Otoimmün hepatit (OH); hipergamaglobulinemi,

Transkript

1 Güncel Gastroenteroloji Otoimmün Hepatit Uzm. Dr. Özlem YÖNEM 1, Doç. Dr. Cansel TÜRKAY 2 Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar A.B.D 1, Gastroenteroloji B.D 2, Sivas Otoimmün hepatit (OH); hipergamaglobulinemi, transaminaz yüksekli i, antikor varlı- ı ve histolojik olarak da aktif nekroinflamatuvar proçesle karakterize bir kronik hepatit türüdür ( ). 950 li yıllardan beri bilinen hastalı ın daha sonraki yıllarda di er otoimmün sendromlarla ili kili oldu u saptanmı ve hastalıktaki ANA pozitifli ine dayanılarak lupoid hepatit olarak isimlendirilmi tir. Ancak SLE un organ bulgularının olmaması nedeniyle bu terminoloji terk edilmi tir (2). 970 li yıllardan ba layarak karaci er ve böbrekteki endoplazmik retikulumların proteinlerine kar ı geli en antikorların (karaci er, böbrek mikrozomal antikorları, LKM) tanınmasıyla ANA () li i ile karakterize olmayan ikinci bir OH türü (OH tip2) tanımlanmı tır. Kısa zamanda moleküler analiz teknikleri kullanılarak LKM- oto antikorlarının hedef antijenlerinin sitokrom p450 monooksijenazları oldu u tespit edilmi tir. En son olarak da karaci er homojenatlarının 000g süpernatantlarında radyoimmunoassay metoduyla eriyebilir karaci er antijeni (SLA) tanımlanmı tır (OH tip3). Kronolojik olayların da gösterdi i üzere, otoimmun hepatit homojen bir antitite olmayıp; subgruplarının ayırımı için seroimmünolojik ve genetik belirteçler gerekmektedir (2). OH kesin tanısının konulması karma ıktır, pek çok tanı kriterlerine ihtiyaç vardır. Bu nedenle 998 yılında 7 ülkeden 40 hepatolog ve hepatopatolog toplanarak 993 yılında uluslararası OH tanısı için belirlenen tanısal skorlama sistemini gözden geçirdiler. 999 yılında yayınlanan bu gözden geçirme çalı masında yakla ık 000 hasta üzerinde bu kriterlerin uygulanması ile tanısal do rulu un %89.8, sensitivitenin ise %98 oldu u saptandı (3). OH prevalansı Batı Avrupa ve Kuzey Amerika beyaz populasyonunda de 0. ila.2 arasında de i mekte iken, Japonya da bu oran de 0.08 ila dir (4). OH kronik hepatitlerin Kuzey Amerika ve Batı Avrupa da %20 sini, Brezilya da %5-0 unu olu turmakta iken Türkiye de bu oran %.5 dir (2,4). PATOGENEZ: Otoimmün hepatitte hem etiyolojik ajanın ne oldu- u hem de karaci er hasarının nasıl meydana geldi i henüz bilinmemektedir. Uygun bir hayvan modeli geli tirilemeyi i, patogenezin aydınlatılamamasındaki en önemli sebeplerden biridir. OHin patogenetik mekanizmaları henüz tamamen anla ılamamı olsa da; eldeki veriler a) altta ya tan genetik bir predispozisyonun varlı ını b) bunu n da otoreaktivitenin immünolojik kontrolünde pek çok bozuklukla ili kili olup karaci er otoantijenlerine self toleransın kaybolmasıyla sonlandı ını c) duyarlı bireylerde hepatotropik virüs enfeksiyonu veya bir ilaç veya di er hepatotoksinlere kar ı idiosenkratik reaksiyon geli mesinin hastalı ı tetikleyebilece ini d) doku hasarı olu masındaki son etkin mekanizmanın hepatositlere kar ı direk T hücre sitotoksisitesinin de il fakat hepatosit yüzeyindeki karaci ere spesifik antijenlerle reaksiyona giren antikorlar yoluyla oldu unu göstermektedir (5). Güncel Gastroenteroloji 7/1 55

2 a) Genetik Duyarlılık: Kadın cinsiyetinde daha fazla görülmesi (8: ) di- er otoimmün hastalıklara benzer ekildedir. Hastalık ailevi olabilir (6). Serolojik metotlarla otoimmün hepatitin HLA A, B8, DR3, DR4 ve DR52a ile ili kili oldu u gösterilmi tir (7). Avrupa ve Kuzey Amerika lı beyazlarda DRB *03, DRB *04 ve DRB3 allelleri OH tip için duyarlılık olu tururken DRB*04 allelleri Japonya da,drb * 3 allelleri Latin Amerika da OH tip için predispozisyon olu turmaktadır. OH tip2 ile de DRB *07 veya DRB *03 allelleri ili kili bulunmu tur (8). HLA klas 2 genotipleri ile yapılan çalı malar OH tanısı ve klini i hakkında yeni görü lerin olu masına neden olmu tur. DRB3*0 0 hastalı ın genç ya ta ortaya çıkmasıyla ili kili iken; DRB *040 ya lı hasta grubu ile ili kilidir (7). HLAB8 varlı ı tanı esnasında a ır inflamasyon ve tedavi sonrası daha yüksek