ISITMA HAVALANDIRMA VE KL MA S STEMLER NDE ENERJ EKONOM S

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2977 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1931 ISITMA HAVALANDIRMA VE KL MA S STEMLER NDE ENERJ EKONOM S Yazarlar Fatih ÖNER (Ünite 1, 2) Serkan ÜREN (Ünite 2-5, 7) Yrd.Doç.Dr. Mehmet Ziya SÖ ÜT (Ünite 6, 8) Editör Prof.Dr. Tahir Hikmet KARAKOÇ ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Hasan Çal flkan Ö retim Tasar mc lar Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Ö r.gör.dr. Mediha Tezcan Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl Hilal Küçükda aflan Gülflah Karabulut Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... xi Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi... 2 G R fi... 3 KL MA S STEM NDE ENERJ EKONOM S LE LG L KAVRAMLAR... 3 Is Yal t m... 4 Pencereler ve Enfiltrasyon... 4 ç Hava Kalitesi... 4 Cihaz Verimleri... 4 Otomatik Kontrol... 5 Optimizasyon... 5 Elektrik Tüketimi... 5 KOMPRESÖRLER VE DÖNÜfiTÜRÜCÜLÜ ( NVERTER) S STEMLER... 6 Kompresörler... 6 nverter Teknolojisi... 6 nverter Sistemler, Enerji Tasarrufu ve Konfor Sa lanmas... 7 Enerji Verimlili i... 7 Hassas Kontrol Sistemi... 8 Güçlü, Sessiz ve Verimli Çal flma... 8 ÜFLEME HAVASI VE ODA Ç HAVA DA ILIMI... 8 Taze Hava Al fl... 9 Klimada Oda S cakl Enerjinin Tafl nmas Enerjinin Hava veya Suyla Tafl nmas Maliyetlerinin Karfl laflt r lmas KAPAS TEN N YÜKSEK SEÇ LMES VE AfiIRI BÜYÜK BOYUTLANDIRMA (OVERSIZING) HAVALANDIRMADAN OLAN ISIL KAZANÇLARI AZALTMA ÖNLEMLER So uk-s cak Bölge fiartlar Havaland rmay Koflullara Göre Ayarlamak Ayd nlatmadan Olan Kazançlar Azaltma Önlemleri Ofis Makinelerinden Olan ç Kazançlar Azaltma Önlemleri So utmada ç S cakl Art rman n Etkisi Di er Öneriler FANLARDA ENERJ TASARRUFU HAVA KANALLARINDA ENERJ TASARRUFU Havaland rma Sistemlerinde lave Enerji Tasarrufu Önlemleri Hava Kanal ve Boru Boyut Optimizasyonu Hava Kanallar ndaki Hava Kaçaklar n n Maliyeti MERKEZ SO UTMA S STEMLER N N S RKÜLASYON BORULARINDA ISI KAZANCI VE POMPALAMA ENERJ S Pompalarda Enerji Tasarrufu VRV S STEMLER Oda S cakl k Kontrolü, Enerji Ekonomisi Enerjinin Paylafl m ÜN TE

4 iv çindekiler B REYSEL SO UTMA S STEM NDE ENERJ TASARRUFU KANALLI SPLIT KL MA VE ÇATI T P KL MADA, KL MA- HAVALANDIRMA OTOMASYONUYLA ENERJ TASARRUFU Ekonomizör Kullan m (Free Cooling mkân ) Zon Kontrolü Split Klima Cihazlar n n Verimli Kullan lmas çin Faydal Bilgiler Hava Perdesi Kullan lmas n n Avantajlar KL MADA ENERJ TASARRUFU Ç N ANA BAfiLIKLAR Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE S hhi Tesisatta Enerji Ekonomisi G R fi SIHHI TES SAT LE LG L TANIM VE KAVRAMLAR Temiz So uk Su Tesisat Cihaz ve Armatürleri Temiz S cak Su Tesisat Cihaz ve Armatürleri Lejyoner Hastal ve Buna Yönelik Olarak Tesisatta Al nabilecek Önlemler Kullanma S cak Suyu Tesisat nda Lejyoner Hastal Lejyonella Bakterisi Kontrol Yöntemleri SIHH TES SATTA ENERJ EKONOM S N N ÖNEM TEM Z SU TES SATINDA SU TÜKET M N AZALTMA YOLLARI Mimari Tasar m Önlemleri Daha Az Su ile Daha yi El Y kama Mekanik Tasar mda Al nabilecek Önlemler Temiz Su Tesisat nda Su Tüketimini Azaltmak Amac yla Uygulamada Yap labilecek Çal flmalar SU DA ITIM VE BASINÇLANDIRMA S STEMLER NDE EKONOM KULLANIM SICAK SUYU TES SATINDA EKONOM Kullanma Suyu S cakl n n Seçimi Boyler Su S cakl Yükseldikçe Artan Enerji Kay plar Mekanik Tasar mda Önlemler Kazan Seçimi Boylerler Da t m ve Sirkülasyon Kullanma S cak Suyu Sirkülasyon Pompalar Kullan m S cak Suyu Tesisat nda Ekonomi Sa lamaya Yönelik Çal flmalar Kullan m S cak Suyunda Günefl Enerjisi Kullan m Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar... 57

