MAKROEKONOM K DE KENLER VE DÖV Z KURU L K S : YAPAY S N R A I VE VAR YAKLA IMLARI LE ÖNGÖRÜ MODELLEMES

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMREL ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ LETME ANABLM DALI MAKROEKONOMK DEKENLER VE DÖVZ KURU LKS: YAPAY SNR AI VE VAR YAKLAIMLARI LE ÖNGÖRÜ MODELLEMES DOKTORA TEZ YEM HELHEL Tez Danman: Doç. Dr. eref KALAYCI ISPARTA, 2009

2 ÖZET MAKROEKONOMK DEKENLER VE DÖVZ KURU LKS: YAPAY SNR AI VE VAR YAKLAIMLARI LE ÖNGÖRÜ MODELLEMES YEM HELHEL Süleyman Demirel Üniversitesi, letme Bölümü Doktora Tezi, 182 sayfa, Mays 2009 Danman: Doç. Dr. eref KALAYCI nsan beyninden esinlenerek gelitirilmi, baka bir deyile biyolojik sinir alarn taklit eden yapay sinir alar, yapay zekâ çalmalar içinde önemli bir yere sahiptir. Yapay sinir alar son yllarda ekonomi ve finans alannda oldukça yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Bu tez çalmasnn amac, bir makroekonomik deiken olan döviz kuru tahmininde yapay sinir a ve VAR modeli kullanlarak elde edilen tahmin sonuçlarn deerlendirmektir dönem aralnda kullanlan 12 aylk veriler eitim ve test dönemlerine ayrlm, on bir adet makro ekonomik deiken döviz kuru dalgalanmalarn açklamakta göz önüne alnmtr. Çok katmanl ileri beslemeli yapay sinir a mimarisi ve geriye yaylm algoritmas kullanlmtr. Kullanlacak veriler dorusal normalletirme yöntemi ile normalize edilerek aa sunulmutur. Yapay sinir alar teknii ile bulunan sonuçlar, dier bir öngörü teknii olan VAR yöntemi ile elde edilen sonuçlarla mukayese edilmitir. Elde edilen sonuçlar, yapay sinir alar tekniinin daha iyi bir öngörü modelleme teknii olduunu göstermitir.

3 Döviz kurunun aratrmada kullanlan dier deikenlerle nedensellik ilikilerine de baklmtr. Döviz kurundan, cumhuriyet altn, cari açk, MKB endeksi, M2 para arz ve faiz oranna doru tek yönlü bir nedensellik ilikisi saptanmtr. Modeldeki deikenlere ait etki-tepki fonksiyonlar analiz edildiinde ise; döviz kuruna verilen bir birimlik okun dier deikenlerde tepkisi son derece istikrarsz bir görünüm arz ettii, dolaysyla döviz kurlarnda meydana gelen ani deimelerin piyasada istikrarszla sebep olabilecei, bu balamda, piyasalardaki istikrarszln azaltlmas için döviz kurlarndaki ar dalgalanmalarn önlenmesi gerektii sonucuna varlmtr. Anahtar Kelimeler: Döviz Kuru, Öngörüleme, Yapay Sinir Alar, VAR Modelleme, Granger Nedensellik Testi, Etki-Tepki Fonksiyonu

4 ABSTRACT THE MACROECONOMIC VARIABLES AND EXCHANGE RATE CAUSALITY: A FORECAST MODELLING WITH ARTIFICIAL NEURAL NETWORK AND VAR APPROACH YEM HELHEL Süleyman Demirel Üniversitesi, Department of Business Administration Ph. D, 182 pages, May 2009 Supervisor: Assoc.Prof. Dr. eref KALAYCI Artificial Neural Networks rectified which are inspired by human brain, in other words, simulate biologic neural neural networks have significant place in artificial intelligence studies. In recent years, artificial neural networks have been used commonly in the economic and financial areas. The purpose of this study is to evaluate forecast results of exchange rate that are one of the macroeconomic variables by means of an application of artificial neural networks and VAR model. The twelve month data for interval are separated as test data and train data, the eleven macro economic variables which affect the fluctuations of exchange rate are taken into consideration. The multi-layered feed forward neural network architecture and back propagation algorithms are employed. The data used as input for the network is normalized by linear normalization method. The forecasting results by the artificial neural network technique are compared with the forecasting results of VAR method. It is shown that the conclusion in this way, the artificial neural network technique is better forecast modeling one than the other. The casual relations between exchange rate and the other parameters that are used in the thesis are surveyed. The results indicate that there are unidirectional