oranda relaps olu umuna neden olurken; HLADR4 pozitif subgrubu daha benign seyreder (2). En son olarak da hem genetik duyarlılık hem de hastalı ın ba lama ya ıyla ili kili olan TcR genindeki polimorfizm analiz edilmi tir (7). b) Anormal Supressör Hücre Aktivitesi: Otoimmün hepatitde primer mi yoksa sekonder mi oldu u kesin bilinmese de defektif bir supressör T hücre fonksiyonu vardır (9). Glukokortikoid tedaviyle bu disfonksiyonun düzelmesi de defektif T hücresi fonksiyonu hipotezini desteklemektedir. Ancak ek bulguların oldu una dair çe itli görü ler de olu mu tur. Bu görü lerin olu masına yol açan nedenler: a) Birinci derece akraba olup hastalı ın klinik bulguları olmayan bireylerde defektif supressör T hücre fonksiyonunun fark edilmesi b) Supressör hücre defektinin ba lıca non-antijen spesifik supressör T hücre popülasyonunda bulunması c) Kortikosteroid tedaviyle geriye dönmeyen antijen spesifik T hücre defektinin olmasıdır. Bu fonksiyon bozukluklarının otoimmün hepatit patogenezindeki rolü tam olarak bilinmemektedir (7). c) Çevresel Tetikleyici Ajanlar: Çevresel faktörler, ilaçlar veya nutrisyonel bile ikler gibi kimyasal etkileri veya enfeksiyonları içerir. Otoimmün hepatite yol açan pek çok ilaç veya kimyasal ajan gösterilmi tir (tienilik asit, dihidralazin ve halotan gibi) ( 0). Benzer ekilde kızamık, hepatit A, hepatit B ve hepatit C virüslerinin de otoimmün hepatiti tetikledi i gösterilmi tir (7). Virüs enfeksiyonlarında viral ve self proteinlerin dizilimleri arasında benzerli in olması otoimmün olayı tetikleyebilir ve virüs enfeksiyonuna e lik eden inflamatuar sitokinlerin varlı ı da otoimmün reaksiyonlarda rol oynayabilir ( 0). d) Antikorlar: Otoimmün hepatitli hastaların serumlarında pek çok otoantikor saptanabilir. Hastalı ın patogenezi ve seyrindeki rolleri henüz tam olarak aydınlatılamamı tır ( ). Ancak dokuyu infiltre eden efektör T lenfositler hedef otoantijen rolünü oynayan intrahepatik proteinlerle reaksiyona girmektedirler ve bu da karaci er hücre lizisine yol açan immünoreaksiyonun temelini olu turur (7). Klinikte otoimmün hepatit dü ünülen hastalarda ba langıçta tarama testi olarak ANA (anti nükleer antikor), ASMA (anti düz kas antikoru), LKM ve AMA (antimitokondrial antikor) indirekt immünofloresan yöntemiyle tayin edilir. E er bu antikorlar saptanmıyor ve ısrarla otoimmun hepatit dü ünülüyorsa; sitolitik antijenlere olan özelliklede SLA/karaci er pankreas (LP) ye kar ı geli mi antikorlar yardımcı olabilir. Bu SLA/LP otoantikorları radioimmunassay ve EL SA ile tesbit edilebilir. Otoimmün hepatitli hastaların % 0 unda SLA otoantikorları yukarıda bahsedilen otoantikorlar olmaksızın tek belirteç olabilir ( 2). ANA, hücre nükleusunun fonksiyonel yapısal içeriklerine, nükleer membrana veya DNA ya kar ı geli mi bir otoantikordur ( 3). Sentromer, ribonükleoproteinler,siklin A ve di er pek çok antijene kar ı reaktif oldu u saptanmı tır. ANA en çok rastlanan antikor olup titresi genellikle : 60 ı geçer. ANA nın subtiplendirilmesinin otoimmün hepatitte klinik önemi yoktur çünkü henüz ne karaci ere spesifik nükleer antijenler ne de karaci er hastalı- ına spesifik ANA lar tanımlanabilmi tir. ASMA hücre iskeletinin aktin, troponin ve tropomiyosin gibi komponentlerine kar ı geli ir ( 4, 5). Ancak ASMA di er nedenlere ba lı karaci er hastalıkları ile enfeksiyöz, romatolojik hastalıklarda da tespit edilebilir. Bu vakalarda titreler genellikle :80 in altındadır. ASMA nın HLA A,B8,DR3 haplotipi ile ili kili oldu u bulunmu tur ve bunun yansıması olarak hastalar daha gençtir ve prognozları daha kötüdür (2). 56 Mart 2003

