T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ"

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ STEP MOTORUN MEKANİK BAKIMI ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ STEP MOTOR Step Motorların Tanımı ve Yapısı Step Motorların Çeşitleri Sabit Mıknatıslı Adım Motorlar Değişken Relüktanslı Adım Motorlar Hybrid Adım Motorlar Hidrolik Adım Motorlar Lineer Adım Motorlar Step Motorların Çalıştırılma Şekilleri ve Teknikleri Başla-Dur Adımlama Oranı Düzgün Hız Rampalama Adım (Step) Motorunun Adım Açısının Hesaplanması Step Motorda Kullanılan Aktarma Organları Step Motor Sürücü Devreleri Yapısı ve Çalışması Step Motor Bobin Uçlarının Bulunması...30 UYGULAMA FAALİYETİ...33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...34 ÖĞRENME FAALİYETİ STEP MOTOR SÜRÜCÜ DEVRESİ YAPIMI Adım Motor Sürücü Devreleri ve Yapıları Adım Motor Sürücü Devreleri Çeşitleri Osilatör Entegresi ve 4017 Sayıcı Enteğresi ile Yapılan Sürücü Devresi Osilatör Sayıcı Entegresi ile Yapılan Sürücü Devresi Arabirim Entegresi ile Yapılan Sürücü Devresi Sürücü Devresi Yapımı (Direk Sürücüden Belirli Çalışmaları Yaptırma) Devrenin Bağlantı Şeması Malzeme Listesi Devrenin Kurulumu ve Çalışması PLC ile Adım Motorun Sürülmesi İçin Gerekli Kart Yapımı Devrenin Bağlantı Şeması Devrenin Baskı Devre Şeması Malzeme Listesi Devrenin Kurulumu ve Çalışması Adım Motorların PLC İle Kontrolü Adım Motor Kontrolü İçin PLC Program Komutlarının ve Tekniklerinin Hatırlatılması Adım Motorun PLC Kontrollü, Başla-Dur Tekniğine Göre Uygulamaları Step Motor Kontrolleri Adım(Step) Motorlarında Kullanılan Sargılar Step Motorun Uyartım Teknikleri...60 i

4 2.7. Step Motor Mekanik Bakımı Sargı Bakımları Mekanik Bakım Motor Adım Kontrolü veya Pozisyon Kontrolü Step Motorların Test Edilmesi...71 UYGULAMA FAALİYETİ...72 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...73 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...75 MODÜL DEĞERLENDİRME...76 CEVAP ANAHTARLARI...77 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...78 KAYNAKÇA...79 ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN 522EE0065 Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL Bobinajcılık Step Motorun Mekanik Bakımı Step motor ve mekanik bakımı hakkında temel bilgi ve becerileri kazandırıldığı öğrenme materyalidir. YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM-ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Step motorun bakımını yapmak. Genel Amaç Bu modül ile gerekli ekipman ile donatılmış atölye ortamında step motor ve sistemleri ile ilgili arıza tespitini yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Step motorun aktarma organlarını sökebileceksiniz. 2. Step motorun bakımını yapabileceksiniz. Atölye ortamı, çeşitli step motorların kullanıldığı ortamlar ve bu ortamlarda bulunan, bunları sökebilecek çeşitli el ve güç aletleri ile bu motorun bakım ve arızalarının giderilmesinde kullanılacak çeşitli araç- gereçler ve diğer faydalı el ve güç araçları donanımları. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmen; modül sonunda sizin üzerinizde ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayacak, modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Gelişen yeni teknolojilerle birlikte kullanılan cihaz ve tezgâhlar da bu teknoloji ile donatılmaktadır.1980 li yıllardan itibaren otomasyon sistemlerinin sanayide seri üretimde, tarımda, ekonomide vb.birçok alanlarda kullanılması dikkatleri bu yöne çekmiştir. Otomasyon ve endüstriyel kontrol sistemleri içerisinde ve bilhassa robot teknolojilerinde işlemlerin adım adım yönlendirilmesi, ister istemez sınırlı döngü(sınırlı dönüş) yapabilen hareket mekanizmalarına ihtiyaç gösterdi. Bu tarihe kadar bir motorun dakikadaki devir sayıları göz önüne alınarak işlem yapılırdı. Ancak dakikadaki devri ayarlamak dişliler ve aktarma organları ile yapılabiliyordu. Bir döngünün (dönüş, bir tur) dairesel bir hareketin bölümlere ayrılması ihtiyaca göre cevap verebilecek yeni tasarımlar, arayışlar içerisine girildi. Klasik anlamda gerek asenkron motorlar, dc motorlar ve gerekse senkron motorlar cevap veremiyordu. Manyetik alan yönüyle aynı olmasına karşın stator bölümüne yerleştirilen parçalı bobinler ayrı ayrı enerjilendirilerek rotorun dönüşü sağlandı ve böylece bu modül içerisinde ayrıntılarını öğreneceğiniz adım motorları geliştirildi. Kullanma alanları, ihtiyaca cevap verebilme oranıyla doğru orantılı olarak arttı. Sanayide(CNC tezgâhlarında),oyuncak üretimi ve kullanımı alanlarında, takım tezgâhlarında, fotokopi makinelerinde, savunma sanayinde, radarlarda vb. oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Boyutlarının küçük olması ve 360o lik bir daireyi istenilen açı değerine bölerek hareket miktarının arttırılması gibi avantajları da düşünülürse gelecekte daha çok kullanılacağı muhakkaktır. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Gerekli ekipmanla donatılmış atölye ortamında step motor temel çalışma prensibi ile ilgili teknik bilgiye sahip olacak; step motorların çalışmasına etki edebilecek durumları öğrenecek, bu motorların tipini belirleyebilecek ve bu motorların adım açısını hesaplayabilecektir. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde şu araştırmaları yapmanız önerilir: Step motorun ne olduğunu ve nerelerde kullanıldığını araştırınız. Çalışmasının hangi prensip veya prensiplere dayandığını araştırınız. Bu motorların piyasada kaç türünün olduğunu ve hangi türünün daha çok kullanıldığını araştırnız. Araştırma yapmak için internet ortamından yararlanabilirsinz. Ayrıca CNC tezgâhları ve çeşitli fotokopi makinelerinin teknik servislerinden ön bilgi alabilirsiniz. 1. STEP MOTOR 1.1. Step Motorların Tanımı ve Yapısı Adım motorları; adından da anlaşılacağı gibi adım adım hareket eden yani sargılarından birinin enerjilenmesi ile sadece 1 adım hareket eden motorlardır. Bu adımın kaç derece olacağı motorun tasarımına bağlıdır. Bu konu daha sonraki konularda anlatılacaktır. Adım motor, elektrik enerjisini dönme hareketine çeviren eletro-mekanik bir cihazdır. Elektrik enerjisi alındığında rotor ve buna bağlı şaft, sabit açısal birimlerde (adım-adım) dönmeye başlar. Adım motorlar, çok yüksek hızlı anahtarlama özelliğine sahip bir sürücüye bağlıdır (adım motor sürücüsü). Bu sürücü; bir encoder, PC veya PLC'den giriş palsları alır. Alınan her giriş palsinde motor, bir adım ilerler. Adım motorlar, bir turundaki adım sayısı ile anılır. Örnek olarak 400 adımlık bir adım motor, bir tam dönüşünde (360º) 400 adım yapar. Bu durumda bir adımın açısı 360/400 = 0.9º derecedir. Bu değer, adım motorun hassasiyetinin bir göstergesidir. Bir devirdeki adım sayısı yükseldikçe adım motor hassasiyeti ve dolayısı ile maliyeti artar. 3

10 Resim 1.1: Çeşitli adım motorlar Adım motorlar, yarım adım modunda çalıştıklarında hassasiyetleri daha da artar. Örnek olarak 400 adım/tur değerindeki bir adım motor, yarım adım modunda tur başına 800 adım yapar. Bu da 0.9º ye oranla daha hassas olan 0.045º bir adım açısı anlamına gelir. Bazı adım motorlarda mikroadım tekniği ile adım açılarının daha da azaltılması söz konusudur. Resim 1.1 de değişik büyüklüklerde ve çeşitlerde adım motor örnekleri görülmektedir. Resim 1.2: Adım motorun kesiti Yapılarını anlayabilmek için bir adım motorun kesitini resim 1.2 de inceleyelim. Bir adım motor, resim 1.2 de görüldüğü gibi stator, rotor; bunları kapatan bir dış zarf, rotora bağlı şaftın rahat hareket etmesini sağlayan rulmanlardan oluşmuştur. 4

11 Adım motor statorunun birçok kutbu (genellikle sekiz) vardır. Bunların polaritesi elektronik anahtarlar yardımıyla değiştirilir. Rotorun mıknatıslığı ise ya sabit mıknatıs ile veya dış uyartım metotlarıyla oluşturulur. Daha iyi seçicilik elde etmek için rotor ve stator üzerine küçük dişler açılmaktadır (Şekil 1.1). Şekil 1.1: Sekiz kutuplu adım motorun iç yapısı Adım motorlar, robot teknolojisinde sıkça kullanım alanı bulmuştur. Ayrıca maliyetinin düşük olması diğer motorlara (servo) karşı bir üstünlüğüdür. Adım motorların tercih edilmesinin ikinci bir nedeni, tutma karakteristliğinin robotlarla bağdaşmasıdır. Adım motorun çalışma prensibi Şekil 1.2 de gösterilmiştir. Anahtarlar yardımıyla sargılara enerji uygulandığında rotor, enerji uygulanan sargının karşısına gelerek durur. Bu dönme miktarı, motorun yapısına bağlı olarak değişir. Bu dönme açısı, adım motorlarda belirleyici bir parametredir. Adım motoru sürekli hareket ettirmek istersek sargılara sırasıyla enerji vermeliyiz. Bir sargıya enerji verdiğimizde rotor sargının karşısına gelerek durur. Diğer sargıya eneryi verinceye kadar burada kitlenir. Bu da adım motorların bir özelliğidir. Şekil 1.2: Adım motorun çalışma prensip şeması Adım motorların özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. Hata, yalnız adım hatasıdır. Motor bakımı kolaydır. Tasarım maliyeti ucuzdur. Otomatik kilitleme özelliğine sahiptir. Yüke yeterli momenti sağlar. Isınma gibi olumsuzluklardan meydana gelebilecek zararlar en azdır. 5

12 Hızı programlama yoluyla ayarlanabilir. Mikrobilgisayarlar ile kolayca kontrol edilebilir. Çalışma sırasında hızı sabit kalır. Kullanım ömrü uzundur. Adım motorların kullanıldığı yerleri sıralayacak olursak; Bant sürücüleri, imalat tezgâhları, yazıcılar, teyp sürücüleri, tıbbi cihazlar, makine tezgâhları, dikiş makineleri, taksimetreler, kart okuyucular olarak sayılabilir. Sonuç olarak adım motorlar, her türlü kontrol edilmiş hareket ve pozisyon gerekli olan yerlerde dijital bilgileri mekanik harekete çeviren bir transduser olarak görev yapar. Adım motor seçiminde birçok kıstas mevcuttur. En iyi seçimi yapabilmek için ekonomik olmasının yanında kapsamlı mekanik yapı, yükün durumu ve elektronik sürücü devre ihtiyaçlarının göz önüne alınması gerekir. En basit seçim, motorun tork ihtiyacı bakımından verimliliği esas alınarak yapılandır Step Motorların Çeşitleri Adım motorlar yapılarına göre 5 çeşittir. Sabit mıknatıslı adım motorlar (PM) İki fazlı sabit mıknatıslı iki fazlı adım motor Orta uçlu sargılara sahip sabit mıknatıslı adım motor Disk tipi sabit mıknatıslı adım motor Dört fazlı sabit mıknatıslı adım motor Değişken relüktanslı adım motorlar (VR) Tek parçalı Çok parçalı Hybrid adım motorlar Hidrolik adım motorlar Lineer adım motorlar 6

