Kamu Gelirleri KAMU GELİRLERİ. Kamu Gelirleri. Kamu Gelirleri Kamu Gelirlerinin Tanımı ve Amaçları Kamu Gelirlerinin Çeşitleri ve Ayırımı

Transkript

1 Kamu Gelirleri KAMU GELİRLERİ Kamu Gelirlerinin Tanımı ve Amaçları Kamu Gelirlerinin Çeşitleri ve Ayırımı Kamu Gelirleri Devletin yüklendiği fonksiyonları gerçekleştirmek amacıyla, anayasal sınırlar içerisinde başvurduğu ve değerlendirdiği çeşitli kaynaklardan elde ettiği gelirlerin tümü. Dar Anlamda Kamu Gelirleri Kapsam: Merkezi yönetim Nitelik : Cebir unsuru altında elde edilen olağan gelirler Geniş Anlamda Kamu Geliri Kapsam : Yerel yönetimler, parafiskal kurumlar, KİT Nitelik: Cebri nitelikte olsun veya olmasın tüm kaynakları (borçlanma, mülk teşebbüs gelirleri, yardımlar) 1

2 Kamu Gelirlerinin Çeşitleri Vergiler Harçlar Resimler Şerefiyeler Parafiskal Gelirler (Vergi Benzeri Gelirler) Mülk ve Teşebbüs Gelirleri Borçlanma Gelirleri Fonlar Para Basmaktan Doğan Gelirler Diğer Kamu Gelirleri Vergiler Devletin kamu hizmetlerini karşılamak için, karşılıksız ve zorunlu olarak, gerçek ve tüzel kişilerden para karşılığı aldığı değerdir. Harçlar Devletin bazı hizmetleri nedeniyle alınan ekonomik değerler. Eğitim harçları, noter harçları. Devletin yaptığı bir hizmet, kişiye sağladığı özel bir fayda nedeniyle alınır. Vergi gibi cebridir Yapılan hizmet ticari ve sınai nitelikte değildir. Vergi - Harçlar Vergiyi harçtan ayıran temel özellik aşağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2002) A. Zora dayalı olması B. Karşılıksız olması C. Kesin olması D. Parasal bir transfer olması E. Kamusal finansman aracı olması 2

3 Harçlar Harçlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (2006 KPSS) A. Harçlar bazen yararlanılan hizmetin parasal değerinin üzerinde veya altında olabilir B. Ödenen harç yararlanılan hizmetin değerinin üzerinde ise aradaki fark vergi sayılabilir C. Yapılan ödemelerin gerçek anlamda harç sayılabilmesi için yararlanılan hizmetle ödenen bedel arasında bir orantı olması gerekir. D. Harçlarla vergiler arasında bir fark olmadığı halde sadece farklı yasalarla belirlendiklerinden farklı sayılmaktadır. E. Harca tabi kamu hizmetleri genellikle devlet tekelinde olduğundan harç ödemekten kaçınmak her zaman mümkün olamamaktadır. Harçlar Harçlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (2009 KPSS) A. Harçlar bazen yararlanılan hizmetin parasal değerinin üzerinde veya altında olabilir B. Harçlarla vergiler arasında bir fark olmadığı halde yalnız farklı yasalarla belirlendiklerinden farklı sayılmaktadır. C. Ödenen harç yararlanılan hizmetin değerinin üzerinde ise aradaki fark vergi sayılabilir D. Yapılan ödemelerin gerçek anlamda harç sayılabilmesi için yararlanılan hizmetlere ödenen bedel arasında bir orantılılık olması gerekir E. Harca tabi kamu hizmetleri genellikle devlet tekellerinde olduğundan harç ödemekten kaçınmak her zaman mümkün olmamaktadır. Harçlar Harç adı altında ödenen bedel ile hizmetin maliyeti arasında ilişki olmamasının asıl nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (2007 KPSS) A. Harç tutarını saptayan kamu otoritelerinin karar verirken siyasal, sosyal ve mali faktörleri göz önünde tutması B. Verilen hizmetin maliyetinin saptanamaması C. Verilen hizmetten yararlananların gelir düzeyinin bilinememesi D. Harç ödeyenlerin daha sonra bu bedeli devletten alması E. Gönüllü bir ödeme olması Resimler Bir iş ya da faaliyetin yapılmasına yetkili kuruluşlar tarafından izin verilmesi dolayısıyla yapılan ödemedir.ithalde alınacak damga resmi Daha çok yerel yönetim kuruluşları tarafından tahsil olunan resimlere, merkezi yönetim gelirleri arasında da rastlanmaktadır. 3