5 causalities from exchange rate to republic gold, current account deficit, IMKB index, M2 money supply and interest rate. The variables of impulse-response functions in forecast modeling are also analyzed that one unit shock given to exchange rate upon the response of the other parameters appear unstable tendency, so sudden changes in exchange rate can cause instability on the market, in this context, the conclusion reached that the excessive fluctuations have to be prevented in order to decrease instability on the market. Keywords : Exchange Rate, Forecasting, Artificial Neural Network, VAR Modelling, Granger Causality Test, Impulse-Response Function

6 1 GR Makro politikalarn oluturulmas, kiisel yatrm tercihlerinin belirlenmesi, iletmelerin geleceklerini planlamalar, yani günümüz ekonomilerinin tüm karar verme süreçlerinde, gelecein öngörülebilmesi son derece önem tamaktadr. Özellikle, son küresel kriz ve politik gelimelerden dolay piyasalarda ortaya çkan iddetli dalgalanmalar, makro ekonomik deikenlerin ve yatrm araçlarnn gelecekteki deerlerinin öngörülebilmesinin, çok önemli avantajlar ve frsatlar sunabileceini ortaya çkarmtr. Geleceini doru öngöremeyen yllarn çok uluslu iletmeleri, dev finans ve sigorta irketleri, hatta ülkeler çok zor duruma dümüler ve iflasla kar karya kalmlardr. Bugünkü anlamda bilinen makro ekonomik öngörüler Keynezyen devrimin bir sonucu olarak ortaya çkmtr. Ekonometri ve Keynezyen makro iktisat ayn dönemde olumu ve birbirlerini önemli ölçülerde etkilemilerdir. 1 Bugün ekonomide gelecei tahmin edebilmek önemli olduundan, modellemede kullanlabilecek yöntemler çoalm, beraberinde model seçiminde baz zorluklar da getirmitir. Bu yöntemler vastasyla kurulan öngörülerin doruluklar tartlmaya balanm ve karlatrmaya dönük yöntemler üzerinde younlalmtr. Bilgisayar teknolojisinin hzla ilerlemesi ile karmak hesaplama modelleri gelitirilmi, modellerden alnan öngörülerin birletirilmesi ile öngörülerin kalitelerinin yükseltilmesine yönelik çalmalar da yaplmtr. Döviz kuru öngörüsü, gelimi ülkelerde 1980 li yllarn banda, Bretton- Woods sisteminin çökmesinden birkaç yl sonra önem kazanmtr li yllarn ortalarnda sabit döviz kuru rejimini terk eden gelimi ülkeler serbest döviz kuru rejimine geçmilerdir. Böylece, gelecekteki kur belirsizlii artm ve bu belirsizliklerin azaltlabilmesi için döviz kuru öngörüsü önem kazanmtr. 1 BAAR, S., Türkiye çin Bir Makro ktisadi Öngörü Modeli: VAR Yaklam, ktisat letme ve Finans, Yl:22, No:254, Mays 2007, s.18-28

