Yükseltide ne değişir? YÜKSELTİ ANTRENMANLARINA GİRİŞ Yaşanılan yükseklik arttıkça ortam havası incelir. Yükselti antrenmanı:

Transkript

1 Yükseltide ne değişir? YÜKSELTİ ANTRENMANLARINA GİRİŞ Yaşanılan yükseklik arttıkça ortam havası incelir. Yükselti antrenmanı ve sentetik dopingi genellikle dayanıklılık sporcuları tarafından yapılır. Yükselti antrenmanının aerobik kapasiteyi ve toparlanmayı geliştirdiği gösterilmiştir. Bu Tour de France gibi çok kademeli dayanıklılık müsabakalarına katılan sporcular, tek kademeli dayanıklılık sporcuları ve dayanıklılık gerektiren takım sporcuları için önemlidir. Yükselti antrenmanı: Geleneksel yöntemde sporcular birkaç hafta süreyle yükseklik kamplarında yaşarlar (deniz seviyesinden 2400m) Günümüzde sporcuların yükselti ortamına benzer ortam koşullarında uyumasını ya da yaşamasını sağlayan «Yükselti Çadırları» veya «Yükselti Odaları» kullanımı daha yaygındır. Yükselti antrenmanı performansı nasıl geliştirir? 2400 m yükseltide O 2 konsantrasyonu deniz seviyesindekinin %75 idir. Düşük oksijen konsantrasyonu kanın parsiyel oksijen basıncını düşürür. Düşük parsiyel oksijen basıncı eritropoetin hormonu salınımını arttırır, bu da kanda eritosit konsantrasyonunu arttırır. Hemoglobin kanda oksijenin çalışmakta olan kaslara ve Diğer dokulara taşınmasını sağlar. Yükseltide yaşayan ve deniz seviyesinde yarışan sporcuların O 2 taşıma ve dokulara bırakma kapasitesi artar. Bu da aerobik dayanıklılığı arttırır. 1

2 Pek çok çalışmada yükselti antrenmanlarının sürat, güç, dayanıklılık ve toparlanmayı geliştirdiği gösterilmiştir. En uygun olanı: Yüksekte Yaşa, deniz seviyesinde Antrenman Yap uygulamasıdır (Live HIGH, train LOW) Ancak 2400 m yükseltiye çıkıp aynı gün deniz seviyesine inerek antrenman yapmak hem fiziki hem de sağlık açısından zorlayıcı olacağından, bu uygulamada Yükselti evleri, çadırları, odaları vb kullanılır. Daha yaygın olanı: Yükseltide Yaşa ve Yükseltide Antrenman Yap uygulamasıdır. Yükseltide performans bozulacağından ve sporcular Dağ Hastalığı riski altında olduklarından bu da oldukça zorludur. Yükseltide yaşama yerine, ticari olarak üretilmiş yükselti sistemlerinde yaşamak (uyumak) daha uygundur. Sporcular içinde yaşayabilecekleri (10-12 saat uyku için) bu çadır veya odalarını yanlarında taşıyabilirler. Yükselti çadırlarında hava basıncı deniz seviyesindeki gibidir fakat havanın O2 yüzdesi %21 den %15,3 e indirilmiştir. Yükselti ürünlerinin vücutta ve eritrosit seviyelerini arttırdığı gösterilmiştir. Yükseltinin performansı arttırma amacıyla kullanımı faydalı kabul edilmesine rağmen, deniz seviyesine inişten sonraki birkaç günde eritrosit sayımının düşmesi nedeniyle istenilen etkiyi sağlamayabilir. Bu nedenle elit sporcular, yükselti kampları sonrasında «Yükselti Çadırı» gibi ürünleri ile seyahat ederler. Yükselti antrenmanlarının bir diğer etkisi de epinefrin salınımı ile 2-3 DPG nin artışı sayesinde Hb-O 2 ayrışımının gelişmesi olduğu düşünülmektedir. Epinefrin glikolizi arttırır. 2-3 DPG glikolizin ara ürünlerindendir. Eritropoetin () Kemik iliğinde Eritrosit yapımını arttıran bir glikoprotein hormondur. Böbrekler tarafından üretilir. Eritrosit üretimini düzenler. Artan dayanıklılık kapasitesi Yükselti Antrenmanı Hipoksi: O 2 miktarı sınırlı olduğunda Sentetik tedavi amaçlı bir etken madde olup, memeli hücre kültüründe rekombinant DNA teknolojisi ile üretilir. Geleneksel olarak kanser veya kronik böbrek yetmezliklerinde oluşan anemi tedavisinde kullanılır (eritrosit sayısında azalma). Bir kan dopingi etken maddesi olarak da dayanıklılık sporcuları tarafından kullanılmaktadır. 2

