a) Çocuğunuz idrarını gün boyunca, defalarca az az yapmak yerine birkaç kerede fakat normal miktarda yapabiliyor mu?

Transkript

1 Tuvalet eğitiminde uygun yaş nedir? Mesane kontrolünün kurulma koşulları Bedensel hazırlık Zihinsel gelişim Tuvalet eğitimi uygunluk ölçeği Uygulamaya geçiş Tuvaleti çocuk boyutlarına göre düzenleme Uygulama Bir günde öğrenmeyi ödüllendirme Aileler genellikle kendi anne babalarından veya arkadaş çevrelerinden gördükleri gibi, bu bilgilerin doğruluğunu fazla irdelemeden çocuklarının tuvalet eğitimine başlarlar. Oysa tuvalet eğitimi, zamanı ve biçimi doğru seçilmediği takdirde, çocuk ve aile için bir sorun kaynağı olur. Kısa sürede doğru ve sağlıklı tuvalet eğitimi verebilmek için çocuğun fizyolojik ve psikolojik gelişimi dikkatlice takip edilmelidir. Örneğin, fizikî kontrolün kurulamadığı, çocuğun henüz çamaşırını çıkarıp giymeyi başaramadığı, tek başına bir yerden başka bir yere gidemediği, kendi kendine tuvalet iskemlesine veya küçük çocuk ilavesi yapılmış tuvaletlere oturamadığı aylar, eğitime başlamak için erkendir. Öte yandan gecikmiş bir tuvalet eğitimi ile, gece ve gündüz farklı eğitimlerin yapılması, ileri yaşlarda altını ıslatan ve tuvalet problemi olan çocukların ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Tuvalet eğitimine başlarken aile aşağıdaki noktalara dikkat etmelidir. Uygun Yaş Eğer çocuğunuz 20 aylık olduysa, tuvalet eğitimine başlamak için yeterli olgunluğa ulaştığı düşünülebilir. Bununla beraber, bazı çocuklar bu olgunluğa 18. ayda, bazıları da 24. ayda ulaşabilirler. Anne babanın bu bireysel farkları tanıyabilmesi için şu ölçütlerden yararlanması mümkündür: a)mesane kontrolü ne düzeyde? b) Bedensel gelişimi uygun mu? c) Zihinsel gelişimi nasıl? Şimdi bu soruların cevaplarına ilişkin bazı ipuçlarına değinelim. Mesane Kontrolünün Kurulma Koşulları a) Çocuğunuz idrarını gün boyunca, defalarca az az yapmak yerine birkaç kerede fakat normal miktarda yapabiliyor mu? b) Genellikle birkaç saat boyunca kuru kalabiliyor mu? (2-3 saatte bir altını açtıkça bezini kuru bulduğunuz oluyor mu?) c) Tuvalete gitme ihtiyacı olduğunu yüzüyle, mimikleri ile veya duruşu ile ifade edebiliyor mu?

2 Eğer bu soruların ilk ikisine evet cevabı verebiliyorsanız, çocuğunuzun artık mesanesini kontrol edebilme gücüne sahip olduğunu düşünebilirsiniz. Çünkü jest ve mimikleri kullanma özelliğine bu dönemde her çocuk sahip değildir. Bedensel Hazırlık El ve parmak koordinasyonu (amaçlı davranıştaki ortak hareketler) çeşitli objeleri kavrayabilecek kadar gelişmiş mi? Legoları takıp çıkarabiliyor mu? Bu ve benzeri sorulara genel olarak evet diyorsanız çocuğunuzun bedensel olarak yeterli olgunluğa ulaştığını düşünebilirsiniz. Zihinsel Gelişim Tuvalet eğitimine başlarken çocuğun zihinsel gelişimini mutlaka değerlendirmek gerekir. Çünkü yapılacak eğitim klasik bir bedensel şartlanma kurmak yönünde değildir. Amaç, bedenin kontrolünü beyne vermektir. Bunun için çocuğun anne babasının isteklerini anlamak, cevaplandırmak ve davranışsal tepkiler gösterebilmek konularında yeterli olduğunu belirlemek gerekir. Zihinsel anlamda, talimatlara hazır olma durumu olarak da tanımlanabilecek bu gelişim düzeyini saptamak için şu konulara ışık tutacak sorular yöneltilmelidir: - Yüzündeki organlarını gösterebiliyor mu? - Belirli bir yere kendi kendine gidebiliyor mu? (odası, mutfak, tuvalet) - Basit işlerde sizi taklit edebiliyor mu? - İstediğiniz bir oyuncağını getirebiliyor mu? - Bir objeyi, bir başka yere, yerleşmesi gerektiği gibi yerleştirebiliyor mu? Eğer çocuğunuz bu beş maddedeki uygulamaları yapıyorsa eğitim için zihinsel olarak da hazır demektir. Tuvalet Eğitimi Uygunluk Ölçeği Bu ölçekte tuvalet eğitiminin verilebilmesi için belirlenen kriterler üç bölümde ele alınmıştır. Bu ölçekteki maddelere evet cevabını verebiliyorsanız tuvalet eğitimine başlamak için çocuğunuz hazır demektir. Sadece birinci bölümün mimik ve jest kullanımıyla ilgili sorusuna evet cevabı verilmeyebilir. Bu soruya verilecek hayır cevabı tuvalet eğitimine başlamaya engel değildir. 24. ay civarındaki çocukların çoğu, bu üç basamaklı testten geçmeyi başarabilir. Eğer sizin çocuğunuz birinci ve ikinci testte tam olarak istenen düzeyde görülmüyorsa mesane kontrolü veya bedensel gelişim konularında biraz daha beklemek yerinde olacaktır. Çünkü her ikisi de basit bir bedensel olgunluğu gerektirir. Birkaç ay içinde büyük bir ihtimalle hem koordinasyon hem de mesane kontrolü gelişecektir.

