme Koordinasyon Kenenin uzaklaştırılması

36 Uygun giyim İnsektisidler Repellentler (böcek kovucular) Dietiltoluamid (DEET) Doğrudan cilde uygulanır %30-40 lık preparatlar 2-5 saatlık caydırıcı etki Sık aralıklarla kene kontrolü Her akşam veya riskli alanlarda 5-6 saatte bir Hayvanlar üzerindeki keneler el ile alınmamalı

37 KULLANILMASI TEHLİKELİ İLAÇLAR Uluslararası Kanser Araştırma Örgütü (IACR) nün hazırladığı sakıncalı ilaçlar listesi (1999) Dantron Diklorvos Permetrin Karbaril Klorlu hidrokarbonlar Parafin Malation Nitiazid Triklorfon DDT Paradiklorbenzen

38

39

40 KENE ÇIKARILMASI

41 Kontrol ve Korunma Kimyasal Kontrol Merada (AÇIK ALAN)?????? Ahır ve barınaklarda (KAPALI ALAN) Hayvanlarda ÖNEMLİ!!!!! Mevsimsel aktivitenin bilinmesi İlaç seçimi İlaç kullanımı

42 AKARiSİT İLAÇLAR Organik Fosforlu Bileşikler Karbamat insektisitler Pyrethroidler Formamidinler Hormon Benzerleri Bitkisel yağlar (Rotenon,Origanum) Pyrethrin ler Makrosiklik Lakton lar (avermectin,milbemisin) Diğerleri (Fibronil,imidakloprit)

43 ARAŞTIRMA VERİSİ ETKEN MADDE ETKİ DELTAMETHRİN?? %100???? CYPERMETHRİN %81 LAMBDA-CYALOTHRİN %77 CYFLUTHRİN %82 FLUMETHRİN %1 YAĞLI %100 %5-10 Su Çözeltisi %100

44 Periyodik ilaçlamalar Yapılabilecek en etkili uygulamalardır Kene populasyonunu azalttır İlaçlama stratejileri Yoğun kene mücadelesi Stratejik kene kontrolü (Entegre kene kontrolü) Minimal kene kontrolü Uygulama şekli Sığırlarda İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar Et ve sütte kalıntı bırakmamalı ***Zorunlu toplu şeklinde yapılmazsa başarı şansı azdır

45 Sentetik pyrethroidler de yağlı preparatlar 8 HAFTA DEĞİL!!!!!!!!!!maksimum gün hayvanlarda etkilidir. Banyo preparatlar 1-2 hafta etkilidir. Biyolojik olarak kenenin kaç konakçılı olduğu ve kenenin o coğrafyadaki mevsimsel dinamiği ilaç etkinliği açısından önemlidir.

46 Origanum minutiflorum H., Cetin, J. E. Cilek, L. Aydin, A.Yanikoglu (2009 ) Acaricidal effects of the essential oil of Origanum minutiflorum (Lamiaceae) against Rhipicephalus turanicus (Acari: Ixodidae Veterinary Parasitology Origanum onites Coskun, S., Girisgin, O., Kurkcuoglu, M., Malyer, H., Girisgin, A.O., Kırımer,A., Baser, K.H., turanicus (Ixodidae). Parasitol. Res. 103, Acaricidal efficacy of Origanum onites L. Essential oil against Rhipicephalus turanicus

47 IXODIPHAGUS HUNTERELLUS (HYMENOPTERALAR)

48 HALK VE HAYVAN SAĞLIĞI İLE ÇEVREYİ TEHDİT EDEN UYGULAMA HATALARI Doz aşımı-ilaç yüklemesi ya da eksik doz kullanımı Gereksiz ilaç kullanımı Değişik etkenlere karşı ilaç kokteyllerinin hazırlanması Onanmamış-ruhsatsız ya da başka amaçlarda (Veteriner, Beşeri,Zirai) üretilen ilaçların kullanılması İlaçlarda etiket- talimat dışı kullanım Hatalı ilaç, uygulama yolu Zamansız ilaç kullanımı

49

50 SONUÇ: Kenelerle birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz Kişisel korunma yöntemleri Yaşam tarzı haline gelmeli Kenelerle mücadele Çiftlik hayvanları ve pet hayvanlar ilaçlanmalı Çevre ilaçlaması YAPILMAMALI!! KENE MÜCADELESİNDE ŞEHİR MERKEZLERİNDE YAPILAN ÇEVRE İLAÇLAMASI DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR.!!!!!!!!???????

51 Veteriner Fakültesi Bursa Valiliği Sağlık İl Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü Bursa Büyükşehir Belediyesi TEŞEKKÜRLER