Giri i - Kütle hareketi nedenleri ve çe itleri eri - Heyelanlar: sebep ve önlemler. Osm sman ŞEVLERİN STABİLİTESİ

Transkript

1 Prof G n aat M BÖLÜM 10- KÜTLE HAREKETLER Prof Giri i - Kütle hareketi nedenleri ve çe itleri eri - Heyelanlar: sebep ve önlemler sman E eoloji Ders ŞEVLERİN STABİLİTESİ İ İ Giriş Kütle Hareketlerini Etkileyen Faktörler Kütle Hareketi Türleri * Düşme * Devrilme * Kayma * Akma * Çökme ve oturma * Heyelanlar # Heyelan nedenleri # Heyelan etüdleri # Heyelanların önlenmesi V ESİ KAYA YA Not tlar 1

2 10.1. G Kütle hareketi; hiçbir ta (rüzgar, su, buzul) etkisi olmaks n yeryüzününa ya do ru hareket etmesi, ekil de tirmesi olarak tan mlanabilir. Kütle hareketleri, yeryüzünün do al eklinin ve insanlar taraf ndan meydana getirilen yap lar n konumlar de tirir. Bunlar çatlat r, k rar ve kullan lmaz hale getirir. Bu tür olaylar büyük yada küçük boyutta, her yerde ve her türlü zeminde olabilir. Prof P sman M çin eoloji an kitle V KAYA YA eya Jeol eol Ders Not ev kelime anlam ile zemin yüzeyinin yatayla bir aç yapan kitleyedenir. Bir ba ka ifadeyle, yarmada veya dolguda beliren ini li i yer, bay r demektir..do al evlere Yamaç, insan eliyle yap lan evlere Yarma yada Dolgu evi denir. Do al evin kayma veya göçme hareketine Heyelan ve insan eliyle yap lan evlerin kayma veya göçme hareketine direnç göstermesine evin stabilitesi (durayl k) denir. Ba ka bir ifadeyle; yamac n, tümünün ya da bir parças n e im yönünde hareket etmesi, bir yüzey boyunca kaymas, yer de tirmesiesi ya da yol almas na Heyelan (yer kaymas )denir. tlar 2

3 Prof. P sman eoloji V YA eol Ders Yapay Kitle Hareketleri a) Açık maden işletmeleri ( m) b) Maden ve endüstriyel atıkların depolanması (5-200m) c) Ulaştırma yapıları dolgu ve yarmaları (5-100m) d) Toprak ve kaya dolgu barajlar (20-250m) e) Kentsel atık depoları (5-40m) f) Sel koruma seddeleri, kanal kazıları (5-50 m) g) Geçici desteksiz kazılar (2-10m) KAYA YA Not tlar 3

4 10.2. K TLELER N DENGES NE ETK EDEN FAKTÖRLER Kütle hareketlerinin ana nedeni yerçekimidir. Ancak, kütle hareketleri incelendi inde, hareketi kolayla ran ve h zland ran baz yapay ve do al nedenlerin var oldu u görülür. ev yada yamaçtaki kütlelerin dengesine etki eden faktörlerin en önemlileri; P Dr. Prof. Kaya türlerinin özellikleri (dane büyüklü ü, biçimi ve kimyasal bile imi) Jeolojik yap, Yap sal süresizlikler (tabakalar, k klar, faylar) Yeralt ve yerüstü sular n durumu Bas nç durumu ve miktar Bas nç do rudan kitleye etki yapar. Bile im, dane ekli-çap ekli ve dizili i, yeralt suyu Du ve jeolojik yap dolayl olarak etki yapar. Bunlardan herhangi birinde de me meydana geldi i zaman denge bozulur. Buna ba olarak da bir kitle hareketi meydana gelmi olur. sman eol Ders tlar V YA eoloji Kütle hareketlerini etkileyen faktörler KAYA YA Not Hazırlayıcı etkenler; yamaç veya şevde güvenlik kaybı getiren, güvenliği kritik noktaya taşıyan olaylardır. Tetikleyici etkenler; hareketi başlatır. 4

