Ü lkeye döviz giriflinin ve yurt d fl kaynakl kredi kullan m n n art r lmas

Transkript

1 YURTDIfiINDAN TEM N ED LEN VADES B R YILDAN UZUN NAKD KRED LER N YURT Ç YERLEfi K F RMALARA GERÇEK MAL YET Dr. Rasim Y lmaz Dumlup nar Üniversitesi, BF 1. G R fi Ü lkeye döviz giriflinin ve yurt d fl kaynakl kredi kullan m n n art r lmas kanun koyucu taraf ndan yurt içi ve yurt d fl kredilerin maliyetlerinin farkl laflt r lmas yoluyla teflvik edilmifltir. Bu çerçevede, yurt d fl kaynakl kredilerin maliyetini düflürücü bir dizi tedbir al nm flt r. Türkiye`de yerleflik kiflilerin, yurt d fl ndan ayni ve nakdi kredi temin etmeleri, bu kredileri bankalar veya özel finans kurumlar arac l yla (garanti vererek veya vermeksizin) kullanmalar kayd yla serbesttir. Di er bir deyiflle, yurt d fl ndan temin edilen ayni ve nakdi krediler Türkiye`de yerleflik bir banka veya özel finans kurumu arac l ile getirilmelidir. Ayr ca, yurt d fl ndan getirilen bu kredilerin büyük ço unlu u Türk Liras olarak kullan lmak zorundad r. Bakanlar Kurulu taraf ndan yay mlanan 12 May s 1988 tarihli ve 88/12944 say - l kararnameye iliflkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas `n n yay nlad Kaynak Kullan m Destekleme Fonu (KKDF) hakk ndaki 6 nolu tebli in 3/20 maddesinde, Türkiye`de yerleflik kiflilerce temin edilecek ortalama vadesi bir y ldan uzun vadeli nakdi kredilerde KKDF oran % 0 (s f r) olarak öngörülmektedir. Bir y ldan (365 gün) uzun vadeli olarak yurt d fl ndan temin edilen nakdi krediler Hazine Müsteflarl Kamu Finansman Genel Müdürlü ü nezdindeki borç kütü üne (D fl Finansman Numaras -DFN), kredi anlaflmalar n n bir örne i, Türk Paras n n De erini Koruma hakk ndaki 91-32/5 say l Tebli `in ekinde yer alan 1 Nolu Kredi Bilgi Formu ve 2 Nolu Kredi zleme Formu ile birlikte anlaflma tarihinden itibaren 30 gün içinde kredi borçlusu taraf ndan kay t ve tescil edilmekteydi. Bunun yan nda bu kredilere ait kullan mlar, ana para geri ödemeleri, faiz ve di er ödemelere ait bilgiler ise, Kredi zleme Formu ile ifllem tarihinden itibaren 10 gün içinde bankalar ve özel finans kurumlar ile kredi borçlusu taraf ndan Hazine Müsteflarl Kamu Finansman Genel Müdürlü ü`ne bildirilmesi gerekmekteydi. 13 Eylül 2001 tarihli say l Resmi Gazetede yay mlanan

2 /26 say l Tebli ile yap lan düzenlemeyle, 1 Ekim 2001 tarihinden sonra yurt d fl ndan bir y ldan uzun vadeli olarak temin edilen kredilerin bildirimi, arac banka taraf ndan Hazine Müsteflarl Kamu Finansman Genel Müdürlü ü yerine Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas `na yap lmaya bafllanm flt r. Bu meyanda, DFN yerine yurtd fl ndan temin edilen kredilerin kullan lmas na arac l k eden banka taraf ndan 11 haneden oluflan bir Kredi Numaras verilecek ve ifllemin takibi ve bildirimleri bu numara ile yap lacakt r. Daha önce T.C. Hazine Müsteflarl na gönderilen bilgi formlar na benzer flekilde Yurtd fl ndan Sa lanan Uzun Vadeli Kredi Kullan m ve Geri Ödeme Bilgi Formu ifllemi yapan banka taraf ndan doldurulacak ve TCMB`ye gönderilecektir (TCMB, 2002). Bu makalenin konusunu Türkiye de yerleflik bulunan firmalar n yurt d fl ndan kulland nakdi kredilerin yurt içi bir banka arac l ve teminat ile sa lanmas durumunda ilgili firmaya bu kredinin uygulamadaki gerçek toplam maliyeti oluflturmaktad r. 2. YURT DIfiINDAN TEMIN ED LECEK NAKD KRED LER N fi RKETLERE MAL YET Bankac l k sektöründeki genel uygulama yurt d fl kredi ile ilgili bankan n ödemek zorunda oldu u vergilerin de müflteriden tahsili yolundad r. Böylece, yurt d fl ndan al nacak nakdi kredinin ana maliyetinin (yurt d fl na ödenecek faiz oran ) yan nda, bu kredi ile ilgili her türlü vergi, komisyon ve komisyonun vergisi de maliyet unsuru olmaktad r (BDDK, 2003). Yurt d fl kredi Yabanc Devlet Kurulufllar, Avrupa Yat r m Bankas (EIB), Avrupa Konseyi Kalk nma Bankas (CEB), slam Kalk nma Bankas (IDB), Uluslar aras Tar msal Kalk nma Fonu (IFAD), Uluslar aras Finans Kurumu (IFC), Uluslar aras Kalk nma Birli i (IDA), Uluslararas mar ve Kalk nma Bankas (IBRD) gibi uluslararas kurulufllar ile Ticari Bankalar, K y Bankalar, Leasing, Factoring gibi Bankac l k d fl Finansman Kurulufllar taraf ndan sa lanmaktad r. Bu kurulufllardan IFC gibi baz uluslararas kurulufllar banka teminat mektupsuz kredi sa lamakla birlikte, genel uygulama kredinin bir banka teminat mektubu ile birlikte verilmesi yönündedir. Böylece, yurt içindeki bir firma için yurt d fl kredinin maliyeti 1) LIBOR (London Interbank Offer Rate) + spread, 2) Arac l k Komisyonu ve Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) 3) Kambiyo Sat fl Vergisi, 4) Banka teminat mektubu komisyonu, 2.1. Ödenecek Faiz Oran LIBOR, ilgili vade için referans piyasa oran d r ve Londra Interbank piyasas nda günlük olarak ilan edilir. Mesela, bir y ll k bir kredide anlaflman n yap ld tarihteki LIBOR al n r ve sabitlenir. Spread ülke riski, teminat veren banka riski, müflteri riski, kredinin vadesi ve kredinin büyüklü üne göre de- ifliklik göstermektedir. Krediyi veren