7 2 Döviz kuru öngörüsüne dönük çalmalar arlkl olarak gelimi ülkeler üzerinde younlamtr. Gelimekte olan ülkeler ise, 1990 l yllara kadar sabit döviz kuru rejimini benimsemiler ve finansal serbestlikten kaçnmlardr. Ancak, 2000 li yllarn banda, gelimekte olan ülke ekonomilerinin çou, sabit kur sistemini terk ederek serbest kur sistemine geçmilerdir. Bu geçile birlikte döviz kuru öngörüsü gelimekte olan ülkeler için de önem kazanmaya balamtr. Finansal liberalleme ile beraber Türkiye 1980 li yllardan itibaren ekonomik ve yapsal problemleri aamamas nedeniyle 1994 ve 2001 yllarnda iki ciddi finansal kriz yaam ve en son küresel krizin etkilerini de yaamakta olan bir ülkedir. ubat 2001 krizinden sonra, IMF ile yürütülmekte olan döviz kuru bazl istikrar program yürürlükten kaldrlm, bunun yerine serbest döviz kuru rejimine geçilmitir. Serbest kur rejimine geçilmesi, makro ekonomik deikenlere yönelik karar alma açsndan büyük önem kazanmtr. Dolaysyla, son zamanlarda döviz kuruna yönelik öngörü modelleri ülkemizde de önemli bir konu haline gelmitir. Yapay Zekann (Artificial Intelligence) bir uygulamas olan Yapay Sinir Alar(YSA), özellikle günümüze kadar çözümü güç ve karmak olan bir çok problemin çözümüne uygulanm ve son derece baarl sonuçlar elde edilerek, bir çok alanda uygulanmaya balamtr. Ekonomi alannda gelecei öngörmede; özellikle döviz kuru gibi lineer olmayan deikenlerin, baml zaman serilerinin tahmin edilmesinde önemli bir araç olmutur. YSA, ekonomi alannda zaman içinde önemini arttrrken, metodolojik gelimeler de birbirini takip etmektedir. Basit regresyon modelleri, Box-Jenkins modelleri ve VAR modelleme teknii gibi birçok ekonometrik yöntem, öngörü modellemesinde kullanlmaktadr. Bu tezde, öngörü modellemede son derece baarl bir teknik olan yapay sinir alar metodolojisi ile USD döviz kuru tahmin edilmi ve yine ekonometride çok yaygn kullanlan VAR (Vektör Otoregresif) yöntemi ile karlatrlmtr. VAR modeli ilk defa 1980 ylnda Sims tarafndan gelitirilmitir. Sims, içsel-dsal ayrmna kar çkarak, bir ekonometrik modelde yer alan her deikenin dier bir deikeni etkileyebileceini ve bu deikenlerin de dier deikenlerden etkilenebileceini ileri sürerek VAR modelini gelitirmitir. Dolaysyla, bu

8 3 yaklamda hangi deikenin içsel deiken, hangi deikenin dsal deiken olaca zorunluluunun olmamas ve modellerin kurulmasnda sk ekonomik kurama bal kalnmamas uygulayclar açsndan büyük bir kolaylk olarak görülmektedir. VAR modellerinin bahsedilen kolaylklar yannda, uygulayclar açsndan baz güçlüklerinin olduu da bilinmektedir. VAR modelinde bütün deikenler duraan olmak zorundadr. Eer, duraanlk salanamyorsa, veriler uygun bir ekilde dönütürülmelidir. Baka bir güçlük ise, VAR modelinde uygun gecikme uzunluunun saptanmas konusudur. Örnein, dört deikenli bir VAR modelinde, her denklemdeki deikenin sekiz gecikmeye sahip olduu varsaylrsa, her denklemde otuziki gecikmeli parametre ve sabit terim bulunacaktr. Dolaysyla, örnek uzaynn boyutu büyük olmadkça, tahmin edilen birçok parametre serbestlik derecesini tüketir. Bu ise, modelin parametrelerinin tahminini zorlatrr. Zorluklarna ramen VAR modeller literatürde en etkili öngörü yöntemlerinden birisi olarak genel kabul görmütür. Çalmann ilk bölümünde döviz kurlar, döviz kurlarnn oluum ve deiimini açklayan teorik yaklamlar deerlendirilmitir. kinci bölümde, döviz kuru sistemlerinden bahsedilmitir. Üçüncü bölümde, Türkiye de uygulanan döviz kuru sistemleri kronolojik olarak anlatlmtr. Dördüncü bölümde, tezde kullanlan metodolojiler teorik olarak anlatlmtr. Yapay sinir alarnn yaps ve çeitlerine yer verilmi, yapay sinir a tasarmnn nasl yaplaca, nelere dikkat edilmesi gerektii, yapay sinir alar birimini oluturan girdi tabakas, gizli tabaka ve çkt tabakalarnn nasl belirlendii ve bu tabakalarda kullanlacak nöron saysnn ne kadar olduunun belirlenmesi için dikkate alnan kriterlerin neler olduu hakknda detayl bilgiler verilmi ayrca VAR yöntemi ve uygulamas hakknda teorik bilgiler yer almtr. Beinci bölümde yapay sinir a ve VAR yönteminin uygulanaca döviz kuru modeli kurularak öngörü gerçekletirilmitir. Ayn bölümde döviz kurunun dier deikenlerle nedensellik ilikilerine baklm ve ilikilerin yönü belirlenmi döviz kuru etki tepki fonksiyonlar da aratrlmtr. Sonuç bölümünde, çalmann amac çerçevesinde bir performans deerlendirilmesine yer verilmi ve iki yöntem için elde edilen sonuçlar karlatrlm ve yorumlar yaplmtr. Unutulmamaldr ki, hiçbir ekonometrik yöntem ve model, yatrm araçlarnn ve makro ekonomik deikenlerin gelecekteki deerlerinin %100 öngörü