5 Prof. P. sman eoloji eol D tlar V YA Yapay nedenler KAYA YA Not 5

6 Şevlerin Kaymasına Neden Olan Etkenler Prof. Şevler, zemin kitlesinde ya kayma gerilmesinin artması yada zeminin kayma mukavemetinin azalmasından dolayı kayarlar. Kayma Gerilmeyi Arttıranlar 1. Yamaç üstündeki yükler, şev eğiminin artırılması 2. Topuğun kazı, oyulma vs ile boşalması 3. Boşluk suyu basıncında artış 4. Çekme çatlağına dolan su P Dr. Kayma Mukavemetini Azaltanlar 1. Aşınma-yıpranma 2. Su muhtevasının artması; killi matrisin şişmesi 3. Deprem ve benzeri tireşimler; aşırı hareketler 4. Çimentolayıcı maddenin yıkanması M çin eoloji sman Jeolursa olsun eol Ders tlar Kütle hareketleri kökeni ne olursa olsun kaydırıcı Vd ıcı kuvvetlerin, vetl direnen kuvvetlerden fazla olması durumunda belirir. Şev M V KAYA M Cos M Sin YA Not Şev açısı M Sin Kütlenin yerçekimi ivmesi (bazen de deprem ivmesi) nedeniyle şevin aşağı zorlanması M Cos Sürtünmeden dolayı meydana gelen direnen kuvvet 6

7 10.3. KÜTLE HAREKET TÜRLER Kitle hareketlerinin s fland lmas nda kullan lan parametrelerin en önemlileri unlard r: o Hareketin türü, miktar ve h o Hareket eden malzemenin türü, dizili i, ya o Hareket eden kitlenin ekli o Su miktar o Hareket edenle alttaki temel aras ndaki ba nt o Hareketin nedenleri o Kohezyon ve içsel sürtünme özellikleri Prof. P Dr. sman sm S V YA eol s tlar KAYA YA Not Do ada meydana gelebilecek baz kütle hareketi türleri ve bu hareketlerin olu umunu kontrol eden faktörler 7

8 Kütle hareketlerinin ba calar unlard r: Dü me Devrilme Kayma Akma Çökme ve oturma Heyelanlar Düşme Devrilme Prof. Kayma P Dr. sman M çin eoloji Yanal yayılma Akma Jeol V s) Zemin Kütle Hareketleri Ayırımı (Varnes) eol Ders s HAREKET TİPİ İNCE DANELİ İRİ DANELİ DÜŞME Zemin düşmesi Molozoz düşmesi DEVRİLME Zemin devrilmesi Moloz devrilmesi KAYA Not tlar DÖNEL KAYMA Zemin göçmesi Moloz göçmesi No çok birimli Zemin kayması Moloz kayması DÜZLEMSEL KAYMA az birimli Zemin blok kayması Moloz blok kayması YANAL YAYILMA Toprak yayılması Moloz yayılması AKMA Zemin akması sünme Moloz akması KARMAŞIK İki veya fazla tip hareketin karışımı 8

9 Prof P Dr. sman eoloj eol rs tlar V YA KAYA YA Not Killi Zemin Yamaç ve Şevlerde (Hutchinson, 1988) 9

10 Pr P sman M çin eoloji Moloz akmas Toprak akmas Çamur akmas Kütle hareketlerinin s fland lmas Düşme KAYA asya Jeol eol Ders V dan, Deniz, göl ve vadi kenarlar ndaki falez ve yamaçlardan, ma ara tavanlar ndan yada sivri da doruklar ndandan ço u zaman topra n büyük yada küçük kaya parçalar n dü tükleri görülür. Özelliklee deniz kenarlar ndaki dik falezlerle, dalga ve rüzgarlar n a nd rmas yla kayaçlar çatlaklardan ayr larak a ya do ru yuvarlan rlar. Kaya dü mesinin esas nedenleri; topuk oyulmalar, çatlak ve k klarda birbirini erizleyen erime ve donma olaylar, hidrostatik bas nç ile geni lemeyle yerçekiminin rsinin ba lay ay daha büyük hale gelmesidir. s Not tlar 10

11 Pro P r. sman eol eol ers tlar V YA KAYA YA Not 11

12 Devrilme Buradaki hareket, bir dönme hareketidir. Tabiata yap lan gözlemlerde çe itli devrilme türleri tespit edilmi tir. Bunlar n en belirgin ve en çok rastlananlar, tabakal yap larda görülen bükülme devrilmesi, blok devrilmesi yada bu ikisinin kar olan devrilmelerdir. Prof. Dr. r. sman eoloj eol tlar V YA AYA YA Not 12

