The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 36, p , Summer II 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi SİGORTACILIKTA SUİSTİMALLER VE AHLAKİ TEHLİKE SORUNU: TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNE YÖNELİK BİR DEĞERLENDİRME FRAUDS AND MORAL HAZARD PROBLEMS IN INSURANCE: AN ASSESSMENT FOR THE TURKISH INSURANCE MARKET Yrd. Doç. Dr. İsmail YILDIRIM Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO Özet Ahlaki Tehlike, sözleşmenin düzenlenmesinden sonra taraflardan birinin davranışını diğerinin zararına etki edecek şekilde değiştirmesi riskidir. Genellikle sigorta sektöründe görülmektedir. Sigorta sektöründe Ahlaki Tehlike bireylerin sigortaya konu olan unsurların zarara uğraması veya çalınmasına yönelik daha az çaba göstermesidir. Sigorta Suistimali ise haksız kazanç elde etmek için sigorta şirketinin kasıtlı yollardan aldatılmasıdır. Sigorta suistimalleri en çok oto sigortalarında görülmekle birlikte sigorta şirketlerine de ağır zararlar yaşatmaktadır. Bu çalışmada sigorta poliçesi düzenlendikten sonra ortaya çıkan Ahlaki Tehlike ve Sigorta Suistimalleri nin boyutları ve sigorta şirketlerine etkileri üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sigorta, Türk Sigorta Sektörü, Suistimaller, Ahlaki Tehlike, Oto Sigortaları Abstract Moral Hazard stands for the risk of one of the parties changing his/her behaviour at the expense of the other party after a contract is concluded. Moral hazard is usually applied to the insurance industry. This notion of Moral Hazard is manifested in the Insurance industry as people making less effort to prevent the risk of the insured item to be stolen or damaged. Insurance Fraud, on the other hand, is intentionally deceiving insurance companies in order to make unlawful profit. Insurance frauds are the most encountered auto insurance and give heavy damages to the insurance companies. This study addresses the extent of the Moral Hazard and Insurance Fraud followed by the conclusion of an insurance policy and their impact on the insurance companies. Key Words: Insurance, Turkish Insurance Market, Frauds, Moral Hazard, Auto Insurance

2 204 İsmail YILDIRIM GİRİŞ Sigorta, bireylerin yada kurumların sahip oldukları değerlere yönelik meydana gelebilecek beklenmedik kayıpları sigorta şirketlerine devrederek güvence sağlamalarıdır. Beklenmedik bu kayıpların telafi edilmesi sigortanın en temel faydaları arasındadır. Sigorta riskin meydana getireceği kayıpları telafi ederek sigortalının hasardan önceki mali durumuna geri dönmesini sağlamaktadır. Sigorta şirketleri güvence sağladıkları unsurlara yönelik meydana gelebilecek kayıpların telafisinde sigortalılardan topladıkları primlerden faydalanırlar. Özellikle sigorta şirketlerinin bu yüklenmiş oldukları yükümlülükleri tam ve zamanında yerine getirmeleri sigortalılar tarafından tercih edilen bir durumdur. Diğer sektörlerde olduğu gibi sigorta sektöründe de zaman zaman istenmeyen durumlarla karşılaşılabilmektedir. Sigortalının iyi niyetli hareket etmemesi sigorta şirketleri açısından istenmeyen durumları meydana getirir. Sigortalının sigortaya konu olan unsurları korumadaki isteksiz ve özensiz davranışları (ahlaki tehlike) ve meydana gelen hasarları olduğundan fazla göstermeleri ya da hasar oluşmamış iken oluşmuş gibi davranmaları ve hareket etmeleri (sigorta suistimali) bunlara örnek olarak gösterilebilir. Sigorta sektörü istenmeyen bu durumların rahatlıkla meydana gelebileceği sektörlerden biridir. Özellikle ahlaki tehlike (moral hazard) olarak tabir edebileceğimiz davranışları tespit etmek ve önlemek sigorta şirketleri açısından oldukça zor bir durumdur. Bu durum sigortalının sigorta sözleşmesini yaptıktan sonra iyi niyetli davranmaması sonucu ortaya çıkar. Sigortalı, sigorta satın aldıktan sonra meydana gelebilecek risklere karşı dikkatsiz davranması hasarların meydana gelmesini ve artmasını sağlar. Gerçekten meydana gelen bu hasarların olduğundan fazla gösterilmesi ya da meydana gelmemiş bir hasarın meydana gelmiş gibi sunulması sigorta suistimali sonucunu doğurmaktadır. Sigorta suistimallerin de, sigortalı haksız