4 Şerefiyeler Kamu kuruluşları tarafından yapılan bayındırlık işleri bölgede yaşamını sürdüren bireylere iki tür fayda sağlar; 1. Toplumsal yarar 2. O bölgedeki gayrimenkul sahiplerinin elde ettiği yarar Sözü edilen hizmetlerin gerçekleşmesi için yapılan giderler için, o bölgedeki gayrimenkul sahiplerinden belirli bir tutarda tahsilat yapılması yoluna gidilmesine şerefiye denir. Şerefiye alınması için ilgili karar organının uygun ve gerekli görmesi gerekir. Şerefiye Şerefiye ile katılma payı arasındaki temel fark nedir? A. Şerefiye belediyeler, katılma payı merkezi hükümet tarafından alınır B. Her ikisi de belediyeler tarafından alındığı halde, katılma payı gönüllü, şerefiyeler ise zorunludur C. Şerefiyeler meydana gelen değer artışına göre, katılma payı ise öngörülen harcamayı finanse etmek üzere alınır D. Şerefiye önceden belirlenmiş harcamaların finansmanı için, katılama payı ise değer artış ParafiskalGelirler (Vergi Benzeri Gelirler) Devletin belirli amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan, kamu veya yarı-kamu niteliğinde olan ekonomik, sosyal veya mesleki kuruluşlara; bu amaçların finansmanına tahsis edilmek üzere, kamu otoritelerince gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya çıkan ve bütçe dışı bir kamu geliridir. Hizmetlerden tüm toplum bireyleri değil ilgili kuruluş üyelerinin yarar elde etmeleri Hizmetlerin maliyetlerinin çok yük olması nedeniyle bütçe içerisinde karşılanmasının yük yaratması, Vergilerle finansman yerine hizmetlerden yararlananların katkılarını sağlanmaktadır. Parafiskal Gelirler Tahsil edildiği kamu kuruluşunun bütçesinde muhasebeleştirilen ve devlet bütçesi içinde yer almayan kamu geliri aşağıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS) A. Şerefiye B. Harç C. Resim D. Para ve vergi cezaları E. Parafiskalgelir 4

5 Parafiskal Gelirler Aşağıdakilerden hangisi parafiskalgelirlerin özelliklerinden biri değildir? (2003 KPSS) A. İlgili kurumların bütçelerinde muhasebeleştirilebilmesi B. Kamu hizmet gören kurumların finansmanı için alınması C. Devletin egemenlik gücüne dayanılarak alınması D. Vergi benzeri gelir olması E. Devlet bütçesinde yer alması Parafiskal Gelirler İşveren çalıştırdıkları kişiler için ödedikleri sigorta primleri aşağıdaki kamu gelirlerinden hangisinin kapsamında yer alır? A. Transfer ödemeleri B. Vergi benzeri gelirler C. Memelek geliri D. Gönüllü ödemeler E. Zorunlu fon kesintileri Parafiskal Gelirler Aşağıdakilerden hangisi vergi benzeri gelirlere bir örnek değildir? A. Avukatların barolara ödedikleri aidatlar B. Tüccar ve sanayicilerin mesleki kuruluşlara ödedikleri aidatlar C. Çalışanlardan yapılan sigorta prim kesintileri D. Bir gayrimenkul tapuda tescil edilirken yapılan ödeme E. İşverenlerin çalıştırdıkları kişiler için ödedikleri sigorta primi Parafiskal Gelirler Kamu kuruluşu niteliğindeki ekonomik, sosyal ve mesleki kuruluşların, üyelerine götürdükleri hizmetler karşılı topladıkları kamu gelirine ne ad verilir? (2001 KMS) A. Vergi B. Harç C. Resim D. Parafiskalgelir E. Şerefiye 5

6 Para ve Vergi Cezaları Para cezaları: toplum bireylerinin, birbirleri ile olan ilişkileri ve kamu düzeni açısından konulmuş bulunan kural ve koşullara uymayı sağlar. Vergi cezaları: mükelleflerin vergi yükümlülüklerini gereğine uygun şekilde yerine getirmelerini sağlamaya çalışır. İlk amaç toplumun yasalara saygılı davranmasını sağlamak Mülk ve Teşebbüs Gelirleri Devletin, arazi, bina, orman, maden gibi gayrimenkul kıymetleri ile ticari, sınai ve mali girişimlerinden sağladığı gelirleri kapsamaktadır. Mülk geliri Teşebbüs geliri Özelleştirme geliri Borçlanma Geliri Bütçe gelirleri ile bütçe giderleri arasındaki açığı gidermek için borçlanmaya gidebilir. Büyük yatırım ve reformlara yeterli finansman sağlayabilmek amacıyla borçlanmaya gidebilir. Ekonomik dengenin sağlanması, korunması yönünde etki yaratmak, atıl fonları değerlendirmek içinde borçlanmaya gidebilir. Fonlar Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından bazı amaçları gerçekleştirebilmesi için kamu gelirlerinden bir kısmının, özel kanun ya da kararlarla ya bütçeden ya da bütçe dışından ayrılarak bir yıllık süre ile sınırlı olmaksızın gerektikçe harcanmak üzere bir hesapta tutulmasıyla meydana getirilen fonlar 6