3 973 yılında Rizetto indirekt immun floresan yöntemiyle proksimal renal tübül ve hepatosellüler sitoplazma ile reaksiyona giren otoantikorları fark etti. LKM olarak isimlendirilen bu antikorların OH in ikincil bir formu oldu u kabul edildi. LKM- otoantikorları CYP2D6 proteininin 263 ila 270 inci aminoasitleri arasındaki major lineer epitopunu tanır. Bu antikorlar in vitro olarak CYP2D6 aktivitesini inhibe ederler ve karaci eri infiltre eden T lenfositleri aktive edebilme yetenekleri vardır. Toksik LKM-2 antikoru tienilik asite ba lı hepatitte olu urken; LKM-3 otoantikorları kronik HDV enfeksiyonu olan bireylerin % 6 0 unda tespit edilmi tir. LKM-3 otoantikorları HDV enfeksiyonunun yanı sıra OH Tip 2 hastalarında da tanımlanmı tır. LKM- negatif ve ANA negatif OH li hastalarda da saptanabilir (2). SLA/LP ye kar ı geli en antikorların major hedef antijeni UGA- supressör trna larla ili kili proteindir ( 6). Bu proteinin tam olarak fonksiyonu ve otoimmünitedeki rolü belli de ildir. Bu konuda yapılan daha önceki çalı malarda SLA antikorlarının sitokeratin 8 ve 8 le reaksiyona girdi i dü ünülmü ancak daha sonraki çalı malarda teyit edilememi tir ( 6, 7). SLA antikorları otoimmun hepatit için yüksek derecede spesifiktir. Otoimmun Hepatitte Di er Otoantikorlar Asialoglikoprotein reseptörü hücre membranına lokalize olmu karaci ere spesifik bir glukoproteindir. Otoimmün hepatitli hastaların %88 inde bu antijene kar ı antikor (ASGPR) saptanabilir ( 8). Ancak kronik hepatit B ve C, alkolik karaci er hastalı ı ile primer bilier sirozda da görülebilmesi onun daha çok karaci er otoimmunitesinin genel bir belirteci oldu unu dü ündürmektedir. Tanı amaçlı kullanılmazlar. Anti-sitozomal antikor tip in LKM() serolojisi olan hastaların yakla ık %50 sinde tesbit edilmesiyle OH tip 2 için ikinci bir belirteç oldu u gözlemlenmi tir ( 9). LKM otoantikorlarından farklı olarak LC- otoantikorları hastalık aktivitesi ile korelasyon gösterir. Antinötrofil sitoplazmik antikorlar (ANCA), tip OH li hastaların serumunda %65-96 oranında saptanabilmektedir (20). Serumun en az :50 titresindeki pozitiflik de erlidir. ANCA titresi ancak ANA de erinin 2 katını a tı ında ANCA pozitifli i do rudur. OH de ANCA nın rolü kesin de ildir ve rutin olarak incelenmesi önerilmemektedir (2). OH li hastaların serumunda sık olarak kromatine kar ı antikor (ACA pozitifli i) saptanabilir. ANA reaktivitesi ile ili kili dominant antikorlardan biridir (2 ). OTO MMÜN HEPAT T N SINIFLANDIRILMASI OH in apayrı bir karaci er hastalı ı olarak yorumlanması yo un tartı malara yol açmı tır. Son za- Tablo. Otoimmün Hepatit Tip, 2 ve 3 Özellikleri Tip Tip 2 Tip 3 Prevalans OH lerin %80 ini olu turur. Daha nadirdir (Avrupa da OH lerin %20 sini, USA da ise %4 ünü olu turur %20 oranında görülür Ya Her ya ta görülebilir. 5 ya civarında ( 0-20) ve postmenopozal dönemde (45-70) iki pik yapar 2-4 ya ta görülür. Ortalama tanı ya ı ya Cinsiyet Kadın Kadın Kadın Klinik seyir Akut ba langıç nadir %25 i tanı sırasında siroz, 3 yıl içinde siroza ilerleme sıklı ı %43 Ba langıçta fulminant seyredebilir. Siroza ilerleme riski %82 3 yıl içerisinde siroza ilerleme riski %75 Oto antikor ANA,ASMA LKM- / LC SLA/ LP Oto antijen Sentromer, S2K, SSA/RO, histon, ribonükleoprotein,aktin,tubulin, intermediate filament Sitokrom monooksijenaz P450IID6, sitozolik protein UGA suppressör trna ile ili kili protein, sitozolik nonsitokeratinler Genetik e ilim HLA A, B8, DR3, DR4 HLA B 4, DR3, DR4 Yeterli bilgi yok Steroide cevap GG 57

4 manlarda OH in yapısal olarak heterojen olup olmadı ı konusu gündemdedir. OH deki heterojeniteyi tanımlamak için iki yol vardır. Bu amaçla otoantikorlar kullanılabilir ancak Uluslararası Otoimmün Hepatit Grubu bu tür ayırımlar yapmanın günlük rutin kullanımda pratik olmadı ını öne sürmektedir. Bir di er yol da genetik olarak heterojeniteyi sınıflandırmaktır. Tablo de otoimmün hepatit tip, 2 ve 3 ün özellikleri kar ıla tırılmalı olarak verilmektedir (2,7,22,23). Klinik Özellikler Hastalık predominant olarak genç bireylerde görülür. Vakaların yarısında 0-20 ya arasında hastalık fark edilir. Menopoz civarı ise hastalıkta ikinci pik görülür. Hastaların 3/4 ü kadındır.otoimmün hepatit birbirinden farklı 6 klinik tablo halinde kar- ımıza çıkabilir: asemptomatik ( 5-20), akut hepatit atak (%20-30), fulminan karaci er yetersizli- i(<% ), subfulminan karaci er yetersizli i (<% ), kronik hepatit, karaci er sirozu (23). Tablo 2. Otoimmün Hepatit