TÜRK İSTATİSTİK SİSTEMİ. Kanunun Getirdiği Yenilikler

Transkript

1 TÜRK İSTATİSTİK SİSTEMİ 18 Kasım 2005 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu ile Türk İstatistik Sistemi Avrupa İstatistik Sistemi ile uyumlu hale getirilmiştir. Kanunun amacı; resmi istatistiklerin üretimine ve organizasyonuna ilişkin; temel ilkeleri ve standartları belirlemek, ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda, veri ve bilgilerin, derlenmesini, değerlendirilmesini, gerekli istatistiklerin üretilmesini, yayımlanmasını, dağıtımını, Resmi İstatistik Programında istatistik sürecine dâhil kurum ve kuruluşlar arasında, koordinasyonu sağlamak üzere, Türkiye İstatistik Kurumunun kuruluş, görev ve yetkilerine ilişkin esasları düzenlemektir. Kanunun Getirdiği Yenilikler Türkiye İstatistik Kanunu bir çerçeve kanunu olup, fonksiyonel ve yapısal yenilikler getirmiştir. Kanun ile getirilen yenilikler şunlardır: Programlı istatistik dönemine geçildi Resmi istatistiğe tanım ve ilkeler geldi Kurumun yetkileri güçlendirildi Bilgilerin toplanması, kontrolü, saklanması ve dağıtımı Cevap verme yükümlülüğü İdari kayıtlara erişim hakkı Ulusal kayıt sistemlerinin oluşturulması Sınıflamaların belirlenmesi Bilimsel ve teknik özerklik kanunla teminat altına alındı Gizli verilere ilişkin hususlar belirlendi Veri kalitesine ilişkin hususlara yer verildi İstatistiki birimlerin hakkları teminat altına alındı Kamuoyuna açıklama yapma zorunluluğu İstatistiki sonuçlarına eşit erişimin sağlanması Uluslararası düzeyde istatistik İstatistik Konseyi oluşturuldu Başkanlığa atanma şartları ve süresi belirlendi TÜİK organizasyon yapısı değiştirildi Kanun ile tasarlanan Türk İstatistik Sistemi aşağıda verilen yapıda ifade edilebilir: 1

2 Türkiye İstatistik Kurumunun Görevleri 5429 Sayılı Kanunun 18. maddesine göre Kurumun görev ve yetkileri şunlardır: a) İstatistik alanındaki ulusal ve uluslararası öncelikleri dikkate alarak istatistiki veri ihtiyacı duyulan alanları ve veri derleme yöntemlerini ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde belirlemek, b) Resmi İstatistik Programını hazırlamak, Program ile belirlenen istatistiki faaliyetlerin yürütülmesini organize etmek ve uygulanmasını sağlamak, c) Resmi istatistiklerin üretimi sırasında kullanılacak istatistiki yöntemleri, tanımları, sınıflamaları ve standartları, ulusal ve uluslararası normlara uygun olarak belirlemek, d) Programın kurum ve kuruluşlara verdiği resmi istatistik görevlerinin yerine getirilmesini izlemek, bu kurumlarca üretilen istatistiklerin uluslararası standartlara uygunluğunu incelemek, kalite kontrolünü yapmak ve bu konularda teknik destek ve koordinasyonu sağlamak, e) Resmi istatistik sonuçlarının bilimsel ve teknik açıklamalarını yapmak, f) Programın uygulanmasına ilişkin Yıllık İzleme Raporlarını hazırlamak, g) Ülkenin ekonomi, sosyal, demografi, kültür, çevre, bilim ve teknoloji alanları ile gerekli görülen diğer alanlardaki istatistiklerini derlemek, değerlendirmek, analiz etmek ve yayımlamak, h) İstatistik alanındaki bilimsel araştırma teknikleri ile istatistiki yöntem ve bilgi teknolojilerine ilişkin gelişmeleri takip etmek ve bunların uygulanması için gerekli önlemleri almak, i) Kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsediği temel ilkeler çerçevesinde, Kurumun orta ve uzun vadeli strateji ve politikalarını belirlemek; Kurumun stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedeflerine bağlı olarak teşkilat