7 Para Basmaktan Doğan Gelirler Senjoraj, devletin para basmak suretiyle elde ettiği reel gelir olup, sonuç olarak; ekonomide enflasyon yaratılacağından dolayı para arzındaki artışın reel değeri senyoraj gelirini verecektir. Monetarist Yaklaşım: Enflasyon vergisi, devletin para yaratma konusunda hükümranlık hakkını kullanması soncu baz parayı artırmak suretiyle elde ettiği reel getiridir. Kamu Maliyesi Yaklaşımı: MB hükümete sıfır nominal faizli borç vermesi olup, hükümetin bu krediyi borçlanma tasarrufundan kaynaklanan fırsat maliyetinin göz önünde tutulmasıdır. Diğer Kamu Gelirleri Bağış ve yardımlar Ganimetler Devlete intikal eden mallar Kamu Gelirlerinin Ayrımı Cebirlik Açısından : Vergi, harç, ceza, tazminatlar cebri, mülk ve teşebbüs ve zorunlu olmayan borçlar cebri değil Sağlandıkları Kaynağın Niteliği Açısından: Özel Ekonomi : mülk ve teşebbüs Kamu Ekonomisi Gelirleri: Vergi, resim, harç, ceza, Gelirin Sürekliliği Açısından Olağan: Vergi, resim, harç Olağanüstü: Yardım, ganimet, borç, emisyon Vergi Teorisi ve Uygulaması 7

8 Ana Hatlarıyla Verginin Tarihçesi Hediye > Vergi Mağlupların galiplere ödemesi gereken borç XVII. Yüzyıl da normal gelir niteliği kazanmıştır İlk kez İngiltere (1799), daha sonra ABD ve Batı Avrupa da uygulanmıştır İktisadi Düşünce Tarihi Açısından Vergi William Petty (1662), vergilerin savunma, adalet ve diğer kamu hizmetlerinin finansman kaynağı olduğunu kanıtlamaya çalışması John Locke ve Tomas Hobbes gibi Petty de devletin vatandaşların mülklerini korumak için var olduğu görüşünü kabul etmiş. İktisadi Düşünce Tarihi Açısından Vergi Fransız Fizyokratlar ( ) zenginliğin kaynağı toprak. Henry George arazi rantı veya değeri üzerinden alınacak tek vergiyi savunmuştur İktisadi Düşünce Tarihi Açısından Vergi Adam Smith devlet harcamalarını finanse edilmek için alınan vergiler, Rant Kar Ücret gibi Ekonomik değerler üzerinden eninde sonunda ödenecektir. Gelire göre vergilendirmenin güçlüklerinden bahsetmiş Dolaylı vergiler 8

9 İktisadi Düşünce Tarihi Açısından Vergi Ricardo (1817) sermayeyi olumsuz etkileyecek vergilerden kaçınılmasını savunmuş Gelir özellikle de verimsiz tüketim harcamaları üzerinden alınan vergileri desteklemiştir Verginin Teorik Açıdan Gelişimi Rasyonalist-Bireysel Devlet Görüşüne Dayanan Teoriler Vergi ödemeleriyle devletçe sunulan hizmetler arasında karşılıklı bir değişim ilişkisinin bulunması Verginin Değişim Görüşüne Göre Açıklanması Verginin Sigorta Primi Görüşü İle Açıklanması Verginin Sosyal Üretim Giderlerine Katılma Payı Olarak Açıklanması Rasyonalist-Bireysel Devlet Görüşüne Dayanan Teoriler Karşılıksız ve zora dayanma Devlet kişi arasındaki ilişki sözleşmeye dayanma görüşü Kamu hizmetlerinin bölünemez niteliği Organik Devlet Görüşüne Dayanan Teoriler Vergi almak devlet için bir hak, vergi ödemek ise vatandaş için bir görevdir Ödeme gücüne göre vergilendirmenin temelini oluşturur 9

10 Devletin Egemenliği Teorisi Vergi devletin egemenlik gücüne dayanan bir olgudur. Verginin Günümüzde Açıklanış Şekli Vergilendirme Yetkisine Sahip Kuruluşlarca Alınması Mali, Sosyal ve Ekonomik Amaçlarla Alınması Karşılıksız Olması Cebri Olması Gerçek ve Tüzel Kişilerden Alınması Nakdi Bir Ödeme Olması Verginin Tanımı Vergilemenin Mali Amaçları Devletin ve yetkili diğer kamu kuruluşlarının, yüklendikleri fiskal ve ekstra-fiskal görevleri gerçekleştirmek üzere, gerçek veya tüzel kişilerden; cebren, karşılıksız olarak ve egemenlik gücüne dayanarak aldığı para şeklindeki iktisadi değer. Mali :Kamu giderlerinin finansmanının gerektiği gibi gerçekleştirilmesi için gelir elde etmek. Tarafsız vergi 10