13 Pro P sman M çin eoloji Jeol Akma V eol Ders KAYA YA Ayr k daneli malzemelerden olu an zemin örtüsü, içerisindeki su miktar na göre bazen h zl, bazen de çok yava fakat sürekli olarak yer de tirir. Bu zeminde zaman içerisinde bir deformasyon olu ur. ur. De ik akma ekilleri vard r. Yava Akma (krip, sünme): Yamac n yada evin yüzey k sm n sürekli fakat çok yava yer de tirmesine krip denir. Burada hareket, rset, çok yava olup ancak devaml yap lan gözlemlerde aletsel ölçümlerle anla labilir. Kripin en karekteristik belirtileri, bitki örtüsünün e ilmesi, yap lar n a duvarlar n ve telefon direklerinin e ilmesidir. Kripler; toprak kripi, yamaç kripi ve kaya kripi olmak üzere bölümlere ayr r. Zeminde su az bulunur. zl Akma: Yava akmay olu turan toprak ve kayalarda su miktar azd r. Suyun akmas, devaml darbe ve titre im yada bo luk suyu bas nc n ço almas, zeminin hareket h art r ve birikmi olan malzeme büyük bir zla sürüklenir ve akar. Bu ak killi ve siltli zeminlerde çamur akmas, kumlu zeminlerde ise kum akmas eklinde kendini gösterir. ekilleriya Not tlar 13

14 Prof P sman eoloj eol s tlar V YA KAYA YA Not Kaya kripi Toprak kripi 14

15 Pro P Dr. sman eol eol s tlar V YA KAYA YA Not Yamaç molozu akmas 15

16 Çökme ve Oturma Do al bir zeminin, dü ey yada dü eye yak n bir ekilde hareket etmesine çökme denir. Yük ve çe itli kuvvetler etkisiyle zeminin ve dolay yla üstündeki yap n a ya do ru hareket etmesine de oturma denir. Bu olayda yatay do rultu hareketi pek az yada hiç yoktur. Çökme ve oturmalar, yüzeyde bir çok zararlar meydana getirirler. Çökme ve oturma nedeniyle yollar, binalar ve borular çatlar, ekilen arazi ekilemez hale gelir. Çökme ve oturmalar n do al ve suni olmak üzere iki nedeni vard r. Do al nedenler; yeralt nda bulunan tuz, jips (alç ta ), kireç ta gibi kütlelerin sular taraf ndan eritilmesiyle çökmeler ve oturmalar meydana gelir. Suni nedenler ise, insanlar n çe itli faaliyetleri ile meydana gelen çökmelerdir. Bunlar n ba calar aras nda, yeralt ndan fazla miktarda su çekilmesi, zeminin fazla yüklenmesi, yer alt nda tünel ve kaz lar nyap lmas. Prof. P Dr. sman M çin eoloj eol De tlar Kaymalar Jeol oloji VR V YA Kayaçlar n yamaç a, bir yüzey boyunca hissedilebilir bir ekilde hareket etmesine kayma ad verilir. Kaymalar, kayma yüzeylerinin ekline göre kaya kaymalar (ötelenmeli kaymalar) olarak da adland lan düzlemsel kaymalar ile genellikle zeminlerde görülen ri yüzeyli kaymalar (heyelânlar) olmak üzere iki ana grupta toplan rlar. Ayr ca çoklu ve karma k kaymalar da meydana gelebilmektedir. KAYA Not Killi Zemin Yamaç ve Şevlerde (Hutchinson, 1988) 16

17 Pro P r. sman M çin eoloji veya Jeol eol Ders V KAYA YA erha Kaya Kaymas : Yerli kayalar n tabaka, aka, çatlak, fay veya herhangi bir süreksizlik boyunca, s rl bir ekilde, a ya do ru hareket etmesine kaya kaymas veya kaya göçmesi denir. Bu olay daha çokyatay yada e ik tabakal ayn yada farkl kaya türündeki arazilerde olu ur. Dr. E imli tabakalar na mlar nda yap lan kaz yada a nma nedeniyle as durumda olan kütlenin rl, içsel sürtünmeden fazla oldu u andan itibaren yamaç harekete ba lar. etya Not tlar 17