13 Sabit Mıknatıslı Adım Motorlar Bu tip motorlar, değişken relüktanslı motorlara benzer. Fakat rotorları, N ve S kutbuna sahip sabit mıknatıstan meydana gelir. Resim 13: Sabit mıknatıslı adım motoru Sabit Mıknatıslı İki Fazlı Adım Motor En basit olarak sabit mıknatıslı adım motoru, oyuklu dört kutuplu stator içinde dönen iki kutuplu sabit mıknatıslı rotordan meydana gelmiştir. Böyle bir adım motorun yapısı şekil 1.3 te verilmiştir. Şekil 1.3: Sabit mıknatıslı adım motorun yapısı Bu motorun çalışması, temel çalışma prensibinde açıklandığı gibidir. Birinci sargıya (faz 1 e) gerilim uygulandığında rotor, bu sargıların karşısında duracak şekilde hareket eder. Birinci sargı gerilimi kesilip ikinci sargıya (faz 2 ye) gerilim uygulandığında rotor, bu kez ikinci sargıların karşısında olacak şekilde döner ve durur. Bu şekilde 90 lik dönme tamamlanmıştır (birinci adım=360º: 4 = 90º ). Dönmenin devamı için bu kez faz 1 e uygulanacak gerilim öncekinin tersi yönünde olmalıdır. Bu, dönüşün aynı yönde olması için şarttır. Çünkü faz 1 e gerilim değiştirmeden uygulasaydık rotor, ilk durumuna geri dönecekti. Bir ileri bir geri hareket ise dönme hareketi vermeyecektir. 7

14 Orta Uçlu Sargılara Sahip Sabit Mıknatıslı Adım Motor Faz 1 ve faz 2 ye uygulanacak gerilimi değiştirmenin en kolay yolu, orta uçlu (merkez uçlu) sargı kullanmaktır (Şekil 1.4). Çünkü orta uca göre yan uçlara uygulanacak aynı gerilim birbirinin zıttı manyetik alanlar oluşturur. Ayrıca iki fazlı orta uçlu bobinlere sahip adım motora, orta uç üzerinden ayrı ayrı gerilim uygulanırsa dört fazlı motor gibi çalışması sağlanabilir. Bu durum, uyartım metotlarında anlatılacaktır. Adım motorun sargılarına uygulanacak gerilim yönüne göre rotorun hareketi saat ibresi yönünde (CW) veya saat ibresinin tersi yönünde (CCW) gerçekleştirilebilir. PM motorun stator sargıları DC kare dalga ile sürülür. Kare dalga palsler ard arda uygulanacak olursa rotor, normal motorlarda olduğu gibi sabit hızda döner. Şekil 1.4: Orta uçlu sabit mıknatıslı adım motorun yapısı Orta uçlu sabit mıknatıslı bir adım motorun en basit kontrolü şekil 1.4 ile gerçekleştirilebilir. Adım motorun çalışması için S1, S2, S3 ve S4 anahtarları üzerinden faz 1ve faz 2 sargılarına sırası ile uygun faz ve gerilim uygunlanmalıdır. Devrede kullanılan motorun 90º lik adımlarla dönmesini istersek tablo 1.1 de verilen dört değişik çalışma durumunu (kodlarını) ard arda uygulamalıyız. Kod S1 S3 S2 S Tablo 1.1: Sabit mıknatıslı orta uçlu adım motorun çalışma tablosu Şekil 1.5 deki anahtarların dört değişik çalışma durumunu (kodunu) veren tablo 1 ve bu kodlara göre rotorun hareketleri adım adım çizilmiştir. Bu şekiller üzerinden S1, S2, S3 ve S4 anahtarlarının kapalı (1) açık (0) oluşlarına göre motorun iki kutup arasında 90º lik adımlarla ve saat ibresinin tersi yönünde (CCW) nasıl döndüğü görülmektedir. 8

15 Şekil 1.5: Sabit mıknatıslı adım motorun çalışması İlk adım, yani kod 1 için S2 ve S4 anahtarları kapatılır. Faz 1ve faz 2 sargılarına uygulanan gerilim sonucu rotor, Şekil 1.5 deki kod 1 çalışmasını tamamlar ve durur.s4 anahtarı kapalı iken S2 açılıp S1 kapatılırsa rotor, bu kez kod 2 çalışmasını tamamlar. Yani 90º döner ve durur. Kod 3 çalışması için S1 anahtarı kapılıyken S4 açılıp S3 kapatılır. Aynı şekilde kod 4 çalışması için ise S3 kapalıyken S1 açılıp S2 kapatılmalıdır. Anahtarlar bu sırayla değiştirilmeye devam edildiğinde rotor da dönmeye devam edecektir. Adım motorun çalışma durumları değiştirilmeye devam edildiği sürece buna bağlı olarakta motor dönmeye devam edecektir.adım motorun çalışma durumlarını değiştirmesinde sadece bir anahtarın değiştiğine dikkat ediniz. Bu durum, rotorun eşit adımlarla ve aynı yönde dönmesini sağlar Disk Tipi Sabit Mıknatıslı Adım Motor Rotoru ince ve mıknatıslığı seyrek olacak şekilde yapılan adım motorlara disk tipi sabit mıknatıslı adım motor denir. 9

16 Şekil 1.6 : Disk tipi adım motorun yapısı Disk şeklindeki rotorun ince oluşundan dolayı, bu disk üzerine 100 ün üzerinde sabit manyetik kutuplar yerleştirilir. Bu manyetik kutuplar sadece diskin kenarlarına yerleştirilse bile yeterli olacaktır (şekil 1.6). Disk tipi sabit mıknatıslı adım motorun özelikleri şunlardır. Ağırlık olarak diğerlerine göre %60 daha hafif ve boyut olarak yarı büyüklüğüne sahiptir. Disk, anti manyetik bir yere monte edilerek rotor olarak çalışması sağlanmıştır. Disk; şekil 1.6 da görüldüğü gibi N, S şeklinde birbirinin zıttı olarak mıknatıslandırılmıştır Dört Fazlı Sabit Mıknatıslı Adım Motor Şekil 1.7 de görülen Sabit mıknatıslı adım motorun dört fazı ve her faza ait iki kutup bulunmaktadır. Motorun adım açısı 45 dir. Buna göre dört fazlı sabit mıknatıslı adım motorun çalışmasını şu şekilde açıklayabiliriz: 10

17 Şekil 1.7: Dört fazlı sabit mıknatıslı adım motorun yapısı Sabit mıknatıslı adım motorun 180 lik hareket yapması için faz sargıları 1,4, 3, 2 sırasıyla enerjilendirilir.1. faz enerjilendirildiğinde I 1 akımı1 deki kutup sargılarından geçerek devresini tamamlar. Rotorun N kutbunu karşısındaki stator kısmı S ile kutuplandırılır. Rotorun S kutbunun karşısındaki stator kısmı N ile kutuplandırılır. Birinci fazın enerjisi kesilip dördüncü faz enerjilendirildiğinde I 4 akımı 4 ve 4 nu.lu kutup sargılarından geçerek devresini tamamlar.4 nu.lu kutbun altı S ile 4 kutbunun üstü N ile kutuplanır. Böylece rotor 4-4 stator kutupları hizasına gelerek 45 lik hareket gösterir. Dördüncü fazın enerjisi kesilip üçüncü faz enerjilendirildiğinde rotor, 45 lik hareketle 3-3 stator kutupları hizasına gelir. Üçüncü fazın enerjisi kesilip ikinci faz enerjilendirildiğinde rotor, 45 lik hareketle 2-2 stator kutupları hizasına gelir. Böylece rotor, 180 lik hareketini tamamlamış olur. 11

18 Değişken Relüktanslı Adım Motorlar Değişken relüktanslı adım motorlarında da sabit mıknatıslı adım motorlarda olduğu gibi en az dört kutuplu stator bulunur. Sabit mıknatıslı adım motorlarından tek farkı ise rotorun, sabit mıknatıs yerine artık mıknatıslık özelliği göstermeyen olması ve dişler açılmış yumuşak demirden imal edilmesidir. Dişler, silindir eksenine paralel olarak açılmış oluklarla şekillendirilmişitir. Şekil 1.8 de üç fazlı değişken relüktanslı adım motorunun yapısı görülmektedir. Statordaki diş sayısının rotordaki diş sayısından fazla olduğu şekilden görülmektedir. Örnekteki statorda 12 diş (kutup), rotorda ise 8 diş (kutup) bulunmaktadır. Stator kutupları arasındaki merkez açı 30º (360:12=30º ) olduğu hâlde, rotor kutupları arasında merkez açı 45º (360:8=45) olmaktadır Çalışması Resim 1.4: Değişken relüktanslı step motor Şekil 1.8: Değişken mıknatıslı adım motorun yapısı Faz 1 e ait seri bağlı dört sargıya DC gerilim uygulandığında bu sargıların etrafında oluşan manyetik alanlar; rotor kutuplarını, mıknatıslar ve rotoru bu sargıların karşısına getirecek kadar hareket ettirir. Bu anda diğer kutuplar ise stator ve rotordaki diş sayısı eşit olmadığından stator kutupları karşısında değildir. Bu durum, şekilde görülmektedir. Faz 1enerjisini kesip faz 2 ye uygularsak bu kez statorda faz 2 bobinleri etrafında meydana gelen manyetik alan kutupları, rotorun faz 1 karşısındaki kutuplarını kendine çeker. Böylece rotorun dönmesi sağlanır. Üç fazlı (üç sargılı) sistemlerde rotorun devamlı dönmesi için stator argıları ard arda enerjilendirilmelidir. Faz 2 enerjisi kesilip faz 3 e uygulandığında bu kez rotor kutupları, statordaki faz 3 sargılarının bulunduğu kutupların karşısına gelecek şekilde döner ve durur. Rotorun dönme yönü (saat ibresi yönü veye tersi), fazlara uygulanacak gerilimlerin yönüne bağlıdır. 12

19 Değişken relüktanslı motorlarda rotor, hafif ve küçük boyutlu yapılır. Rotor ölçülerinin küçük olması, eylemsizlik momentinin de küçük olmasını sağlar. Bunun sonucu fazlara uygulanan gerilim meydana getireceği moment sebebiyle rotor çok hızlı hareket eder. Değişken relüktanslı motorların harekete başlama, durma ve dönme adımları, sabit relüktanslı adım motorlarından daha hızlıdır. Değişken relüktanslı adım motorlar iki çeşittir: Tek parçalı değişken relüktanslı adım motorlar Stator kutupları tek parçadan oluşan adım motorlardır. Rotorun başlangıç pozisyonu Stator ve rotorları tek dişli olarak yapılan adım motorlara tek parçalı VR adım motor denir. Tek parçalı adım motor kesiti şekil 1.9.a dadır. Şekil 1.9: Tek parçalı değişken relüktanslı adım motorun yapısı ve çalışma pozisyonu Birinci faz enerjilenirse rotor dişlileri 1,4,7 ve 10 numaralı stator dişlilerinin karşısına gelir (şekil 1.9.b). Birinci adım Üçüncü faz enerjilendiğinde rotor dişlileri 2,5,8 ve 11 numaralı stator dişlilerinin karşısına gelir (şekil 1.9.c). Rotor hareketi saat ibresi yönünde 7.50 dir. İkinci adım İkinci faz enerjilendiğinde rotor dişlileri 3,6,9 ve 12 numaralı stator dişlilerinin karşısına gelir ( şekil 1.9.d). Rotor hareketi saat ibresi yönünde 7,50 dir. Toplam rotor hareketi 150 dir. Üçüncü adım Birinci faz enerjilendiğinde rotor dişlileri 1,4,7 ve 10 numaralı stator dişlilerinin karşısına gelir (şekil 1.9.e). 13