11 Vergilemenin Mali Olmayan Amaçları Devlet, ekonomik ve sosyal hedefleri gerçekleştirebilmek bakımından gerekli etkileri yaratabilmek için vergilerden yararlanmaktadır. Müdahaleci vergi 2007 KPSS Vergi tanımında, modern maliye yaklaşımını klasik yaklaşımdan ayıran temel özellik aşağıdakilerden hangisidir? A. Verginin ekonomik ve sosyal hayata müdahale etmek üzere de alınabilmesi B. Vergiyi bireylerin gönüllü olarak ödemesi C. Vergi ödemeyenlere cezai yaptırım öngörülmesi D. Devletin vergi karşılığında kamu hizmeti sunmak zorunda olmamaları E. Verginin yasaya dayanmaması Adam Smith in Vergi İlkeleri Adalet İlkesi: Bireyler ödeme güçlerine göre vergi ödemeli Kesinlik İlkesi: Bireyler ödeyecekleri verginin, zamanını, ödeme biçimi ve miktarını açık ve kesin olarak önceden bilmelidir Uygunluk İlkesi: Vergi, mükellefe en az rahatsızlık verecek şekilde olmalı, her vergi, mükellef için en uygun zamanda ve biçimde tahsil edilmelidir İktisadilik İlkesi: Mükellefin cebinden çıkan parayla hazineye giren para arasındaki fark minimum düzeyde kalmalıdır Vergide Genellik İlkesi Ülke sınırları içerisinde bulunan herkesin toplam vergi yüküne katılması Herkesin ödeme gücüne göre vergi ödemesi gerektiğini belirten genellik ilkesi, günümüzde; ödeme gücü zayıf olanların vergilendirilmemesi şeklinde ortaya konulmaktadır. 11

12 Vergide Adalet İlkesi Kişilerin vergi ödeme güçlerine göre vergilendirilmesi Sosyo-ekonomik düzenlemelere de olanak sağlayabilecek bir uygulamanın sağlanması Vergide Eşitlik İlkesi Mükelleflerin vergi ödeme güçleri dikkate alınarak vergilendirilmesini öngörür Yatay Eşitlik Dikey Eşitlik Vergide Eşitlik İlkesi Eşit Fedakarlık Görüşü: Ödenmesi söz konusu vergi dolayısıyla mükelleflerin sahip oldukları faydadaki azalışın aynı düzeyde olması, bu yolla katlanılan fedakarlığın eşit kılınması. Vergide Eşitlik İlkesi Eşit Oranlı Fedakarlık Görüşü: Mükelleflerden varlıkları veya gelirleri yüksek olanların, az olanlara kıyasla toplumdan daha fazla fayda sağladıkları varsayılarak, ilk gruba giren mükelleflerin diğerlerine göre daha fazla vergilendirilmesi düşüncesini öngörür. 12

13 Vergide Eşitlik İlkesi En Az Toplam Fedakarlık: Vergileme suretiyle sağlanan toplam hasılatın, toplumun tüm kesimleri üzerinde yarattığı toplam fedakarlığın en az düzeyde olmasını öngörmektedir Vergide Kanunilik İlkesi Vergi ilkelerinin bir kanuna dayandırılmasını öngörmektedir Belirlilik İlkesi Vergi uygulamasının başarısı bakımından, vergi ile ilgili kurum ve işlemlerin belli olması ve herkes tarafından anlaşılabilecek şekilde ortaya konulmuş bulunması gerekir. Açıklık İlkesi Vergi uygulamasının başarısı ve etkinliği açısından vergi yasalarının açık ve herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilir şekilde düzenlenmiş olması gerekir. 13

14 Verimlilik İlkesi Vergiden beklenilen hasılatın belirli bir dönem içinde elde edilmesi Vergi maliyetinin de dikkate alınması gerekir Uygunluk İlkesi Verginin mükelleflerden en uygun zaman ve biçimde alınması gerekmektedir Uygun vergi kaynakları ve vergi çeşitlerinin seçilmesi ile ilgili bulunmaktadır Vergilerin Uygulanması Bakımından Yararlanma ilkesi ve Vergi Ödeme Gücü İlkesi Yararlanma İlkesi Vergilerin; kamu faaliyet ve hizmetlerinden sağlanan yararın göz önünde bulundurulması suretiyle, bireyler arasında paylaştırılması ya da alınmasını öngörmektedir. Savunma hizmetleri gibi kamusal malların maliyeti siyasi mekanizmanın kararları çerçevesinde finans edilir. Bu yapıdaki hizmetlerin kullanımının fiyatlandırılması mümkün değildir. 14

15 Vergi Ödeme Gücü Kişinin, kendisinin ve ailesinin yaşamını sürdürmeye yetecek gelirin üzerindeki gelir kısmını ifade eder Mükelleflerin vergi karşısındaki durumlarının ayrı ayrı dikkate alınması, ödeme güçlerine göre vergilendirilme yapılması gereklidir. En Az Geçim İndirimi Kişinin kendisinin ve ailesinin yaşamını asgari düzeyde sürdürebilmesi için gerekli gelirin vergilendirilmemesi. Matrah İndirim Sistemi Vergiden (Dekont) İndirim Sistemi Bölme (katsayı) Sistemi Matrah İndirim Sistemi Mükellefin gelirinden, en az geçim indirimi tutarının düşülmesi ve kalan kısmın vergilendirilmesi. Vergiden (Dekont) İndirim Sistemi Önce mükellefin vergilendirilmesi söz konusu geliri, vergi tarifesine göre vergilendirilmekte, daha sonra; en az geçim indiriminin tarifeye göre bulunan vergisi, toplam vergiden düşülmektedir. 15