yapısını, hizmet kalite standartlarını, yönetim hizmet ve süreçlerini sürekli geliştirici tedbirler almak, j) İstatistiki bilgilerin saklanmasını, kullanıcıya sunulmasını, bu alanlara ilişkin sistemlerin geliştirilmesini ve bu amaçla ulusal ve uluslararası bir bilgi ağı ve bilgi akış sisteminin oluşturulmasını koordine etmek, k) Ulusal kayıt sistemlerinin oluşturulmasında standartları tanımlamak, uygulamak ve kurumlar arası koordinasyon ile uygulanmasını sağlamak, l) Uluslararası düzeyde karşılaştırmalar yapmak amacıyla diğer ülkelere veya ülke gruplarına ait göstergeleri takip etmek, değerlendirmek ve gerekli durumlarda yayımlamak, m) İhtiyaç duyulan alanlarda veri üretilmesi, teknik kapasitenin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde araştırma ve teknik yardım projeleri hazırlamak, geliştirmek ve yürütmek, n) İstatistikle ilgili konularda diğer ülkelerle ve uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlamak ve uluslararası toplantılar düzenlemek, o) Kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmektir. Başkanlık, yüksek öğretim kurumlarının görevleri saklı kalmak şartıyla, Kurumun görev alanına giren konularda üniversiteler ve diğer eğitim kurumları ile işbirliği yaparak ulusal ve uluslararası eğitim ve araştırma merkezleri kurabilir. Türkiye İstatistik Kurumunun Organizasyon Yapısı 5429 sayılı Kanunu 19. ve 21. maddelerine göre Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Konseyi ve Türkiye İstatistik Kurumu ndan oluşur. Başkanlık teşkilatı ise merkez ve taşra teşkilatından meydana gelir. TÜİK Organizasyon Yapısı 2

3 TÜİK Başkanlık Teşkilatı Merkez Teşkilatı Merkez teşkilatı, Ana Hizmet Birimleri, Danışma Birimleri ve Yardımcı Hizmet Birimlerinden oluşur. Başkanlıkta, daire başkanlıkları ve bölge müdürlükleri bünyesinde işlerin niteliğine göre, devamlı veya geçici gruplar ve takımlar oluşturulmuştur. TÜİK Merkez Teşkilatı Şeması Başkan Başkan Ana Hizmet Birimleri Danışma Birimleri Yardımcı Hizmet Birimleri Başkan 1. Başkan 2. Başkan 3. Başkan 4. Başkan 1. Tarım İstatistikleri Daire 2. Örnekleme Ve Analiz Teknikleri 3. Ulusal Hesaplar Daire 4. Ekonomik Ve Sosyal Göstergeler 5. Yıllık İş İstatistikleri Daire 6. Çevre, Enerji Ve Ulaştırma İstatistikleri 7. Demografi İstatistikleri 8. İşgücü Ve Yaşam Koşulları 9. Kısa Dönemli İş İstatistikleri 10. Sosyal Sektör İstatistikleri 11. Metaveri Ve Standartlar 12. Kayıt Sistemleri Daire 13. Veri Toplama Koordinasyonu Daire 14. Uluslararası İlişkiler Daire 15. Bilişim Teknolojileri Daire 16. Bilgi Dağıtım Ve İletişim 1. Strateji Geliştirme 1. İnsan Kaynakları 2. Hukuk Müşavirliği 2. Destek Hizmetleri 3. Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği Taşra Teşkilatı Ülke genelinde yapılan araştırmaları optimal bir şekilde gerçekleştirmek amacına hizmet etmek üzere 1984 yılından itibaren Kurum merkez dışında 22 bölge müdürlüğü ve 1 şube müdürlüğünden oluşan bir taşra teşkilatı ile görevlerini yürütmüştür. Ancak Türkiye nin Avrupa Birliği ne (AB) adaylık sürecinde kaydettiği ilerlemeler, yeni İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına göre üretilecek istatistik göstergelerle izlenecek olması Kurumun tüm istatistikleri Düzey 2 de üretmesini gerekli kılmaktadır. Yapısal değişiklikler kapsamında bölge müdürlüklerine, bir yandan bölgesel istatistikleri derlemek ve yayımlamak, diğer yandan Düzey 2 ye göre yapılanan yeni araştırmaların alan uygulamalarını gerçekleştirmek misyonu yüklenmektedir. Mevcut bölge teşkilatı yapısı buna uygun olmadığından yeni bir yapılanma süreci zorunlu 3