20 Rotor hareketi saat ibresi yönünde 7,50 dir. Toplam rotor hareketi ise 22,50 dir. Rotorun hareketinin saat ibresi yönünde devam etmesini istiyorsak 1, 3 ve 2 numaralı fazları sırasıyla sürekli olarak enerjilendirmeliyiz. Çok parçalı değişken relüktanslı adım motorlar Üç fazlı değişken relüktanslı adım motor dizaynı şekil 1.10 da verilmiştir. Rotor 12 dişli olarak yapılmıştır. Stator ise her kutupta üç dişli olmak üzere dört kutuptan ve böylece 12 dişliden oluşmuştur. Şekil 1.10: Çok parçalı değişken mıknatıslı adım motorun yapısı Şekilde de görüldüğü gibi stator dişlilerinin arası 10 ve her kutupta üç diş, her faz üç kutuptan oluştuğu için bir fazda toplam 12 ve üç faz için toplam 36 kutup bulunmaktadır. Buna göre kutuplar arasındaki açı 360/36=10 olarak bulunur Hybrid Adım Motorlar Hybrid adım motorlar, sabit mıknatıslı ve değişken relüktanslı adım motorların birleştirilerek geliştirilmiş şeklidir. Resim 1.5 te hybrid adım motoru ve parçaları görülmektedir. Hybrid adım motorlarda rotor, sabit mıknatıslı olup çeşitli dişli(kesit) sayısında yapılmaktadır. Ayrıca her bir dişli(kesit) üzerinde de çeşitli sayıda dişler bulunmaktadır. Bu dişlilerin arası, diskler yardımıyla yalıtılmıştır. 14

21 Hybrid adım motorlarda stator, çok parçalı değişken relüktanslı tipindedir. Genel olarak stator kutbu 8 kadardır ve her bir kutup 2 8 arası diş sayısına sahiptir. Stator kutupları üzerine sargılar sarılmak suretiyle çeşitli kutup sayıları elde edilir. Resim 1.5: Hybrid adım motor ve parçaları 15

22 Resim 1.6: Hybrid adım motorun yapısı 16

23 Resim 1.6 da şafta (mile) paralel olarak kesiti yapılmış hybrid tipi adım motor şekli verilmiştir. Şekil 1.11 de verilen adım motorun A ve B kesitlerinde rotor dişli sayısı 30, stator dişli sayısı 24 ve adım açısı 3 dir. İki fazlı hybrid adım motorun, birinci faz 1,3,5,7 ve ikinci faz kutuplarına yerleştirilir Çalışması Şekil 1.11: Hybrid adım motorun A B kesitlerinin görünüşü Şekil 1.11 de gösterilen N ve S kutuplarından müteşekkil sayılar sırasıyla enerjilenerek motor uyarılır. Saat ibresi yönü (CW) için faz uçları şekil 1.12 de görüldüğü gibi 1 +, 2 -, 1 -, 2 +, 1 + şeklinde beslenir. Birinci faz ve ikinci faz sargılarının enerjilenme sırası motorun dönüş yönünü ayarlar. Faz sargılarına 1 + düz gerilim, 1 - ise ters gerilim uygulandığını gösterir. Adım motorlar senkron çalışan makineler (rotor döner manyetik alanı izler) olup her uyartımda bir manyetik hareket sağlanmaktadır. Söz konusu motorda, hareket uyartım kademesinden sonra ilk uyartım biçimine dönülerek sürdürülmektedir. Bilinen miktarda hareketin sürdürülmesi, bu andaki rotorun bir diş adımı kadar hareket etmesine bağlıdır. 17

24 Şekil 1.12: Hybrid adım motorlarda akım devresi Şekil 1.11 de verilen adım motorun birinci faz sargıları enerjilendiği zamanki manyetik akının takip ettiği yol şekil 1.12 de gösterilmiştir. Manyetik akının yolu; N den S ye doğrudur. N kutbundan çıkan akı, A kesitindeki 1 ve 5 numaralı kutup sargılarının olduğu kısımdan çıkar. B kesitindeki 3 ve 7 numaralı kutup sargılarından girerek S kutbuna ulaşır. En fazla manyetik akının olduğu yol, rotor ve stator dişlilerindedir Hidrolik Adım Motorlar Bir hidrolik motora ait servo valfinin basınç giriş yolunu translatörlerle (dönebilir lineer çeviriciyle) kontrol eden adım motorlara hidrolik adım motor denir. Kısaca hidrolik motorun basınçlı yağ yolunu denetlemek suretiyle şaftın hareketini ve yönünü tayin eden adım motorlara hidrolik adım motor denir. Hidrolik adım motorlara elektrohidrolik adım motorlar da denilmektedir. 18

25 Şekil 1.13: Hidrolik adım motor Şekil 1.13 te kesiti görülen hidrolik adım motor başlıca şu parçalardan oluşmaktadır: Adım motor Hidrolik motor Valf Translatör Elektronik konnektör Lineer Adım Motorlar Mekanik hareketi dairesel bir hareket olmayıp da yatay eksen ( x veya y eksenleri ) üzerinde hareket eden motorlara lineer motor denir. Yani lineer motorlar, X ve Y yönlerinde veya X ve Y düzleminde herhangi bir vektör yönünde hareket ederler. Bu tür motorların tasarımı yapılırsa motor bir gövde üzerinde iki tane ortogonal elektromanyetik alanı içerir. Bu alanı tamamlamak için demir nüve kare şeklinde yapılır. Böylece iki eksenli lineer adım motor oluşturulur. Bu tip adım motorlara örnek olarak 1969 yılında Kaliforniya da gerçekleştirilen sawyer adım motoru gösterilebilir. Resim 1.7 de lineer adım motorlar ve sürücüleri görülmektedir. Resim 1.7: Lineer adım motorlar ve sürücüleri Bu motor, iki ana mekanik bileşenden oluşur. Birinci mekanik bileşen, gücü oluşturan hareketli armatürdür. Armatürün statora sabitlendiği (demir nüve) kısım, ikinci bileşendir 19

26 (şekil 1. 14). Armatür ve stator arasında sabit bir mil yatağı (hava aralığı) olup, kapalı geometrik şekilde dönmeye izin verir. Yükü harekete geçirmek, demir nüve uzunluğuna bağlı olan güçle değişir. Bu değişim, bir yükü getiren motorun rotor hareketine benzemez. Ayrıca güç iletimi için mekanik avantajlara sahip değildir. Şekil 1.14 te gösterildiği gibi lineer adım motor, sabit mıknatıs (PM) ve dört kutuplu iki elektromıknatıs (EM) oluşur Çalışması Şekil 1.14: İki fazlı lineer adım motorun prensip şeması Manyetik alanın alt ve demir nüvenin üst noktaları arasındaki hava aralığı oluşur. Kutup yüzeylerine sawyer motorda olduğu gibi oluklar açılmıştır. Oluklar, örnekteki demir nüvenin şeklinde yapılırlar.ayrıca oluklar arasındaki boşluklar manyetik olmayan maddeler tarafından doldurulmuş olup bu düz yüzeyler manyetik alanın alt ve demir nüvenin üst noktasındaki hava aralığını oluşturur. Manyetik alan içerisindeki küçük deliklerden hava basıncı sağlanmasıyla bu iş gerçekleştirilebilir. Bu hava aralığında ihmal edilmeyecek bir hareketli sürtünme yüzeyi oluşturur. Sabit mıknatıs, demir nüve ve manyetik alanın etkisinin olmadığı kısmı birlikte etkiler (bu kısma hava aralığı dahil değildir). Buna bağlı olarak demir nüvenin üzerindeki manyetik alanı, alta veya üste hareket ettirmek mümkündür. Akım olmadığı durumda PM akışı hava aralığındaki şekli demir nüve ve EM akışı EM nin iki kutbunda da eşit olur. Manyetik kutuplar, yaklaşık olarak aynı relüktansa sahip olduklarından PM akışı EM nin iki kutbunda da eşit olur (şekil 1.15.a 3.ve 4.kutuplar). Eğer akım, elektromıknatıslar tarafından anahtarlanırsa bu durumda değişim olur. Genel olarak sabit mıknatıs tarafından oluşturulan akım, manyetik alan sargılarında üretilen akıma yaklaşık olarak eşittir. Yani akım değiştiğinde manyetik akı, maksimumdan sıfıra kadar değişir. 20

27 Şekil 1.15: İki fazlı lineer adım motorun hareketi Elektromanyetik alan ile demir nüve dişleri arasındaki bu değişim, demir nüveye paralel; dişlere ise dik şekildedir. EM dişleri, bir kutuptan diğerine sıralandığı için PM akışı kutup dişlerinin birleştiği yerde sabit mıknatıs tarafında değiştirilir. Sonuç olarak böyle teğetsel kuvvet, Elektromanyetik alan ve demir nüve boyunca hareket eder. Ayrıca Elektromanyetik alan ile demir nüveyi birbirine doğru çeken ve hava aralığı için bir ön yük oluşturan kuvvet vardır. Şekil 1.15 (a-d), yukarıda anlatılan işlemleri göstermektedir. Her bir şekilde akım ve manyetik akının yönleri oklarla gösterilmiştir. Eğer elektromıknatısta manyetik alan oluşursa maksimum akı yoğunluğu ikinci kutupta aynı hızda oluşur ve bu şekil 1.15.a da gösterilmiştir. Elektromanyetik mıknatıs enerjilenmeyip (EMA), EMB enerjilenirse maksimum akı yoğunluğu 3. kutupta, minimum yoğunluk ise 4. kutupta oluşur. 3. kutuptaki bu kuvvet, demir nüvenin sağ taraftaki kutup ile aynı sıraya gelir. Böylece dişin sağa hareketi, dörtte bir olarak gerçekleşir. Burada motor ve elektromanyetik alan ilişkisi şekil 1.15.b de gösterilmiştir. 21

28 Eğer EMB enerjilendirmez EMA enerjilendirilirse bu durumda da hareket tekrar sağa doğru olur. Bu durumda birinci kutbun akı yoğunluğu maksimum ikincininki minimumdur (3. ve 4. kutuplara ise PM uygulanmıştır). Bu andaki EM alanı şekil 1.15.c de gösterilmiştir. Sonuç olarak EMA enerjilendirilmeyip EMB enerjilendirilirse 4. kutup maksimum akım, 3. kutupta ise minimum akı yoğunluğu olur (bu durumda 1. ve 2. kutuplara PM uygulanmıştır). Bir devri tamamlamak için şekil 1.15.a da gösterildiği gibi EMA tekrar enerjilendirilir ve sistem hareketi, demir nüvenin bir dişi kadar olur. Bir periyot boyunca akımın frekansı, EM alanın hareket hızıyla belirlenir. Elektromanyetik alanın demir nüve ile olan bu pozisyonlarında akımın her periyot boyunca yukarıda tanımlandığı gibi değişmesi, bu ikisi arasındaki ilişkiyi açıkça gösterir. Bu durumda lineer adım motorlar, kutup dişleri tarafından bir full adım rezolusyonuna sahiptir. Tipik bir örnek olarak bu değer 0.04 tür. Yani şekil 1.15.a da gösterilen sıralı hareket, her dörtte bir hareket için bu değer 0,01 dir. Bu hareketler, bazen kardinal adım olarak adlandırılır. Adım basamakları arasında daha iyi rezolüsyon elde etmek için full-adım modunda çalışmada bu dörtte bir hareketler arasında bir akım değeri bulamamak mümkündür. Daha önce de anlattığımız gibi lineer adım motorlar, direkt sürücülü motorlardır. Direkt sürücülü, kontrol rezolüsyonu ve yükü sürmek için uygulanan kuvvet motorun yeteneği olarak tanımlanır. Yani herhangi bir uygulama için gerekli dişli rezolüsyonu micro adım motor kontrolü için istenilen rezolüsyonda kullanılması daha iyidir. Ayrıca motor sürücü devresi için çizilen hız-kuvvet eğrisi, motorun işlem hızı üzerindeki gerekli kuvvetleri üretebilecek durumda olmalıdır. Lineer adım motorlarda yukarıda anlatılan aynı özellikler görülür ve senkronize kayıpları, adım motorun rotorunda olduğu gibidir. Ama bu tür motorların kontrolü, iki karakteristik açısından daha zordur. Bunlardan birincisi, devrenin kendisinde olan spring dir. Motor armatürü iki dişli aralığı, genişliğe kadar kısma oturur. Bundan dolayı, bu harici kuvvetlerin giderilmesi gerekir. Eğer armatür hareketini engelleyen bu kuvvetlerin etkisi giderilmezse motorun senkronize kayıpları çok olacaktır. Micro adım motorların kontrolünü zorlaştıran ikinci karakteristik ise, hava aralığı yüzeyinde armatür rezonansı oluşturan karakteristiktir. Yani spring kütlesinin sönümünü sağlayan armatür ve engelleyici kuvvet tarafından oluşturulan bir etken vardır. Bu şart motorun uyarılması için gereken akım frekansı rezonans frekansına yakındır. Yani hareket boyunca istenmeyen karışıklıktan dolayı motorun rezonans frekansına gelmesi uzun sürebilir. Lineer adım motorların en büyük avantajları şunlardır: Yüksek güvenliği bulunmaktadır. Gerekli işlemleri yerine getirmek için az ve basit devre elemanlarından oluşur. Uzun mesafeler arasında yüksek hızla hareket ederken yüksek hassasiyete sahip olmalarıdır. Hava aralığı, hemen hemen manyetik alandan bağımsız olduğu için hiç bakım gerektirmezler. 22