18 Kaya kaymas ile kaya dü mesi aras ndaki en önemli fark, kaymada bir düzlemin olmas r. Kaya kaymas, düzlemsel ve kama kaymas (kaya kaymas eklinde meydana gelebilir. Pr P Dr. sman kay V kar eol Der eoloji ri yüzeyli kaymalar (Heyelanlar): Toprak, kil, silt, kum, kaya kar ndan olu an ayr ya da az tutturulmu zeminler ile a k çatlakl, bloklu, parçal zeminle mi kayalar n, e ri bir yüzey üzerinde, a yav ve d ar ya do ru hissedilebilir bir ekilde hareket etmesine heyelân ad verilir. KAYA YA Not tlar 18

19 Şevler Sonlu ve Sonsuz şevler olmak üzere ikiye ayrılır. Sonsuz şev Malzemenin stabil olmayan hareketinin, şevin kalınlığına göre küçük olması durumunda olur. Hareketler paralel ve şeve tek yönlüdür. Sonlu şev P Dr. Prof. Sonlu şevlerde, kayma tiplerine göre Düzlemsel, Dairesel ve Birleşik ş kayma şeklinde üçe ayrılır. Düzlemsel (kama) Bileşik (Karma) Dairesel Mü Dr Homojen zeminlerde oluşur. Bazen blok kayma olarak da adlandırılır. Kayma yüzeyleri, zayıf düzlemle karşılaşıldığında meydana gelir. Dr sman eoloji eol tlar V YA Zemin Yamaç ve Şevlerde Kayma Yüzeylerinin Olası Yerleri KAYA YA Not Yüzeysel şev kayması Topuk şev kayması Taban şev kayması 19

20 Prof. P sman eoloji eol Ders Heyelanlar V De KAYA YA Toprak, ta, çamur veya bunlar n olu an bir zeminin bir yüzey üzerinde ya ve d ar ya do ru hissedilebilir bir ekilde hareket etmesine heyelan denir. Hareketin h, yamaç e imivesumiktar yla orant r. Kayma yüzeyi ka eklinde veya daire yay veya hiperbol eklindedir. Heyelanlarda, üst k mlar a ya do ru kayarken, a mlarda çökme, kabarma ve akma bölgeleri görülür. Bir heyelanda, en üsttenh heyelan ba lang ve karakteristik gerilme çatlaklar görülür. Bu çatlaklar ekil ve derinli inden, kayma yüzeyinin ekli ve gidi i tayin edilir. yüzeyiya s Not tlar kil vet Dolma zeminlerde ve yamaç molozlar nda heyelanlar çok görülür. Bundan dolay kaz ve in aat yap lmadan önce gereken jeoloji ve zemin mekani i incelemeleri yap lmas zorunludur. 20

21 n aat P sman sm V S VRhareke siz eol Ders eoloji Taç: Heyelanın en üst kısmıdır. Ana aynanın n bölgede hareketsiz kalmış kısımı olarak tanımlanır.taç ta gerilme çatlakları gözlenir. KAYA YA Ana (Esas) Ayna: Kayan birimin kütlesinin dik veya dike yakın yüzeyidir. Esas aynanın önünde kayan bölge içerisinde bir kayma kaması ve ikicil aynalar meydana gelebilir. ikicilya Tepe: Hareket eden kütle ile ana aynanın kesiştiği yerin en üst noktasıdır. Ana Kütle: Kayma yüzeyi boyunca hareket eden malzemenin tümüdür. Çapraz (Enine) Çatlaklar: Heyelanıntopuğunun üst kısmında meydana gelen t çatlaklardır. Genellikle kabarma bölgesinde meydana gelir. Kabarmaarma bölgesine karşılık çökme bölgelerinin ögün yapıları ise heyelan gölcükleridir. r Topuk: Hareket eden kütlenin en son kısmıdır. Heyelan sınıflamalarında malzemenin toplandığı yer olarak tanımlansa da topuk genellikle dairesel kaymalarda kullanılan bir terimdir. Heyelanlarda üst kısımlar aşağı doğru kayarken alt kısımlarda çökme, kabarmaveakmabölgelerigözlemlenebilir. Heyelanların ortakısımlarında genellikle çökmeler meydana gelirken alt kısımlarında kabarmalar meydana gelir. Not tlar 21