4 hale gelmiştir. Bu doğrultuda AB adaylık sürecinde istenen şartları yerine getirebilmek amacıyla Kurum tarafından, Düzey 2 içindeki iller bazında karşılaştırmalı temel istatistik göstergeler üzerinde çalışma yapılmış ve yeni bölge teşkilatı yapısı, 26/09/2003 tarih ve 2003/6198 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla değiştirilmiştir. Bu karar ile 26 bölge müdürlüğü oluşturulmuştur. 02/11/2011 tarihinde yayımlanan 662 sayılı KHK ile de Başkanlıkça gerek duyulan illerde bölge müdürlüklerine bağlı olarak irtibat büroları kurma yetkisi getirilmiştir. Bölge Müdürlükleri ve sorumluluk alanında bulunan illere ait tablo aşağıda gösterilmiştir. TÜİK-Bölge Müdürlükleri ve Sorumluluk Alanında Bulunan İller Sıra No: Bölge Müdürlüğü Bölge Sorumluluk Alanına Giren İller 1 Ankara Ankara 2 Adana Adana, Mersin 3 Antalya Antalya, Burdur, Isparta 4 Balıkesir Balıkesir, Çanakkale 5 Bursa Bursa, Eskişehir, Bilecik 6 Denizli Denizli, Aydın, Muğla 7 Diyarbakır Diyarbakır, Şanlıurfa 8 Edirne Edirne, Kırklareli, Tekirdağ 9 Erzurum Erzurum, Erzincan, Bayburt 10 Gaziantep Gaziantep, Adıyaman, Kilis 11 Hatay Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 12 İstanbul İstanbul 13 İzmir İzmir 14 Kars Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı 15 Kastamonu Kastamonu, Çankırı, Sinop 16 Kayseri Kayseri, Sivas, Yozgat 17 Kocaeli Kocaeli, Bolu, Sakarya, Düzce, Yalova 18 Konya Konya, Karaman 19 Malatya Malatya, Bingöl, Elazığ, Tunceli 20 Manisa Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 21 Nevşehir Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kırıkkale, Kırşehir 22 Samsun Samsun, Amasya, Çorum, Tokat 23 Siirt Siirt, Mardin, Batman, Şırnak 24 Trabzon Trabzon, Artvin, Gümüşhane, Rize, Giresun, Ordu 25 Van Van, Bitlis, Hakkari, Muş 26 Zonguldak Zonguldak, Bartın, Karabük 4

5 İstatistik Konseyi Konsey, ülkemizin resmi istatistik ihtiyaçlarını tespit ederek, Resmi İstatistik Programı nın oluşturulma sürecinde ilgili kurum ve kuruluşların katılımının sağlandığı temel platform görevini üstlenmiştir. Konsey in çalışma usul ve esasları ile ilgili yönetmelik 5 Mayıs 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İstatistik Konsey Üyeleri; TÜİK Başkanı, TÜİK Başkan Yardımcıları, Bakanlık Müsteşarları, Hazine Müsteşarı, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı, Gelir İdaresi Başkanı, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanı, Devlet Personel Başkanı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı, Yükseköğretim Kurulunca farklı ana bilim dallarında görev yapanlar arasından seçilecek üç öğretim üyesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı, Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği Başkanı, Vergi Konseyi Başkanı, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Başkanı, İstatistik alanında faaliyet gösteren ve en fazla öğretim elemanı üyeye sahip sivil toplum kuruluşunun başkanı, İstatistiki sonuçlar içeren araştırma faaliyetleri yürüten gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişilerinin üye olduğu en fazla üyeye sahip sivil toplum kuruluşunun başkanından oluşup, Konseyin Başkanı TÜİK Başkanıdır. Resmi İstatistik Programı Kanun ile bundan sonra beşer yıllık Resmi İstatistik Programları nın hazırlanması ve çalışmaların bu program çerçevesinde yürütülmesi esası getirilmiştir. Program, ulusal ve