29 Bu tür motorların lineer sürücü katları fiyatı, sıkça bilinen de servomotor ve geribesleme katına göre daha yüksektir. Bu tür motorların fiyat dezavantajı yanında, gerekli elektronik sürücüler osilasyonu ve senkronize kayıtları azaltır. Ayrıca kuvvet azalması dahil hız artışını sağlar. Lineer adım motoru, ticari endüstriyel robotlarda kullanılmaz. Bununla birlikte bunların maliyeti düşürülürse bu tür direkt sürücü motorlar, minimum eleman kullanarak güvenilir uygulama alanları bulunabilir Step Motorların Çalıştırılma Şekilleri ve Teknikleri Adım motorlar, çalışmalarında olduğu gibi uyartımda da fazla esnekliğe sahiptirler. Bu esneklik; maksimum çıkış güç, maksimum etki, maksimum tepki ve minimum giriş gücünde olmaktadır Başla-Dur Adımlama Oranı Motor sargılarının sadece birisinin uyarıldığı uyartım cinsine tek-faz (single coil) uyartım denir. Uyartım CW (saat yönü) için 1000,0100,0010,0001 şeklinde; CCW (saat yönünün tersi) için 0001,0010,0100,1000 şeklinde olmalıdır Düzgün Hız Adım Faz 1 Faz 2 Faz 3 Faz Tablo 1.2:Tek faz uyartım tablosu Motor sargılarının ikisinin sıra ile aynı anda uyarıltığı uyartıldığı şekline denir. İki faz uyartımda rotorun geçici durum tepkisi tek-faz uyartıma göre daha hızlıdır. Ancak burada güç kaynağından çekilen güç, iki katına çıkmıştır. Adım Faz 1 Faz 2 Faz 3 Faz Tablo 1.3: İki faz uyartım tablosu 23

30 Rampalama Bu uyartım modunda tek faz ve iki faz ard arda uygulanır. Burada rotor, her bir uyartım sinyali için yarım adımlık bir hareket yapmaktadır. Bu uyartım modu sayesinde örneğin fabrika çıkışı 2 derece olan bir motorun adım açısını 1 dereceye düşürmüş oluruz. Adım Faz 1 Faz 2 Faz 3 Faz Tablo 1.4: Yarım adım uyartım tablosu Adım (Step) Motorunun Adım Açısının Hesaplanması Step motor, belirli adımlarla devrini tamamlar.360 o lik bir dönme için gerekli adım miktarı, statora sarılan sargıların faz sayısına ve rotorunun çıkıntılı kutup sayısına bağlıdır. Buna göre step motorun adım açısı aşağıdaki formülle hesaplanır: 360 o θ s = N s. Nr Formüldeki: θ s =Step motorun adım açısını N s =Statordaki bobin grubu sayısını (step motor faz sayısı) N r =Rotorun çıkıntılı kutup sayısını (hibrid motorlarda rotor parçalarının tamamı sayılır) ifade etmektedir. Örnek 1.1: Birbirine seri bağlı dört faz bobininden oluşan dört fazlı step motorun rotorunda üç çıkıntılı kutup olduğuna göre bu motorun adım açısını hesaplayınız. Çözüm 1.1 Bu step motor 4 fazlı olduğuna göre (Ns=4), Rotorunun kutup sayısı 3 olduğuna göre (Nr=3), Dolayısıyla bu motorun adım açısı: 360 O 360 O 360 O θ s = = = = 30 O dir N s. Nr 4x

31 Adım (Step) Motorunun Bir Devri İçin Gerekli Adım Sayısının Bulunması Step motorların bir devri için gerekli adım sayısının bulunmasında aşağıdaki formülden yararlanılır: 360 o S= θ s Formüldeki: S=Bir devir (360 o ) için gerekli adım sayısını θ s =Step motorun adım açısını ifade etmektedir. Örnek 1.2 Bir adımı 0,9 O olan hybrid motorun (θ s =0,9 o ) üç tam devir dönmesi için gerekli adım sayısını hesaplayınız. Çözüm 1.2 Bir tam devir dönmesi için gerekli adım sayısı: 360 o S= = 400 adımdır. 0,9 Bir tam devirde 400 adım atarsa, üç tam devirde 400x3= 1200 adım atması gerekir. Örnek 1.3 Bir adımı 0,5 mm olan bir motor, 10 cm ilerlediğinde tam bir tur atmıştır.bu motorun adım açısını hesaplayınız. Çözüm cm=100 mm dir. Bu motor 100 mm yi 100/0,5=200 adımda kateder. 360 o S= formülüne göre: θ s 360 o Adım açısı: θ s = = 1,8 o dir

32 Mekanik yapıdaki farklılık İki fazlı motorlarda stator küçük dişlerden meydana gelen 8 manyetik kutuptan oluşur. 5 fazlı motorlarda ise stator, on manyetik kutuptan oluşur. Faz sayısı ve adım açısı farklılığı İki fazlı motorlarda 2 adet (A,B) ayrı ayrı enerjilenebilen bobin grubu bulunurken; 5 fazlı step motorlarda 5 adet (A,B,C,D,E) ayrı ayrı enerjilenebilen faz bobin grubu mevcuttur. Devir yönü, sargılara uygulanan akım yönüne bağlı olarak değişir. İki fazlı motorlarda, adından da anlaşıldığı gibi faz sayısı 2 dir.rotoru ise bir parçasında 50 diş olan iki parçalı (toplam 100 diş) endüviden oluşmaktadır. Dolayısıyla bir adım açısı: 360 O 360 O 360 O θ s = = = = 1,8 O dir. N s. Nr 2x Beş fazlı motorlarda ise faz sayısı 5 tir. Rotoru da iki fazlı motorlarda olduğu gibi bir parçasında 50 diş olan iki parçalı (toplam 100 diş) endüviden oluşmaktadır. Dolayısıyla bir adım açısı; 360 O 360 O 360 O θ s = = = = 0,72 O dir. N s. Nr 5x Step Motorda Kullanılan Aktarma Organları Adım motorların mekanik aksamı; hareket yönlendiriciler, miller ve lineer rulmanlar (kızaklar), dairesel rulmanlar, kaplinler ve gövde aparatları gibi parçalardan oluşmaktadır. Resim 1.8: Çeşitli step motor aktarma organları 26

33 Hareket Yönlendirici Step motorun hareket aktarma organında en yaygın olarak vida somun metodu kullanılır. Motor miline bağlı vida dönerken, somun da vida üzerinde ilerler ve bağlı bulunduğu mekanizmayı beraberinde sürükler. Uygulamada somun ile vida arasında boşluk olmamalıdır. Resim 1.9: Hareket yönlendirici Boşluk olduğu taktirde vida, boşluk mesafesi kapanana kadar boşta dönecek ve somun, ancak boşluk bitiminden itibaren ilerlemeye başlayacaktır. Bu olay devir yönünün her değişiminde ortaya çıkar ve bu olaya backlash denir. Makine tasarımlarında boşluğu çok küçük vidalar seçilmelidir. Step motor bakımı esnasında bu boşluklar kontrol edilir ve boşluksuz vidalar seçilir Acme Nut Tipi Vidalar Step motorların döngü aktarma organı olarak kullanılır. Step motorlarda hareketi motor milinden tezgâha vb. kullanım alanına aktaran acme nut olarak adlandırılan vida somun ikilisi motor miline doğrudan bağlanır. Vida somun ikilisinden oluşan bu hareket aktarma mekanizmasında sürtünmeyi azaltmak için genellikle plastik ya da derlin gibi malzemelerden yapılır. Küçük cihazlarda bu vida türü tercih edilir. Boşluğu ayarlanabilir somunlar bu iş için idealdir. Resim 1.10: Acme nut tipi vidalar Step motorlar ile birlikte kullanılan vidalar asıl motor hareketlerinin yönlendirilmesinde kullanılmaktadır. Ancak bu vidaların boşluk ve doğrusallık problemi, bakım sırasında gözden kaçırılmamalıdır. Bilyeli vidalar, diğer vidalara kıyasla çok daha pahalıdır. Vida dişleri ile somun dişleri arasına hareket edebilen, minik bilyeler yerleştirilmiştir. Böyle bir yapı, rulmanlarda olduğu gibi çok düşük sürtünme sağlar; ayrıca boşlukları da çok küçüktür. 27

34 Step motorlu tezgâhlarda daha çok rastlanan bu vidaların bağlı bulunduğu yataklarda: Sürtünme ve aşınmalar Oluşabilecek vida boşluklar Yağlama sistemleri gözden geçirilerek kontrol edilir. Vida üzerinde Bilyeli Vidalar Dişlerinde bozulma, Somunda genleşme kontrol edilir. Bozulan somunlar tespit edilerek yenisi ile değiştirilir. Resim 1.11 de görülmekte olan bilyeli vidalar, diğer vidalara kıyasla çok daha pahalıdır. Vida dişleri ile somun dişleri arasına, hareket edebilen minik bilyeler yerleştirilmiştir. Böyle bir yapı, rulmanlarda olduğu gibi çok düşük sürtünme sağlar. Ayrıca boşlukları da çok küçüktür Bilyeli Kızaklar Resim 1.11: Bilyeli vida Mil ve rulmana alternatif bilyeli kızaklar resim 1.12 de görülmektedir. Hazır bilyeli kızaklar boşluksuzdur. Step motor ile hareket ettirilen doğrusal hareketli tezgâhlarda kullanılan hazır bilyeli kızaklar, fotokopi makinelerinde, yazıcılarda ve çizicilerde kullanılmaktadırlar. Resim 1.12: Bilyeli kızak 28 Resim 1.13: Kaplin

35 Kaplinler Resim1.12 de görülmekte olan ve motor mili ile vidanın bağlantısını sağlayan kaplinler, mil eksenleri arasındaki küçük kaçıklıkların neden olacağı zorlamaları ortadan kaldırır Dairesel Rulmanlar Bir ucu motora kaplin ile bağlı vidanın boşta kalan ucunun yataklanması için dairesel rulman kullanılmaktadır. Yerine monte edilmiş vida, el ile döndürülürken herhangi bir zorlukla karşılaşılmamalıdır. Herhangi bir zorlama söz konusu ise, motor ekseni ile vidaya bağlı rulmanın ekseni arasında eksenel kaçıklık var demektir Gövde Resim 1.14: Dairesel rulmanlar Titreşim etkisini azaltmak için döküm demirden yapılmaktadır. Bunun yanında gerek işleme kolaylığı, gerekse maliyet açısından alüminyum kullanılmaktadır. Makine gövdesini projelendirdikten sonra sanayide CNC makinelerle istenen toleranslar da kolayca yapılmaktadır Step Motor Sürücü Devreleri Yapısı ve Çalışması Adım motorları, istenilen yönde ve hızda çalıştırmak istendiğinde sargılarına belli bir sırada palsler uygulanmalıdır. Adım motorun kaç adım atacağı, uygulanan palslere bağlıdır. Fazlara uygulanacak palsler (gerilimler ), basit olarak bir anahtarlama sistemi ile yapılabilir. Bu işlemi yapan devrelere sürücü devresi veya kontrolör denir. Günümüzde elektronik devreler ile bu işlem çok kolay bir şekilde yapılmaktadır. Adım motorların ve kullanılacak yerin özelliğine göre hazırlanmış mikroişlemci kontrollü sürücü kartları mevcuttur. Bu kartlar sayesinde adım motorların istenilen hızda ve istenilen hassasiyette çalıştırılması mümkündür. Bir adım motor sürücü devresinin blok diyagramı, şekil da verilmiştir: 29