3 Birinci ve ikinci testlerde başarılı olduğu halde diğer testte takılıyorsa şu etkenleri düşünmek yerinde olur. 1. Dil Gelişimi: Zihinsel gelişim testinin maddelerinde bazı eksiklikler varsa sebeplerden biri, çocuğun dil gelişimindeki yetersizlik olabilir. Eğer problem bu ise, onun söz konusu eksikliği büyüyerek gidermesini beklemek yerine, gerekli olan kelimeleri ona siz öğretebilirsiniz. Bu eğitim için önemli olan kelimeler; yer, beden bölümleri, şahıslar ve tuvalet ile ilgili olan kelimelerdir. Yerle ilgili olarak; burada, orada, ileri, geri, yan taraf gibi kelimeleri ve anlamlarını çeşitli durumlarda anlatın ve kullanın. Bedenle ilgili olarak; organlarını ve onlarla ne yaptığımızı zihninde açık olarak tanımasına yardımcı olun. Ayak, bacak, el, kol gibi organları tanıtın ve ne işe yaradıklarını açıklayın. Gözümle görürüm, Külotumu elimle tutarak indiririm, Bacaklarım beni odaya götürür vb. Şahıslar; sen, ben, o, çocuklar vb. Sen, şimdi oyuncaklarınla oynuyorsun, Ben, senin yanına geliyorum gibi. Tuvalet eğitimine başlanıldığı zaman cümlelerde şahıs zamirleri sık sık kullanılacaktır. Bu sebeple günlük konuşmalarda fiille birleştirdiğimiz özneleri, şahıs zamirleri olarak ayırmak gerekir. Geliyorum yerine, Ben geliyorum gibi. Tuvaletle ilgili olarak; bez, ıslak, kuru, külot, tuvalete oturmak vb. kelimelerle bu konudaki eylemleri açıklayan fiiller öğretilmelidir. Bu dört kavramla ilgili kelimelerin öğrenilmesi sağlandıktan sonra artık bu konudaki talimatların anlaşılacağı düşünülerek tuvalet eğitimine başlanabilir. 2. Kişilik Özelliği: Testin üçüncü bölümü olan talimatlara hazır olma konusundaki eksiklik yukarıda açıklanan dil gelişimine bağlı değilse, o zaman bu eksikliğin çocuğun bazı kişilik özelliklerinden kaynaklandığı düşünülebilir. Çocuğunuz, kendisine ne söylendiğini anlıyor fakat talimatlara uymayı reddediyorsa, inatçılık ve dik başlılık gibi bazı özelliklerin öne çıktığını düşünmek gerekir. Eğer anladığı bu günlük talimatları yerine getirmemek için direnç gösteriyorsa, henüz ustalaşmadığı konulardaki talimatlara uyması hiç beklenmemelidir. Bu ancak gerginlik, huzursuzluk ve zorlamaya sebep olur. İnatçılık ve dik başlılık gibi olumsuz bir tavır zaman içersinde kendiliğinden çözülmez. Bu durum gerçek bir problemdir ve ilerleyen yaşla birlikte artar. Bu konudaki sorunu bütünüyle çözmeden tuvalet eğitimine başlamaya girişmeniz uygun olmaz. Talimatlara uymamak konusunda, direnç gösteren çocuklar için bir psikoloğa başvurmadan önce anne ve babanın yapabileceği önemli yardımlar vardır. Öncelikle bu çocuklara günlük yaşamdaki basit düzenlemeleri yapmaları için destek olmak gerekir. Eve girdikten sonra kapıyı kapatması, çağrıldığı zaman gelmesi, istenilen bir şeyi vermesi, oturması, oyuncaklarını toplaması, bir odadan diğerine gitmesi gibi.