16 Bölme (katsayı) Sistemi Aile gelirinin aile bireyleri sayısına bölümlenmesinden sonra vergilendirilmesini öngören bir sistemdir. Tarifelerden Yararlanılması Vergi tarifesi, ödenecek vergi tutarının belirlenmesi için vergi matrahına uygulanan oran veya ölçüler olarak tanımlanabilir Eşit (Tek) Oranlı Vergi Tarifeleri Vergi matrahındaki değişmelere karşın, vergi oranının aynı kalmasına eşit oranlılık denilmektedir. Artan Oranlı Vergi Tarifeleri 16

17 Artan Oranlı Vergi Tarifeleri Sınıf Usulü Artan Oranlılık Vergi matrahındaki artma veya azalmaya bağlı olarak vergi oranının da aynı doğrultuda artması veya azalması öngörülmektedir. Matrah Oran (%) TL ye Kadar TL ye Kadar TL ye Kadar TL ye Kadar Vergi oranı, matrah diliminin değişmesine bağlı olarak azalmakta veya yükselmektedir. Dilim Usulü Artan Oranlılık Gizli Artan Oranlılık Matrah Oran (%) TL ye kadar TL nin TL si için TL TL nin TL si için TL TL den fazlasının TL si için TL, % 15 Fazlası %20 Fazlası %27 Fazlası %35 Vergi oranı, matrah diliminin değişmesine bağlı olarak azalmakta veya yükselmektedir. Vergi düz oranlıdır. Her mükellefin matrahına aynı oranda indirim uygulanması sonucunda; mükelleflerin vergi yükleri birbirinden farklı olmasına yol açar. 17

18 Toplam Gelir Gizli Artan Oranlılık Đndirim Matrah V.O. Vergi Vergi/To plam Gelir %10 40 %8 Tersine Artan Oranlılık Kullanılan nihai vergi yükü ile toplam gelir düzeyi arasında karşılaştırma yapılması sonucu kurulan ilişkiden kaynaklanmaktadır %10 90 % % %9.8 Matrah ve Vergi Oranının Aynı Doğrultuda Azalması Vergi oranının; en yüksekten başlamak suretiyle, vergi matrahındaki azalmaya uyumlu olarak düşmesidir. Azalan Oranlı Vergi Tarifeleri 18

19 Matrah Artması Vergi Oranının Azalması Matrah belirli bir rakamdan itibaren yükselme göstermektedir. Buna karşın ilk dilim verginin oranı yüksek olduğu halde, sonra gelen matrah dilimlerinin oranları gittikçe azalmaktadır. Ayırma İlkesinden Yararlanılması Emekten kaynaklanan gelirin, sermaye gelirlerine kıyasla korunmaya ihtiyaç duyduğu varsayımı altında, emek gelirinden, servet ve sermaye gelirine kıyasla daha düşük oranda vergi alınmasına ayırma ilkesi denilmektedir. Gelirin niteliksel özellikleri üzerinde durur Muafiyet ve İstisnaların Etkisi Vergi ödeme gücü bulunan bir kısım mükelleflerin az vergi ödemesine fırsat ve olanak sağlıyor ise olumsuz yönde etki yaratır. Verginin Konusu Verginin üzerine konulduğu, doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağını oluşturan iktisadi unsurdur. 19

20 2007 KPSS Verginin konusu nedir? A. Verginin üzerinden hesaplandığı değer veya miktar B. Verginin hangi kesimlerden ne kadar alınacağına ilişkin yetkiyi veren yasal çerçeve C. Bir ülkenin vergi sistemine ve değişik vergilere ilişkin yasaların bütünü D. Verginin üzerine konulduğu, doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağını oluşturduğu iktisadi unsur E. Vergi yasalarının adil olup olmadığı konusunda yapılan değerlendirmelerin tümü Verginin Matrahı Verginin üzerinden hesaplandığı değer veya miktar Her verginin bir matrahı vardır ve bu matrah üzerine bir vergi tarifesi uygulanır 2010 KPSS Verginin üzerinden hesaplandığı değer veya miktara ne ad verilir? A. Vergi matrahı B. Verginin konusu C. Vergi yükümlülüğü D. Verginin tahakkuku E. Vergiyi doğuran olay Verginin Matrahı Spesifik Vergiler: Miktarın esas alınması suretiyle vergi uygulanması Ad valorem: Değerin esas alınması suretiyle vergi uygunlaması 20