menfaat sağlamak için sigorta şirketini bilerek ve isteyerek yanıltır. Sigortalı bunu tek başına gerçekleştirebileceği gibi organize bir şekilde de gerçekleştirebilmektedir. Meydana gelen bu suistimaller, sigorta şirketleri, sigorta tüketicileri ve düzenleyici otoritelerin karşılaştığı en ciddi sorunlardan biridir. Meydana gelen bu suistimaller sigorta maliyetlerini artırmakla kalmayıp aynı zamanda sigorta sektörünün mali gücünü de zayıflatmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz sigorta sektöründe de var olan bu istenmeyen durumlarla etkin mücadele sigorta şirketlerinin öncelikli gündem maddelerinden biridir. Konu ile ilgili Türkiye de bilgi paylaşımlarında bulunulmak üzere Sigorta Suistimalleri Bilgi Paylaşım Sistemi faaliyete geçmiştir. Yasalarımızda ise sigorta suistimalleri bir dolandırıcılık suçudur. Bu makalenin konusunu ahlaki tehlike ve sigorta suistimalleri oluşturmaktadır. Teorik olarak hazırlanan bu makale ahlaki tehlike ve sigorta suistimalleri konusunda tanımların yanı sıra, ülkemizde gerçekleşen sigorta suistimal yöntemleri ve şirketler tarafından bildirilen suistimal adetleri ve hangi sigorta branşlarında gerçekleştiği sayılarla verilmiştir. Son olarakda ahlaki tehlike ve sigorta suiistimallerinin sigorta şirketlerine olan etkileri üzerinde durularak alınabilecek önlemler ve etkin mücadele konusu tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur. 1.Sigortacılık Sektöründe Ahlaki Tehlike Sigortacılık sektöründeki ahlaki tehlikenin çeşitli tanımları bulunmaktadır. Frank (1991) e göre ahlaki tehlike; insanların hırsızlık veya hasarlara karşı mallarını korumada daha az çaba sarf etmeleridir (Frank, 1991:193). Ahlaki tehlike sigorta poliçesi oluşturulduktan sonra zaman içerisinde ortaya çıkmaktadır (Hall and Hartman, 2010: 27-28). Ahlaki tehlike sorunu uzun yıllar sigorta ekonomistlerinde ve sigorta şirketlerinde endişe kaynağı olan bir durumdur (Ligon and Thistle, 2008:700).

3 Taşıt Sigortası Suistimal Örnekleri Sigortacılıkta Suistimaller Ve Ahlaki Tehlike Sorunu: Türk Sigorta Sektörüne Yönelik Bir Değerlendirme 205 Ahlaki tehlike sigorta ile ilişki içerisindeki taraflardan bir veya birkaçına haksız menfaat sağlamaya yönelik her türlü fiili davranışları kapsamaktadır. Ahlaki tehlike bir davranış türüdür ve tespit edilmesi neredeyse imkânsızdır. Ahlaki tehlike problemi sigorta sektöründe verimlilik düzeyini olumsuz şekilde etkilemektedir. Örneğin, sağlık sigortalarında, sigortalı sigortasından dolayı aşırı sağlık harcaması yapmaya yönelebilir. Kasko sigortalarında sigortasından dolayı sürücü kaza riskine karşı dikkat ve özen göstermeyebilir. Bu gibi durumlar kaynakların düzgün dağılmaması sorununa neden olmaktadır ve maliyetlerde artış meydana gelmesinden dolayı sigorta primleride zamlanmaktadır (Müslümov ve Aras, 2003:43-44). Motorlu araç sahipleri sigortalı araçlarını pervasızca kullanmaları, sağlık sigortası sahipleri kendi sağlıklarına özen göstermemeleri, konut sahipleri yangına karşı tedbir almamaları ahlaki tehlikenin neticesi olarak ortaya çıkmaktadır (Tumay, 2009:109) Ahlaki tehlike sorunu sigorta sözleşmesi gerçekleştikten sonra meydana gelir. Hasarların artmasına yol açmaktadır. 2.Sigorta Suistimali Türkiye Sigorta Birliğine göre sigorta suistimali; kötü niyetli kişilerin haksız kazanç elde etmek amacıyla sigorta şirketini bilerek, kasıtlı olarak aldatmasıdır ( Sigorta suiistimalinin temelinde hayali iddialar vardır. İnsanlar bir takım gerçek bilgileri saklayarak kayıplar yaşandığını iddia edebilirler(lammers ve Schiller, 2010:2). Sigorta suistimalleri ahlaki tehlikenin aksine sigorta poliçesi yapılmadan önce yada sonra gerçekleşebilmektedir. Sigortanın konusuna dahil olmayan bir hususun sigorta sözleşmesinde yer almasını sağlamak maksadıyla sigorta şirketine bilerek yanlış beyanda bulunmak yada önem arzeden bir durumu saklamak poliçe yapılmadan önce meydana gelen suistimale örnek olarak gösterilebilir. Sigorta poliçesi yapıldıktan sonra meydana gelen suistimale ise, bilerek ve isteyerek hasar meydana getirmek (örneğin, kundaklama, planlanmış kaza) gösterilebilir ( Sigorta suistimalleri kasıtlı