Skorlama Sistemi Parametreler Kadın Cinsiyet Alkalen fosfataz yüksekli inin aminotransferaz yüksekli ine oranı >3.0,5-3,0 <,5 Total globulin, gama globulin veya IgG, normalin kaç katı yüksek >2,5-2,0,0-,5 <,0 Otoantikorlar ANA,ASMA veya Anti-LKM pozitifli i > /80 /80 /40 < /40 AMA pozitif Hepatit virüs göstergeleri Pozitif Negatif Di er etiyolojik faktörler Hepatotoksik ilaç Var Yok Alkol <25g/gün >60g/gün Karaci er histolojisi nterface hepatiti (piecemeal nekrozu) Predominant lenfoplazmositik hücre infiltrasyonu Hepatositlerde rozet formasyonu Yukarıdakilerin hiçbiri Biliyer de i iklikler (PBS, PSK, kolanjiolit, bakır birikimi ) Di er de i iklikler (ba ka bir etyoloji dü ündüren) Hasta veya birinci derece akrabalarında di er otoimmün hastalık varlı ı Opsiyonel ek faktörler Di er otoantikor pozitifli i (panca; anti-sla, LP, LC, ASGPR) HLA DR3 veya DR4 varlı ı Tedaviye cevap Komplet Relaps TEDAV DEN ÖNCE TEDAV DEN SONRA Puanlar Toplam puan KES N OTO MMÜN HEPAT T > 5 > 7 MUHTEMEL OTO MMÜN HEPAT T Mart 2003

5 Erken dönemde karaci er kot altında 2-4 cm ele gelir. Sol lob epigastrumda orantısız biçimde büyüyebilir. Nadiren nodül palpe edilir. Daha sonra karaci er küçülür ve nodül palpe edilemez duruma gelir. Dalak hemen hemen daima büyümü tür. Asit, ödem, hepatik ensefalopati daha geç ortaya çıkan bulgularıdır. Periferik hepatoselüler yetmezlik bulguları özellikle arteriyel örümcekler fizik muayenede genellikle saptanırlar. Amenore (primer, sekonder) veya oligomenore hemen hemen kuraldır. Karında, kalçalarda, daha seyrek olarak üst kol, memeler ve sırtta strialar bulunabilir. Akne, hir utizm, deride minimal travma ile kolayca ekimozların meydana gelmesi, burun ve di eti kanamaları, artralji, artrit, steroid tedavisine ba lamadan bile aydede yüzünün varlı ı sıkça rastlanılan di er bulgulardır (6). Tanı Kriterleri: Otoimmun hepatit tanısı hepatotropik viruslarla enfeksiyon, kan transfüzyonu, yo un alkol tüketimi, hepatotoksik ilaç alma, Wilson Hastalı ı, a- antitripsin eksikli i, hemakromatozis ve safra yollarını tutan hastalık anamnez ve hastalık bulgularının olmadı ı durumlarda konabilir. Kesin ve muhtemel otoimmün hepatit tanıları için gereken kriterler tablo 2 de gösterilmi tir (24). Laboratuvar Trombositopeni ve lökopeni sık görülür. Portal hipertansiyon ve splenomegali a ikar hale gelmeden önce de tespit edilebilir. Hafif normokrom, normositer bir anemiye de rastlanabilir. Hepatosellüler fonksiyonun korundu u erken evrelerde bile protrombin zamanı uzayabilir. Eritrosit sedimantasyon hızı saatte 00 mm yi bulacak ekilde artabilir. Hastalı ın aktivitesine ba lı olarak serum aminotransferazları de i ik derecelerde yükselirken ; alkalen fosfataz ve gama glutamil transferaz seviyelerinde normal veya çok hafif yükselme bulunur. 2-0 mg/dl düzeyinde bir hiperbilürübinemi olabilir. Protein elektroforezi sıklıkla poliklonal gamapati eklindedir. Immünglobülin fraksiyonlarından Ig G nin a ikar arttı ı saptanır. Tip 2 otoimmün hepatitte bazen serum IgA seviyeleri dü ük olabilir, serum albümin de eri karaci er yetmezli inin ileri evrelerine kadar korunmu tur. Her ne kadar OH e özgü histolojik de i iklikler olmasa da hastanın koagülasyon durumu izin veriyorsa, karaci er biyopsisi yapılmalıdır. Histolojik olarak portal alanlarda lenfoplazmositer hücre infiltrasyonu ile birlikte precemeal nekrozu saptanır. Ciddi periportal hepatitin bulunması önemli bir özelliktir. Lobuler hepatit de mevcut olabilir. Bakır birikimi veya bilier inflamasyon yoksa ancak o zaman lobuler hepatit otoimmün hepatit lehine yorumlanabilir (2,25). E er biyopsi yapılırsa histolojik olarak klasik kronik aktif hepatit saptanır (6). OH in Atipik Formları OH in atipik formlarının, ya ba ka bir hastalıkla çakı an bulguları (overlap sendromu) vardır, veya klasik hastalık tanısının konulabilmesi için bulguları tutarsız veya yetersizdir (sıradı ı sendrom). Otoimmun kolanjit ve ciddi aktiviteli kriptojenik kronik hepatit, otoimmün hepatitle ilgili sıradı ı sendrom örnekleridir. Bunun dı ında otoimmün