21 2009 KPSS Aşağıdakilerden hangisi spesifik vergilerin doğuracağı sakıncalardan biri değildir? A. Gelir gibi unsurlara dayanan vergilerde spesifik vergilerin uygulanamaması B. Spesifik tarifeli vergilerin uygulanmasının zor olması C. Fiyat hareketlerini izlemekte başarısız kalması D. Fiyat değişmelerinin, konulan verginin nispi ağırlığının değişmesine neden olması E. Mallar arasında kalite farkını gözetmemesi 2008 KPSS Aşağıdakilerden hangisi spesifik ve ad varolemvergiler arasındaki temel farktır? A. Spesifik vergi belirli mal ve hizmetler üzerinden alınırken, advalorem vergi tüm mal ve hizmetler üzerinden alınır B. Advaloremvergi belirli mal ve hizmetler üzerinden alınırken, spesifik vergi tüm mal ve hizmetler üzerinden alınır C. Spesifik vergi adalet, ağırlık, uzunluk vs. ölçüler üzerinden alınırken, advalorem vergi matrahın değer olduğu vergidir D. Advaloremvergi adet, ağırlık, uzunluk vs. gibi ölçütler üzerinden alınırken, spesifik vergi matrahın değer olduğu vergidir E. Spesifik vergi belirli mükelleflerden alınırken, advaloremvergi tüm mükelleflerden alınır 2003 KPSS Vergi matrahı aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilirse advalorem vergi söz konusu olur? A. Kilogram B. Azami kalkış ağırlığı C. Rayiç bedel D. Yolcu kapasitesi E. Yaş Vergi Matrahı Belirleme Usulleri Beyan Usulü: Vergiye tabi unsurların değer ya da miktarlarının mükelleflerce vergi dairelerine bildirilmesini öngörmektedir. Karine veya Dış Göstergeler Usulü: Mükellefin gelir veya servetinin ölçüsü olduğu kabul edilen çeşitli dış göstergelerden yararlanmak suretiyle vergi hesaplanmaktadır. 21

22 Vergi Matrahı Belirleme Usulleri Götürü Usul: Aynı durumdaki tüm konu ve vergi mükellefleri için, bütünlük içinde ve genel olarak belirlenmesidir. İdarece Takdir Usulü: Çeşitli dış göstergeler yerine, matrahın belirlenmesi konusunda idarenin takdir hakkını kullanmasıdır KPSS Aşağıdakilerden hangisi götürü usule dayalı vergilerin özelliklerinden değildir? A. Bireylerin vergi ödeme güçlerinin göz önünde tutulmaması B. Gerçek vergi matrahını dikkate almanın ilke olarak benimsenmemesi C. Vergi adaleti açısından olumsuz sonuçlar doğurabilmesi D. Vergiye esas olacak değer veya miktarın tek tek belirlenmesi esasına dayanması E. Uygulanması kolay bir yöntem olması Vergiyi Doğuran Olay Vergi İdaresi Vergi kanunlarının verginin doğumunu bağladıkları bir olayın gerçekleşmesi veya hukuki bir durumun oluşması olarak tanımlanabilir. Devlet mükellefler ile olan ilişkilerini yürütmek üzere, idari olarak bir yapılanmaya gitmektedir. Ülkemizde vergi yönetimi Maliye Bakanlığı na bağlıdır. 22

23 Vergi Mükellefi Vergi Sorumlusu Vergi kanunları gereğince üzerine vergi borcu düşen kişi Kanuni Mükellef: Vergi kanunlarında yasa koyucunun mükellef olarak tanımladığı, adına vergi borcu düşen kişi Aracı Mükellef: Kanuni mükellef durumunda olan bir kişinin ödemiş olduğu bir vergiyi başkasına aktarması sonucu karşılaştığı durum Başkasına ait vergi dolayısıyla, alacaklı vergi dairesine muhatap olan ve verginin ödenmesinden sorumlu olan kişi. Vergi Teşviki Vergi Muaflığı ve İstisnası Verginin mali, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarına bağlı olarak; gerçekleştirilmek istenen amaçlar doğrultusunda, mükellefleri belirli tutum ve davranışları göstermeleri için geliştirilmiş olan vergi kolaylıkları Vergiye tabi bazı kişi ve vergi konularının vergi dışında bırakılması 23

24 2009 KPSS Verginin Tarhı Vergi muafiyeti nedir? A. Vergilendirilmesi gereken vergi konularının vergi kanunlarıyla vergi dışı bırakılması B. Vergi yükümlüsünün vergi borcunun idare tarafından silinmesi C. Zaman aşımı nedeniyle idarenin yükümlüden vergi almaktan vazgeçmesi D. Vergiyi doğuran olaya neden olunmaması suretiyle kişilerin vergi dışında kalması E. Vergilendirilmesi gereken kişilerin kanunlarla vergi dışı bırakılması Bir mükellefin ödemesi gereken vergi tutarının hesaplanması VUK 20. Vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve oranlar üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle belirlemeye yönelik idari işlem Verginin Tebliğ Verginin Tahakkuku VUK 21. vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesidir. Verginin ödenebilir aşamaya gelmesi olarak tanımlanan verginin tahakkuku, tarh ve mükellefe tebliğ olunan vergi ile ilgili olarak herhangi bir uyuşmazlığın söz konusu olmaması veya var ise uyuşmazlığın çözümlenmesi sonucunda kesinleşmesinden sonra ortaya çıkabilmektedir. 24