olarak aldatma veya gerçeğe aykırı yasadışı uygulamalar ve eylemleri kapsayan geniş bir yelpazeye sahiptir. Özellikle organize yapılan suistimaller sigortacılık sektörünün karlılığı üzerinde olumsuz etki yaparken aynı zamanda da sigorta primlerini de yukarı yönlü etkilemektedir (Chudgar and Asthana, 2013: 100). Sigorta suistimalleri tesadüf eseri meydana gelmez. Suistimalin olabilmesi için önceden planlanması gerekir. Suistimal planlarının uygulanabilmesi için uygun fırsatların oluşması gerekir (Tennyson, 2008, p.1181). Aşağıdaki Tablo 1 de sık rastlanan sigorta suistimal yöntemleri verilmiştir. Vazgeçme Geçmişe Yönelik Bildirim Araç Tamiri Tablo 1: Sigorta Suistimal Yöntemleri Sigortalı aracını çalınmış gibi gösterir. Çoğu zamanda araç çalınması yada zarar görmesi için özellikle bırakılır. Amacı sigorta şirketinden parasını almak ve aracını yenilemektir. Araç sigortası bulunmayan bir kişi kazaya karışır. Kaza meydana geldikten sonra sigortalattırılır ve zararı sigorta şirketine ödettirirler. Kazaya bulaşmış bir aracın tamiri esnasında daha önceden kullanılmış yedek parçaların kullanılması ve kullanılan yedek parçaların yeni parçaymış gibi

4 Malvarlığı Suistimal Örnekleri 206 İsmail YILDIRIM Araç Saklama Hayali Araçlar Organize Kazalar Zararın Olduğundan Fazla Gösterilmesi faturalandırılmasıdır. İlgili aracın hasarsız olduğuna dair gerçek dışı bir belge düzenlenir. Araç olduğundan daha yüksek bir bedelle sigortalandırılır. Araç için çalıntı bildiriminde bulunulur. Araç başka bir yerde satılır ve sigortadan para alınır. Araç ile ilgili sahte yasal belgeler düzenlenir. Araç gerçekte bulunmasa bile düzenlenen sahte belgeler ile sigortadan para alınır. Önceden organize edilmiş kazalardır. Çeşitli menfaat grupları yada zanlılar aracılığıyla organize edilir. Çoğu zaman aynı araçlar kazaya karışır. Tamirci ve sigortalı anlaşarak kaza neticesinde meydana gelmiş bir hasar olduğundan yüksek gösterilir. Sigorta şirketine karşı hile yapılır. Aşkın Sigorta Malın değeri gerçek değerinden daha fazla gösterilerek sigortadan mal değerinin üzerinde para alınır. Hırsızlık Gerçeği yansıtmayan hırsızlık bildirimi. Kasıtlı Zarar Kundakçılık, kasıtlı yangın çıkartılarak sigorta şirketine zararın karşılatılması. Kaynak: (Erişim Tarihi: ) Tablo 1 dende görüldüğü üzere sigorta suistimallerinin tamamı organize bir şekilde ve isteyerek gerçekleştirilmektedir. Bu suistimallerin büyük bir kısmı araç sigortalarında meydana gelir. Oto tamir atölyeleriyle anlaşılarak meydana gelen bir hasarın olduğundan daha yüksek fatura edilmesi, kazadan sonra sigorta yaptırılması, organize gerçekleştirilen kazalar suistimal yöntemlerine örnek olarak gösterilebilir. Avrupa Sigorta ve Reasürans Federasyonu (Insurance Europe) na göre de sigorta suistimali, hayat, sağlık veya hayat-dışı gözetmeksizin her türlü sigorta branşını etkilemektedir. Buna göre meydana gelen bu suistimaller aşağıdaki durumları içermektedir (Insurance Europe, 2013, p.7): a. Sigorta dan para almak için yapılan müracaatlarda gerçek dışı bilgi vermek veya sigorta poliçelerinde istenen bilgilere asılsız yada yanlış yanıtlar vermek, b. Gerçekte meydana gelmeyen bir hasarın olduğundan daha büyük gösterilmesi de dahil olmak üzere gerçek dışı koşullara dayalı hasarlara yönelik tazminat talebinde bulunmak, c. Sigorta sözleşmesinden menfaat sağlamak için sigorta şirketleriyle yapılan poliçelerde yanıltıcı bir tutum sergilemek. Görüldüğü gibi bütün bu yöntem ve durumların tamamı sigorta şirketini yanıltmaya yöneliktir. Bu yanıltmalar neticesinde haksız kazançlar elde etmek en temel suistimal nedenleri arasındadır. Sigorta suistimali, poliçe sahibi tarafından yapılabileceği gibi tazminat talebinde bulunan bir üçüncü şahıs tarafından da gerçekleştirilebilmektedir. Bu geniş kapsam içerisinde pek çok kişi ya da kurumlar yer almaktadır. Konu sigorta poliçesi olduğu için poliçe ile ilgili işlem yapan bütün tarafları kapsamaktadır. Merdivenaltı oto tamirhanelerinden tutunda sigorta şirketlerinin en tepesinin bile karışabileceği çok boyutlu ve karmaşıktır. Aşağıdaki şekil 1 de sigorta suistimallerinin tarafları yer almaktadır.