36 Şekil 1.16: Adım motor sürücü devresinin blok diyagramı Adım motorların sürülebilmesi için 2 temel noktaya dikkat etmek gerekmektedir: Bunlardan birincisi, motorun bağlanacağı sürücü devresinin olmasıdır. İkincisi ise bu sürücü devresi yardımıyla motorun doğru sargılarına gerekli tetiklemeleri gönderebilmektir. Sürücü devresini hazır alabileceğimiz gibi, amatör uygulamalar için ileriki konularda anlatılan devreler gibi bir devreyi de kendimiz yapabiliriz. Sürücüyü tetiklemek için elektromekanik anahtarlar kullanabileceğimiz gibi, bilgisayarın seri veya paralel portunu uygun bir yazılımla kullanabiliriz. Ayrıca günümüzde sanayide kullanılan adım motorlar için mikroişlemci kontrollü sürücüler ve bu işler için özel olarak tasarlanmış PLC leri de bulunmaktadır Step Motor Bobin Uçlarının Bulunması İki fazlı step motorlar; 4, 5, 6 veya 8 uçlu olarak imal edilebilirler. a ise iki kablo ortak uçtur ve bu uçlar kaynağın pozitif(+) kutbuna bağlanırlar. Kaynağın pozitif (+) kutbuna bağlanacak ortak uçları, ölçü aletinin ohm kademesini kullanarak bulmak mümkündür. Ölçü aleti, ohm kademesinde iken step motorun bobin uçlarına bağlı kablolar arasındaki direnç ölçülür. Step motorlar ister 5, ister 6 kablolu olsun tüm uçlar arasında eşit dirence sahip olan uç ortak uçtur.6 kablolu step motorlarda kablolar üçerli olarak iki grup halindedir. Her gruptaki bir kablo ortak ucu temsil eder. Ölçüm yapılırken her iki grup kendi aralarında ölçülerek ortak uç tespit edilir. Bu işlem için ölçü aleti, ohm kademesinde iken ilk guruba ait üç kablo ayrı ayrı kendi aralarında ölçülür. Tüm uçlar arasında eşit direnç gösteren uç, ortak uçtur. Aynı işlem ikinci grup içinde tekrarlanır. Ölçüm sonucunda her iki ortak uca göre iki grupta da eşit direnç değerleri elde edilir. Bu dirençlerin değerleri, her step motor için farklı olabilir.step motorlara ait bobin kabloları farklı renklerle temsil edilirler. Bu renkler, 6 kablolu step motorlarda genellikle her grup için aynı şekilde tekrarlanır. 30

37 Şekil 1.17: İki fazlı beş ve altı kablolu step motor Aşağıdaki tabloda herhangi bir step motor için ortak uca göre bobin uçları arasındaki örnek direnç değerleri verilmiştir. Tabloda, 1.sarı 1.kırmızı arasında karşılıklı olarak 119 ohm ölçülmüştür. Aynı şekilde 1.kırmızı 1.gri arasında da karşılıklı olarak 119 ohm ölçülmüştür. Buna göre 1. kırmızı ortak uç olarak tespit edilmiş olur. Aynı ölçümler 2.grup uçlar için de tekrarlandığında 2.grubun da ortak ucunun kırmızı olduğu görülür. Gri ve sarı renkli kabloların kendi aralarındaki ölçüm değerleri ise ortak uca göre iki kat yüksektir. Bunun nedeni yukarıdaki şekillerden de anlaşılacağı gibi sarı ve gri renkli kabloların step motor bobininin iki dış ucuna bağlı olmasıdır. Şekil 1.18: İki fazlı step motorun uçları arasında ölçülen direnç değerleri Bir devre üzerinde step motoru düzgün çalıştırmak için kabloları doğru sıralamada bağlamak gerekir. Ortak uç dışında kullanılan diğer dört ucun kendi arasında bir sırası vardır. Kablo sıralaması, bobin uçlarına enerji uygulanarak deneme yanılma şeklinde tespit edilebilir. Eğer kablo bağlantısı yanlış yapılırsa step motorda bir titreme oluşur ve motor dönmez. Motora adım attırmak için ortak uca motorun cinsine göre pozitif (+) 5V ile 12V arası sabit gerilim uygulanır. Diğer dört uca ise belirli sırada şase (-) uygulanır. Eğer şase potansiyeli bobin uçlarına uygun sıralamada uygulanırsa, step motorda dönme hareketi başlar. Bobin uçlarının uygun sıralaması aşağıdaki gibi tespit edilir: Ortak uçlara ait kablolar, kaynağın pozitif (+) kutbuna bağlanır. Step motorun diğer herhangi bir ucu seçilerek şase uygulanır. Örneğin 1 numaralı bobin ucuna şase uygulanarak sabit bırakılır. Başka bir bobin ucu seçilerek şase potansiyeli uygulanır. Eğer step motor saat yönünde bir adım atıyor ise bu 2 numaralı kablodur. Motor saat yönünün tersinde bir adım atıyorsa bu, 4 numaralı kablodur. Motor hiç hareket etmiyor ise bu 3 numaralı kablodur. Sonuç olarak step motoru saat yönünde döndürmek için ortak uca pozitif (+) ; ve 4 numaralı kabloların bağlı olduğu bobinlere sırasıyla şase (-) potansiyeli uygulanmalıdır. Step motoru saat yönünün tersine hareket ettirmek için ise bobinlere 4,3,2 ve 1 sıralamasında enerji uygulanmalıdır. 31

38 Aşağıda iki fazlı step motorun bipolar ve unipolar bağlantı şekli için bağlantı uçları gösterilmiştir. Şekil 1.19: İki fazlı step motorun dört, altı ve sekiz kablolu prensip şemaları İki Fazlı Step Motor Bipolar Unipolar DC çalışma gerilimi (V) Sargı direnci (Ω) 9,1 52,4 9,1 52,4 Sargı endüktansı (mh) 7,5 46,8 14,3 77,9 Tutma momenti (mnm) 73,4 87,5 Adım açısı 7,5 o Adım açı toleransı 0,5 Adım /devir 48 Maksimum çalışma sıcaklığı 100 o Tablo 2.4: Adım açısı 7,5 o olan hybrid adım motorunun teknik özellikleri Step motorlarının sargı direnç değerleri, ohmmetre ile ölçülerek kontrol edilir. Her step motorun sargı direnci, endüktansı, adım açısı vs. farklı özelliklerde olabilir. Yukarıdaki tabloda bir step motorun tek kutuplu (bipolar) ve çift kutuplu (ünipolar) sarımı için çeşitli değerleri gösterilmiştir. 32

39 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Uygulama: Temin ettiğiniz bir step motorun bobin uçlarının kontrolünü aşağıdaki işlem basamaklarına göre yapınız. İşlem Basamakları Step motorun tipini belirleyiniz. Öneriler Step motorun üzerindeki etiket değerlerine ve ürün kataloğuna bakınız. Step motorun bobin uçlarının renklerini belirleyiniz. Renkleri kaydetmek için tablo oluşturabilirsiniz. Her grubun bobin uçları arasındaki direnci avometre ile ayrı ayrı ölçerek ortak ucu bulunuz. 33

40 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aşağıdaki motorlardan hangisi hareket ve konumun hassas olarak kontrol edilmesi gereken yerlerde kullanılır? A) Servo motorlar B) Step motorlar C) Üniversal motorlar D) Kolektörsüz dc motorlar 2. Adım motorları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Belirli adımlarla hareket ederler. B) sargılarına bir elektrik sinyali verildiğinde rotorunun ne kadar döneceği adım açısına bağlıdır. C) Her adım motorunun devir sayısı, motor imalatında belirlenir. Bundan farklı devir elde edilemez. D) Devir yönleri, stator sargılarına uygulanan sinyallerin sırası değiştirilerek, değiştirilir. 3. Aşağıdakilerden hangisi adım motorlarının kullanım alanlarından biri değildir? A) Yazıcılar B) Çiziciler C) Kameralar D) Çamaşır makineleri 4. Aşağdakilerin hangisi step motorların dez avantajlarındandır? A) Bu motorlardan alınabilecek güç ve moment sınırlıdır. B) B sınıfı izolasyona sahiptirler. C) Sayısal olarak kontrol edildiklerinden sürücüler veya PLC yardımıyla kontrol edilirler. D) Mekanik yapıları basit olduğundan pek arıza yapmazlar. 5. Aşağıdakilerden hangisi step motorlarda kullanılan rotor tiplerinden biridir? A) Kolektörlü rotor B) Sincap kafesli rotor C) Sabit mıknatıslı rotor D) Sargılı rotor 6. Bir adım motorunun statoru dört manyetik kutba sahip ve her kutba ayrı sinyal uygulanmaktadır. Bu motorun rotoru ise altı adet çıkıntılı kutba sahiptir. Bu motorun adım açısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 7,5 o B) 15 o C) 18 o D) 30 o 34

41 7. Bir adımı 0,72 o olan hybrid motorun bir tam tur dönmesi içinatması gereken adım sayısı kaçtır? A) 200 B) 300 C) 400 D) Aşağıdakilerden hangisi adım motorları çeşitlerinden değildir? A) Hidrolik step motor B) Değişken relüktanslı step motor C) Sabit mıknatıslı step motor D) Hybrid yapılı step motor DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları, faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 35

42 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Gerekli ekipmanla donatılmış atölye ortamında step motor sargıları ve uyartım şekilleri ile ilgili teknik bilgiye sahip olacak; bu motorlara sürücü devresinin bağlantısını yapabilecek, mekanik aksamını tanıyacak ve bu motorlarla ilgili çeşitli arızaları ve bunların giderilme yöntemlerini öğreneceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde şu araştırmaları yapmanız önerilir: Step motor sargı şekillerini, Step motor uyartım şekillerini, Bu motorların mekanik aksamlarını ve aktarma organlarını, Bu motorlarda gelebilecek muhtemel arızalar ve giderilme yöntemlerini araştırınız. Araştırma yapmak için internet ortamından yararlanabilirsinz. Ayrıca CNC tezgâhları ve çeşitli fotokopi makinelerinin teknik servislerinden ön bilgi edinebilirsiniz. 2. STEP MOTOR SÜRÜCÜ DEVRESİ YAPIMI 2.1. Adım Motor Sürücü Devreleri ve Yapıları Adım motor sürücü devreleri, genel olarak 3 temel ilke üzerine yapılır. Bu temel sürücü mantıkları adım motorları istenilen hız ve torkta çalışmasını sağlar. Bu sürücü mantıklarını kısaca şöyle ifade edebiliriz: L/R Sürücüsü: Motor, öngörülen voltaj ve akım değerlerinde çalıştırılır. Bu durumda motor bobinlerindeki indüktif etkiden dolayı ufak bir hız artışında motor, öngörülen akıma ulaşamayacağı için düşük hızlar dışında motor verimli bir şekilde sürülemeyecektir. L/nR Sürücüsü: Akım artışında geçerli olan zaman sabitini (t=l/r) düşürmek için motor bobinlerine seri direnç bağlanarak yapılır. Bu durumda motor, öngörülen voltajın n katı değerde çalıştırılır. Bu sayede motorda belirgin bir hız artışı yaşanır. Ancak bağlanan seri direnç üstünden yüksek akım geçeceği için bu devrelerde gereksiz güç tüketimi yaşanır. 36

SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ

SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ 1-Step Motorlar - Sabit mıknatıslı Step Motorlar 2- Sorvo motorlar - Sabit mıknatıslı Servo motorlar 1- STEP (ADIM) MOTOR NEDİR Açısal konumu adımlar halinde değiştiren,

Detaylı

ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER

ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER Eyleyiciler (Aktuatörler) Bir cismi hareket ettiren veya kontrol eden mekanik cihazlara denir. Elektrik motorları ve elektrikli sürücüler Hidrolik sürücüler Pinomatik sürücüler

Detaylı

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MEKATRONİK EĞİTİMİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ İMALAT SERVO VE STEP MOTORLAR