9 4 doruluunu gerçekletirememektedir. Özellikle, Türkiye gibi iç ve d faktörlerin son derece etkili olduu gelimekte olan ülkelerde, döviz kurlar, borsa endeksi, enflasyon oran, faiz oran gibi deikenlerin gelecekteki deerlerini tahmin edebilmek kolay deildir. Fakat yaplan analizler ve yorumlar, politik ve ekonomik kararlarn alnmas esnasnda destekleyici bilgi olarak kullanlabilir.

10 5 BRNC BÖLÜM DÖVZ KURLARI VE DÖVZ KURLARININ OLUUM VE DEMN AÇIKLAYAN TEORK YAKLAIMLAR 1.1 DÖVZ KURU Döviz kuru, tanm itibari ile, yabanc para birimlerinin yurtiçi para cinsinden deeri veya bunun tersine yurtiçi para biriminin yabanc para birimleri cinsinden deeri olarak ifade edilir. Ancak, dar anlamdaki bu tanm, baz hususlar dikkate almamaktadr. Döviz kuru, anlk (spot) ilemler için tespit edilebilecei gibi, döviz alm satmnn gelecek bir tarihte gerçeklemesi için de belirlenebilir. Ayrca, döviz kuru parasal bir fiyat olarak tanmland için, ekonomik analiz açsndan, parasal ve reel döviz kuru arasndaki fark önem arz etmektedir. 2 Döviz kuru bir birim yabanc para ile deitirilebilen ulusal para miktar eklinde de tanmlanabilir. 3 Bir baka ifade ile, bir ülkenin yerli parasyla yabanc paralar arasnda kurulan aritmetik ilikiye eitlik anlamna gelmek üzere döviz kuru oran ya da parite denir. Döviz kuru oran iki biçimde ölçülür: (a) Nominal döviz kuru (b) Reel döviz kuru. 4 Nominal döviz kuru, iki ülkenin paralarnn karlkl göreli fiyatdr. 1 ABD Dolar 1 Türk Liras na eit denildii zaman kastedilen nominal döviz kurudur. Bu durumda bir Amerikal 1 ABD Dolar verirken 1 Türk Liras, 1 Türk 1 Türk Liras verdiinde 1 ABD Dolar alacak demektir. Reel Döviz kuru, yabanc ülkelerde üretilen mallarn yurtiçinde üretilen mallar cinsinden göreli fiyatn yanstan ve uluslararas rekabeti ölçmek için yaygn olarak kullanlan bir ekonomik göstergedir. Bu nedenle reel döviz kurunu belirleyen 2 MÜSLÜMOV, A. ve Di., Döviz Kuru Sistemleri ve Türkiye de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Ekonomiye Etkileri, Ksm 2, Bölüm 2, < >,( ) 3 SEYDOLU, H., Uluslararas ktisat, Güzem Yaynlar, No:7, stanbul, 1993, ISBN , s ELMEZ, M., Kur Rejimiyle D Borçlanma likisi (Aralk 2001),< s.1