3 nasıl çalışır: Böbrek O2 normale döner Kanda yükselen O2, böbreklere feedback oluşturur kullanımının sportif performansı arttırmada kullanımı: Yükselti antremanının yarattığı etkilerle aynıdır. O 2 Kas O 2 azaldığında Kemik iliği Performans Sporcular arasında kullanımı 1980 lerde başladı. O zamanlar test edilemiyordu. Aşırı kullanımı eritrositlerin aşırı artmasına neden olarak kanın aşırı koyulaşmasına neden olarak kalbi zorlar ların başında bir düzineden fazla bisiklet sporcusu kullanımı nedeniyle uykularında kalp yetmezliğinden öldüklerinde ortaya çıktı de Tour de France sırasında ortaya çıkan büyük doping skandalı bu spora leke düşürdü. Bunun üzerine bisiklet federasyonları daha sıkı testleme yöntemleri uygulamaya zorlandı. kullanımı başlangıçta hematokrit konsantrasyonu ölçümü ile gerçekleştiriliyordu (eritrositlerin kan hacmine oranı) Normal hematokrit değer erkeklerde %41-50 dir. WADA yasal limiti %50 olarak kabul etmekteydi. Dayanıklılık sporcuları da kan inceltici infüzyonlar ile hematokrit değerini %49,9 da tutacak uygulamalara yöneliyorlardı yılında nun farmasötik kalıntılarının tespit edilebileceği bir idrar testi kullanılmaya başlandı. Test, çelişkili sonuçlar veriyordu; testi pozitif sonuçlar veren bazı sporcular testin güvenilir olmadığı iddiasıyla soruşturmalardan ceza almadan kurtuluyordu. % 50 Kişisel normlardan yüksek değer 2006 yılında yeni bir dopinginin piyasa çıkması bu dopingle mücadeleyi iyice zorlaştırdı. İnsan hücresinden elde edilen bu ürün doğal ile aynı özelliklere sahip olduğundan, tespiti imkansızdı yılında Uluslararası Bisiklet federasyonu «Biyolojik Pasaport» uygulamasını başlattı. % 41 BİYOLOJİK PASAPORT 3

4 İllegal kan dopingi ( ve kan oto-transfüzyonu dahil) sona ermek üzere. Yasal yollar (yükselti antrenmanı gibi) ise hematokriti sağlıklı sınırlarda arttırmada (%41 50) yeterli görünüyor. Buradan itibaren Yrd. Doç. Dr. Rıdvan Çolak ın Slayt dizini üzerinden anlatıma devam edilecektir. KONUNUN İÇERİĞİ Takım ve Dayanıklılık Sporlarında Yükselti Antrenmanlarına Güncel Yaklaşımlar: 1. Yükseltinin etkileri a) Fizyolojik b) Performans 2. Günümüz Yükselti Antrenman Yaklaşımları 3. Dayanıklılık sporlarında 4. Takım sporlarında dr. rıdvan çolak NEDEN YÜKSELTIDE ANTRENMAN? Yıllık periyotta yüksek şiddetli antrenmanlardan önce aerobik kapasitenin artırılması için Dayanıklılık özelliği baskın olan spor dallarında deniz seviyesindeki performans gelişimi için Sakatlık sırası ve sonrasında aerobik uygunluk için Neden Yükselti Antrenmanı? Hedef müsabakadan önce neden pek çok dayanıklılık sporcusu yükselti antrenmanına başvurur? Yükseltide Yaşamak ve Antrenman Müsabakalar arası daha hızlı toparlanabilmek için Yükseltide performans için Hız/Güç/Koordinasyon gelişimi için + = O 2 Kas = Performans Kırmızı kan hücresi (eritrosit) 4

5 O2 nin % Doygunluğu Yükseltinin Performansa Etkisi 2000 Sydney Olimpiyatları m Finali Altın : 27:18.20 %0,005 Gümüş : 27:18.29 % 0.04 %0,03 %0.08 Bronz: 27:19.75 Dördüncü: 27:20.44 Kısa süreli anaerobik performans Yükseltideki düşük parsiyel oksijen basıncı (PO 2 ) performans üzerinde olumsuz etkiye sahip değil. Düşük hava direnci perfromansı geliştirebilir Uzun süreli aerobik performans Düşük PO 2 aerobik performans bozar Yükseltiye Bağlı Atmosferik Basınç Değişimleri PO2 (mmhg ) %O2 3000m ,93 Yükseltiye Bağlı Atmosferik Basınç Değişimleri Erzurum ,93 Ankara ,93 İstanbul ,93 Yükselti/Hipoksi Dokuya Giden O 2 nin Azalmasına Yol Açar Yükseltide Bulunmak ve Egzesiz; Arteriyel Kanın O 2 Doygunluğunu (SATURASYON) Düşürür Deniz Seviyesi Kasa Yeterli Kan Ulaşır Yükselti (4300m) Kasa Daha Az Kan Ulaşır = Dayanıklılık Performansı Yükselti O2 nin hemoglobinle bağlanabilme oranını azaltır. Deniz seviyesinde arterial O2 saturasyonu dinlenik ve egzersiz sırasında %98-97 civarındadır (West 1983). 2500m civarındaki sporcularda dinlenik arterial O2 saturasyonu % 94, submaksimal bir egzersizde %80-90 civarındadır (Rusko 1996). Sonuç: Yükseltide Dayanıklılık Bozulur 5