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MEKATRONİK EĞİTİMİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ İMALAT SERVO VE STEP MOTORLAR BİLGİSAYAR DESTEKLİ İMALAT SERVO VE STEP MOTORLAR Step (Adım) Motorlar Elektrik enerjisini açısal dönme hareketine çeviren motorlardır. Elektrik motorlarının uygulama alanlarında sürekli hareketin (fırçalı

Detaylı

ÖZEL EGE LİSESİ FİLTREN DÖNDÜKÇE ELEKTRİK ELDE ET

ÖZEL EGE LİSESİ FİLTREN DÖNDÜKÇE ELEKTRİK ELDE ET ÖZEL EGE LİSESİ FİLTREN DÖNDÜKÇE ELEKTRİK ELDE ET HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER: Öykü Doğa TANSEL DANIŞMAN ÖĞRETMEN: Gökhan TUFAN İZMİR 2016 İÇİNDEKİLER 1. Projenin amacı.. 2 2. Projenin hedefi.. 2 3. Elektrik

Detaylı

ELEKTRĐK MOTORLARI SÜRÜCÜLERĐ EELP212 DERS 05

ELEKTRĐK MOTORLARI SÜRÜCÜLERĐ EELP212 DERS 05 EELP212 DERS 05 Özer ŞENYURT Mayıs 10 1 BĐR FAZLI MOTORLAR Bir fazlı motorların çeşitleri Yardımcı sargılı motorlar Ek kutuplu motorlar Relüktans motorlar Repülsiyon motorlar Üniversal motorlar Özer ŞENYURT

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME SOĞUK SU HAZIRLAMA (CHİLLER) GRUBU MONTAJI ANKARA 2008 Milli Eğitim

Detaylı

mikroc Dili ile Mikrodenetleyici Programlama Ders Notları / Dr. Serkan DİŞLİTAŞ

mikroc Dili ile Mikrodenetleyici Programlama Ders Notları / Dr. Serkan DİŞLİTAŞ 12. Motor Kontrolü Motorlar, elektrik enerjisini hareket enerjisine çeviren elektromekanik sistemlerdir. Motorlar temel olarak 2 kısımdan oluşur: Stator: Hareketsiz dış gövde kısmı Rotor: Stator içerisinde

Detaylı

Elektrik Motorları ve Sürücüleri

Elektrik Motorları ve Sürücüleri Elektrik Motorları ve Sürücüleri Genel Kavramlar Motor sarımı görüntüleri Sağ el kuralı bobine uygulanırsa: 4 parmak akım yönünü Başparmak N kutbunu gösterir N ve S kutbunun oluşumu Manyetik alan yönü

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI DENEY-2 Kapaksız raporlar değerlendirilmeyecektir. ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI 1. Teorik Bilgi Asenkron Motorların Çalışma Prensibi Asenkron motorların çalışması şu üç prensibe dayanır:

Detaylı

DC Motor ve Parçaları

DC Motor ve Parçaları DC Motor ve Parçaları DC Motor ve Parçaları Doğru akım motorları, doğru akım elektrik enerjisini dairesel mekanik enerjiye dönüştüren elektrik makineleridir. Yapıları DC generatörlere çok benzer. 1.7.1.

Detaylı

ASENKRON (İNDÜKSİYON)

ASENKRON (İNDÜKSİYON) ASENKRON (İNDÜKSİYON) Genel MOTOR Tek fazlı indüksiyon motoru Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle birlikte, jeneratör olarak kullanım rüzgar santralleri haricinde yaygın değildir.

Detaylı

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları İkincisinde ise; stator düşük devir kutup sayısına göre sarılır ve her faz bobinleri 2 gruba bölünerek düşük devirde seri- üçgen olarak bağlanır. Yüksek devirde ise paralel- yıldız olarak bağlanır. Bu

Detaylı

22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR

22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR 22. ÜNİTE SENKRON MOTORLAR KONULAR 1. YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ 2. YOL VERME YÖNTEMLERİ 3. KULLANILDIĞI YERLER Herhangi bir yükü beslemekte olan ve birbirine paralel bağlanan iki altematörden birsinin

Detaylı

3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR

3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR 3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR 3 FAZLI ASENKRON MOTORLAR Üç fazlı AC makinelerde üretilen üç fazlı gerilim, endüstride R-S-T (L1-L2- L3) olarak bilinir. R-S-T gerilimleri, aralarında 120 şer derece faz farkı

Detaylı

ASENKRON MOTOR ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR. Genel

ASENKRON MOTOR ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR. Genel Genel ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle birlikte, jeneratör olarak kullanım rüzgar santralleri haricinde yaygın değildir. Genellikle sanayide kullanılan

Detaylı

Robotik AKTUATÖRLER Motorlar: Çalışma prensibi

Robotik AKTUATÖRLER Motorlar: Çalışma prensibi Robotik AKTUATÖRLER Motorlar: Çalışma prensibi 1 Motorlar: Çalışma prensibi Motorlar: Çalışma prensibi 2 Motorlar: Çalışma prensibi AC sinyal kutupları ters çevirir + - AC Motor AC motorun hızı üç değişkene

Detaylı

ASENKRON MAKİNELER. Asenkron Motorlara Giriş

ASENKRON MAKİNELER. Asenkron Motorlara Giriş ASENKRON MAKİNELER Asenkron Motorlara Giriş İndüksiyon motor yada asenkron motor (ASM), rotor için gerekli gücü komitatör yada bileziklerden ziyade elektromanyetik indüksiyon yoluyla aktaran AC motor tipidir.

Detaylı

326 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 326-04

326 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUVARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 326-04 İNÖNÜ ÜNİERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH. BÖL. 26 ELEKTRİK MAKİNALARI LABORATUARI II ÜÇ-FAZ SİNCAP KAFESLİ ASENKRON (İNDÜKSİYON) MOTOR DENEY 26-04. AMAÇ: Üç-faz sincap kafesli asenkron

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLERİ ADIM MOTORLARI (STEP MOTORS)

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLERİ ADIM MOTORLARI (STEP MOTORS) ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLERİ ADIM MOTORLARI (STEP MOTORS) 1. Giriş Adım (Step) Motorları Açısal konumu adımlar halinde değiştiren, çok hassas sinyallerle sürülen motorlara adım motorları denir. Adından

Detaylı

AKTÜATÖRLER Elektromekanik Aktüatörler

AKTÜATÖRLER Elektromekanik Aktüatörler AKTÜATÖRLER Bir sitemi kontrol için, elektriksel, termal yada hidrolik, pnömatik gibi mekanik büyüklükleri harekete dönüştüren elemanlardır. Elektromekanik aktüatörler, Hidromekanik aktüatörler ve pnömatik

Detaylı

9. Güç ve Enerji Ölçümü

9. Güç ve Enerji Ölçümü 9. Güç ve Enerji Ölçümü Güç ve Güç Ölçümü: Doğru akım devrelerinde, sürekli halde sadece direnç etkisi mevcuttur. Bu yüzden doğru akım devrelerinde sadece dirence ait olan güçten bahsedilir. Sürekli halde

Detaylı

DERS BİLGİ FORMU Yürüyen Merdiven, Yol ve Vinç Sistemleri Elektrik-Elektronik Teknolojisi Elektromekanik Taşıyıcılar Bakım ve Onarımcılığı

DERS BİLGİ FORMU Yürüyen Merdiven, Yol ve Vinç Sistemleri Elektrik-Elektronik Teknolojisi Elektromekanik Taşıyıcılar Bakım ve Onarımcılığı Dersin Adı Alan Meslek/Dal Dersin Okutulacağı Dönem/Sınıf/Yıl Süre Dersin Amacı Dersin Tanımı Dersin Ön Koşulları Ders İle Kazandırılacak Yeterlikler Dersin İçeriği Yöntem ve Teknikler Eğitim Öğretim Ortamı

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GEMİ YAPIMI BAŞ BLOK RESMİ ANKARA, 2009 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve

Detaylı

Servo Motor. Servo Motorların Kullanıldığı Yerler

Servo Motor. Servo Motorların Kullanıldığı Yerler Servo Motor Tanımı: 1 devir/dakikalık hız bölgelerinin altında bile kararlı çalışabilen, hız ve moment kontrolü yapan yardımcı motorlardır. Örneğin hassas takım tezgâhlarında ilerleme hareketleri için

Detaylı

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Elektrik Makinaları II Laboratuvarı DENEY 3 ASENKRON MOTOR A. Deneyin Amacı: Boşta çalışma ve kilitli rotor deneyleri yapılarak

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER BÖLÜM 4 A.A. MOTOR SÜRÜCÜLERİ 4.1.ALTERNATİF AKIM MOTORLARININ DENETİMİ Alternatif akım motorlarının, özellikle sincap kafesli ve bilezikli asenkron motorların endüstriyel uygulamalarda kullanımı son yıllarda

Detaylı

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUARI

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUARI SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUARI DENEYİ YAPTIRAN: DENEYİN ADI: DENEY NO: DENEYİ YAPANIN ADI ve SOYADI: SINIFI: OKUL NO: DENEY GRUP NO:

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ BÖLÜM 2 ELEKTRİK MOTORLARINDA DENETİM PRENSİPLERİ 2.1.OTOMATİK KONTROL SİSTEMLERİNE GİRİŞ Otomatik kontrol sistemleri, günün teknolojik gelişmesine paralel olarak üzerinde en çok çalışılan bir konu olmuştur.

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1. ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 1. HAFTA 1 İçindekiler Elektrik Makinalarına Giriş Elektrik Makinalarının

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1

ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 ELEKTRİK MAKİNELERİ (MEP 112) Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Turan S1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Adapazarı Meslek Yüksekokulu Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan

Detaylı

Doğru Akım (DC) Makinaları

Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru akım makinaları motor veya jeneratör olarak kullanılabilir. Genellikle DC makinalar motor olarak kullanılır. En büyük avantajları hız ve tork ayarının kolay yapılabilmesidir.

Detaylı

Step- Servo motor çeşitlerini ve sürücü bağlantılarını yapmak Step motorun bakımını yapmak. Servo motorun bakımını yapmak

Step- Servo motor çeşitlerini ve sürücü bağlantılarını yapmak Step motorun bakımını yapmak. Servo motorun bakımını yapmak ELEKTRİK MAKİNALARISARIM TEKNİKLERİ 3 Dersin Modülleri Alternatör Sarımı Step- Servo Motorlar Step Motorun Mekanik Bakımı Servo Motorun Mekanik Bakımı Kazandırılan Yeterlikler Alternatör sarımını yapmak

Detaylı

1 ALTERNATİF AKIMIN TANIMI

1 ALTERNATİF AKIMIN TANIMI 1 ALTERNATİF AKIMIN TANIMI Alternatif Akımın Tanımı Doğru gerilim kaynağının gerilim yönü ve büyüklüğü sabit olmakta; buna bağlı olarak devredeki elektrik akımı da aynı yönlü ve sabit değerde olmaktadır.

Detaylı

ALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI

ALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ ALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÇİFCİ Elektrik enerjisi, alternatif akım ve doğru akım olarak

Detaylı

Şekil-1. Doğru ve Alternatif Akım dalga şekilleri

Şekil-1. Doğru ve Alternatif Akım dalga şekilleri 2. Alternatif Akım =AC (Alternating Current) Değeri ve yönü zamana göre belirli bir düzen içerisinde değişen akıma AC denir. En çok bilinen AC dalga biçimi Sinüs dalgasıdır. Bununla birlikte farklı uygulamalarda

Detaylı

ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME

ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME DENEY-1 ÜÇ FAZ ASENKRON MOTORDA FAZ DİRENÇLERİNİ ÖLÇME Kapaksız raporlar değerlendirilmeyecektir. 1. Teorik Bilgi Asenkron Motorların Genel Tanımı Asenkron makinalar motor ve jeneratör olarak kullanılabilmekle

Detaylı

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI DENEY-6 ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI TEORİK BİLGİ KALKINMA AKIMININ ETKİLERİ Asenkron motorların çalışmaya başladıkları ilk anda şebekeden çektiği akıma kalkınma akımı, yol alma akımı veya kalkış

Detaylı

Şekil1. Geri besleme eleman türleri

Şekil1. Geri besleme eleman türleri HIZ / KONUM GERİBESLEME ELEMANLARI Geribesleme elemanları bir servo sistemin, hızını, motor milinin bulunduğu konumu ve yükün bulunduğu konumu ölçmek ve belirlemek için kullanılır. Uygulamalarda kullanılan

Detaylı

İngiliz Bilim Müzesinde gösterimde olan orijinal AC Tesla İndüksiyon Motorlarından biri.