4 Yukarıda sıralanan talimatlara uymayı sağlamak için yapılacak egzersizler sırasında 7 basamaklı bir yöntem izlemek gerekir: 1. Talimatı sadece çocuğun yanında, çocukla yüz yüze olduğunuz zaman verin. 2. Talimatı vermeden önce çocuğun dikkatini kendi üzerinizde toplayın (Dikkatini size yöneltmesini bekleyin). 3. Yüz yüze ve yakın bir ilişki kurmak için eğilin veya çömelin. 4. Talimattan birkaç saniye sonra, eğer çocuk harekete geçmemişse siz elinden tutarak talimatın yerine getirilmesine öncülük edin. 5. Hareket tamamlandıktan sonra, coşkulu bir şekilde takdirlerinizi bildirin. 6. Birinci talimat ile ilgili davranış tamamlanmadan ikinci talimatı vermeyin. 7. Sizi talimatın uygulanmasından uzaklaştıracak bir huysuzluk nöbetinin ortaya çıkmasına imkân hazırlamayın. Bu kurallara uyarak her gün birkaç deneme yapın. Asla kendi klasik talimat kalıplarınızı kullanmayın. Anlatılan yaklaşım biçimi ile günlük talimatları uygulanır hale getirebiliyorsanız tuvalet eğitimine başlayabilirsiniz. Uygulamaya Geçiş Çocuğun gelişimi ve olgunlaşması ile ilgili buraya kadar test ettiğimiz üç özelliğin tamamlandığına karar verdikten sonra, eğitimin zihin ve davranış düzeyindeki hazırlığına geçebilirsiniz. Zihinsel Hazırlık: İnsanların idrar keseleri ve bağırsakları dolduğu zaman boşaltılması gerekir, bunun için tuvalete gideriz gibi cümlelerle onlara durumu anlatın. Bu bilgiyi çeşitli kişiler ve objeler üzerinden verebilirsiniz. Anne ve baba eğer varsa kardeşler bu ihtiyacı duydukları zaman İşte ben şimdi tuvalete gidip birikenleri boşaltacağım diyerek zihinsel hazırlığı oluşturabilirler. Oyuncak bir bebek, bu hazırlık döneminde iyi bir yardımcı olabilir. Bebeğe biberonla su içirdikten sonra, içinin dolduğu ve bunu tuvalette boşalttığı gösterilebilir. Bu beslenme ve boşaltma işlemlerinin çocuk tarafından yapılması yerinde olur. Davranışlara Hazırlık: Bu dönemde verilecek diğer önemli eğitim, tuvalette yapılan hareketlerin gösterilmesidir. Külotun indirilişi, tuvalete oturmak, boşaltımdan sonraki temizlik, külotun çekilişi, erkek çocuklar için pantolonun çekilişi, tuvaletin temizliği ve el temizliği Bütün bunlar yine bir örnek izletilerek veya bir bebek ile gösterilebilir. Eğer evde kendisinden birkaç yaş büyük bir kardeşi varsa bu eğitim konusunda ondan önemli ölçüde yararlanmak mümkündür. Tuvaleti Çocuğun Boyutlarına Göre Düzenleme