3 kurulufl nihaî anlamda teminat mektubunu veren bankan n riskini ald için, teminat mektubunu veren bankan n kredi de erlili ine (rating) göre spread de art fl veya azal fl gösterebilmektedir Arac l k Komisyonu ve Komisyonun BSMV si Ülkemizde genellikle yurt d fl kredilerin temin edilmesinde Türkiye`deki yerleflik bankalar arac l k etmektedir. Bu arac l k iflleminin karfl l nda müflteri taraf ndan arac l k eden bankaya bir komisyon ödenmektedir. Bankan n elde etti i komisyon yüzde befl (% 5) BSMV`ne tabidir. Yukar da da belirtti- imiz gibi bankac l k sektöründeki genel uygulama BSMV`nin de müflteriden tahsili yönündedir Kambiyo Sat fl Vergisi Kambiyo mevzuat nda tan mlanan yurt d fl ndan sa lanan kredilerden büyük ço unlu u Türk liras olarak kullan lmak zorundad r. Fakat, müflteriler genelde yurt d fl ndan temin edilen krediyi yabanc para birimi olarak elde etmek istemektedirler. Sektördeki genel uygulama, yurt d fl ndan temin edilen nakdi kredinin müflterinin bankadaki TL hesab na TL olarak yat r lmas ve müflterinin talimat yaz s ile birlikte bu TL hesab ndaki paran n yabanc para hesab na çevrilmesidir. Bu ifllem binde bir (% 0.1) Kambiyo Sat fl Vergisine tabidir. Dolay s ile, yurt d fl ndan elde edilen nakdi kredinin temin edildi i para birimi olarak kullan lmak istenmesi müflterinin maliyetini binde bir oran nda art racakt r Banka Teminat Mektubu Komisyonu 4672 say l Bankalar Kanunu na göre, bir banka teminats z kredi veya dolayl kredi veremez. Türkiye`de mukim bir firma yurt d fl ndan kulland kredi için yurt içindeki bankalardan birinden teminat mektubu talep etti i zaman, 4672 say l Bankalar Kanunu uyar nca teminat mektubu tutar n n firman n banka nezdindeki tahsis edilmifl limitinden düflülmesi (teminat mektubu tutar -anapara ve faiz- her bir firma için bankan n özkaynaklar n n yüzde yirmi-beflinden (%25) fazla olamaz) ve firma ile banka aras nda Genel Kredi Sözleflmesi (GKS) imzalanmas gerekmektedir (TBB, 2001, 38). Di er bir deyiflle, banka için verilecek gayri nakdi (teminat mektubu) ve nakdi krediler bir birinin ikamesi durumuna gelmifltir; dolay s yla, teminat mektuplar n n f rsat maliyetleri artm flt r. Bunun yan nda 20 ye yak n bankan n Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilmesi ile birlikte teminat mektubu arz nda da bir daralma meydana gelmifltir. 488 Say l Damga Vergisi Kanunun 9 uncu maddesinde Bu Kanuna ekli (2) say l tabloda yaz l ka tlar Damga Vergisinden müstesnad r denilmektedir. 2 Ocak 2004 tarih mükerrer say l Resmi Gazete de yay mlanan 5035 say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun un 30 uncu maddesinde, 488 say l Damga Vergisi Kanuna ekli (2) say l tablonun IV.Ticari ve medeni ifllerle ilgili kâ tlar bafll kl bölümünün (23) nu-