11 6 ve etkileyen faktörlerin bilinmesi makroekonomik açdan uygun politikalarn saptanmasnda önem tamaktadr. 5 Reel döviz kuru, yabanc ülke fiyatlar genel düzeyinin yerel para deerinin, yine yerel para deeri ile ifade edilen yurtiçi fiyatlar genel düzeyine bölünmesi ile bulunur. Örnein, e TL / $ nominal döviz kurunu, Türkiye fiyatlar genel düzeyini ve da ABD fiyatlar genel düzeyini gösterdiinde, reel TL/$ döviz kurunu; R / $ TL =( e TL / $ ) / (2.1) eklinde ifade edebiliriz. 6 Reel döviz kuru, nominal döviz kurunu yurtiçi ve yurtd fiyatlara ayarlamaktadr. Ve ortak para birimi ile ölçüldüünde d ekonomik varlklarn göreceli olarak yurtiçi fiyatlardr. Reel döviz kurunda bir art yurtiçi ekonominin rekabet gücünü azaltr. 7 D rekabetin bir göstergesi olan reel döviz kurunun yükselmesi her ne kadar fiyat rekabetinin kayb olarak yorumlansa bile, ulusal parann reel olarak deer kazanmas, baz durumlarda, verimlilikteki art nedeniyle rekabet gücünde meydana gelen bir art da gösterebilmektedir. Reel döviz kuru, d ticaretin rekabet gücüne ilikin olarak kullanlan bir gösterge olmakla birlikte, Merkez Bankas bilançosu üzerindeki etkileri nedeniyle salkl bir para politikas izlenebilmesi açsndan da önem tamaktadr. Çeitli nedenlerle reel döviz kurunda ortaya çkacak hareketler ksa vadeli sermaye hareketlerine yol açar. Bu hareketler Merkez Bankas nn net d varlklar üzerinde yansr. Net d varlklar kalemindeki hareketler ise bilançonun yükümlülükler tarafnda yer alan emisyon miktarn etkiler. Bu kalemdeki deime ise, ana hedefi 5 NANDIM,, Ksa Vadeli Sermaye Hareketleri le Reel Döviz Kuru Etkileimi: Türkiye Örnei, TC Merkez Bankas Piyasalar Genel Müdürlüü Uzmanlk Tezi, Ankara, Kasm 2005, s.29 6 BULUT, E., Döviz Ekonomisi (Piyasann Mikro Yaps), Platin Yaynlar, Ankara, 2005, ISBN: , s.35 7 BEGG, D., S. FISCHER,, Çev. V. SERN, Makroiktisat, Alkm Yaynlar, stanbul, 2001, ISBN: , s.519