22 P sman S VR n aat eoloji eol D tlar V YA KAYA YA ot 22

23 Pro P sman eoloj eol tlar V YA AYA YA Not 23

24 Pr P sman eoloji eol tlar V YA KAYA YA Not 24

25 Pro Heyelanın Özellikleri (1) Heyelanın tacı (2) Ana ayna (3) Heyelanın tepesi (4) Heyelanın üstü (5) Tali ayna (6) Heyelanın gövdesi (7) Heyelanın eteği (8) Heyelanın ucu (9) Topuk (10) Kayma/Kopma yüzeyi (11) Kayma yüzeyinin burnu (12) Ayrılma yüzeyi (13) Heyelan kütlesi (14) Kayıp bölgesi (15) Birikim bölgesi (16) Çöküntü (17) Çöküntü kütlesi (18) Birikim (19) Kanatlar (20) Doğal arazi yüzeyi P sman eoloji V YA eol Ders Heyelanın Boyutları KAYA YA (1) Heyelan kütlesi genişliği (W d ) (2) Kayma yüzeyi genişliği (W) (3) Toplam heyelan uzunluğu uğ (L) (4) Heyelan kütlesi boyu (L d ) (5) Kayma yüzeyi uzunluğu (L r ) (6) Kayma yüzeyi derinliği (D r ) (7) Heyelan derinliği (D d ) Not tlar 25

26 Heyelan Etkinlik Durumu (1) Etkin heyelan (2) Duraklamış heyelan (3) Uyanmış heyelan (4) Etkin olmayan heyelan {(5)-(8)} (5) Gizli heyelan (6) Bitmiş heyelan (7) Denetim altında heyelan (8) Kalıntı heyelan Pr Etkin kayma bölgeleri günümüzde kaymaları süren yerlerdir. P sman M çin eoloji Durgun kayma bölgeleri doğmuş, gelişmiş, kaymış ve etkinliğini yitirmiş alanlar olup bu yöreler yüzeyde kayma aynaları ile tanınırlar. Heyelanları Meydana Getiren Nedenler Kitle hareketlerinin ve heyelanlar n en genelel sebebi, yerçekimidir. R. Fakat bu olay kolayla ran ve çabukla ran çe itli nedenler vard r. r. Bunlar iç ve d nedenlerer olmak üzere ikiye ayr r: nedenler ev ve yamaç eteklerinde yap lan kaz lar ev ve yamaç topuklar n sulartaraf ndan oyulmas nma ile ev e iminin artmas Do al ve suni ek yükleme ve y ma, yani yüksekli in ve ev e iminin de mesi olmaya evin ve ev üstü örtüsünün kald lmas. A aç ve bitkilerin kopar lmas, yüzey sular n s zmas n kolayla lmas t Çatlak ve k klarda sular n donmas Depremler Suni patlamalar ve sars nt lar ç nedenler Bo luk suyu bas nc n artmas Jeol eol ji Ders ev malzemesi kohezyonunun azalmas V kat KAYA YA Kar ve ya mur YASS nin de mesine, ev malzemesinin k smen veya tamamen doygun ve süspansiyon hale gelmesine ve dolay yla bo luk suyu bas nc n artmas na ve içsel sürtünmenin azalmas na neden olur. Bundan dolay büyük heyelanlar, ço u zaman iddetli ya lardan sonra meydana gelir. Not tlar 26

27 Heyelanları Meydana Getiren Nedenler 1. Jeolojik Nedenler: Kayaçlar n petrografik ve stratigrafik özellikleri Zay f kayaçlar Hassas malzemeler Ayr kayaçlar, Süreksizlikler (k vr m, tabakalanma, istozite, kesme (kayma) zonlar, fay, eklem, vb.) Kayaçlar n permeabilitelerindeki de im, Do al gerilmeler Deprem, Volkanik aktivite, Zemin ve kayaçlar n fiziksel ve mekanik özellikleri. Prof. Dr. 2. klim ko ullar ve kayaçlar n hidrojeolojik özellikleri Yo un ya, Uzun süreli ya, Kar n h zl erimesi, Buharla ma, Bo luksuyu uyu bas nc n derinlikle de imi, Donma ve çözülme, Buharla ma-terleme, Sellenme ve gel-git sonras suyun hemen çekilmesi, Artezyen veya tünek su, Yüzeyde s cakl kla genle me e e ve k klanma, sman çin Jeol eol Ders tlar eoloji 3. Morfolojik Nedenler: Tektonik veya volkanik aktivitenin morfolojik etkileri, Yamac n morfolojisi ve e imi, Yamac n durumu, Önceki heyelanlar, Yamaç topu u yüzündeki erozyon, Yamaç ba ndaki depolanma, S nt erozyonu, Erozyon, orman yang veya kurakl k ile bitki örtüsünün yok olmas, Y amaç topu unda nehir erozyonu, Yamaç topu undaki rüzgar erozyonu, Yamaç topu undaki buzul erozyonu, Yer alt erozyonu (erime, borulanma). V KAYA YA Not 4. Yapay Nedenler ev topu unda veya yüzündeki kaz lar, Yarma ve dolgular, Madencilik faaliyetleri, Ormanlar n yok olmas, Sulama, Yapay sars nt lar, Yamac n ve taç k sm n a yüklenmesi, Rezervuarlara suyun doldurulmas veya çekilmesi, Su kanallar ndan suyun s zmas. 27