5 çindekiler v Is tma Sistemlerinde Enerji Ekonomisi G R fi ISITMA TES SATI ELEMANLARI VE C HAZLARI S cak Su Kazanlar ve Is t c Cihazlar Is t c Elemanlar Boru, Vana, Pompa, Kollektörler ve Brülörler ISITMA S STEMLER, S STEM SEÇ M VE ENERJ EKONOM S Bireysel Is tma Sistemleri Merkezi Is tma Sistemleri (Bina Alt ndan Is tma) Bölgesel Is tma Tek Borulu Da tma Sistemleri Alttan Da tma Alttan Toplama Sistemi Üstten Da tma Üstten Toplam Sistemi Çat Is Merkezleri DÜfiÜK SICAKLIKLI ISITMA S STEMLER Yüzeyden Is tma Sistemleri Yerden Is tma Sisteminin Olumlu Yönleri Yerden Is tma Sisteminin Olumsuz Yönleri Duvardan Is tma (So utma) Sistemleri Duvardan Is tma-so utma Sisteminin Olumlu Yönleri Duvardan Is tma-so utma Sisteminin Olumsuz Yönleri Yo uflmal Sistemler ISITMADA GÜNEfi ENERJ S DESTE KASKAD S STEMLER OTOMAT K KONTROL VE ENERJ EKONOM S Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar Tesisatta Enerji Ekonomisi G R fi TES SATTA ENERJ EKONOM S N N ÖNEM TES SAT YALITIMINDA KULLANILACAK MALZEMELERDEN BEKLENEN ÖZELL KLER Is letim Katsay s Su Buhar Difüzyon Direnç Katsay s (µ) Çeflitli Kuvvetlere Dayan kl l ve Direnci Hacimce Su Emme ve Gözenek Yap s S cakl a Dayanma ve Yanma S n f Uygulama Kolayl Ekonomiklik TES SAT YALITIMINDA KULLANILAN YALITIM MALZEMELER Is Yal t m Malzemesi Çeflitleri Cam Yünü (Glass Wool) ÜN TE 4. ÜN TE

6 vi çindekiler Tafl Yünü Seramik Yünü Genlefltirilmifl Polistren (Expanded Polystrene-EPS) Ekstrude Polistren (Extruded Polystrene - XPS) Poliüretan Köpük (Polyurethane Foam) Elastomerik Kauçuk Köpü ü Polietlen Köpük PVC Köpük Kalsiyum Silikat TES SATTA ENERJ EKONOM S SA LANAB LECEK YERLER So uk Hatlarda So uk Su Borular n n Yal t m Il k Hatlarda S cak Su ve Kalorifer Borular n n Yal t m S cak Hatlarda Buhar ve K zg n Su Borular n n Yal t m Vana ve Armatürlerde Yal t m Uygulamalar So utulmufl Su Tafl yan Borularda ve So utulmufl Hava Tafl yan Kanallarda Is Yal t m Endüstriyel Ekipmanlarda Yal t m Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Kazanlarda Enerji Ekonomisi G R fi KAZANLARIN SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELL KLER Standart, Düflük S cakl kl ve Yo uflmal Kazanlar KAZAN Ç N ENERJ TAK B, EMN YET VE KONTROL DONANIMLARI. 131 KAZANLARDA SANKEY D YAGRAMI VE ENERJ GER KAZANIMI Kuru Baca Gaz ile Bacadan At lan Enerji Yak ttaki Su ve Yak ttaki Hidrojenle Havadaki Oksijenin Birleflmesi Sonucunda Ortaya Ç kan Suyun Buharlaflmas Yoluyla At lan Enerji Kazan Yüzeyinden Radyasyon ve Konveksiyon Yoluyla At lan Enerji Blöf Nedeniyle At lan Enerji Yanmam fl Yak t Nedeniyle Ortaya Ç kan Enerji Kay plar KAZANLARDA VER M ETK LEYEN FAKTÖRLER ki ve Üç Geçiflli Kazanlar Kazanlarda Türbülatör Kullan m Kazanlarda Verimi Etkileyen Faktörler ÖLÇÜM VE ANAL ZLERLE ENERJ EKONOM S Yak t zleme ve Takibiyle Enerji Ekonomisi Baca Gaz Analizi ve Enerji Ekonomisi Yakma Yönetim ve Brülör Kontrol Sistemleri ile Enerji Ekonomisi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

7 çindekiler vii Pompalar G R fi TEMEL KAVRAMLAR Bas nç Debi Hacimsel Debi Kütlesel Debi Süreklilik Manometrik Yükseklik Hidrolik Güç Pompalarda Verim Hacimsel Verim Genel Verim Mekanik Verim Vizkozite Kavitasyon POMPA ÇEfi TLER Pistonlu Pompalar Eksenel Pistonlu Pompalar Radyal Pistonlu Pompalar El ile Çal flan Pistonlu Pompalar Diflli Pompalar D fltan Diflli Pompalar çten Diflli Pompalar Pervaneli ve Türbin Pompalar Düfley Milli Türbin Pompalar Hermetik Kovanl Türbin Pompalar Dalg ç Pompalar Pervaneli Türbin Pompalar Santrifüj Pompalar POMPALARDA ENERJ EKONOM S Pompalarda Debi Kontrolü Kontrol Vanas ile Debi Kontrolü By-Pas Vana Kontrolü Emme ve Basma Yüksekli inin De ifltirilmesi Pompa Çark Kesidinin De ifltirilmesi Pompan n Devir Say s n n De ifltirimesi Pompalar n Paralel ve Seri Ba lanmalar ÖMÜR DEV R MAL YET N N HESAPLANMASI POMPA SEÇ M Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE

8 viii çindekiler 7. ÜN TE Bina Yönetim Sistemleri G R fi B NA YÖNET M S STEM N N YAPISI Çal flma Prensibi Bina Yönetim Sisteminin Avantajlar Sensörler S cakl k Sensörleri Bas nç Sensörleri Nem Sensörleri Hava H z Sensörleri Hava Kalite Sensörleri YANGIN ALGILAMA VE ALARM S STEMLER Yang n Alg lama ve hbar Sistemi Elemanlar Yang n hbar Dedektörlerinin Seçimi, Yerleflimi ve Uygulamas S ras nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar KARTLI GEÇ fi VE KONTROL S STEMLER AYDINLATMA OTOMASYONU Enerji Tasarrufu Sa layan Baz Kontrol Uygulamalar KAPALI DEVRE TV S STEMLER Kapal Devre TV Sistemlerinin Avantajlar ve Kullan m Alanlar Güvenlik ile lgili Kullan m Alanlar ve Avantajlar fl Güvenli i ile lgili Kullan m Alanlar ve Avantajlar Yönetim Arac Olarak Kullan m Alanlar ve Avantajlar Bilimsel ve T bbi Alanlar ile lgili Kullan m Alanlar ve Avantajlar Sistemlerinde Kullan lan Donan mlar Kameralar ve Lensler Siyah-Beyaz (S/B) ve Renkli Kameralar Tüplü ve CCD Kameralar Sabit ve Hareketli Kameralar Dome Kameralar Lensler Görüntü letim Hatlar Monitör Seçiciler Kay t Cihaz (Recorder) Dörde Bölücü (Quad) Çoklay c (Multiplexer) AKILLI EV S STEMLER B NA OTOMASYONU Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