12 7 fiyat istikrarn salamak olan Merkez Bankas nn, para politikas araçlarn kullanarak likidite dalgalanmalarn düzenlemesini gerektirir. 8 Para politikasn uygulamakla yükümlü olan Merkez Bankas nn izleyecei kur politikasnda belirleyici olan nominal deil reel döviz kuru olmu ve uygulanan kur politikalarnn ekonomik olarak deerlendirilmesi gerçekleen reel döviz kuruna dayandrlmtr. 9 Döviz kuru günümüz dünyasnda hem gelimekte olan hem de gelimi ülkelerde ekonomiye yön vermesi nedeniyle yaamsal bir öneme sahiptir ylnda Bretton Woods sisteminin çökmesiyle esnek döviz kuru uygulamalar artm, globalleme ve finans sektöründe teknolojinin ilerlemesi ile birlikte döviz ilemleri ülkeler aras mal ve hizmet ticaretinden daha fazla ilem görmeye balamtr. Bu gelimelerin neticesinde, döviz kurlar, ülkelerin oluturduklar makro ekonomik politikalarda önemli bir gösterge rolünü üstlenmi, netice olarak ülkeler uyguladklar kur politikalar ve döviz kuru rejimi seçimlerinde, dier makro ekonomik deikenleri etkileyebilecei varsaymyla, son derece hassas davranmaya balamlardr. 1.2 DÖVZ KURLARININ OLUUMU VE DEMN AÇIKLAYAN TEORK YAKLAIMLAR Esnek kur sisteminin yaratm olduu kur oynakl, belirsizlik ve ülkeler arasnda parite oluumunda hangi kriterlerin önemli olmas gerektii gibi sorunlar, 1970 li yllarda hem akademisyenlerin hem de uygulamaya yönelik çalanlarn ilgisinin döviz kurunun belirlenmesinde hangi ekonomik deikenlerin önemli olduu konusuna younlamasna neden olmutur li yllardan önce uluslararas mal ve hizmet hareketleri döviz kurlarn belirleyen asl faktör olarak belirlenirken; daha sonraki yllarda uluslararas sermaye hareketlerinin kurlarn 8 KIPICI, A. ve M. KESRYEL, Reel Döviz Kuru Tanmlar ve Hesaplama Yöntemleri, TC. Merkez Bankas Aratrma Genel Müdürlüü, Yayn No:97/I, Ankara, Ocak 1997, s.1 9 ÖZKAN, F., Denge Reel Kur Hesaplama Yöntemleri ve Reel Kur Dengesizliinin Ölçülmesi: Türk Liras Üzerine Çalma, Uzmanlk Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Piyasalar Genel Müdürlüü, Ankara, Aralk 2003, s BULUT, a.g.e, s.104

13 8 belirlenmesinde daha etkili olduu fikri kabul görmeye balamtr. Günümüzde, sadece ulusal fiyat düzeyindeki deimeler, para arz veya cari ilemlerdeki deimeler ile kur davranlar arasnda birebir iliki kurmak veya çok yakn ilikinin olduunu söyleyebilmek mümkün deildir. Kurlar son derece organize piyasalarda olumakta ve ekonomik koullara ilikin gelecee yönelik bilgiler, kur hareketlerine yansmaktadr. Bekleyiler, politik ve psikolojik faktörler etkili olmaktadr. Bunlarn sonucunda, kur deimeleri son derece öngörülemez olmaktadr. Döviz kurlarnn belirlenmesi ve deiimine yönelik modeller genellikle kurlara ilikin dört teoriyi baz almaktadrlar. Bunlardan birincisi olan satnalma gücü paritesi teorisi döviz kurlarn yabanc ve yerli mallarn fiyatlar arasndaki göreceli oran olarak ikinci teori olan ödemeler dengesi yaklam kurlardaki deiimi ödemeler dengesi kalemlerindeki deimelere bal bir oran olarak, üçüncü yaklam olan parasal teori, döviz kurlarn yerli ve yabanc paralarn deerleri arasndaki göreceli oran olarak, dördüncü teori olan portföy dengeleme teorisi ise döviz kurlarn yerli ve yabanc bonolarn fiyatlar arasndaki göreceli oran olarak tanmlamaktadr. 11 Literatürde döviz kurlarn belirleyen belli bal yaklamlar aadaki ekilde sralanabilir: Döviz Kuru Modellerinin Dayand Temel Varsaymlar Satnalma Gücü Paritesi Faiz Haddi Paritesi Keynezyen Yaklamlar Esneklik Yaklam Gelir-Harcama Yaklam Mundell-Fleming Yaklam Mali Piyasalar Yaklam 11 ACAER, A., Dalgal Kur Rejimi Altnda Merkez Bankas Müdahalelerinin Etkinlii: Türkiye Üzerine Bir Çalma, Uzmanlk Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Piyasalar Genel Müdürlüü, Ankara, Aralk 2003, s.14