6 5 km Perfrormans (dk) 1 mil Perfrormans (dk) YÜKSELTININ VO 2MAX ÜZERINE ETKISI Yükseltide VO 2max azalır 1600m den sonra her 100m için yaklaşık %1,1 düşüş. 2400m de % m % m %27 düşüş YÜKSELTİDE PERFROMANS VE MAKSVO 2 DEĞİŞİMİ Deniz seviyesi Yük 1 Yük 3-4 Yük m Yükseltide Yük 1= 2. gün sonra Yük 2= 3-4. hft sonra Yük 3=5. hft sonra Sedanter bireylerde m arasındaki yükseltide VO2maks değeri anlamlı derecede düşmektedir (Terrados 1992) Elit atletlerde 600m civarında V02maks değerlerinde azalma görülebilmektedir (Gore 1996) Deniz seviyesi Yük 1 Yük 3-4 Yük 5 Deniz seviyesi Yük 1 Yük 3-4 Yük 5 Yükselti de yapılacak antrenmanın kalitesi, deniz seviyesindekinden düşük olmalıdır. BİREYSEL FARKLILIKLAR YÜKSELTİDE ERİTROSİT YAPIMI Deniz Seviyesi Yükselti Yükselti Sonrası Deniz Seviyesi ERITROSIT YAPIMI SENTETİK HORMONU Ne Kadar Yükselti? Antrenör ve spor bilimcileri tarafından genellikle m yükseltiler önerilmektedir. Yükseltide ne kadar kalınmalı? Optimal süre 3-4 hafta (6 Hafta ) 6

7 Yükseltide Arter kanın oksijen içeriği azalır (arterial oksihemoglobin saturasyonu) Maksimal oksijen tüketimi azalır. Ayrıca, Kalp atım hızı, Hidrasyon, Asit-baz dengesi, karbonhidrat kullanımı, ve bağışıklık sisteminde değişimler meydana gelir SONUÇ: Yükseltide, Ant Hacmi Ant Şiddeti.DÜŞER ARTERİAL OKSİHEMOGLOBİN SATURASYONU DAYANIKLILIK SPORCULARI DAHA ÇOK ETKİLENİR: Deniz seviyesi; ANTegz (+): %90,1 ANTegz (-): %95,5 3000m yükseltide; ANTegz (+): % 77,3 ANTegz(-): % 86,3 (Lawler, 1988) Arterial Oksihemoglobin Saturasyonu Yazar Yükselti (m) Denek Egzersiz Deniz seviyesi Hb-O 2 (%) Gore ve ark,1996 Squires ve Busrik, 1982 Robert ve ark Erkek bisikletci Erkek koşucular 1800 Erkek kayakcılar Bisiklet Koşu bandı Kayak koşu bandı Yükselti Hb-O 2 (%) % fark 90,4 86,5 4* 90,7 87,2 4* 90,6 77,8 17* YÜKSELTININ VO 2MAX ÜZERINE ETKISI Yükseltide VO 2max azalır 1600m den sonra her 100m için yaklaşık %1,1 düşüş. 2400m de % m % m % 27 düşüş Brosnan ve ark, 2000 Squires ve Busrik, 1982 Lawler ve ark, Bayan elit bisikletçiler 2286 Erkek koşucu 3000m Dayanıklılık sporcuları 3*10dk (%85 Maks VO2) Koşu bandı Bisiklet 95,4 92,9 3* 90,7 79,1 13* 90,1 77,3 14* Sedanter bireylerde m arasındaki yükseltide VO2maks değeri anlamdı derecede düşmektedir (Terrados 1992) Elit atletlerde 600m civarında VO2maks değerlerinde azalma görülebilmektedir (Gore 1996) SONUÇ: YÜKSELTİDE KASIN ALIP KULLANABİLDİĞİ O2 Yİ AZALTIR 7