hepatit; primer biliyer siroz, primer sklerozan kolanjt, kronik viral hepatit, Wilson hastalı ı ile overlap yapabilir (26). TEDAV Kontrollü klinik çalı malarda, akut ba langıçlı veya fulminant otoimmün hepatit, histolojik olarak köprüle me veya multilobuler nekroz sebat eden a ır laboratuvar anormallikleri (aminotransferaz düzeyleri normalin 5-0 katı), a ır hepatik veya ekstrahepatik sendromlar mevcudiyetinde tedavi için mutlak endikasyon oldu unu göstermektedir. Di er durumlarda semptomlara ve hastalık aktivitesine ba lı olarak tedavi bireyselle tirilebilir (2). Otoimmün hepatit immünosupressif ilaçlarla tedavi edilir. OH için ba langıçtaki standart tedavi ya tek ba ına prednison veya prednisonazotiopirin kombinasyonudur (2,27). Steroid monoterapisi hematolojik anormalli i olanlarda (sitopeni), tedaviden tanıya gidildi i durumlarda ve fertilitenin önemli oldu u genç hastalarda tercih edilir. Ya lı, osteoporotik, metabolik sendromu olan hastalarda (diabetes mellitus,hipertansiyon, obezite) ve psikiatrik labilitesi olanlarda kombinasyon tedavisi tercih edilir. Tablo 3. ndüksiyon tedavisi Prednis(ol)one Azotiyopirin Monoterapi 60mg la ba lanır, 4 haftada idame dozu olan <20 mg a dü ülür - Kombine tedavi 30 mg la ba lanır 4 haftada idame dozu olan < 0 mg a dü ülür 50 mg GG 59

6 Tablo 4. Remisyon Sa landıktan Sonraki Tedavi Algoritmi Prednis(ol)one Azotiyopirin Monoterapi Günlük doz haftada 2.5 mg azaltılır - Kombine tedavi Günlük doz haftada 2.5 mg azaltılır Her 3 haftada bir doz 25mg azaltılır Remisyon indüksiyonu için önerilen tedavi tablo 3 de, remisyon sa lanması durumundaki tedavi algoritmi de tablo 4 de belirtilmi tir. Hasta takibinde önerilen algoritma tablo 5 de görülmektedir(2). Ancak mutlak tedavi endikasyonu olmayan hastaların bireysel tedavileri hastanın geli ekline ba lıdır. Örne in a ır inflamatuar aktivitesi olmayan ya lı hastalar medikal tedavi almadan yalnızca gözlenebilir. Dü ük inflamatuar aktivitesi olan daha genç hastalarda tedaviye indüksiyon olmaksızın direk idame dozuyla ba lanır. Ancak hangi vaka olursa olsun tedavideki amaç inflamasyonun biyokimyasal ve histolojik açıdan tam olarak düzelmesi ve klinik olarak da semptomların gerilemesidir. Bu ilk 3 yıl içinde %87 oranında gerçekle tirilir. Üç yıldan sonra yıllık ek bir tedaviyle ancak hastaların %7 sinde ba arı sa lanabilir. Hastalar remisyona girdikten sonra e er ilaçlarını bırakırlarsa %50 ila 86 oranında relaps görülür (27). O yüzden tedavideki bir di er önemli amaç da relaps epizotlarını önlemektir. Prednizon bırakıldık- tan sonra azotiyopirinle idameye geçilmesi relaps olasılı ını azaltmı tır (28) Remisyona girmeyen hastalarda üç olasılık vardır. Tedavi yetersizli i, tedavi ba arısızlı ı, ilaçlara kar- ı intolerans geli mesidir. Tedavi yetersizli i 2 yıl içinde hastanın remisyona girememesi, tedavi ba- arısızlı ı ise tedavi sırasında otoimmün hepatitin biyokimyasal ve klinik bulgularının daha da kötüle mesi olarak tanımlanır. laca kar ı intolerans geli ti inde doz dü ürülmeli veya hastalı ı kontrol edebilecek tek ilaçla tedaviye devam edilmelidir(2). Steroid tedavisinin komplikasyonları osteoporoz, psikoz, diabetik dekompansazyon ve kilo alımıdır. Kortikosteroid yan etkilerinden korunarak uzun dönem remisyon elde etmek için budesonid ve deflazakort denenmi tir. Budesonid allerjik pulmoner hastalıklarda sıkça kullanılan bir sentetik steroiddir. Karaci erden ilk geçi eliminasyonu çok yüksek oldu undan geleneksel kortikosteroidlere göre sistemik yan etkileri daha azdır. Budesonid konusunda genel görü etkili bir ilaç oldu u Tablo 5. Otoimmün Hepatitde Tedavi Takibi Muayene Tedavi öncesi Remisyon öncesi tedavi sırasında 4 hafta süresince Remisyon sonrası 3-6 ay arasında Tedavinin kesimi Remisyon tedavisi sonrası 3-6 aylar Relaps de erlendirilmesi Fizik muayene Karaci er biopsisi /- Kan sayımı Amino transferazlar GGT g Globulin Bilüribin Koagülasyon çalı maları Oto antikorlar /- TFT /- 60 Mart 2003