5 Sigortacılıkta Suistimaller Ve Ahlaki Tehlike Sorunu: Türk Sigorta Sektörüne Yönelik Bir Değerlendirme 207 Şekil 1: Sigorta Suistimallerinin Tarafları Şekil 1 de de yer aldığı gibi sigorta suistimaline sigortalı karışabileceği gibi sigorta işlemlerine aracılık edenlerde suistimale karışabilir. Acenta, broker, oto servisleri, oto tamirhaneleri, sigorta eksperleri, sağlık kuruluşları, sigortalılar ne yazık ki olayın tarafları olabilirler. Bu çok boyutlu durumda suistimallerin tespit edilmesi ve önlem alınması zor bir durumdur. Sigorta suistimalleri somut verilere dayanmaktadır. Yapılan bu işlemlerin açığa çıkartılması ve cezalandırılması ahlaki tehlikeye göre daha kolaydır. Aşağıdaki tabloda sigorta suistimallerinin ahlaki tehlike ile benzerlik ve farklılıkları verilmiştir. Tablo 2: Sigorta Suistimali ve Ahlaki Tehlike Benzerlik ve Farklılıkları Ahlaki Tehlike Sigorta Suistimali Sigorta Bütün sigorta branşlarını Bütün sigorta branşlarını kapsar. Branşları kapsar. Zaman Sigorta poliçesi düzenlendikten Sigorta poliçesi düzenlenmeden önce sonra meydana gelir. yada sonra meydana gelebilir. Hasar Hasar fiili olarak meydana gelir. Hem fiili hemde hayali hasar vardır. Hasar Tutarı Gerçek tutar yansıtılır. Gerçek tutardan daha yüksek meblağlar gösterilebilir. Suç Kanuni cezası yoktur. Kanuni cezası vardır. Tespiti Tespit edilmesi neredeyse Bazı durumlarda tespit edilebilir. imkânsızdır. Sigorta suistimallerinin ahlaki tehlikeden en belirgin farkı olmayan bir hasarın olmuş gibi gösterilmesi ya da olan bir hasarın olduğundan daha fazla beyan edilmesidir. Her iki durum bütün sigorta branşlarında gerçekleştirilebilir. Ahlaki tehlike sorunu sigorta poliçesi düzenlendikten sonra ortaya çıkarken, sigorta suistimali poliçe düzenlenmeden öncede yanlış beyanlarda bulunularak yapılabilmektedir. Ahlaki tehlike sorunu tam olarak tanımlanamaması ve ortaya çıkartılamaması bu sorunun cezai bir yaptırımının olmamasını sağlamaktadır.

6 208 İsmail YILDIRIM 3.Türkiye de Sigorta Suistimalleri Meydana gelen sigorta suistimalleri gerek dünyada gerekse ülkemizde sigorta şirketlerine ciddi zararlar verdiği gibi dürüst sigortalılara da ağır bedeller ödettirmektedir. Türkiye de sigorta suistimalleriyle mücadeleye yönelik oluşturulan ve bilgi paylaşımının yapıldığı, sigorta suistimal verilerinin tutulduğu Sigorta Suistimalleri Bilgi Sistemine sigorta şirketleri ve 3. Kişiler suistimal bildiriminde bulunabilmektedirler. Aşağıda (Tablo 3) Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezine sigorta şirketlerinin bildirmiş oldukları suiistimal yöntemleri yer almaktadır. Tablo 3: Sigorta Şirketleri Bildiriminde Suistimal Yöntemleri Suistimal Yöntemleri Sahte Kaza Tespit Tutanağı Suistimalleri %67 %51 %31 %18 Planlanmış Hasar (Organize Hasar) %12 %16 %22 %22 Hasar Sonrası Sigortalama Suistimalleri %5 %10 %16 %19 Sahte Belge Suistimalleri %5 %7 %13 %9 Prim Suistimalleri %1 - %5 - Vurup Kaçtı Beyanı Suistimalleri %3 - - %13 Kendi Malına Zarar Verme Suistimalleri %3 %3 - - Diğer %4 %13 %13 %19 Toplam %100 %100 %100 %100 Kaynak: SBM (Sigorta Bilgi Merkezi) Tablo 3 de 2011 yılından 2014 yılına kadar olan süreçte sigorta şirketleri tarafından bildirilen suistimal yöntemlerinin oranları verilmiştir yılında Sigorta Suistimalleri Bilgi Sistemine gelen ihbarların %67 si sahte kaza tespit tutanağından oluşmaktadır. Planlanmış hasar %12 ile en çok başvurulan ikinci suistimal yöntemlerindendir yılında bir önceki yıla göre sahte kaza tespit tutanağı suistimalleri azalış göstermiştir. Ancak %51 lik oranla en çok suistimal yapılan yöntemler arasında en üst sıralarda yer almaktadır. Planlanmış hasar yöntemi bir önceki yıla göre %4 lük bir artış kaydederek %16 lık bir düzeyde gerçekleşmiştir. Hasar sonrası sigorta suistimalleri ise %5 lik bir artış göstermiştir. Sigorta şirketleri bildirimlerine göre 2013 yılında %31 lik bir oranda suistimal yöntemi olarak sahte kaza tespit tutanağı kaydı yapılmıştır. Bu suistimal yöntemi önceki yıllara göre büyük bir düşüş