25 Verginin Tahsili Verginin Tahsil Usulleri Normal yol, mükellefin kanuni ödeme süreleri içerisinde vergisini kendiliğinden yatırması. Yükümlüğünü yerine getirmeyen mükelleflerden vergi borcu cebren alınmaktadır. Verginin Mükellefçe Yatırılması Yetkili Kişiler Tarafından Verginin Toplanması İltizam Usulü İhale Usulü Temsilciler Aracılığıyla Tahsil Usulü Devlet Memurları Eliyle Tahsil Usulü (Emanet) Verginin Kaynakta Kesilmesi Usulü Verginin Tahsiliyle İlgili Diğer Uygulamalar Vergi Alacağını Sona Erdiren Durumlar Mahsup Takas Terkin Zamanaşımı Af Mirasın Reddi Durumu Vergileme İlkeleri 25

26 Adam Smith in Vergi İlkeleri Adalet İlkesi: Bireyler ödeme güçlerine göre vergi ödemeli Kesinlik İlkesi: Bireyler ödeyecekleri verginin, zamanını, ödeme biçimi ve miktarını açık ve kesin olarak önceden bilmelidir Uygunluk İlkesi: Vergi, mükellefe en az rahatsızlık verecek şekilde olmalı, her vergi, mükellef için en uygun zamanda ve biçimde tahsil edilmelidir İktisadilik İlkesi: Mükellefin cebinden çıkan parayla hazineye giren para arasındaki fark VEGİ İLKELERİ Vergide Genellik İlkesi Ülke sınırları içerisinde bulunan herkesin toplam vergi yüküne katılması Herkesin ödeme gücüne göre vergi ödemesi gerektiğini belirten genellik ilkesi, günümüzde; ödeme gücü zayıf olanların vergilendirilmemesi şeklinde ortaya konulmaktadır. Vergide Adalet İlkesi Kişilerin vergi ödeme güçlerine göre vergilendirilmesi Sosyo-ekonomik düzenlemelere de olanak sağlayabilecek bir uygulamanın sağlanması 26

27 Vergide Eşitlik İlkesi Mükelleflerin vergi ödeme güçleri dikkate alınarak vergilendirilmesini öngörür Yatay Eşitlik Dikey Eşitlik Vergide Eşitlik İlkesi Eşit Fedakarlık Görüşü: Ödenmesi söz konusu vergi dolayısıyla mükelleflerin sahip oldukları faydadaki azalışın aynı düzeyde olması, bu yolla katlanılan fedakarlığın eşit kılınması. Vergide Eşitlik İlkesi Eşit Oranlı Fedakarlık Görüşü: Mükelleflerden varlıkları veya gelirleri yüksek olanların, az olanlara kıyasla toplumdan daha fazla fayda sağladıkları varsayılarak, ilk gruba giren mükelleflerin diğerlerine göre daha fazla vergilendirilmesi düşüncesini öngörür. Vergide Eşitlik İlkesi En Az Toplam Fedakarlık: Vergileme suretiyle sağlanan toplam hasılatın, toplumun tüm kesimleri üzerinde yarattığı toplam fedakarlığın en az düzeyde olmasını öngörmektedir 27

28 Vergide Kanunilik İlkesi Vergi ilkelerinin bir kanuna dayandırılmasını öngörmektedir Belirlilik İlkesi Vergi uygulamasının başarısı bakımından, vergi ile ilgili kurum ve işlemlerin belli olması ve herkes tarafından anlaşılabilecek şekilde ortaya konulmuş bulunması gerekir. Açıklık İlkesi Vergi uygulamasının başarısı ve etkinliği açısından vergi yasalarının açık ve herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilir şekilde düzenlenmiş olması gerekir. Verimlilik İlkesi Vergiden beklenilen hasılatın belirli bir dönem içinde elde edilmesi Vergi maliyetinin de dikkate alınması gerekir 28

29 Uygunluk İlkesi Verginin mükelleflerden en uygun zaman ve biçimde alınması gerekmektedir Uygun vergi kaynakları ve vergi çeşitlerinin seçilmesi ile ilgili bulunmaktadır Vergilerin Uygulanması Bakımından Yararlanma ilkesi ve Vergi Ödeme Gücü İlkesi Yararlanma İlkesi Vergilerin; kamu faaliyet ve hizmetlerinden sağlanan yararın göz önünde bulundurulması suretiyle, bireyler arasında paylaştırılması ya da alınmasını öngörmektedir. Savunma hizmetleri gibi kamusal malların maliyeti siyasi mekanizmanın kararları çerçevesinde finans edilir. Bu yapıdaki hizmetlerin kullanımının fiyatlandırılması mümkün değildir. Vergi Ödeme Gücü ve Ulaşma Yolları 29