7 ancak siroz ve portosistemik ant varlı ında geleneksel steroidlerden daha avantajlı olmadı ıdır (29). Deflazokort prednisolonun oksazolinik türevi olup kemik ve glukoz metabolizması üzerine olan etkileri daha azdır. Ancak deflazokortla ilgili olarak hastaların histolojik de erlendirilmesinin yapıldı ı daha geni prospektif kar ıla tırmalı çalı malara ihtiyaç vardır(30) Tedavi yetersizli i durumunda aminotransferazları normalin en az 5 kat yükse- inden daha a a ıya çekmek veya histolojik remisyon sa lamak için süresiz olarak mümkün olan en dü ük dozda azotiyopirin ba lanır (2mg/kg/gün) veya steroid tedavisine azotiyoprin eklenir. Azotiyopirin komplikasyonları ise a ır sitopeni, artralji ve miyaljidir (2). Tedavi ba arısızlı ında ise 4-6 haftalık yüksek doz kortikosteroid (60 mg/gün) veya kombinasyon tedavisi (30 mg prednizolon ve 50 mg azotiyopirin/gün) uygulanır.hastaların %20 sinde ise karaci- er yetersizli i riski nedeniyle karaci er transplantasyonu açısından de erlendirme yapılır (2). E er hastalara karaci er transplantasyonu gerçekle tirecek kadar a ır karaci er yetersizli i bulguları yoksa ve tedavi sonuçları tatmin edici de ilse ; siklosporin A, takrolimus, siklofosfamid, merkaptopürin, mycophenolate mofetil veya tedaviye ursodeoksikolikasit eklenmesi dü ünülebilir. Ancak bütün bunların klinik etkinlikleri tam olarak kanıtlanmamı tır. Bu konuda yapılan klinik çalı malar tablo 6 da gösterilmi tir (3-36). Klinik, histolojik veya immünolojik olarak hem kronik viral hepatit hem de otoimmun hepatitin özelliklerini ta ıyan overlap sendromları bildirilmi tir. (37) Otoantikorlar kronik hepatitin seyri sırasında ya kendili inden ya da interferon tedavisi sırasında ortaya çıkarlar (38). Kronik viral hepatitli bir hastada otoimmun hepatitle ilgili bir antikor saptandı ında ilk çözümlenmesi gereken sorun hangi tür hepatitin daha baskın oldu udur. Çünkü e er ilk etapta interferon ba lanırsa otoimmun hepatit alevlenebilir (39). Moleküler düzeyde bu konuda en iyi HCV enfeksiyonu ile LKM otoantikorlarının ilgisi ara tırılmı tır. HCV enfeksiyonunda LKM otoantikorları %2-%5 oranında saptanabilir (2). Bir çalı mada 2 LKM pozitif kronik hepatit C li hastaya interferon ba lanmı ve yıllık takip sonrasında antikor negatif gruba göre tedavi etkinli inde farklılık saptanmazken; hastada 4. ayda ALT düzeylerinin a ırı yükselmesi nedeniyle tedaviye son verilmi tir(40). Ba ka bir çalı mada ise 6 LKM() hastaya interferon verilmesini takiben 3 hastada keskin bir transaminaz piki olmu ve bunu HCVRNA nın (-) le mesi izlememi tir. Bu nedenle LKM /HCVRNA pozitif vakalara interferon verilmesi karaci er nekrozunu alevlendirdi inden tehlikeli olabilir. Bu konuda immunosupresif vermeden önce uygulanacak immünostimülatör etki göstermeden aktivasyon gösterecek saf antiviral alternatif tedavi yakla ımlarına ihtiyaç vardır (4 ).Yukarıdaki noktalara dikkat edilmesine ra men kronik C hepatiti otoimmun hepatit overlap bir has- Tablo 6. Remisyon Tedavisi hariç otoimmün hepatit tedavisiyle ilgili yapılan klinik çalı malar laç Doz Süre Total hasta sayısı Sonuç Çalı ma Tacrolimus 2x3mg/gün yıl 20 Umut vaadediyor ancak vaka sayısı yetersiz 995 Van Thiel Siklosporin A 2-3 mg/kg/gün 3 ay 5 Alternatif tedavi olarak kullanılabilir. 999 Fernandes Methotrexate 7,5 mg/hafta? Standart tedaviye refrakter olanlarda kullanılabilir 998 Burak Siklofosfamid -,5 mg/kg 2 yıl 3 Azotiyopirine kar ı intolerans geli en hastalarda kullanılabilir 997 Kanzler Mycofenolat 2g/gün 46 ay 7 Tedavi yetersizli inde alternatif olarak kullanılabilir ancak daha geni çalı malar gerekiyor 2000 Richardson Ursodeoksikolikasit 3-5 mg/kg/gün 6 ay 2 Tip OH li hastalarda bazı laboratuvar de erlerini düzeltebilir, ancak etkin de il 999 Cjaza GG 61