göstermiştir. Planlanmış hasar suistimalleri ise %22 oranıyla yine ikinci sırada en çok başvurulan suistimal yöntemleri arasındadır. Hasar sonrası sigortalama suistimalleri ise %16 ile üçüncü en çok başvurulan suistimal yöntemidir yılları ortak olarak değerlendirildiğinde sahte kaza tespit tutanağı suistimallerinde yıllar itibariyle bir azalışın meydana gelmesi dikkat çekicidir. Özellikle kaza tespit tutanağı uygulamasının yürürlüğe girmesiyle bu suistimal yöntemi en çok başvurulan bir yöntem olarak ilk sıralarda yer almaktaydı. Sigorta şirketleri tarafından yapılan etkin mücadeleler neticesinde bu suistimal yönteminde büyük azalışlar meydana gelmiştir. Son dönemde ise mobil kaza tespit tutanağının uygulamaya konulmasıyla sahte kaza tespit tutanağı uygulamasının önüne tamamen geçilmesi ve en aza indirilmesi hedeflenmektedir dönemine bakıldığında sahte kaza tespit tutanağı suistimallerinin artık ilk sıralarda yer almadığı görülmektedir. Planlanmış hasar ve hasar sonrası sigortalama suistimal yöntemleri sahte kaza tespit tutanağı suistimal yöntemiyle aynı oranda başvurulan yöntemler arasına girmiştir. Sigorta sektöründe özellikle kaza tespit tutanağı uygulamasının başlamasıyla

7 Sigortacılıkta Suistimaller Ve Ahlaki Tehlike Sorunu: Türk Sigorta Sektörüne Yönelik Bir Değerlendirme 209 sigorta suiistimallerinin arttığı görüşü hakimdir. Bu oranlara bakıldığında sahte kaza tespit tutanağı uygulamasıyla yapılan sigorta suiistimallerinde gözle görülür bir azalışın olduğu görülmektedir. Son yıllarda oto sigortalarında uygulamaya konulan tedbirlerin suistimalleri azaltmada etkin olduğu görülmektedir. Sigorta branşları bazında suistimal adetleri Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4: Branş Bazında Suistimal Adetleri Branş Adet % Adet % Adet % Adet % Oto , , , ,97 Yangın 4 0, , , ,00 Hayat 8 0, ,00 6 0, ,00 Sağlık 47 0, , , ,01 Ferdi Kaza 1 0, , , ,00 Nakliyat 1 0, ,00 1 0,00 2 0,00 Mühendislik 1 0, ,00 4 0,00 1 0,00 Tarım 0 0,00 2 0,00 1 0,00 1 0,00 Diğer 3 0, , , ,01 Toplam Kaynak: SBM (Sigorta Bilgi Merkezi) Sigorta branşları itibariyle suistimal adetleri incelendiğinde (Tablo 4); 2011 yılında adet suistimal bildirimi yapılmıştır. Bu bildirimin neredeyse tamamına yakını oto sigortası branşıyla ilgilidir. Sigorta şirketlerinin sigorta suistimalleri bilgi sistemine 2012 yılında tüm branşlarda adet suistimal bildiriminde bulunmuşlardır. Bu rakam bir önceki yıl olan 2011 yılının 3 katı kadardır. Sigorta branşları itibariyle yine en yüksek bildirim adedi oto sigortalarında yapılmıştır yılında sigorta şirketleri adet suistimal bildiriminde bulunmuşlardır. Oto sigortaları yine en yüksek bildirim adedine sahiptir yılı diğer yılların en düşük sigorta suistimal bildirim adedine sahiptir. Sigorta şirketlerinin sigorta branşları itibariyle yapmış olduğu suistimal bildirimlerinin ortalama %97 si oto sigortaları branşına aittir. Neredeyse bildirilen sigorta suistimallerinin tamamı oto sigorta branşında gerçekleşmiştir. 4.Suistimal ve Ahlaki Tehlikenin Sigortacılık Sektörüne Olan Etkileri Sigorta suistimalleri birçok ülkede vergi kaçakçılığından sonra en fazla üzerinde durulması gereken bir suç türüdür. Ahlaki tehlikeyi ise bir dolandırıcılık olarak tabir etmek biraz zordur. Ahlaki tehlike sigortalının sigortaya konu olan unsurları risklere karşı korumada özensiz davranması neticesinde ortaya çıkmaktadır. Bu davranışların tespit edilmesi ve suç olarak nitelendirilmesi suistimallere göre daha zordur. Dünyanın çeşitli ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de ahlaki tehlike ve sigorta suistimalleri ülke ekonomisine ve sigortacılık sektörüne ciddi maliyetler getirmektedir. Suistimaller neticesinde sahte tazminat talepleri dürüst sigortalıların daha yüksek sigorta pirimi ödemelerine yol açmaktadır. Buna ek olarak, sigorta taraflarınca yapılan son çalışmalara göre sigorta suistimalleri, diğer başka ciddi suçlara sermaye temin ederek bu suçların ilenmesine olanak sağlamaktadır (Insurance Europe, 2013, p.11).