28 Heyelanda hareketi olu turan faktörlere örnekler (Krauter, 1990) Faktörler Tektonik Erozyon Ayr ma Etkiler Yamaç e imi ve yüksekl ini n de imi ev topu unda oyulma, akarsu erozyonu ile vadinin derinle mesi Kimyasal ve fiziksel proseslerin etkisiyle kayaç kütlesi ile zeminde gev eme ve fiziksel parçalanma Yerçekimi kütle kayb nedeniyle kayaç kütlesi ve zeminde fiziksel parçalanma ve gev eme Prof. Dr. Faktörler Do al nedenler nsan etkileri Etkiler Su düzeyinin de imi, yüksek su içeri i Müh MTitre im Heyelan tetikleyen faktörlere örnekler (Krauter, 1994) Anormal ya, donma çözülme ve karlar n erimesi Depremler sman Su borular nda veya kanalizasyondan zmalar Patlatmalar, delme çal malar,yol ve demiryolu trafi indeki titre imler vam de imi, eklem dolgular n plastikle mesi, eklemlerdeki suyun bas nc,ayr ma, hidroliz Bo luksuyu bas nc nda art, gev eme, gerilme de imi Yükde imi Anormal ya, kar n erimesi Dolgular, binalar Gerilme de imi formun de imi Fazla miktarda su geli i Yarmalar Gerilme de imi çin eoloji Jeol V YA eol Ders Heyelan Etütleri KAYA ikiyeya Kitle hareketleri ve heyelanlar n ara lmas, arazide yerüstü ve yeralt çal malar yla, laboratuarda ise çe itli deney ve çizimler olmak üzere ikiye ayr r. Arazi çal malar : Bu çal malarda olay n meydana geldi i yerind artlar (morfoloji, iklim, bitki örtüsü vs.) ve iç özellikleri (kaya türü, jeolojik yap, yeralt ve yerüstü suyu, hareket eden kitlenin ekli Nekli vs) incelenir. Yer alt çal malar nda ise kaz lar, sondajlar ve jeofizik Nk etütler yap r. Laboratuar çal malar : Arazide yap lan çal malardan elde edilen sonuçlar, haritalara i lenir. Kesitler çizilir, ayr ca toplanan çe itli örnekler üzerinde incelemeler ve tayinler yap r. s Not tlar ent 28