uluslararası düzeyde ihtiyaç duyulan konularda üretilecek resmi istatistiklere ilişkin çerçeveyi oluşturmakta olup, ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlardaki durumunun tespit edilmesi ve izlenmesi için gereken istatistikleri kapsamaktadır. Program, İstatistik Konseyi nin görüşü doğrultusunda TÜİK tarafından hazırlanmakta ve Bakanlar Kurulu Kararının Resmi Gazetede yayımlanması ile yürürlüğe girmektedir. TÜİK nca, Programın uygulanması konusunda İstatistik Konseyine sunmak üzere Yıllık İzleme Raporları hazırlanmakta ve bu raporlar uygun araçlarla kamuoyuna da duyurulmaktadır. İlk Program uygulaması dönemi için tamamlanmış olup dönemini kapsayan ikinci program dönemine geçilmiştir. 5

6 Resmi İstatistik İlkeleri Avrupa Komisyonu İstatistiki Program Komitesi (Statistical Programme Committee) Şubat 2005 te Avrupa İstatistikleri Uygulama İlkeleri ni (Code of Practice) kabul ederek, bu ilkelere bağlı kalacağını beyan etmiştir. Uygulama ilkeleri mevcut uluslararası standartlar temel alınarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede 15 ilke ve bunlara ait 82 gösterge oluşturulmuştur sayılı Kanun ile bu ilkelere uygun gerekli yasal düzenlemeler yapılmıştır. 5 yıllık dönemler için uygulanan Program da bu ilkeler gözetilerek resmi istatistik üretim ve dağıtımını esas almaktadır. Resmi istatistiklerin üretiminde amaçlanan hususlar üretim sürecinin temel taşlarını oluşturan üreticiler, sağlayıcılar ve kullanıcılar için benzerlik taşır. Bu nedenle istatistik derleme, doğrulama, analiz ve dağıtımında dikkate alınacak ilkeler mevcut olmak zorundadır. Bu ilkelerin temel amacı politika oluşumuna hizmet etmek ve uygulanan politikaları izlemek maksadıyla üretilen istatistikler için kamuoyunda güveni sağlamak ve artırmaktır. Bu güven veri ve istatistiksel yöntemlerin şeffaflığı ve kalitesi üzerine kurulur. Ancak uygulamalardaki kalite için verilen taahhütler de kamuoyunun gözlemine açık olmalıdır. Resmi istatistiklerin üretimine ve organizasyonuna ilişkin kullanıcıdaki güveni ve resmi istatistik araştırmalarındaki kabul edilebilir standartları artırabilmek amacıyla, resmi istatistik üretimi ve dağıtımında dikkate alınacak temel ilkeler: 1. Mesleki Bağımsızlık: Resmi istatistiklerin güvenilirliği, Programda yer alan kurum/kuruluşların diğer siyasi, düzenleyici ya da idari kurum ve kuruluşların yanı sıra özel sektör işletmelerinden bağımsızlığı ile sağlanır. 2. Veri Derleme Yetkisi: Resmi istatistik üretiminden sorumlu kurum/kuruluşlar, Türkiye İstatistik Sistemi amaçları bağlamında, bilgi toplamak için açık yasal bir yetkiye sahip olmalıdır. 3. Kaynakların Yeterliliği: Resmi istatistik üretimi ve dağıtımı için ayrılan kaynaklar, Türkiye İstatistik Sistemi gereksinimlerini karşılamak için yeterli olmalıdır. 6

7 4. Kalite Taahhüdü: İstatistiki verinin kalitesi, istatistik teknikler kullanılarak düzenli olarak kontrol edilmeli ve raporlanmalıdır. 5. İstatistiki Gizlilik: Resmi istatistik üreten kurum ve kuruluşlar, gizli verilerin hukuka aykırı erişimine, açıklanmasına veya kullanımına karşı her türlü önlemi almak zorundadır. Resmi istatistiklerin üretilmesi için toplanan, işlenen ve saklanan verilerden gizli olanlar, idari, adli ve askeri hiçbir organ, makam, merci veya kişiye verilemez, istatistik amacı dışında kullanılamaz ve ispat aracı olamaz. Veri gizliliği ve güvenliğine ilişkin usûl ve esaslar, 20/06/2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de Yayınlanan Resmi