9 çindekiler ix So utma Sistemleri G R fi TEMEL KAVRAMLAR Is S cakl k So utma Rejimi So utma Yükü So utma Devresi So utma Ak flkanlarda Faz Dönüflümleri SO UTMA YÖNTEMLER Kimyasal Yöntemler Elektriksel Yöntemler Termoelektrik So utma Paramanyetik So utma Fiziksel Yöntemler Absorbsiyonlu So utma Adsorbsiyonlu So utma Di er So utma Yöntemleri Vorteks Tüpü Sterling Çevrimi Buharl Jet Su So utma Çevrimi Hava So utma Çevrimi BUHAR SIKIfiTIRMALI SO UTMA ÇEVR MLER Ters Carnot Çevrimi deal Buhar S k flt rmal So utma Çevrimi Gerçek Buhar S k flt rmal So utma Çevrimi SO UTMA S STEMLER UYGULAMA ALANLARI VE SO UTUCU AKIfiKANLAR Ev Tipi So utucular Ticari So utucular Araçlarda So utucular Endüstriyel So utucular So utucu Ak flkanlar SO UTMA ÇEVR M ELEMANLARI Kompresörler Aç k Pistonlu Kompresörler Yar Hermetik Tip Kompresörler Hermetik Tip Kompresörler Paletli Dönel Kompresörler Vidal (Diflli) Kompresörler Santrifüj Kompresörler Scroll Tipi Kompresörler Evaporatörler (Buharlaflt r c -So utucu) Hava So utucu Evaporatörler Su So utucu Evaporatörler ÜN TE

10 x çindekiler Kondenserler (Yo uflturucular) Hava So utmal Kondenserler Su So utmal Kondenserler Evaporatif Kondenserler K s lma Vanas Termostat Kurutucular ve Süzgeçler Manometreler Termometreler SO UTMA S STEMLER NDE ENERJ EKONOM S Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

11 Önsöz xi Önsöz Günümüzde geleneksel enerji kaynaklar n n giderek pahalanmas ve bu kaynaklar n gün geçtikçe azalmas, bu konuda yenilikçi çözümler gelifltirmek zorunda k lm flt r. Buna ba l olarak yenilenebilir enerji kaynaklar n n kullan m ön plana ç - kar lm flt r. Fakat unutulmamal d r ki, enerji kaynaklar n n tükenmesinin de yan nda enerjiye ödenen maliyetler de önemli bir sorundur. Bu anlamda enerji tasarrufu ve enerji ekonomisi uygulamalar günümüzde ihtiyaç olmaktan çok zorunluluk haline gelmifltir. Enerji ekonomisi uygulamalar sayesinde mevcut enerji kaynaklar n n en verimli flekilde de erlendirilme imkan do arken enerji için yap lan harcamalarda da ciddi boyutlarda tasarruf sa lanabilir. Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi, isimli bu kitab m zda, endüstride ve konutlarda kullan lan s tma, havaland rma ve iklimlendire sistemlerinde enerji ekonomisi sa lamaya yönelik önlemler ve uygulamalara de inilmifltir. Her bir ünitede, konunun detaylar na inilmifl, enerji ekonomisinin önemine vurgu yap lm flt r. Is tma havaland rma ve klima sistemleri, günlük hayat m z n konfor ve sa l k aç s ndan vazgeçilmez bir parças d r. Is l konfor ve insan sa l üzerine yap lm fl olan pek çok bilimsel çal flma ile bu durum ortaya konulmufltur. Yaflam alan m z olan evlerimiz, al flverifl merkezleri, ifl merkezleri, ofisler, hastaneler ve okullar ilk akla gelen kullan m yerleridir. Endüstride, çal flanlar n verimlili inin sa lanmas n n gereklili i de son y llarda önem kazanm flt r. Pek çok sanayi tesisinde art k çal flanlar n daha verimli çal flmas n sa lamak amac yla s tma havaland rma ve klima sistemlerinin kullan m yayg nlaflt r lm flt r. Buradan da anlafl laca üzere, iklimlendirme sistemleri günümüzde her alanda kullan lmaktad r. Bu kadar yo un kullan m söz konusu olan bu sistemlerin, enerji tüketimleri de göz ard edilemeyecek seviyelerdedir. Son dönemlerde yap lan yasal düzenlemeler de bu konunun ne kadar önemli oldu unu anlamam z aç s ndan bir di er unsurdur. Kitab m z n ilgili bölümlerinde, bu sistemlerin verimlili ini art rma ve bu sistemlerde enerji ekonomisi sa lamaya yönelik dikkat edilmesi gerekenler detaylar yla ele al nm flt r. Aç kö retim tekni ine göre haz rlanm fl olan bu kitab m zda, konular bir bütün olarak ele al nm fl olup, okuyucunun konuyu kavrarken yorumlamas n sa lamaya yönelik olarak s ra sizde sorular okuyucuya yöneltilmifltir. Konunun daha iyi anlafl lmas için ayr ca örneklerle ve görsellerle aç klamalara yer verilmifltir. Her ünite sonunda yer alan kendimizi s nayal m bölümünde, konuyu tamamlayan okuyucunun bilgi düzeyi s nanm flt r. Yazar arkadafllar m ile ö renim tasar m, grafik tasar m ve dizgi ekiplerinin kitab n haz rlanmas nda büyük katk lar olmufltur. Kitap haz rlama sürecinde katk - lar ndan dolay çal flma arkadafllar m Arfl.Gör.Dr. Önder ALTUNTAfi a, Mak.Müh. Elif YILDIRIM a, Mak.Müh. Yasin fiöhret e ve Uçak Müh. Seyhun DURMUfi a teflekkür ediyorum. Kitab n, ö rencilerimize ve tüm okuyuculara yararl olmas n diliyorum. Editör Prof.Dr. Tahir Hikmet KARAKOÇ