İngiliz Bilim Müzesinde gösterimde olan orijinal AC Tesla İndüksiyon Motorlarından biri. Levent ÖZDEN ASENKRON MOTORLARA GENEL BİR BAKIŞ Alternatif akım makinelerinin isimlendirilmesi ürettikleri döner manyetik alanın (stator manyetik alanı), döner mekanik kısım (rotor) ile eş zamanlı oluşu

Detaylı

AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören

AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören 04.12.2011 AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören İçerik AA Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları na Yol Verme Uygulama Soruları 25.11.2011 2 http://people.deu.edu.tr/aytac.goren

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER BÖLÜM 5 ADIM(STEP)MOTOR VE SÜRÜCÜ DEVRELERİ 5.1.STEP (ADIM) MOTORLAR Şekil 5.1. Step motorların birkaç genel karakteristiği ve geniş bir kullanım alanı bulmalarının nedeni aşağıdaki özellikleri taşımasındandır.

Detaylı

DANIŞMAN Mustafa TURAN. HAZIRLAYAN İbrahim Bahadır BAŞYİĞİT T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ HERHANGİ BİR ELEKTRİKLİ CİHAZIN ÇALIŞMA PRENSİBİ

DANIŞMAN Mustafa TURAN. HAZIRLAYAN İbrahim Bahadır BAŞYİĞİT T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ HERHANGİ BİR ELEKTRİKLİ CİHAZIN ÇALIŞMA PRENSİBİ T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ HERHANGİ BİR ELEKTRİKLİ CİHAZIN ÇALIŞMA PRENSİBİ DANIŞMAN Mustafa TURAN HAZIRLAYAN İbrahim Bahadır BAŞYİĞİT 0101.00001

Detaylı

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ

ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ 1 ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTOR ÇALIŞMA PRENSİBİ Üç Fazlı Asenkron Motorlarda Döner Manyetik Alanın Meydana Gelişi Stator sargılarına üç fazlı alternatif gerilim uygulandığında uygulanan gerilimin frekansı ile

Detaylı

BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR

BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...iv GİRİŞ...v BÖLÜM 1. ASENKRON MOTORLAR 1. ASENKRON MOTORLAR... 1 1.1. Üç Fazlı Asenkron Motorlar... 1 1.1.1. Üç fazlı asenkron motorda üretilen tork... 2 1.1.2. Üç fazlı asenkron motorlara

Detaylı

3. Bölüm: Asenkron Motorlar. Doç. Dr. Ersan KABALCI

3. Bölüm: Asenkron Motorlar. Doç. Dr. Ersan KABALCI 3. Bölüm: Asenkron Motorlar Doç. Dr. Ersan KABALCI 1 3.1. Asenkron Makinelere Giriş Düşük ve orta güç aralığında günümüzde en yaygın kullanılan motor tipidir. Yapısal olarak çeşitli çalışma koşullarında

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12. ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12. HAFTA 1 İçindekiler Fırçasız Doğru Akım Motorları 2 TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Detaylı

DENEY 12 SCR ile İki yönlü DC Motor Kontrolü

DENEY 12 SCR ile İki yönlü DC Motor Kontrolü DENEY 12 SCR ile İki yönlü DC Motor Kontrolü DENEYİN AMACI 1. Elektromanyetik rölelerin çalışmasını ve yapısını öğrenmek 2. SCR kesime görüme yöntemlerini öğrenmek 3. Bir dc motorun dönme yönünü kontrol

Detaylı

5.22. OTOMATİK SU ÇEKME VE TAŞIMA SİSTEMİ

5.22. OTOMATİK SU ÇEKME VE TAŞIMA SİSTEMİ 5.22. OTOMATİK SU ÇEKME VE TAŞIMA SİSTEMİ Prof. Dr. Asaf Varol avarol@firat.edu.tr GİRİŞ Bu projede sıvı maddelerin, bulunduğu yerlerden çıkartılıp taşınması otomasyonu yapılmaktadır. Projenin adı her

Detaylı

Endüstriyel Sensörler ve Uygulama Alanları Kalite kontrol amaçlı ölçme sistemleri, üretim ve montaj hatlarında imalat sürecinin en önemli aşamalarındandır. Günümüz teknolojisi mükemmelliği ve üretimdeki

Detaylı

Hidrostatik Güç İletimi. Vedat Temiz

Hidrostatik Güç İletimi. Vedat Temiz Hidrostatik Güç İletimi Vedat Temiz Tanım Hidrolik pompa ve motor kullanarak bir sıvı yardımıyla gücün aktarılmasıdır. Hidrolik Pompa: Pompa milinin her turunda (dönmesinde) sabit bir miktar sıvı hareketi

Detaylı

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ TEMEL MESLEKİ HESAPLAMA ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

Alternatif Akım Devre Analizi

Alternatif Akım Devre Analizi Alternatif Akım Devre Analizi Öğr.Gör. Emre ÖZER Alternatif Akımın Tanımı Zamaniçerisindeyönüveşiddeti belli bir düzen içerisinde (periyodik) değişen akıma alternatif akımdenir. En bilinen alternatif akım

Detaylı

ELEKTRİK- ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

ELEKTRİK- ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK- ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ STEP VE SERVO MOTORLAR 522EE0096 Ankara, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında

Detaylı

SENKRON MAKİNA DENEYLERİ

SENKRON MAKİNA DENEYLERİ DENEY-8 SENKRON MAKİNA DENEYLERİ Senkron Makinaların Genel Tanımı Senkron makina; stator sargılarında alternatif akım, rotor sargılarında ise doğru akım bulunan ve rotor hızı senkron devirle dönen veya

Detaylı

MAKİNE ELEMANLARI - (8.Hafta) VİDALAR -1

MAKİNE ELEMANLARI - (8.Hafta) VİDALAR -1 A. TEMEL KAVRAMLAR MAKİNE ELEMANLARI - (8.Hafta) VİDALAR -1 B. VİDA TÜRLERİ a) Vida Profil Tipleri Mil üzerine açılan diş ile lineer hareket elde edilmek istendiğinde kullanılır. Üçgen Vida Profili: Parçaları

Detaylı

1.Endüksiyon Motorları

1.Endüksiyon Motorları 1.Endüksiyon Motorları Kaynak: John Storey, How real electric motors work, UNIVERSITY OF NEW SOUTH WALES - SYDNEY AUSTRALIA, http://www.phys.unsw.edu.au/hsc/hsc/electric_motors.html Her modern evde endüksiyon

Detaylı

AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri

AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri Koruma Röleleri AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri Trafolarda meydana gelen arızaların başlıca nedenleri şunlardır: >Transformatör sargılarında aşırı yüklenme

Detaylı

Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır.

Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır. ASENKRON MOTORLARDA HIZ AYARI ve FRENLEME Haftanın Amacı: Asenkron motorun hız ayar ve frenleme tekniklerinin kavranmasıdır. Giriş Bilindiği üzere asenkron motorun rotor hızı, döner alan hızını (n s )

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ KOMBİNEZON-JÜPON KALIBI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ KOMBİNEZON-JÜPON KALIBI T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ KOMBİNEZON-JÜPON KALIBI ANKARA 2008 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ STEP VE SERVO MOTORLAR ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU) 2 DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ

BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU) 2 DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ Makine Elemanları 2 DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ 1 Bu bölümden elde edilecek kazanımlar Güç Ve Hareket İletim Elemanları Basit Dişli Dizileri Redüktörler Ve Vites Kutuları : Sınıflandırma Ve Kavramlar Silindirik

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MATBAA TİFDRUK SİLİNDİR TEMİZLİĞİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MATBAA TİFDRUK SİLİNDİR TEMİZLİĞİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MATBAA TİFDRUK SİLİNDİR TEMİZLİĞİ ANKARA 2008 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim

Detaylı

A.Ü. GAMA MYO. Elektrik ve Enerji Bölümü ÖLÇME TEKNİĞİ 11. HAFTA

A.Ü. GAMA MYO. Elektrik ve Enerji Bölümü ÖLÇME TEKNİĞİ 11. HAFTA A.Ü. GAMA MYO. Elektrik ve Enerji Bölümü ÖLÇME TEKNİĞİ 11. HAFTA İÇİNDEKİLER Sayaçlar Elektrik Sayaçları ELEKTRİK SAYAÇLARI Elektrik alıcılarının gücünü ölçen aygıt wattmetre, elektrik alıcılarının yaptığı

Detaylı

4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ

4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ 4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ KONULAR 1. Ani Güç, Ortalama Güç 2. Dirençli Devrelerde Güç 3. Bobinli Devrelerde Güç 4. Kondansatörlü Devrelerde Güç 5. Güç Üçgeni 6. Güç Ölçme GİRİŞ Bir doğru akım devresinde

Detaylı

5. (10 Puan) Op-Amp devresine aşağıda gösterildiği gibi bir SİNÜS dalga formu uygulanmıştır. Op-Amp devresinin çıkış sinyal formunu çiziniz.

5. (10 Puan) Op-Amp devresine aşağıda gösterildiği gibi bir SİNÜS dalga formu uygulanmıştır. Op-Amp devresinin çıkış sinyal formunu çiziniz. MAK442 MT3-MEKATRONİK S Ü L E Y M A N D E MİREL ÜNİVERSİTES E Sİ M Ü H E N DİSLİK-MİMM A R L I K F A K Ü L T E Sİ M A KİNA M Ü H E N DİSLİĞİ BÖLÜMÜ Ü ÖĞRENCİ ADI NO İMZA SORU/PUAN 1/15 2/15 3/10 4/10 5/10

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI RÜZGAR ENERJİSİ SİSTEMLERİ Eğitim Merkezi Projesi

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI RÜZGAR ENERJİSİ SİSTEMLERİ Eğitim Merkezi Projesi YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI RÜZGAR ENERJİSİ SİSTEMLERİ Eğitim Merkezi Projesi Konu Başlıkları Enerjide değişim Enerji sistemleri mühendisliği Rüzgar enerjisi Rüzgar enerjisi eğitim müfredatı Eğitim

Detaylı

DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ

DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ DENEY 4 DC ŞÖNT ve SERİ MOTORUN YÜKLEME KARAKTERİSTİKLERİ 1. Temel Teori (Şönt Uyarmalı Motor) DC şönt motorlar hızdaki iyi kararlılıkları dolayısıyla yaygın kullanılan motorlardır. Bu motor tipi seri

Detaylı

DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ

DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ Prof. Dr. İrfan KAYMAZ Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü Giriş Dişli Çarklar Bu bölüm sonunda öğreneceğiniz konular: Güç ve Hareket İletim Elemanları Basit Dişli Dizileri

Detaylı

S Ü L E Y M A N D E M İ R E L Ü N İ V E R S İ T E S İ M Ü H E N D İ S L İ F A K Ü L T E S İ O T O M O T İ V M Ü H E N D İ S L İ Ğ İ P R O G R A M I

S Ü L E Y M A N D E M İ R E L Ü N İ V E R S İ T E S İ M Ü H E N D İ S L İ F A K Ü L T E S İ O T O M O T İ V M Ü H E N D İ S L İ Ğ İ P R O G R A M I OTM309 MEKATRONİK S Ü L E Y M A N D E M İ R E L Ü N İ V E R S İ T E S İ M Ü H E N D İ S L İ F A K Ü L T E S İ O T O M O T İ V M Ü H E N D İ S L İ Ğ İ P R O G R A M I ÖĞRENCİ ADI NO İMZA TARİH 26.11.2013

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KONAKLAMA VE SEYAHAT HİZMETLERI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KONAKLAMA VE SEYAHAT HİZMETLERI T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KONAKLAMA VE SEYAHAT HİZMETLERI BİLGİSAYARDA DÖKÜMAN HAZIRLAMA ANKARA 2006 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından

Detaylı

CNC ABKANT PRES ULTIMATE SERİSİ STANDART ÖZELLİKLER. Kürsü tip Ergonomik Ayak pedalı. Arka Dayama Dili. Alt Dar Tabla CYBELEC TOUCH12 2D

CNC ABKANT PRES ULTIMATE SERİSİ STANDART ÖZELLİKLER. Kürsü tip Ergonomik Ayak pedalı. Arka Dayama Dili. Alt Dar Tabla CYBELEC TOUCH12 2D CNC ABKANT PRES ULTIMATE SERİSİ STANDART ÖZELLİKLER CYBELEC TOUCH12 2D 12 Dokunmatik Renkli Ekran. Otomatik büküm sekans ile 2D Grafik profil oluşturma Büküm sekansları ve programları hafızaya alınabilir.