29 I. Ön Ara rmalar (Raporlar, hava foto raflar vb.) II. Arazi incelemeleri A) Yüzey çal malar (haritalar, kesitler vb.) 1) Topografya (Kitle hareketinin olu tu u alan n yüzey ekilleri, yükseklikler, topografya yüzeyinin e imi, erozyon ekilleri, heyelan topografyas ) 2) klim (Ya lar n türü, miktar, h ve süresi, bölge s cakl klar n günlük ve mevsimlik de imleri, buharla ma ortalamalar ), 3) Bitki örtüsü (Bitki türleri ve kök derinlikleri), Sars nt lar (Alan n sismik durumu, saha yak nda yap lan patlatmalar, yoldan geçen 4)oara araçlar n olu turdu u titre imler) 5) Litoloji (Kayaç ve zemin türü, suya kar hassasiyetleri) 6) ofeolojik Jeolojik yap (tabaka, çatlak, fay, fissür gibi süreksizliklerin kal nl klar, aç kl klar, dolgu türü ve miktarlar, ar do rultu ve e imleri) 7) Hareket eden kitlenin incelenmesi (hareket eden kitlenin genel s rlar, h, yönü, Dten miktar ve tipi, kayma derinli i, kayma ekli, enine ve boyuna çatlaklar n yerleri, derinlikleri ve aç kl klar, yap larda olu an de iklikler) 8) YAS ve YÜS durumu (hareket eden kitle ve civar ndaki kaynak ve çe melerin debileri, YAS seviyesi ak yönü ve h ) Prof. Dr. M çin eoloji sman S VReyleri, Jeoldaj, penetras je B) Yeralt çal malar (Kaz, burgu, sondaj, penetrasyon deneyleri, jeofizik etüdler) eol Ders V 1) Bitkisel topra n derinli i, 2) Hareket eden kitlenin hacmi, kayma yüzeyi derinli i ve ekli, 3) Hareket eden malzemenin ve sa lam k sm n ta ma gücü, 4) Yer alt suyu durumu, derinli i, ak yönü ve h, 5) Hareket eden kitle ve sa lam temelin direnç ve içsel sürtünme karakteristiklerinin saptanmas, 6) Laboratuvar deneyleri için bozulmu ve bozulmam örnek al nmas, 7) Hareket eden kitlenin hareket yön ve h n de ik yöntemlerle saptanmas, 8) Kitle hareketi olan sahan n bo luk ve çatlak suyu bas nçlar n saptanmas. KAYA YA Not tlar III. LABORATUVAR ÇALI MALARI A) Jeolojik Özellikler (Kaya ve zemin türü, dane boylar ve yüzdeleri, mineralojik ve kimyasal bile imleri, içerdikleri fosiller, ayr ma durumlar ) B) Fiziksel özellikler (Birim hacim a rl k, su içeri i, su emmeleri, porozite ve bo luk oranlar, vam limitleri) C) Mekanik özellikler (Bas nç, çekme ve üç eksenli bas nç dirençleri, kohezyon ve içsel sürtünme aç lar, s ma de erleri) D) Elastik özellikler (Elastisite modülü, poisson oran ) IV. BÜRO ÇALI MALARI 29

30 Heyelanların Önlenmesi Kitle hareketlerine kar al nacak önleyici tedbirler, bu olaylar meydana getiren sebepleri ortadan kald rmakla mümkündür. Bunlar n ba calar unlard r: Topu a yükkoyma(a rl k Yap lar ): Topu a yük koyman n en basit ekli buraya ta duvar yapmakt r. Betonarme istinat duvar, betonayak in a etmek yada ah ap, beton ve çelik kaz klarda çak labilir. Pro P sman eol Ders eoloji ji V KAYA YA sular YA evlerin korunmas : evleri d etkilerden bilhassa yüzey sular n girmesinden korumak için, ev yüzleri çimlenir, ta veya betonla örtülür, kaya c vatalar tak r, kademeleme-teraslama ve a açlama D açlam yap r. D tlar Not 30

31 evlerin düzenlenmesi: Dengeyi bozacak ek yük ve kaz lar n etkisini yok etmek için evin e im aç küçültülür. Bunun için evin yüzü t ra edilir, daha az e imli hale getirilir, yada kademelendirir. Dengeyi bozan üstteki yük, kald r. Prof P sman V tüyü eoloji Ders KAYA Yüzey ve yer alt sular n uzakla lmas : evi a nd ran, örtüyü süpüren ve dengeyi bozan yüzey sular, yüzeysel drenajla uzakla r. a çsel sürtünme direncini azaltan (kayma mukavemetini) yeralt sular hendek, yatay sondaj, tünel ve galerilerle direne edilerek ortamdan uzakla r. y sondaj,ya YA Not tlar 31

32 Bo luk suyu bas nc n azalt lmas ve kohezyonun art lmas : Sular çevreden uzakla ld kça,bas nç azalacak, kohezyon artacak, donma ve kayd etki önlenecek. Bundan dolay, bütün heyelanlarda birinci önleyici çare drenajd r. Ayr ca zeminler iyile tirilerek (sertle tirilerek) heyelanlar önlenmeye çal r. Bu iyile tirmeler çimento, kimyasal maddeler kullan larak veya dondurma ve pi irme yoluyla yap r. Prof. P Dr. sman altmak, V KAYA YA eoloji Ders Not tlar a) Sorunlu bölgeden uzaklaşmak b) Olayları oluşturan sebepleri ortadan kaldırmak: Kaydırıcı kuvvetleri azaltmak, tutucu kuvvetleri arttırmak. 1) Topuğa Ağırlık yapıları Koymak a) İstinat duvarı, c) Beton ayaklar, d) Ahşap, çelik, beton kazıklar e) Palplanşlar 2) Şevlerin Korunması a) Çimlendirme, b) Perdeleme (taş ve/veya beton örtü) c) Püskürtme harç, beton, d) Çelik levha ve kaya cıvatası, e) Kademelendirme, f) Ağaçlandırma 3) Şevlerin Düzenlenmesi a) Şev eğimi azaltılır, b) Kademelendirme, c) Dengeyi bozan ek yük kaldırılır (Tepe bölgesinden yük alınması), d) Yüzeysel drenaj, e) YASS; boru hendek, tünel, galeri ve yatay sondaj ile toplanır. 4) Kayma Direncinin Arttırılması a) YÜS drenajı (Balık sırtı dren, kum dren, çevirme drenleri vb.) b) YAS drenajı (Boru, hendek, galeri vb.) 5) Zeminlerin Sertleştirilmesi a) Çimentolama, b) Kimyasal maddelerle, c) Dondurma, d) Pişirme 32