12 1ISITMA HAVALANDIRMA VE KL MA S STEMLER NDE ENERJ EKONOM S Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Klima sisteminde enerji ekonomisi ile ilgili temel kavramlar aç klayabilmek, Kompresörler ve dönüfltürücülü (inverter) sistemleri tan mlayabilmek, Fanlarda ve kanallarda enerji tasarrufunu aç klayabilmek, Merkezi so utma sistemlerinin sirkülasyon borular nda s kazanc ve pompalama enerjisini aç klayabilmek, Bireysel so utma sistemlerinde enerji tasarrufunu aç klayabilmek için gerekli bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Is Yal t m Optimizasyon ç Hava Kalitesi Sistem Verimi Dönüfltürücülü ( nverter) Teknolojisi Merkezi ve Bireysel So utma Sistemleri çindekiler Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi G R fi KL MA S STEM NDE ENERJ EKONOM S LE LG L KAVRAMLAR KOMPRESÖRLER VE DÖNÜfiTÜRÜCÜLÜ ( NVERTER) S STEMLER ÜFLEME HAVASI VE ODA Ç HAVA DA ILIMI KAPAS TEN N YÜKSEK SEÇ LMES VE AfiIRI BÜYÜK BOYUTLANDIRMA (OVERSIZING) HAVALANDIRMADAN OLAN ISIL KAZANÇLARI AZALTMA ÖNLEMLER FANLARDA ENERJ TASARRUFU HAVA KANALLARINDA ENERJ TASARRUFU MERKEZ SO UTMA S STEMLER N N S RKÜLASYON BORULARINDA ISI KAZANCI VE POMPALAMA ENERJ S VRV S STEMLER B REYSEL SO UTMA S STEM NDE ENERJ TASARRUFU KANALLI SPLIT KL MA VE ÇATI T P KL MADA, KL MA-HAVALANDIRMA OTOMASYONUYLA ENERJ TASARRUFU KL MADA ENERJ TASARRUFU Ç N ANA BAfiLIKLAR

13 Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi G R fi Su ak tan muslu u gördü ümüzde, hepimiz kapat r z. Damlatan musluk varsa bunu da kapatmaya çal fl r z. Kapanmazsa tamir ettiririz. Çünkü akan veya damlayan su, ciddi bir maliyettir. Bunu gördü ümüz için yapar z; oysa benzer flekilde binalardan d flar enerji ak yor. Bu enerji israf n göremedi imiz için, afl r enerji tüketimi devam etmektedir. Bu bölümde, klima sistemlerinde enerji ekonomisi ve optimizasyonu ele al narak incelenmeye çal fl lm flt r. Klima sistemlerinde, ülkemizde birim enerji maliyeti (T/kWh) en yüksek olan elektrik enerjisi kullan lmaktad r. Elektrik enerjisinin kullan ld bu sistemlerde konfordan fedakârl k etmeden gerçeklefltirilebilecek tasarruf, iflletme maliyetlerinde önemli karl l klar sa layacakt r. Bu çerçevede al nabilecek pek çok önlem bulunmaktad r. Projede, uygulamada ve iflletmede sistem seçimiyle bafllay p, detaylarda %5, %1, %0,5, %0,01 gibi önemsenmeyen rakamlar n (kay plar n) toplam, çok büyük de erlere ulaflmaktad r. Çok iyi planlanan ve iflletilen bina ile kötü planlanan bina aras nda enerji tüketimlerinde 4-5 misli farklar oluflabilmektedir. HVAC ( s tma (heating), havaland rma (ventilating), iklimlendirme (air conditioning)) tesisat gereksiniminde, s tma ve so utma öne ç kmaktad r. HVAC tesisat, önce s tma ve so utma ihtiyac için gerekli gözükmektedir. Ancak binalar n s tma ihtiyac 5-7 ay; so utma ihtiyac 3-5 ay (bölgelere göre de iflebilir) olmas na ra men, havaland rmaya 12 ay boyunca ihtiyaç vard r. Büyük al flverifl merkezlerinde so utma ve havaland rmaya 12 ay ihtiyaç duyulur. Ancak k fl aylar nda ve ilkbahar - sonbahar n büyük bir bölümünde ve mevsim geçifllerinde (y ll k ortalama 5 ayl k) so utma ihtiyac, havaland rma ile (taze hava oran n n art r lmas ile) karfl lanabilir. Hem free cooling yap l p enerji ekonomisi sa lan r, hem de taze hava yüksek oranda kullan ld için, iç hava kalitesi çok yüksek olur. Free-cooling nedir? Aç klay n z. KL MA S STEM NDE ENERJ EKONOM S LE LG L KAVRAMLAR Tesisatta enerji ekonomisine bakarken; s tma, so utma ve havaland rma konular birlikte incelendi inde, s tmadan sonraki en önemli kriterin havaland rma SORU oldu u görülecektir. D KKAT 1 SORU D KKAT AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