Detaylı

Elektrik. Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları

Elektrik. Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları Elektrik Alternatif Akım Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları 24.12.2013 Dr. Levent Çetin 2 24.12.2013 Dr. Levent Çetin 3 Buton/Anahtar / Limit Anahtarı Kalıcı butona basıldığında, buton

Detaylı

MOTOR KORUMA RÖLELERİ. Motorların şebekeden aşırı akım çekme nedenleri

MOTOR KORUMA RÖLELERİ. Motorların şebekeden aşırı akım çekme nedenleri MOTOR KORUMA RÖLELERİ Motorlar herhangi bir nedenle normal değerlerinin üzerinde akım çektiğinde sargılarının ve devre elemanlarının zarar görmemesi için en kısa sürede enerjilerinin kesilmesi gerekir.

Detaylı

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER

ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER ELEKTRİK MAKİNALARI I DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN HÜNER DOĞRU AKIM MAKİNALARI Doğru akım makinaları genel olarak aşağıdaki sınıflara ayrılır. 1-) Doğru akım generatörleri (dinamo) 2-) Doğru akım motorları 3-)

Detaylı

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 11 ELEKTRİK MOTOR TORKUNUN BELİRLENMESİ

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 11 ELEKTRİK MOTOR TORKUNUN BELİRLENMESİ BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 11 ELEKTRİK MOTOR TORKUNUN BELİRLENMESİ TEORİK BİLGİ: BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK

Detaylı

Doğru Akım (DC) Makinaları

Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru Akım (DC) Makinaları Doğru akım makinaları motor veya jeneratör olarak kullanılabilir. Genellikle DC makinalar motor olarak kullanılır. En büyük avantajları hız ve tork ayarının kolay yapılabilmesidir.

Detaylı

ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ FİZİK II LABORATUVARI DENEY 2 TRANSFORMATÖRLER

ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ FİZİK II LABORATUVARI DENEY 2 TRANSFORMATÖRLER ELEKTRİK ELEKTROİK MÜHEDİSLİĞİ FİZİK LABORATUVAR DEEY TRASFORMATÖRLER . Amaç: Bu deneyde:. Transformatörler yüksüz durumdayken giriş ve çıkış gerilimleri gözlenecek,. Transformatörler yüklü durumdayken

Detaylı

Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ

Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ Yumuşak Yol Vericiler - TEORİ 1. Gerilimi Düşürerek Yolverme Alternatif akım endüksiyon motorları, şebeke gerilimine direkt olarak bağlandıklarında, yol alma başlangıcında şebekeden Kilitli Rotor Akımı

Detaylı

MAK-LAB017 HİDROLİK SERVO MEKANİZMALAR DENEYİ 1. DENEYİN AMACI 2. HİDROLİK SİSTEMLERDE KULLANILAN ENERJİ TÜRÜ

MAK-LAB017 HİDROLİK SERVO MEKANİZMALAR DENEYİ 1. DENEYİN AMACI 2. HİDROLİK SİSTEMLERDE KULLANILAN ENERJİ TÜRÜ MAK-LAB017 HİDROLİK SERVO MEKANİZMALAR DENEYİ 1. DENEYİN AMACI Bu deneyin amacı temel ilkelerden hareket ederek, hidrolik sistemlerde kullanılan elemanların çalışma ilkeleri ve hidrolik devre kavramlarının

Detaylı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ MOTORLAR Ankara, 2013 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya

Detaylı

DERS BİLGİ FORMU TRAFO VE DOĞRU AKIM MAKİNALARI ELEKTRİK VE ENERJİ. Haftalık Ders Saati. Okul Eğitimi Süresi

DERS BİLGİ FORMU TRAFO VE DOĞRU AKIM MAKİNALARI ELEKTRİK VE ENERJİ. Haftalık Ders Saati. Okul Eğitimi Süresi DERSİN ADI BÖLÜM PROGRAM DÖNEMİ DERSİN DİLİ DERS KATEGORİSİ ÖN ŞARTLAR SÜRE VE DAĞILIMI KREDİ DERSİN AMACI ÖĞRENME ÇIKTILARI VE DERSİN İÇERİĞİ VE DAĞILIMI (MODÜLLER VE HAFTALARA GÖRE DAĞILIMI) DERS BİLGİ

Detaylı

Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde

Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde DİŞLİ ÇARKLAR Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde özel bir yeri bulunan mekanizmalardır. Mekanizmayı

Detaylı

Çok sayıda motor şekilde gibi sadece bir durumunda başlatma kontrol merkezi ile otomatik olarak çalıştırılabilir.

Çok sayıda motor şekilde gibi sadece bir durumunda başlatma kontrol merkezi ile otomatik olarak çalıştırılabilir. 7.1.4 Paket Şalter İle Bu devredeki DG düşük gerilim rölesi düşük gerilime karşı koruma yapar. Yani şebeke gerilimi kesilir ve tekrar gelirse motorun çalışmasına engel olur. 7.2 SIRALI KONTROL Sıralı kontrol,

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARINDA VE UYGULAMALARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ. Fatih BODUR

ELEKTRİK MOTORLARINDA VE UYGULAMALARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ. Fatih BODUR ELEKTRİK MOTORLARINDA VE UYGULAMALARINDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ Fatih BODUR Elektrik Motorları : Dönme kuvveti üreten makineler Elektrik motorunun amacı: Motor şaftına Dönme Momenti (T) ve Devir (n) sağlaması,iş

Detaylı

1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR

1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR 1. BİR FAZLI ASENKRON MOTORLAR Bir fazlı yardımcı sargılı motorlar Üniversal motorlar 1.1. Bir fazlı yardımcı sargılı motorlar 1.1.3. Yardımcı Sargıyı Devreden Ayırma Nedenleri Motorun ilk kalkınması anında

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) SERAMİK VE CAM TEKNOLOJİSİ TIRNAKLI YAPRAK -2 ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen

Detaylı

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM KONDANSATÖRLER

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM KONDANSATÖRLER BÖLÜM KONDANSATÖRLER AMAÇ: İklimlendirme ve soğutma kompresörlerinde kullanılan kalkış (ilk hareket) ve daimi kondansatörleri seçebilme ve bağlantılarını yapabilme. Kondansatörler 91 BÖLÜM-7 KONDANSATÖRLER

Detaylı

ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ

ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ STEP MOTOR VE SÜRÜLMESĠ 523EO0063 Ankara, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında

Detaylı

Mühendislik Mekaniği Statik. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş

Mühendislik Mekaniği Statik. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Mühendislik Mekaniği Statik Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 10 Eylemsizlik Momentleri Kaynak: Mühendislik Mekaniği: Statik, R. C.Hibbeler, S. C. Fan, Çevirenler: A. Soyuçok, Ö. Soyuçok. 10. Eylemsizlik Momentleri

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ RÜZGAR GÜCÜ İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ 4. HAFTA 1 İçindekiler Rüzgar Türbini Çalışma Karakteristiği

Detaylı

21. ÜNİTE FREKANS-GÜÇ KATSAYISI VE DEVİR SAYISININ ÖLÇÜLMESİ

21. ÜNİTE FREKANS-GÜÇ KATSAYISI VE DEVİR SAYISININ ÖLÇÜLMESİ 21. ÜNİTE FREKANS-GÜÇ KATSAYISI VE DEVİR SAYISININ ÖLÇÜLMESİ KONULAR 1. Frekansın Ölçülmesi 2. Güç Katsayısının Ölçülmesi 3. Devir Sayının Ölçülmesi 21.1.Frekansın Ölçülmesi 21.1.1. Frekansın Tanımı Frekans,

Detaylı

DENEY-3 BİR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN BOŞ ÇALIŞMASI VE DÖNÜŞTÜRME ORANININ BULUNMASI

DENEY-3 BİR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN BOŞ ÇALIŞMASI VE DÖNÜŞTÜRME ORANININ BULUNMASI DENEY-3 BİR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN BOŞ ÇALIŞMASI VE DÖNÜŞTÜRME ORANININ BULUNMASI TRANSFORMATÖRLER Bir elektromanyetik endüksiyon yolu ile akımı veya gerilimi frekansı değiştirmeden yükselten veya düşüren,

Detaylı

DENEY NO : 2 DENEY ADI : Sayısal Sinyallerin Analog Sinyallere Dönüştürülmesi

DENEY NO : 2 DENEY ADI : Sayısal Sinyallerin Analog Sinyallere Dönüştürülmesi DENEY NO : 2 DENEY ADI : Sayısal Sinyallerin Analog Sinyallere Dönüştürülmesi DENEYİN AMACI :Bir sayısal-analog dönüştürücü işlemini anlama. DAC0800'ün çalışmasını anlama. DAC0800'ı kullanarak unipolar

Detaylı

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notları 10. MOTORLARIN FRENLENMESİ Durdurulacak motoru daha kısa sürede durdurmada veya yükün yer çekimi nedeniyle motor devrinin artmasına sebep olduğu durumlarda elektriksel frenleme yapılır. Kumanda devrelerinde

Detaylı

ELEKTRİK MOTORLARI. Step motorun bakımını yapmak. Servo motorun bakımını yapmak

ELEKTRİK MOTORLARI. Step motorun bakımını yapmak. Servo motorun bakımını yapmak ELEKTRİK MOTORLARI Dersin Modülleri Elektrikli Ev Aletlerinde AC Motorlar Elektrikli Ev Aletlerinde DC Motorlar Step- Servo Motorlar Step Motorun Mekanik Bakımı Servo Motorun Mekanik Bakımı Kazandırılan

Detaylı

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI RAYLI SİSTEMLER SİNYALİZASYON SİSTEMLERİNDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI RAYLI SİSTEMLER SİNYALİZASYON SİSTEMLERİNDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI RAYLI SİSTEMLER SİNYALİZASYON SİSTEMLERİNDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI Ankara, 2013 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer

Detaylı

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı 1. Basma Deneyinin Amacı Mühendislik malzemelerinin çoğu, uygulanan gerilmeler altında biçimlerini kalıcı olarak değiştirirler, yani plastik şekil değişimine uğrarlar. Bu malzemelerin hangi koşullar altında

Detaylı

BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ

BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ BİR FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ÇEŞİTLERİ, YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ Genellikle üç fazlı alternatif akımın bulunmadığı yerlerde veya küçük güçlü olduklarından işyerlerinde bir fazlı kolon hattına bağlanırlar

Detaylı

MAK-204. Üretim Yöntemleri. (8.Hafta) Kubilay Aslantaş

MAK-204. Üretim Yöntemleri. (8.Hafta) Kubilay Aslantaş MAK-204 Üretim Yöntemleri Vidalar-Vida Açma Đşlemi (8.Hafta) Kubilay Aslantaş Kullanım yerlerine göre vida Türleri Bağlama vidaları Hareket vidaları Kuvvet ileten vidaları Metrik vidalar Trapez vidalar

Detaylı

İLERI MIKRODENETLEYICILER. Ege Üniversitesi Ege MYO Mekatronik Programı

İLERI MIKRODENETLEYICILER. Ege Üniversitesi Ege MYO Mekatronik Programı İLERI MIKRODENETLEYICILER Ege Üniversitesi Ege MYO Mekatronik Programı BÖLÜM 4 Motor Denetimi Adım (Step) Motorunun Yapısı Adım Motorlar elektrik vurularını düzgün mekanik harekete dönüştüren elektromekanik

Detaylı