İstatistiklerde Veri Gizliliği ve Gizli Veri Güvenliğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir. 6. Tarafsızlık ve Şeffaflık: Resmi istatistik üreten kurum/kuruluşlar, verilerini, bilimsel bağımsızlık ilkesi çerçevesinde ve tüm kullanıcılara eşit mesafede, tarafsız, profesyonel ve şeffaf bir biçimde üretmeli ve dağıtmalıdır. Veri sağlayıcılar, hangi verinin toplanacağını, gerekçelerini, kullanılacak verinin amacını, istatistik üretiminde kullanılacak olan metotları ve yayınlanacak olan verinin esasını bildirmelidir. 7. Güvenilir Metodoloji: Resmi istatistiklerin toplanması, işlenmesi ve dağıtılması süreçlerinde, Avrupa standartları ve diğer uluslararası standartlar tam olarak gözetilmelidir. 8. Uygun İstatistiksel Süreçler: Verilerin derlenmesinden doğrulanmasına kadar uygulanan tüm istatistiksel süreçler, kaliteli istatistik üretiminin temelini oluşturmalıdır. 9. Cevaplayıcı Yükünün Azaltılması: İstatistik üretiminde ve dağıtımında kaynaklar etkin kullanılmalıdır. Hanehalkları, işyerleri veya kişilerden derlenen veriler kapsamında cevaplayıcının yükü de gözlemlenmeli ve buna göre hedefler belirlenmelidir. Basım ve yayımda kullanıcının ihtiyaçları ve beklentileri izlenerek, farklı kullanıcı grupları için uygun sunum biçimleri geliştirilmelidir. 10. Maliyet Etkinliği: Kaynaklar etkin bir şekilde kullanılmalıdır. 11. Uygunluk: Resmi istatistikler ait oldukları konuyu ulusal düzeyde açıklayacak şekilde ve kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verecek kapsamda olmalı, tanım ve sınıflamaları ile birlikte yayımlanmalıdır. 12. Doğruluk ve Güvenilirlik: Resmi istatistikler konularına ve araştırma kapsamına göre, mevcut durumu ve değişimleri doğru ve güvenilir biçimde yansıtmalıdır. 13. Zamanlılık: Resmi istatistikler mevcut veri altyapısı kapsamında güncel olarak üretilmelidir. Üretilen istatistiklerin yayımlama zamanı önceden belirlenmeli ve Ulusal Veri Yayımlama Takvimi ne uygun olarak dağıtılmalıdır. 14. Tutarlılık ve Karşılaştırılabilirlik: Resmi istatistikler kendi içinde ve zaman içinde tutarlı, bölgeler ve ülkeler arasında karşılaştırılabilir ve farklı kaynaklardan birbiri ile ilgili veriler birleştirilebilir ve ortak kullanılabilir olmalıdır. 15. Açıklık ve Erişilebilirlik: Resmi istatistikler açık ve anlaşılabilir bir şekilde sunulmalı, uygun ve elverişli bir biçimde yayımlanmalı, destekleyici metaveri ve kılavuzla birlikte mevcut ve erişilebilir olmalıdır. Dağıtımda, her kullanıcının kolayca erişebileceği araçlar (basılı ortam, medya araçları, internet vb.) kullanılmalıdır. Verilerin, ilgili metaveri bilgileri ile birlikte web üzerinden ücretsiz olarak dağıtılması temel hedef olmalıdır. Resmi istatistiklerin gerçekleri yansıtmasının sağlanması, istatistiklerin kullanıcı ihtiyaçlarına cevap vermesi, kullanıcılara tarafsız ve eş zamanlı olarak sunulması, gizlilik ilkesine riayet edilmesi, kamuoyunun bilgi edinme hakkının gözetilmesi temel esaslardır. Resmi istatistiklerin kalitesinin ve ilkelere uygunluğunun değerlendirilebilmesi için gerekli tüm bilgiler ve resmi istatistik üretiminde kullanılan yöntemler Türkiye İstatistik Kurumu tarafından belirlenen standartlar doğrultusunda, uygun araçlarla kamuoyuna duyurulur. Program kapsamında resmi istatistik üreten tüm kurum ve kuruluşlar görevlerini bu ilkeler çerçevesinde yürütmekle yükümlüdürler. Program, bu ilkelerin hayata geçirilmesini sağlamayı amaçlar ve bu doğrultuda hazırlanarak uygulamaya konulur. 7