14 TELEV ZYON TELEV ZYON 4 Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi SORU D KKAT 2 Is Yal t m Is yal t m, enerji tasarrufu için bir ilk ad m olarak tan mlanabilir. Burada, yap lardaki s kay plar n n azalt lmas na çal fl lm flt r. Bunun en önemli yans mas, bina d fl kabuklar n n s l izolasyonunun art r lmas olmufltur. Çat, döfleme ve d fl duvarlar, yal t m kabiliyeti yüksek malzemelerden oluflturulmaya bafllanm flt r. Zaman içinde izolasyon de erleri art r larak, binalar n d fltan yal t m malzemeleriyle mantolanarak izole edilmesi noktas na gelinmifltir. Mantolama, binan n d fl yüzeyinin yal t m malzemesi ile tamamen kaplanmas d r. Pencereler ve Enfiltrasyon Pencerelerde çift cam kullan m ve pencere alanlar n n azalt lmas, yine enerji tasarrufu kavram içinde uygulanmaya bafllam fl ve ayn zamanda pencereler ve kap lar gibi d fl kabuk aç kl klar, daha s zd rmaz hale getirilmifltir. Böylece hem iletimle olan kay plar, hem de enfiltrasyonla ilgili kay plar azalt lm flt r. Binalarda kullan lan yap elemanlar n n aral klar ndan veya d fla aç lan pencere ve kap lardan giren havaya k saca enfiltrasyon denir. Pencere boyutlar n n küçültülmesi k fl n s kay plar n, yaz n da özellikle güneflten gelen s kazançlar n azaltt için, enerji ekonomisi sa lan r. ç Hava Kalitesi Geliflen teknoloji ile binalar n d fl kabu unun s zd rmazl n n art r lmas, iç hava kalitesi sorunlar n beraberinde getirmifl ve iç hava kalitesi kavram, enerji tasarrufu ile çat flan yeni bir çal flma alan yaratm flt r. Contal pencere do ramalar yla, binaya kontrolsüz hava s z nt s durdurulmufl ve böylece s tma so utma yükleri azalt larak enerji ekonomisi sa lanm flt r. Ancak mekanik havaland rma olmayan binalarda (özellikle konutlarda) hal, dolap, mobilya ve boyalardan yay lan kimyasal gazlar, iç hava kalitesini bozarak alerjik rahats zl klara sebep olmaktad r. Geliflmifl ülkelerde ve Türkiye deki lüks konutlarda yaflayan insanlarda (özellikle çocuklarda) alerjik rahats zl klar ve ast m sorunu yaflayanlar n oran %30 mertebesine ulaflm flt r. Ayr ca grip olan insanlardan (hapfl rma ve nefesleriyle) ortama giren virüs miktar, yüksek konsantrasyona ulaflt için grip vb. rahats zl klar n bulaflma riski de artar. Pencerelerin s zd rmaz oldu u binalarda taze havay filtre ederek ve konfor flartlar na uygun s cakl a kadar k fl n s tarak ve yaz n da mümkünse so utarak verecek mekanik bir sistem (hiç olmazsa filtre edilmifl taze hava) yap lmas gereklidir. ç ortam aç s ndan, iç hava kalitesini belirleyen unsurlar nelerdir? Cihaz Verimleri Yap larda enerji tasarrufu, s yal t m yönetmelikleriyle sa lan rken, enerji ekonomisinin di er önemli bir aya olan cihaz ve sistem verimlerinin art r lmas, baflka bir çal flma alan SORU olmufltur. Sonuçta; kazan, so utma grubu, jeneratörler, pompalar, fanlar gibi ekipmanlar ve borular, hava kanallar gibi s enerjisini tafl yan elemanlar, verimsizlikleri D KKATnedeniyle enerji kayb na neden olmaktad r. Bunlar n daha verimli hale getirilmesi, önemli ölçüde enerjinin tasarrufu anlam na gelmektedir. Avrupa daki son e ilim, cihaz verimlerinin s n rland r lmas yla ilgilidir. HVAC tesisat nda kullan lan çeflitli cihazlar için alt verim s n rlar getirilmekte ve bunun alt nda verim de erine sahip cihazlar n pazara girmesi yasaklanmaktad r. 12 kw AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

15 1. Ünite - Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi 5 gücün alt ndaki klima cihazlar buna bir örnek olarak gösterilebilir y l nda G s n f (enerji tüketim seviyesi olarak) bütün cihazlar n kullan m na son verilmesine karar verilmifltir. Bir program dâhilinde, 2010 y l na kadar D s n f cihazlar n kullan m na son verilecektir. Bunun anlam, bugün pazardaki cihazlar n %70 inin kald r lmas d r. Enerji tüketen cihazlar, enerji verimliliklerine göre s n fland r l rlar. Verimi en yüksek cihaz A s n f ve en düflük verime sahip cihaz G s n f cihaz olmak üzere bu s n fland rma flu flekilde yap l r: A s n f B s n f C s n f D s n f E s n f F s n f G s n f Evinizde kulland n z enerji tüketen belli bafll cihazlar n (buzdolab, çamafl r makinesi, bulafl k makinesi vb.) enerji verimlili i aç s ndan hangi s n fa dâhil oldu unu nas l anlayabilirsiniz? Otomatik Kontrol Her türlü de iflen iklim koflullar nda, bina koflullar nda ve iflletme SORU koflullar nda konforun sa lanmas, ancak otomatik kontrolle gerçekleflebilir. Uygun sistem seçimi, s SORU geri kazanma cihazlar n n sisteme dahil edilmesi, uygun kontrol ve bina otomasyon D KKAT D KKAT sistemlerinin kullan lmas, enerji ekonomisinin en kuvvetli enstrümanlar d r. Ak ll binalar bu ihtiyaçlar için ortaya ç km flt r. Bu binalarda bütün mekanik tesisat otomasyonla verilen bir program dâhilinde kendi kendine çal flmaktad r. An- cak unutulmamal d r ki; bir bina ak ll bina standard nda yap lmam flsa, yani mimari, mekanik tesisat, elektrik tesisat vb. olarak uygun yap lmam flsa, AMAÇLARIMIZ sadece otomasyonla istenilen verimlilikte çal flt r lamaz. Ak ll bina ve onun mekanik tesisat, her AMAÇLARIMIZ fleyden önce standard na uygun yap lm fl olmal d r. Bütün sistemler optimize edilmifl ve otomasyona uygun biçimde tasarlanm fl olmal d r. K T A P K T A P 3 Optimizasyon Optimizasyon, bir uygulama s ras nda belirli koflullar alt nda TELEV ZYON mümkün olan seçenekler aras ndan en iyisini seçmektir. Bu kavram, enerji tasarrufu fikri yerine, enerji ekonomisi, enerjinin do ru kullan m fikrini getirmektedir. Özellikle ulusal yönetmeliklerin bak fl aç s, enerji tasarrufu de il, enerjinin do ru kullan m n sa lamakt r. Yani ne pahas na olursa olsun enerji tasarrufu yerine, ak lc NTERNET ve enerjinin en ekonomik flekilde kullan m, birinci önceli e sahiptir; çünkü ekonomi ayn zamanda optimizasyonu içermektedir. Bütün kaynaklar n sürdürülebilirli i anlam nda ekonomik çözüm, optimum çözümdür ve bu çözüm dinamiktir. TELEV ZYON NTERNET Elektrik Tüketimi Tek bafl na klimada enerji ekonomisi ele al nd nda, kullan lan enerji, esas olarak elektrik enerjisidir. Dolay s yla klimada en k ymetli enerji kayna kullan lmaktad r. Elektrik fiyatlar n n petrole ba l olarak t rmand n düflündü ümüzde, enerji maliyetlerinin, sistemlerin en önemli özelli i haline geldi ini söylemek mümkündür. Bugün enerji fiyatlar ve ilk yat r m maliyetlerine bak ld nda çarp c bir tab-