5 Tuvaleti çocuğunuza göre hazırlayın. Bunu birkaç şekilde yapabilirsiniz: a) Bir basamak yüksekliğinde tahta bir platform hazırlayıp bunu klozetin önüne yerleştirebilirsiniz. b) Tuvaletin içine bir adaptör koyarak oturma alanını daraltabilirsiniz. c) Çocuk için bir tuvalet iskemlesi alabilirsiniz. Ancak tuvalet iskemlesi hem kaplayacağı yer, hem temizliği, hem de bu alışkanlığın bir yıl içinde yeniden değiştirilmesi gerekeceği için çok uygun bir çözüm değildir. Bu değişiklikleri çocuk ve onun rahatı için yaptığınızı anlatın. Uygulama Çocuğunuzun bezi bırakıp tuvaleti kullanmaya başlayacağı gün, onun için çok önemli bir gündür. Bütün bu hazırlıklar tamamlandıktan sonra, ona artık bebek bezlerine ihtiyacınızın olmadığını anlatın. Uygulamayı yapacağınız günden en az 2-3 gün önce, bundan sonra bez kullanmayacağınızı söyleyin. Son gün: Yarın önemli bir gün. Artık benim çocuğum büyüyor, bezlerini kaldırıyoruz ve annesi, babası, kardeşi Başar gibi, o da bizlerle tuvaleti kullanacak diye aile içinde konuşun. Uygulamanın olacağı gün kendinizin ve evin sakin bir havada olması için uygun düzenlemeleri yapın. - Sabah kalkınca bezini açın. - Bezi kirliyse bunun artık son olduğunu söyleyerek çocuğunuzla birlikte temizleneceği yere bırakın. - Temiz ve yeni külotunu Bu artık hep kuru kalacak diyerek giymesine yardımcı olun. - Birlikte tuvalete gidin: Bak kardeşin tuvalete gitmiş diye örnekledikten sonra; Senin de ihtiyacın var mı? diye sorun. Cevap Evet ise, tuvalete oturmasını sağlayın: Cevap Hayır ise, İhtiyaç duyduğun zaman tuvalete tekrar geleceğiz deyin. - Çocuğun odasına dönüp çekmecesindeki temiz bezleri birlikte toplayıp bir torbaya koyun ve bu bezleri artık kullanmayacağınızı belirterek ortadan kaldırın. - O gün her 45 dakikada bir tuvaleti hatırlatın. - Öğle uykusuna yatmadan önce tuvalete götürün. - O akşam yemekten sonra yatarken tuvalete gitmesini sağlayın. Bu, muhtemelen yedi buçuk ila sekiz buçuk arasında bir saat olacaktır.

6 - Daha sonra arası kendiniz yatarken onu bir kere daha tuvalete kaldırın. Sabaha karşı 3 4 sıralarında bir daha götürün. - Sabaha karşı tuvalete götürme ihtiyacı, bu eğitim olgunluğuna gelmiş çocuklar için 1-2 gece ile 6-7 gece arasında devam eder. Önkoşulları yukarıda anlatıldığı gibi değerlendirdikten sonra, zihin ve davranış düzeyindeki hazırlıkları tamamlayıp uygulamaya geçtiğinizde, tuvalet eğitiminin çocuğa bağlı olarak bir gün ile bir hafta arasında tamamlanması gerekir. Bir Günde Öğrenmeyi Ödüllendirme Çocuğunuz mesane kontrolü, bedensel hazırlık ve zihinsel gelişim konularında olgunluğunu tamamladıktan sonra yapacağınız zihinsel ve davranışsal hazırlıkların ardından, karar verilen günde anlatılan biçimiyle uygulamaya geçilir ve çocuğunuz bezlerden kurtularak, altı ıslanmayan bir çocuk olur. Bu gelişimin bir gün veya en fazla bir hafta içinde tamamlanması beklenir. Bu başarıyı kutlamak, olumlu geribildirimler yapmak ve ödüllendirici yaklaşımların hepsinden yararlanmak yerinde bir davranıştır. Ödüllendirme işlemlerini dört ana başlıkta toplayabiliriz: 1. İstediği bir işi yapmasına olanak hazırlayın. Tuvalet eğitimi için güzel bir ödül, sifon çekmenin çocuğa bırakılmasıdır: Tuvaletin bittikten sonra sifonu sen çekeceksin. 2. Sözel olarak ödüllendirin. Sizi niçin memnun ettiğini anlamasını sağlayın: Ahmet in kendi kendine tuvaletini yapmasına, çok seviniyorum. 3. Davranışla ödüllendirin. Olumlu duyguların yaşatacağı davranışları dışlaştırın. Başarı karşısındaki sevincinizi davranışlarınızla gösterin. Çocuğunuza sarılın, onu alkışlayın. 4. Çocukla olumlu ilişkileri ve duygusal bağı olan kişileri kullanın. Anneanneye artık Mehmet in kendi kendine tuvalete gittiğinin haberini vereceğiz, Bu sürprizi babaanneye Aslı kendisi söyleyecek gibi ödül sistemine katılacak arkadaş, akraba veya dostlar olumlu duygunun alanını genişletir, gücünü arttırır. Uygulanması, öğrenilmesinden çok daha kolay olan bu tuvalet eğitimi tekniğinde annenin cesareti ve bilgiye güveni önemli bir yönlendiricidir.