4 maral f kras n n Bankalar, yurt d fl kredi kurulufllar ve uluslararas kurumlarca kulland r lacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amac yla düzenlenecek kâ tlar ile bu kâ tlar üzerine konulacak flerhler (kredilerin kullan mlar hariç) flekilde de ifltirildi i bildirilmektedir. Yeni düzenlemeyle, yurt içi ve yurt d - fl ndan sa lanan kredilerde herhangi bir ay r ma gidilmeksizin tüm krediler istisna kapsam na al nmaktad r. Ayr - ca, getirilen istisna hükmünde, nakdi ve gayri nakdi kredi ayr m olmad için, istisna gerek nakdi, gerekse gayri nakdi kredilerin temini ve geri ödemesi s ras nda düzenlenen ka tlar kapsamaktad r. Nitekim, T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü nce 13 Ocak 2004 tarihinde yay mlanan Damga Vergisi Sirküleri/4 ile yap lan düzenlemede Kanunda sözü geçen kredi tan m na Bankalar Kanunu na göre kredi olarak kabul edilen nakdi krediler ile teminat mektuplar, kefaletler, aval, ciro ve kabuller gibi gayri nakdi kredilerin girece i, akreditiflerin de bu kapsamda de erlendirilece i bildirilmifltir. 30 Ocak 2004 tarihinde yay mlanan Damga Vergisi Sirküleri/6 da Bu kapsamda, bankalar taraf ndan düzenlenecek teminat mektuplar ve akreditifler gayri nakdi kredi olarak de erlendirilecektir. Buna göre, bunlar n sürelerinin uzat lmas veya k - salt lmas, miktar n n art r lmas veya azalt lmas nedeniyle düzenlenecek ka- tlar n da damga vergisi istisnas ndan yararland r lmas gerekti i belirtilmektedir. Böylece bankalar n, özel finans kurumlar n n, yurt d fl kredi kurulufllar ve uluslararas kurumlar n kulland rd klar kredilerin, temini ve geri ödemesi safhas nda düzenlenen, kredi sözleflmesi (Genel Kredi Sözleflmesi), kredinin temini için verilen teminatlar, garanti mektuplar, ipotek sözleflmeleri, kefalet sözleflmeleri, araç rehini sözleflmeleri vb. ka tlar damga vergisinden ve harçlardan istisna edilmifltir. 3. GENEL DE ERLEND RME VE SONUÇ Yurt içi dövize endeksli kredi ve bir y ldan uzun vadeli yurt d fl nakdi kredi aras nda seçim yapmakta olan yurt içi yerleflik bir firman n önündeki maliyet unsurlar afla daki tabloda özetlenmifltir (Bkz. Tablo 1). Yurt içi dövize endeksli kredi kullan lmas durumunda, Yurt d fl kredi kullan lmas durumuna göre, faiz ve kur fark n n BSMV ve KDDF si ek maliyet unsurlar n oluflturmaktad r. Di er yandan, yurt d fl kredi kullan lmas durumunda ise faiz ve kur fark n n BSMV ve KDDF si ödenmemesine ra men, teminat mektubu komisyonu, arac l k komisyonu, arac l k komisyonunun BSMV si, kambiyo sat fl vergisi ek maliyet unsurlar n oluflturacakt r.

5 Tablo 1: Yurt D fl ve Yurt çi Kredilerin Maliyetlerinin Karfl laflt r lmas Maliyet Unsurlar Oran Yurt çi Dövize Endeksli Kredi Yurt D fl Kredi Faiz gideri BSMV(faiz + kur fark ) 0,050 - KKDF(faiz + kur fark ) 0,030 - Teminat Mektubu Komisyonu - Arac l k Komisyonu - BSMV (arac l k komisyonu) 0,050 - Kambiyo Sat fl Vergisi 0,001 - Yararlan lan Kaynaklar: Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (2003), Türk Bankac l k Sektöründe Arac l k Maliyetlerinin Azalt lmas, Kas m, Ankara. Baflbakanl k Mevzuat Gelifltirme ve Yay n Genel Müdürlü ü (1989), Kaynak Kullan m Destekleme Fonu Hakk nda 6 Nolu Tebli, T.C. Resmi Gazete No , 26 Temmuz. P nar, brahim (2003), Yürürlülükteki Tüm Vergi Kanunlar, Seçkin Yay nc l k, Ankara. T.C. Baflbakanl k Mevzuat Gelifltirme ve Yay n Genel Müdürlü ü (2004) 5035 Say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun, T.C. Resmi Gazete No (M), 2 Ocak. Türkiye Bankalar Birli i (2001), 4389 Say l Bankalar Kanunu Say l Kanun le De iflik, T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (2004), Damga Vergisi Sirküleri/4, 12 Ocak, T.C. Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü (2004), Damga Vergisi Sirküleri/6, 30 Ocak, T.C. Merkez Bankas (2002), Sermaye Hareketleri Genelgesi,