16 6 Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi lo ile karfl lafl lmaktad r. Örne in bir so utma grubunun bir so utma mevsiminde harcad elektrik enerjisi, uygulamaya, büyüklü e ve cinse göre de iflmekle birlikte kendi sat n alma fiyat n n %20 - %40 mertebesindedir. KOMPRESÖRLER VE DÖNÜfiTÜRÜCÜLÜ ( NVERTER) S STEMLER Kompresör, so utucu ak flkan çevriminde so utucu ak flkan dolaflt rmak için bir pompa gibi çal fl r. Düflük s cakl k ve düflük bas nçl so utucu ak flkan, evaporatörde buharlaflt r l r ve so utucu ak flkan buhar, kondenserde kolayca s v faza geçebilece i bas nca kadar s k flt r l r. Kompresörler Kompresörler, s k flt rma flekillerine göre volumetrik (hacimsel) s k flt rma ve santrifüj (merkez kaç etkisini kullanarak bir döner çark ile) s k flt rma olarak s - n fland r l rlar. En çok bilinen ve yayg n olarak kullan lan kompresör tipleri afla- da s ralanm flt r: Pistonlu kompresörler Döner (rotary) kompresörler Spiral (scroll) kompresörler Vidal kompresörler Santrifüj kompresörler Yap lar na göre kompresörler üçe ayr lmaktad rlar: Aç k tip kompresörler Yar hermetik tip kompresörler Hermetik tip kompresörler fiekil 1.1 Oda S cakl n n Zamana Göre De iflimi Ayarlanan s cakl k Oda s cakl Elektrik devir frekans Is tma Devri & Is tmaya Bafllang ç S cakl (Is tma) Bafllang ç derece Zaman Is tma Gücü Otomatik olarak ayarlan r nverter Teknolojisi Do ru ak m (DC), alternatif ak m (AC) biçimine dönüfltürebilen, frekans ve gerilimi birbirinden ba ms z ayarlanabilen cihazlara dönüfltürücülü ( nverter) sistemler ad verilir. Is kazanc hesab ile mahalin pik so utma yükü hesaplan r ve bu hesaba göre kapasite tayin edilir. Ancak, so utma mevsimi boyunca sistem genellikle k smi yükte çal fl r. K smi yükte çal flan dönüfltürücülü ( nverter) kompresörlü sistem, klasik on-off kontrollü sisteme göre daha verimli çal flmaktad r. Klasik kompresörlerde, kompresör rotasyonu sabittir. Kompresör sabit kapasitede çal fl r. fiartland r lan mekânda ayarlanan s cakl a ulafl ld nda kompresör durur. Kompresörün durkalk yapmas, klasik sistemlerin çal flma fleklidir. Kompresörün ayn kapasite ile dur-kalk yaparak iç ortam s cakl n hassas kontrol etmesi mümkün de ildir. Oda s cakl ndaki dalgalanmalar nedeniyle, konfor flartlar ndan sapma meydana gelir ve enerji tüketimi artar.

17 ç ortam s cakl ( C) ç ortam s cakl ( C) Kompresör Frekans (Hz) 1. Ünite - Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi 7 nverter kompresörler kapasitelerini modüle edebilmektedir. nverter teknolojisi flebekeden gelen sabit frekansl elektri in frekans n de ifltirerek kompresör devrini ayarlar. Dönüfltürücülü ( nverter) kompresörlerde, flartland r lan mahalin s cakl ± 0,5 C hassasiyette fiekil 1.1 deki grafikte gösterildi i gibi sabit tutulabilir. nverter sistemlerde konfor flartlar ndan sapma yoktur. Elektrik harcamas klasik kompresörlü sistemlere göre yaklafl k %30 daha azd r. Bu durum fiekil 1.2 de gösterilmifltir. fiekil 1.2 ON Tam Güç MAKS Düflük Güç nveter Sistemlerde S cakl k Kontrolü OFF Ayarlanan s cakl k 3 C M N. Ayarlanan s cakl k 1 C Rejime girme Zaman Rejime girme Zaman (a) nverter olmayan sistem (b) nverter sistem nverter Sistemler, Enerji Tasarrufu ve Konfor Sa lanmas So utma ve s tma kapasitesi, d fl ortam s cakl, iç ortam s cakl ve ayar s cakl - na ba l olarak de iflir. Oda s cakl belirli bir aral kta sürekli sabit kal r. Sistem, mekan k sa sürede istenen s cakl a ulaflt rabilir. Yüksek verimli ve so utucu ak flkan kontrollü çal flma, enerji tasarrufu ve konfor sa lar. Dönüfltürücülü ( nverter) kompresörlerde, kompresör motorunun devri, frekans kontrollüdür. Bu yüzden kompresörün devrini de ifltirmek genifl bir alanda kompresörün kapasitesini kontrol etmeyi mümkün k lar. Bunlar n yan s ra dönüfltürücülü ( nverter) sistemlerde defrost süresi çok k sad r. Bu sayede, defrost süresince oda s cakl k düflüflü küçüktür. Ayarlanan oda s cakl na ulaflma h z, standart kompresörlü sistemlere göre daha yüksektir. Oda s cakl ndaki de iflkenlik çok küçük oldu undan s cakl k farkl l klar oluflmaz. Mahalin s ihtiyac na göre, kompresör %20 oran nda modüle edildi inde kompresör motoru %80 devirle döner. Motor %80 devirle çal fl rken, tam devirdeki güç harcamas ile k yasland nda enerji harcamas %50 oran na düfler. Enerji Verimlili i Frekans kontrolü ile çoklu kompresörlü cihazlarda, yüke göre %4-100 çal flma kapasitesi aral nda tüketim gücü ayarlanarak kompresörün minimum enerji tüketimi sa lan r. Cihaz sürekli dur-kalk yapmad ndan, kompresörün ilk çal flmas ndaki yüksek enerji tüketimi ortadan kald r lm fl olur.