8 210 İsmail YILDIRIM Pesout ve Andrle ye göre, sigorta suistimallerinin sigorta şirketlerine çok çeşitli açılardan etkisi bulunmaktadır. Bunlar (Pesout, Andrle:2011: p.1); a. Şirketlerinin kârlarında azalmalar meydana getirmesi, b. Hasarlarda artışlar meydana gelmesiyle sigorta şirketlerinde finansal sıkıntıların oluşması, c. Maliyetlerin artmasından dolayı sigorta primlerinin artması ve sigorta şirketlerinin mali bünyelerinin bozulması, d. Likidite daralması, e. Şirketlerin kredi notlarında düşüşlere neden olması gibi unsurlara sebep olur. Sigortalıların özensiz davranışları ve meydana gelen sigorta suistimalleri sigorta şirketlerinin mali bünyelerini olumsuz yönde etkilediği bir gerçektir. Olmayan hasarlar ya da olduğundan daha fazla ödenen hasarlar sigorta şirketlerinin karlarında azaltıcı bir etkiye neden olmaktadır. Bütün bu etkilere bakıldığında sigorta suistimalleriyle mücadele etmenin şirketler açısından ne kadar önemli bir konu olduğu görülmektedir. Sigorta suistimalleri yalnızca sigorta şirketlerini etkileyen bir durum değildir. Dürüst sigortalılarda bu durumdan etkilenmektedir. Çeşitli şekillerde dürüst sigortalıya bu durum olumsuz olarak yansımaktadır. Sigorta suistimalinden tek menfaat sağlayan suistimali gerçekleştirenlerdir. Wilson a göre sigorta suistimallerinin sigortalıya vereceği maliyetler ve zararlar şu şekildedir (Wilson, 2009, p.3): a. Bireyler suistimal maliyetini karşılamak için daha yüksek otomobil ve konut sigorta primleri öder, b. Sağlık sigortalarında suistimaller maliyetlerde artış yaratır, c. Dürüst sigortalıların hasarları uzun ve dikkatli incelemeye tabi tutulabilir ve zan altında kalabilirler, Suistimalleri sigorta şirketlerinin mali bünyelerini olumsuz etkilemekte bu etkiyi en aza indirmek içinde sigorta şirketleri poliçe fiyatlarını artırmaktadırlar. Bu artış özellikle dürüst sigortalıya daha yüksek poliçe fiyatı olarak yansımaktadır. Aynı zamanda sigorta suistimallerinin ortaya çıkartılması için titiz ve hassas çalışmalar yapıldığı için dürüst sigortalılara da şüphe ile yaklaşılmasına yol açmaktadır. Sigorta şirketleri ahlaki tehlike ve sigorta suistimallerini önlemek ve tespit etmek amacıyla izleme sistemleri oluşturmak zorundadırlar. Bu sistemleri oluşturmak bile tek başına sigorta şirketlerine maliyet yüklemektedir. 5. Türkiye de Sigorta Suistimali ve Ahlaki Tehlike İle Mücadele Sigortacılık sektöründe yaşanan suistimaller ve ahlaki tehlike ile mücadele sigorta şirketlerinin en önemli konularından birisidir. Bu konu sadece sigorta şirketlerini ilgilendiren bir konu değildir. Özellikle yasa koyucu ve uygulayıcılarında üzerinde durması gereken çok ciddi bir konudur. Suistimallerde yaşanan artışlar dürüst sigortalıların korunması ve sigorta sektörüne olan maliyetlerde yaşanan artışları engellemek için 22 Aralık 2009 tarihinde Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezinde Sigorta Suistimalleri Bilgi Sistemi (SİSBİS) projesi yürürlüğe konulmuştur. Özellikle son dönemlerde kazaya neden olan yerlerin hızlı bir şekilde tespit edilmesi kaza tespit tutanaklarının anında sigorta şirketlerine iletilebilmesi ve en önemliside Kaza Tespit Tutanağı uygulamalarıyla yaşanan suiistimal artışlarının önüne geçmek için mobil kaza tespit tutanağı uygulaması başlatılmıştır ( Suistimal ve ahlaki tehlikelerle mücadelede sigorta şirketlerinin ortak hareket etmesi gerekmektedir. Sigortacılar olası sigorta suistimallerini tespit etmek amacıyla daha çok bilgi