8 tada hangisinin predominant oldu una karar verilemezse, tedaviye immünosupresif.ilaçlarla (steroid, azatioprin) ba lanması, 3-6 ay içinde cevap alınamazsa interferon tedavisine geçilmesi önerilmektedir (42).Dü ük titreli otoantikor pozitif kronik C hepatitli hastalarda ise ilk tedavi seçene i, dikkatle takip edilmek artı ile alfa interferondur (43). Klinik ve/veya histolojik görüntü açısından hem OH hem de primer biliyer siroz (PBS) özelliklerini ta- ıyan hastalar PBS-OH overlap sendromu tanısını alırlar (44). Otoimmun kolanjiohepatit ismi de kullanılır. Primer biliyer siroz tanısıyla ursodeoksikolik asid (UDKA) tedavisi altında izlenirken alevlenmeler gösteren vakalarda PBS-OH overlap sendromu dü ünülmelidir. Bu tür vakalarda biyokimyasal remisyonun sa lanması için UDKA tedavisine kortikosteroidler de eklenmelidir (47). Kortikosteroide dirençli vakalarda siklosporin A nın kullanılabilece i bildirilmi tir (48). Primer sklerozan kolanjit ile OH overlap ının tedavisinde ursodeoksikolik asit steroid kombinasyonu kullanılırken (23); otoimmun kolanjt ile OH overlapının tedavisinde prednisolon ile ba lanır, cevap alınmazsa ursodeoksikolik asit eklenir (49). KAYNAKLAR 1. Ahmad A, Thomas E. Autoimmune hepatitis-a diagnostic challange Tenn Med 2000;93(3): Manns MP, Strassburg CP. Autoimmune hepatitis; Clinical challenges. Gastroenterelogy 2001;120: Mc Farlane IG. Autoimmune hepatitis: Clinical manifestations and diagnostic criteria. Can J Gastroenterol 2001;15 (2): Ökten A, Demir S, Kaymakoğlu S, Çakaloğlu Y, Dinçer D, Beşışık F. Kronik hepatitlerin etiyolojik dağılımı. 14. Ulusal Gastroentereloji Kong. 28 Eylül-3 Ekim 1997, Merin. TJ Gastroenterol 1997, 8 (supll 1): A24 5. Mc Farlane IG. Pathogenesis of autoimmune hepatitis. Biomed Pharmacother 1999;53(5-6): Sherlock S, Dooley J. Chronic autoimmune hepatitis. In: Diseases of the Liver and Biliary System 10 th edn. Oxford Blackwell : London, 1993: Moreno-Otero R, Garcia-Monzon C, Garcia-Buey L. Pathogenesis of autoimmune liver diseases. In: Arroyo V, Bosch J, Bruguera M, Rodes J eds. Therapy in Liver Diseases The Pathophysiological Basis of Therapy. 1 st edn. Masson SA: Barcelona, 1997: Bittencourt EL, Goldberg AC, Concado EL, Porta G, Carriho FJ, Farias AQ, et al. Genetic heterogenicity in suspectibility to autoimmune hepatitis type1 and 2. Am J Gastroenterol 1999;94 (7): Nouri-Arra KT, Donaldson PT, Hegarty JE, et al. A1-B8-DR3 and suppressor cell function in first degree relatives of patients with autoimmune hepatitis. Hepatology 1985, 1: Obermayer-Strab P, Strassburg CP, Manns MP. Autoimmune hepatitis. J Hepatol 2000;32 (1suppl): Manns MP, Johnson EF, Griffin KJ, et. al. Major antigen of liver kdney microsomal autoantibodies in idiopathic autoimmune hepatitis cytocrome P450db1. J Clin. Invest 1989;83: Czaja AJ. Behaviour and significance of autoandibodies to soluble liver antigen in autoimmune hepatitis. J Hepatol 1999;31: Tan MT. Autoantibodies in pathology and cell biology. Cell 1991;67: Toh BH. Smooth muscle autoantibodies and autoantigens. Clin Exp Immunol 1979;38: Czaja AJ, Cassani F, Cataleta M, Valenti P, Bianchi FB. Frequency and significance of antibodies to actin in type 1 autoimmune hepatitis. Hepatology 1996;24: Wies F, Brunner S, Henninger J et al. Identificatıon of target antigen for SLA/LP autoantibodies in autoımmune hepatitis. Lancet 2000;355: Wachter B, Kyriasoulis A, Lohse AW et al. Characterization of liver cytokeratin as a major antigen of anti-sla antibodies. J Hepatol 1990;11: Portalla T, Trerchel V, Löhr H, Fleischer B. The asialoglycoprotein receptor as target structure in autoimmune liver diseases. Semin Liver Dis 1991;11: Lenzi M, Manotti P, Muratori L et al. Liver cytosolic 1 antigen-antibody system in type2 autoimmune hepatitis and hepatitis C virus infection. Gut 1995;36: Targon SR, Landers C, Vidrich A, Czaja AJ. High titer antineutrophil cytoplasmic antibodies in type-1 autoimmune hepatitis. Gastroenterology 1995;108: Li L, Chen M, Huang DY, Nishioka M. Frequency and significance of antibodies to chromatin in autoimmune hepatitis type 1. J Gastroenterol Hepatol 2000;15(10): Czaja AJ. Autoimmune hepatitis. In: Feldman M, Scharschmidt BF, Sleisenger MH, eds. Gastrointestinal and Liver Disease. 6th edn. WB Saunders: Philadelphia, 1998: Mart 2003