18 8 Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi Hassas Kontrol Sistemi Oda s cakl n, ayar s cakl na göre 0,1 C hassasiyetle sabit tutarak rahats z edici s dalgalanmalar n ve nem sorunlar n ortadan kald r r. Yüksek verim ve konfor sa lar. Güçlü, Sessiz ve Verimli Çal flma nverter kompresörler ilk çal flt rma an nda, ayarlanan oda s cakl na daha k sa sürede ulaflmak için kapasitelerini en yüksek seviyeye ç kar rlar. Ayarlanan oda s - cakl na bir kez erifltikten sonra, kapasite azalt l r. Ayarlanan s cakl sabit tutmak için genellikle cihaz düflük kapasitede çal fl r. Cihaz düflük kapasitede çal flt ndan yüksek enerji verimlili ine sahiptir. Kompresörler tamamen izoleli oldu undan çok sessizdir ve enerji kayb na yol açmaz. fiekil 1.3 Statik Is tman n Yap ld Bir Uygulama Örne i ÜFLEME HAVASI VE ODA Ç HAVA DA ILIMI Klima ve havaland rma sistemlerinde flartland r lm fl havan n odaya verilmesi ve oda içinde da l m, çok önemlidir. stenilen miktarda ve istenilen flartlarda hava odaya verilse bile, e er oda içine verilen havan n düzgün da l m sa lanamazsa, beklenilen etki gerçekleflmez ve konfor oluflmaz. Bunun için so utma ve havaland rma için gerekli üfleme havas, Ortama mümkün ise tavandan verilmelidir. Bununla ilgili olarak fiekil 1.3 te örnek verilmifltir. Üfleme havas n n s cakl, oda s cakl ndan daha düflük olmal d r. Is tmada ise, cam önlerinden; radyatör vb. elemanlarla (statik s tma) yap lmal d r. Böylece, Hava, ortama yaz - k fl yüksek olmayan h zlarda üflenir. Ses, gürültü ve insanlar n üzerinde hava ak m oluflmaz. Daha konforlu ortam yarat l r. Taze hava veya kar fl m havas (iç ve d fl hava kar fl m ) tavandan ve oda s - cakl n n alt nda üflendi- i için, egzoz menfezine by-pass riski önlenir; taze hava, ortamdaki havaya çok iyi kar fl r ve daha verimli kullan l r. Statik s tma (cam önlerinde radyatör vb s t c lar) varsa, k fl n da ortama hava, oda s cakl n n biraz alt ndaki s cakl kta üflenmelidir. Böylece tavanda biriken (ayd nlatmadan gelen, insanlardan yükselen) s dan yararlan l r ve enerji tasarrufu sa lan r. Özellikle de iflken hava debili ve hava kanall split klima sistemlerinde %10-20 oran nda al nan taze hava, % oran ndaki iç hava ile kar flt r larak üflendi i için, kar fl m havas n s tmaya ihtiyaç olmaz ( stanbul, zmir, Ankara benzeri iklimlerde).

19 1. Ünite - Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi 9 Is geri kazan m sa lan rken, ilave bir enerji de gerekmez. Çok iyi bir ekonomizör sistemi gibi çal fl r. Is tma ihtiyac varsa, bunu s cak hava ile karfl lamak yerine, statik s tma yap lmal d r. S cak hava üfleyerek s tma yapmak kötü bir fikirdir. Is tma ihtiyac n statik s tma yapmadan, tavandan havay s cak üfleyerek karfl lamak istenirse; Daha yüksek oda s cakl na ihtiyaç duyulur.(hissedilen ortam s cakl statik s tmaya göre daha düflük olur, hava hareketi de hissedilen s cakl ayr ca düflürür). Bu nedenle daha fazla yak t tüketilir. Oda havas n n nemlendirme ihtiyac artar (Oda s cakl artt kça hava daha fazla kurur). Tavandaki s cak havay afla ya indirmek için, daha yüksek h zla üflemek gerekir. Bu durumda hava sesi oluflabilir. Ortam havas n daha yüksek h zla üflemek, fan bas nc n, dolay s yla elektrik tüketimini (az da olsa) art r r. Havan n egzoz menfezine do ru by-pass riski daha fazla olur. Havadan havaya s geri kazan m cihazlar nda ilave direnci yenmek için, taze hava ve egzoz devrelerinde daha büyük fan motorlar kullan l r. Bu motorlar, yaz k fl sürekli taze hava temini ve egzoz yapmak için çal fl rlar ve sürekli enerji harcarlar. D fl ortamdaki havay (özellikle ara mevsimlerde) binaya oldu u gibi vermek daha uygun olsa bile, hava bu cihazlardan geçmek zorundad r ve enerji tüketilir. Böyle durumlarda mümkün oldu u kadar by-pass damperleri kullan lmal - d r. Havadan havaya s geri kazan m cihazlar, bölgeye ba l olarak, proje baz nda incelenmelidir. sveç ve Kanada da çok yararl oldu u kesin olan havadan havaya s geri kazan m cihazlar n n, stanbul, zmir, Antalya vb. flehirlerde ne kadar yararl veya zararl olduklar da tart fl lmaktad r. Bu konu proje baz nda incelenmelidir. So utma için gerekli üfleme havas ; ortama hangi s cakl kta ve mahalin neresinden verilmelidir? 4 Taze Hava Al fl Taze havay alt kotlardan, yani kuranglez içinden, topra a yak n seviyelerden ald m zda hava ile birlikte klima santrali filtresine do ru, daha fazla SORU toz sürüklenir. SORU Bu nedenle taze havay mümkün oldu u kadar üst kottan almak gereklidir. Baflka k s tlamalar yoksa taze havan n çat dan al nmas idealdir. Bu durumda; D KKAT D KKAT D fl hava üst seviyelerde daha tozsuz ve daha az kirli olacak, Filtreler daha geç t kanacak, Filtre ömrü daha uzun olacak, Enerji tüketimi daha az olacak, ç hava kalitesi ve konfor daha iyi olacakt r. AMAÇLARIMIZ Büyük binalar n girifl kap lar sabah saatlerinde yo un insan girifli nedeniyle AMAÇLARIMIZ sürekli aç k kal r. K fl n so uk hava ve yaz n tozlu hava girifli, iç hava kalitesini bozar. Büyük binalar n giriflinde hava perdeleri kullan lmal d r. K T A P K T A P ç hacimler, d flar dan toz giriflini önlemek üzere bas nçland r lmal ve daima (+) bas nçta tutulmal d r. Bunun için taze hava miktar egzozdan daha fazla olmal d r. TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET

20 10 Is tma Havaland rma ve Klima Sistemlerinde Enerji Ekonomisi 5 Havadan havaya s geri kazan m cihazlar kullan lan binalarda (yüksek blok), s geri kazanma hücresinin yaratt direnç nedeniyle hava beslemesi azal nca iç hacimler (-) bas nçta kalabilir. Çünkü WC ve mutfak egzozlar de iflmeden ayn debide çal flmay sürdürmektedirler. Böylece emilen hava de iflmezken beslenen hava azal nca, hacimler negatif bas nca dönmektedir. Bu tür uygulamalarda artan direnci karfl lamak ve besleme havas n art rmak üzere taze hava fan daha büyük olmal d r. HVAC sistemlerinde taze havan n çat kotundan al nmas n n avantajlar nelerdir? Klimada Oda S cakl Sürekli yaflanan hacimlerde (ofis vb.) yaz aylar nda 24 C oda s cakl idealdir. Enerji ekonomisi için 25 C insanlar için ideal kabul edilebilir. Yaflam mahallerinde SORU yaz n sürekli SORU oturulmuyorsa, girip-ç k l yorsa (flantiye ofisleri, hatta bahçeli evlerde bahçeye s k ç k fllar vb) oda s cakl n n d fl hava s cakl n n yaklafl k 6-8 C alt nda olmas ; önce sa l k (nezle olmamak için), sonra da enerji ekonomisi için daha D KKAT D KKAT uygundur. Is tma mevsiminde d fl hava s cakl k fark çok fazla oldu u için, her odan n s - cakl termostatik radyatör vanas veya oda termostat ile ayr ayr kontrol edilmelidir. Termostatik Radyatör Vanas, bir vana ve bu vanan n üzerine ba lanm fl termostattan oluflmaktad r. Oda s cakl termostat üzerindeki skala yard m yla ayarlan r. Termostat, AMAÇLARIMIZ oda s cakl ayarlanan de ere geldi i zaman otomatik olarak vana AMAÇLARIMIZ üzerindeki pimi iterek su ak fl n k sar ve vanay kapatarak radyatörün gereksiz yere s yaymas n K T önler. A P Oda Termostat ise, odan n s cakl n ölçen ve s cakl n n K T A P istenen seviye geldi i anda s tma cihaz n n çal flmas n durduran elemanlar d r. Is tma mevsiminde iç ortam s cakl 20 C ise, k fl n d fl hava iç hava s cakl k TELEV ZYON fark yüksek TELEV ZYON de erlerdedir. stanbul da (d fl hava proje s cakl -3 C) : T = 20-(-3)= 23 C Ankara da (d fl hava proje s cakl -12 C) : T = 20-(-12)= 32 C zmir de (d fl hava proje s cakl 0 C) : T = 20-0= 20 C NTERNET Antalya da NTERNET (d fl hava proje s cakl +3 C) : T = 20-3= 17 C Bu nedenle radyatörlerde, termostatik radyatör vanalar kullan lmal d r. Oysa ayn flehirlerde so utma mevsiminde, iç ortam ile d fl havan n s cakl k farklar, s - cak yaz günlerinde bile 8-12 C gibi düflük de erlerdedir. So utmada ise, iç-d fl ortam s cakl k fark çok daha azd r. Ancak günefl etkisi saatlere ve yönlere göre farkl d r. Yani so utmada, her odan n s cakl k kontrolünü ayr ayr yap lmak yerine otel, hastane ve özel uygulamalar hariç zon kontrolü yap labilir. Ancak günefl, ciddi oranda ortam s cakl n etkiler. Yani so utmada oda s cakl n kontrol etmek için zonlama yap lmas yararl d r. Oda termostatlar n n ayar noktalar ndaki s cakl k farklar n n ± yaklafl k 1 C oldu u ve bu de iflimin hissedilmedi i düflünülürse; ayn zondaki benzer hacimlerin yaz n so utma için bir oda termostat ile kontrol edilmesi pratik olabilir. Enerjinin Tafl nmas Is enerjisinin tafl nmas nda iki önemli konu vard r: Enerjinin tafl nd mesafe, Enerji tafl n m flekli (su veya hava gibi) Bu tafl ma iflleminde, su veya havan n hareketini sa layan pompalar veya fanlar, elektrik ile çal fl r. Tesisattaki direnç artt kça, pompa ve fan motorlar da çok