9 Sigortacılıkta Suistimaller Ve Ahlaki Tehlike Sorunu: Türk Sigorta Sektörüne Yönelik Bir Değerlendirme 211 paylaşımına gitmeleri gerekir. Sigorta suistimallerinin her geçen gün yeni yöntemlerle yapılıyor olması bu konudaki tarafların yeni ve değişen usullere karşı eğitilmesi gerekmektedir. Türkiye de sigorta suistimalleriyle etkin mücadele amacıyla Sigorta Gözetim Merkezi bünyesinde Sigorta Suistimalleri Bilgi Paylaşım Sistemi (SİSBİS) faaliyete geçmiştir. Bu sistem üçüncü şahıslardan ve sigorta şirketlerinden gelen suistimal bildirimlerinin tutulduğu merkezi bir veri tabanıdır. Sigorta Suistimalleri Bilgi Paylaşım Sistemi ne sigorta şirketleri tarafından bildirilebilecek suistimal örnekleri ise şu şekildedir ( Uygulamaları.aspx): a. Mahkemeler tarafından karara bağlanmış durumlar, b. Savcılık soruşturmasına intikal etmiş hasar başvuru durumları, c. Sigorta şirketlerince tespit edilmiş suiistimal durumlarında sigortalıdan feragatname alındığı durumlar, d. Sigorta şirketlerinin suistimal şüphesiyle ek araştırma istediği durumlar, e. Tazminat talebi sahte hasar şüphesiyle reddedilen sigortalının şirketi dava ettiği durumlar. Sigorta suistimalleri bir suç türüdür. Türk Ceza Kanunu nun Nitelikli Dolandırıcılık başlıklı 158. Maddesinde sigorta suiistimalleri suç teşkil etmektedir. Buna göre, dolandırıcılık suçunun; sigorta bedelini almak maksadıyla işlenmesi halinde iki yıldan yedi yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur (TCK. 158 md.). Türk Ceza Kanunumuzdaki bu yasa maddesine sigorta sektörü çeşitli eleştiriler getirmektedir. Sigorta sektörünün, yapılan bu yasal düzenlemelerin kapsamlı maddeler içermediği ve yüzeysel kaldığından dolayı hiçbir caydırıcı etkileri olmadığı görüşünde olduğu belirtilmektedir. Gerçekten de yasa maddesine bakıldığında, suiistimalin gerçekleşmesi halinde sigorta şirketi adına hasar araştırması yapan görevlilerin yasal kimliklerinin bulunmadığı, sigorta suistimallerine bakacak uzman mahkeme ve savcı olmadığından bu suistimallerin yeteri kadar ortaya çıkartılabilmesi güç olacaktır. Çok yakın bir zamanda Türk sigortacılık sektöründe oto sigortaları suistimalleriyle mücadele etmek amacıyla mobil kaza tutanağı uygulaması başlatılmıştır. Bu uygulama uluslararası alanda sadece ilk ve tek olarak Türkiye de uygulanmaktadır. Bu uygulamanın ana amaçlarından biriside meydana gelen sigorta suistimallerinin önüne geçmek ve tespit etmektir. Aynı zamanda Türkiye deki kaza istatistikleri de çıkartılmış olacaktır. Bu uygulamanın önümüzdeki dönemlerde sahte kaza hasarlarının meydana gelmesini büyük ölçekte azaltacağı konusunda sigorta sektörü hem fikir gözükmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sigortacılık sektöründe istenmeyen durumların başında meydana gelen suistimaller ve sigortalıların sigortaya konu olan mallarına yönelik özensiz davranmalarıdır (ahlaki tehlike). Ahlaki tehlike ve sigorta suistimalleri sonucu artan hasarlar sigorta şirketlerini mali açıdan etkilemektedir. Meydana gelen bu hasarlar poliçe fiyatlarına artış olarak yansır. Bunun sonucunda hem sigorta şirketleri hem de dürüst sigortalılar etkilenmektedir. Bir sigortalının sigortalanan unsurlarına yönelik dikkatli ve özenli davranmaması ahlaki tehlike sorununu doğurmaktadır. Meydana gelen bir kaza, yangın vb. unsurların sigortalıların özensiz davranışlarından kaynaklandığını tespit edebilir miyiz? Bunu tespit etmek tabiki çok zordur. Bu tamamen sigortalının vicdanına kalmış bir durumdur. Bir sigortalı düşününki sigorta şirketinden para almak için planlanmış bir kaza meydana getiriyor yada

10 212 İsmail YILDIRIM sahte evraklarla bu işlemleri gerçekleştiriyor. Sigorta suistimali olarak tabir edilebilecek bu durum sigorta sektörüne kayıplar yaşatmaktadır. Sigorta sektöründe yaşanan suistimal yöntemlerinin başında Sahte Kaza Tespit Tutanağı yer almaktadır. En çok başvurulan diğer bir yöntem ise Planlanmış Hasar ve Hasar Sonrası Sigortalatma suiistimalleridir. Sigorta branşları itibariyle bakıldığında ise oto sigortaları branşı en çok suistimale uğrayan branşların başındadır. Sigorta suiistimallerinin tespiti ve azaltılması sigortacılar için bir önceliktir. Sigorta suistimalleri, dürüst kişilerin mağduriyetine neden olan bir suçtur. Bu durum, gözetim altına alma cezası da dâhil olmak üzere sigorta suistimalinden suçlu bulunan kişiler için doğan sonuçlarda kendini göstermektedir. Yaşanan bu durumları ortaya çıkarmak ve etkin bir şekilde mücadele etmek amacıyla sigorta