9 23. Homberg J-C, Abuaf N, Bernard O, et al. Chronic active hepatitis associated with antiliver/kidney microsome antibody type 1: a second type of autoimmune hepatitis. Hepatology 1987, : Alvarez F, Berg PA, Bianchi FB, et. al. International autoimmune hepatitis group report; review of criteria for diagnosis of autoimmune hepatitis. J Hepatol 1999, 31: Bach N, Thung SN, Schaffner F. The histological features of chronic hepatitis C and autoimmune chronic hepatitis : a comparative analysis. Hepatology 1987, 7: Czaja AJ. Variant forms of autoimmune hepatitis. Curr Gastroenterol Rep 1999;1(1): Czaja AJ. Drug therapy in the management of type 1 autoimmune hepatitis. Drugs 1999;57(1): Summerskill WHJ, Korman MG, Ammon HV, Baggenstos AH. Prednisone for chronic active liver disease: dose titration, standard dose and combinent with azathioprine compound. Gut 1975: 16: Danielson A, Prytz H. Oral budesonıde for treatment of autoimmune chronic hepatitis. Aliment Pharmacol Ther 1994;8: Rebollo Bernardez J, Cifuentes Mimoso C, Pinar Moreno A, Caune Alvarez A, et al. Deflazacort for long-term maintenance of remission in type 1 autoimmune hepatitis. Rev Esp Enferm Dig 1999: 91(9): Van Thiel DH, Wright H, Carroll P, Abu-Elmagd K, et al. Tacrolimus: a potential new treatment of autoimmune chronic active hepatitis results of an open label preliminary trial. Am J Gastroenterol 1995;90: Fernandez NF, Redeker AG, Vierling JM, et al. Cyclosporine therapy in patients with steroid resistant autoimmune hepatitis. Am J Gastroenterol 1999;94: Burak KW, Urbanski SJ, Swain MG. Succesfull treatment of refractory type 1 autoimmune hepatitis with methotrexate. J Hepatol 1998 Dec;29(6): Kanzler S, Geiken G, Dienes P, et al. Cyclophosphamide as alternative immunosupressive therapy for autoimmune hepatitis report of three cases. J Gastroenterol 1997;35(7): Richardson PD, James PD, Ryder SD. Mycophenolate mofetil for maintenance of remission in autoimmune hepatitis in patients resistant to or intolerant of azothioprine. J Hepatol 2000;33: Schiano TD, Te HS, Thomas RM, et al. Results of steroid based therapy for the hepatitis C- autoimmune hepatitis overlap syndrome. Am J Gastroenterol 2001;96(10): Mayet WJ, Hess G, Gerken G, et al. Treatment of chronic type B hepatitis with recombinant alpha-interferon induces autoantibodies not spesific for autoimmune chronic hepatitis. Hepatology 1989;10: Lunel F, Cacoub P. Treatment of autoimmune and extrahepatic manifestations of hepatitis C virus infection. J Hepatol 1999;31(suppl 1): Todros L, Saracco G, Durazzo M, et al. Efficacy and safety of interferon-alfa therapy in chronic hepatitis C with autoandibodies to liver-kidney microsomes. Hepatology 1995;22(5) Muratori L, Lenzi M, Catellata M, et al. Interferon theropy in liver-kidney microsomal antibody type 1 positive patients with chronic hepatitis C. J Hepatol 1994;21(2): Bellary S, Schiano T, Hartman G, et al. Chronic hepatitis with combined features of autoimmune chronic hepatitis and chronic hepatitis C; fovorable response to prednisone and azathioprine. Ann İntern Med 1995;123: Schapiro GD, Friedman LS. Autoimmune hepatitis and/or hepatitis C. How to decide? Hepatology 1996, 23: Lohse AW, Zum Buschenfelde KH, Franz B, et al. Characterisation of the overlap syndrome primary biliary cirrhosis (PBC) and autoimmune hepatitis; evidence for it.. hepatic form of PBC in gentically suspectible individuals. Hepatology 1999;29(4): Chazouilleres O, Wendum D, Serfaty A et al. Primary biliary cirrhosis-autoimmune hepatitis overlap syndrome: clinical features and response to therapy. Hepatology 1998;28(2): Duclos-Vallee JC, Hadengue A, Ganne-Carrie N et al. Primary biliary cirrhosis-autoimmune hepatitis overlap syndrome. Corticoresistance and effective treatment by cyclosporine A. Dig Dis Sci 1995;40(5): Sherlock DS. Autoimmune cholangitis: a unique entity? Mayo Clin Proc 1998, 73: Czaja AJ, Carpenter HA, Lindor KD. Ursodeoxycholic acid as adjunctive therapy for problematic type 1 autoimmune hepatitis: a randomised placebo-control treatment trial. Hepatology 1999;30(6): 1381 GG 63