33 Prof. P D sman M çin eoloji la JeolARIN ÖNEM eol j Ders Not tlar TÜRK YE DE HEYELANLARIN ÖNEM V KAYA YA anlar Anadolu jeolojisi, topografyas ve iklim ko ullar nedeniyle heyelanlar için uygun ortam olu turmaktad r. Olay n zaman zaman afete varan boyutlar yan ndaa günümüzde yayg n olarak önya süren ula m yollar in aatlar nda do an ev hareketlerietleri konunun önemini ön plana ç karmaktad r. Türkiye genelinde rastlanan metamorfik seriler, kumlu, killi istler, Kretase fli leri, ofiyolitik seriler, kumta, kil ve marnlardan olu an karasal rseojen Neojen fasiyesler, denizel çökeller, eyl, zay f çimentolu sedimanterler, ayr kayaçlar, Nksiye konsolide olmam malzemeler ve ak killer heyelan için uygun ortamlar olu turmaktad r. Nrmaktad Türkiye tümüyle iklimlerin normal seyri halinde yeterli ya alan bir bölgededir. t Özellikle Karadeniz gibi bol ya alan bölgelerde suyun etkisi büyük olmaktad r. ç Anadolu ve Do u Anadolu ile di er bölgelerimizde ya mur d nda bahar aylar ndaki kar erimeleri sonucu olu an s nt ve yüzey sular da önemli heyelanlara neden olmaktad r. Ülkemiz topo rafik yap itibariyle do al olarak e imli bir yap sunmaktad r. Tektonik aktivitenin etkin oldu u, ülkemizde depremlerde heyelanlar n olu umunda önemli rol oynamaktad r

34 TÜRK YE HEYELAN BÖLGELER DE ERLEND RME ÖLÇÜTLER ÖLÇÜTLER HEYELAN BÖLGELER Kayaç türü Yap sal Özellik Yamaç imi Ya (mm/y l) Heyelan durumu Deprem durumu I Heyelan Riski Yüksek Plastik kil, gev ek veya tutturulmam silt kum vb. zeminler. eyl, marn, kilta, baz istler, ofiyolitik kayaçlar, evaporitler, volkanik tüfler, çok ayr kayaçlar Birincil ve ikincil Süreksizliklerin yamaç d na imli oldu u yerler, aktif fay zonlar, genel olarak etkin tektonik ku aklar % 30 (15 ) den fazla > 1000 mm Çok say da aktif ve Pasif heyelan 1. ve 2. derecede deprem bölgeleri II Heyelan Riski Orta Kilta, eyl, marn, fli fasiyesindeki kayaçlar; Tüf vb. volkanikler; nce tabakal kireçta lar, Ofiyolitik kayaçlar, az ayr magmatik ve Metamorfik kayaçlar Geni k vr mlar, seyrek süreksizlik içeren, tektonizmadan az etkilenmi bölgeler % (8-10 ) mm Az say da aktif ve pasif heyelan 2. ve 3. derecede deprem bölgeleri Prof. P Dr. Müh III Heyelan Riski Dü ük Orta-iyi çimentolanm ayr k kütleler, ayr mam marn, kireçta, kumta, ayr mam magmatik ve Metamorfik kayaçlar Yatay tabakal, veya yamaç içine e imli, geni vr ml, aktif sman faylardan uzak bölgeler çin Jeoloji Ders Notlar 0-% 15 (~8 ) < 600 mm KAYA Seyrek yerel heyelanlar 3.derecede deprem bölgeleri 34