sektörü temsilcileri bir takım tedbirlere başvurmuşlardır. Suistimallere yönelik bilgi paylaşımında bulunmak amacıyla Sigorta Gözetim Merkezi bünyesinde Sigorta Suistimalleri Bilgi Sistemi kurulmuş ve suistimal ihbarları burada toplanmaktadır. Tespit edilen ve sigorta şirketleri tarafından bildirilen suistimallerin tamamına yakını oto sigortası branşında olması ve en çok başvurulan yöntemin Sahte Kaza Tespit Tutanağı yöntemi gelmesi nedeniyle sigorta temsilcileri oto sigortalarına odaklanmışlardır. En son yürürlüğe giren Mobil Kaza Tespit Tutanağı uygulamasıyla sigorta suistimallerinin önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Sigortacılar ahlaki tehlikeyi önlemek için çeşitli yollara başvurabilirler. Bunlardan birisi günümüzde de oto sigortalarında yaygın olarak uygulanan ve hasarsızlık indirimi olarak bilinen sigorta primlerinde yapılan indirimlerdir. Sigortalının özen veya gayretinin düzeyi hakkında bilgi elde edilmesi ve hasar, risk unsurları esas alınarak teşvik ve sınırlamaların getirilmesi ahlaki tehlike ihtimalini azaltacaktır. Dürüst sigortalılar, yüksek sigorta primleri ödeyerek suistimalin bedeline katlanmak durumunda bırakılmamalıdır. Sigorta sektörü, başvuru esnasında yada hasar esnasında olsun suistimallerin tespiti ve önlenmesini garanti etmek üzere sistemlerini ve denetimlerini kuvvetlendirmeye devam etmelidirler. Sigorta suistimallerinin önüne geçmek ve tespit etmek amacıyla yasal düzenlemelerin kapsamı genişletilmeli ve konu ile ilgili uzman mahkeme ve savcılıkların oluşturulması sağlanmalıdır. Bu hususların tespiti ve mahkemelere sevki konusunda sigorta müfettişlerinin görev ve yetki tanımları yasal çerçeve ile belirlenmeli ve sektörde faaliyete geçirilmelidir. KAYNAKÇA 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu ACFE (Association of Certified Fraud Examiners). (2009). Insurance Fraud Handbook, USA. ss CHUDGAR Dhara Jitendra, ASTHANA Anjani Kumar (2013) Life Insurance Fraud Risk Management and Fraud Prevention, International Journal of Marketing, Financial Services & Management Research, Vol.2, No. 5, May. FRANK H. Frank (1991). Microeconomics and Behavior, McGraw Hill, New York. HALL Caroline, HARTMAN Laura (2010). Moral Hazard Among The Sick And Unemployed: Evidence From A Swedish Social İnsurance Reform, Empir Econ, 39: HATMER (2011). İstatistikler Aralık 2011, (Erişim Tarihi: ) HATMER (2012). İstatistikler Aralık 2012, (Erişim Tarihi: )

11 Sigortacılıkta Suistimaller Ve Ahlaki Tehlike Sorunu: Türk Sigorta Sektörüne Yönelik Bir Değerlendirme 213 HATMER (2013). İstatistikler Aralık 2013, (Erişim Tarihi: ) HATMER (2013) İstatistikler Eylül 2013, (Erişim Tarihi: ) HATMER (2014) İstatistikler Eylül 2014, (Erişim Tarihi: ) INSURANCE EUROPA. (2013). the impact of insurance fraud, booklet.pdf (Erişim Tarihi: ). LAMMERS Frauke, SCHILLER Jörg. (2010). Contract Design And Insurance Fraud: An Experim Ental Investigation, Discussion Paper 19, LIGON James A., THISTLE Paul D. (2008). Moral Hazard and Background Risk in Competitive Insurance Markets, Economica, 75, MÜSLÜMOV Alövsat, ARAS, Güler (2003). Türk Sigorta Sektörünün Özel Emeklilik Reformu Sürecinde Değişen Rolü: Fırsatlar ve Tehditler, İşletme Fakültesi Dergisi, ss Paper-Aras-2003.pdf (Erişim Tarihi: ). PEŠOUT Pavel, ANDRLE Miroslav (2011). Insurance Fraud Management as an Integrated Part of Business Intelligence Framework, World Academy of Science, Engineering and Technology 59. TENNYSON Sharon (2008). Moral, Social and Economic Dimensions of Insurance Claims Fraud, Social Research, Vol.75 No.4. ss TUMAY Meltem (2009). Asymmetric Information and Adverse Selection in Insurance Markets: The Problem of Moral Hazard, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:16 Sayı:1, ss WILSON J. Holton (2009). An Analytical Approach To Detecting Insurance Fraud UsingLogistic Regression, Journal of Finance & Accountancy, Vol. 1, p1. (Erişim Tarihi: ) (Erişim Tarihi: )

12 214 İsmail YILDIRIM