14 9 Parasal Yaklam Portföy Dengesi Yaklam Para kamesi Yaklam D Ticarete Dayal Yaklam Ödemeler Dengesi Yaklam Döviz Kuru Belirlenmesinde Haber ve Açklamalarn Etkisi Politik ve Psikolojik Faktörler Yukarda sralanan yaklamlar ve alt yaklamlar bu ksmda döviz kurunun oluumunu ve deiimini açklayan yaklamlar eklinde gruplandrlarak analiz edilmeye çallacaktr Döviz Kurlarnn Oluumunu Açklayan Teorik Yaklamlar Satnalma Gücü Paritesi Yaklam (Purchasing Power Parity) Satnalma gücü paritesi (SGP) yaklam, döviz kurlarnn uzun dönemli deerinin belirlenmesinde kullanlan yaklamlarn en eskisi ve en çok kullanlandr. En basit haliyle SGP yaklam uzun dönemde döviz kurlarndaki deiimin göreceli mallarn fiyatlar arasndaki deiimi yanstma eiliminde olacan savunur. 12 Bu hipotez Gustav Cassel (1922) tarafndan ortaya atlmtr. Bu teori dünyada benzer mallarn benzer fiyatlardan satlmas ilkesini temel almaktadr. SGP teorisi, birisi mutlak, dieri de nisbi yaklam olmak üzere iki ayr ekilde ele alnmaktadr. Mutlak satnalma gücü paritesi, iki ulusal parann bir zaman kesitindeki mal alm güçlerine göre belirlenecek deiim orandr. Paralarn satn alma gücünü belirleyen ölçü birimi, mallarn fiyatdr. Döviz kuru her mal için ayr ayr tespit edilemeyeceinden, mutlak satn alma gücü paritesi iki ülke fiyat 12 ACAER, A., a.g.t, s.15

15 10 endeksinin oranlanmas ile elde edilir. Bu durumda mutlak SGP u ekilde ifade edilir: 13 e Tl / $ = t / abd (2.2) Yukarda yer alan ifadede, e Tl / $ döviz kurunu, t bir maln ulusal para birimi ile ifade edilen fiyat (Türkiye deki fiyatlar genel düzeyini), ise ayn maln yabanc para cinsinden ifade edilen fiyatn (ABD de fiyatlar genel düzeyi) göstermektedir. Nispi satn alma gücü paritesinde ise, döviz kurlarndaki deimeler iki ülkenin nispi fiyatlarndaki gelimeleri yanstr. ki ülkenin fiyatlar genel düzeyindeki yüzde deime, iki ülkenin enflasyon oranlarndaki farklla eittir. Yani yaanan enflasyon oran, denge döviz kurunun balangçtaki durumunu olumsuz yönde etkiler. 14 Nispi SGP ye göre, fiyatlardaki deimeler, döviz kurunda deimelere neden olmaktadr. Nispi SGP u ekilde ifade edilir: p1 t / pot Tl = * eo p / p e / $ 1abd Oabd (2.3) Burada e, balangç döviz kurunu; Ot ve Oabd de temel fiyat indekslerini vermektedir. Bir örnek verilecek olursa; Türkiye de enflasyon oran %20, ABD de %3 ise, nisbi SGP ye göre TL nin dolar karsnda %17 deer kaybetmesi gerekir. Nisbi SGP yaklam, yani ülkelerin enflasyon düzeylerinin karlatrlmasnn verdii reel kur mesaj, ksa vadede anlaml deildir. Ksa vadede SGP'nin büyük olaslkla gerçeklemedii, yani enflasyon farklarnn denge kur düzeyini belirlemedii bilinen bir gerçektir. 15 Uzun vadede ise bu yaklamn geçerli olabilecei beklenebilir. 13 DNÇER, N., N., Döviz Kuru Dalgalanmalarnn Asimetrik Etkileri: Türkiye Örnei, DPT Uzmanlk Testleri, Yayn No:DPT:2682, Ankara, ubat 2005, ISBN , s.12n: , s DEMR, M, D Ticaret lemleri ve Muhasebesi, Detay Yaynclk, Ankara, 2004, s GÖKÇE, D., Döviz Kuru Konusu Derin, 17 Ocak 2002, <

16 ERROR: undefinedresource OFFENDING COMMAND: findresource STACK: /4 /CSA /4 /CSA -mark-