30 Vergi Ödeme Gücü Kişinin, kendisinin ve ailesinin yaşamını sürdürmeye yetecek gelirin üzerindeki gelir kısmını ifade eder Mükelleflerin vergi karşısındaki durumlarının ayrı ayrı dikkate alınması, ödeme güçlerine göre vergilendirilme yapılması gereklidir. Vergi Ödeme Gücü Vergi Ödeme Gücü Kişinin, kendisinin ve ailesinin yaşamını sürdürmeye yetecek gelirin üzerindeki gelir kısmını ifade eder Mükelleflerin vergi karşısındaki durumlarının ayrı ayrı dikkate alınması, ödeme güçlerine göre vergilendirilme yapılması gereklidir. En Az Geçim İndirimi Kişinin kendisinin ve ailesinin yaşamını asgari düzeyde sürdürebilmesi için gerekli gelirin vergilendirilmemesi. Matrah İndirim Sistemi Vergiden (Dekont) İndirim Sistemi Bölme (katsayı) Sistemi 30

31 Matrah İndirim Sistemi Mükellefin gelirinden, en az geçim indirimi tutarının düşülmesi ve kalan kısmın vergilendirilmesi. Vergiden (Dekont) İndirim Sistemi Önce mükellefin vergilendirilmesi söz konusu geliri, vergi tarifesine göre vergilendirilmekte, daha sonra; en az geçim indiriminin tarifeye göre bulunan vergisi, toplam vergiden düşülmektedir. Bölme (katsayı) Sistemi Aile gelirinin aile bireyleri sayısına bölümlenmesinden sonra vergilendirilmesini öngören bir sistemdir. Tarifelerden Yararlanılması Vergi tarifesi, ödenecek vergi tutarının belirlenmesi için vergi matrahına uygulanan oran veya ölçüler olarak tanımlanabilir 31

32 Eşit (Tek) Oranlı Vergi Tarifeleri Vergi matrahındaki değişmelere karşın, vergi oranının aynı kalmasına eşit oranlılık denilmektedir. Artan Oranlı Vergi Tarifeleri Artan Oranlı Vergi Tarifeleri Vergi matrahındaki artma veya azalmaya bağlı olarak vergi oranının da aynı doğrultuda artması veya azalması öngörülmektedir. Matrah TL ye Kadar TL ye Kadar 15 Sınıf Usulü Artan Oranlılık Oran(%) Vergi oranı, matrah diliminin değişmesine bağlı olarak azalmakta veya yükselmektedir TL ye Kadar TL ye Kadar 25 32

33 Dilim Usulü Artan Oranlılık Gizli Artan Oranlılık Matrah Oran(%) TL ye kadar % TL nin TL si için TL TL nin TL si için TL TL den fazlasının TL si için TL, Fazlası %20 Fazlası %27 Fazlası %35 Vergi oranı, matrah diliminin değişmesine bağlı olarak azalmakta veya yükselmektedir. Vergi düz oranlıdır. Her mükellefin matrahına aynı oranda indirim uygulanması sonucunda; mükelleflerin vergi yükleri birbirinden farklı olmasına yol açar. Gizli Artan Oranlılık Tersine Artan Oranlılık Toplam Gelir İndirim Matrah V.O. Vergi Vergi/Topla mgelir %10 40 %8 Kullanılan nihai vergi yükü ile toplam gelir düzeyi arasında karşılaştırma yapılması sonucu kurulan ilişkiden kaynaklanmaktadır %10 90 % % %9.8 33

34 Azalan Oranlı Vergi Tarifeleri Matrah ve Vergi Oranının Aynı Doğrultuda Azalması Vergi oranının; en yüksekten başlamak suretiyle, vergi matrahındaki azalmaya uyumlu olarak düşmesidir. Matrah Artması Vergi Oranının Azalması Matrah belirli bir rakamdan itibaren yükselme göstermektedir. Buna karşın ilk dilim verginin oranı yüksek olduğu halde, sonra gelen matrah dilimlerinin oranları gittikçe azalmaktadır. Ayırma İlkesinden Yararlanılması Emekten kaynaklanan gelirin, sermaye gelirlerine kıyasla korunmaya ihtiyaç duyduğu varsayımı altında, emek gelirinden, servet ve sermaye gelirine kıyasla daha düşük oranda vergi alınmasına ayırma ilkesi denilmektedir. 34

35 Muafiyet ve İstisnaların Etkisi Vergi ödeme gücü bulunan bir kısım mükelleflerin az vergi ödemesine fırsat ve olanak sağlıyor ise olumsuz yönde etki yaratır. Vergi Tarifeleri Artan Oranlı Vergi Tarifeleri Vergi miktarını hesaplayabilmek için matraha uygulanması gereken tarifeler. Ortalama Vergi Oranı T/X (Vergi Miktarı/Matrah) 500/1000 Marjinal Vergi Oranı ΔT/ ΔX X=1000 T=500 X=1100 T=600 Matrah artıkça vergi oranı da artar ΔT/ ΔX > T/ X Genellikle gelir vergisinde uygulanır 35

36 Artan Oranlılığın Derecesi GELİR VERGİSİ ORANLARI 2011 Yılı Ücret Gelirlerine Uygulanacak Gelir Vergisi Oranları Yeni TL kadar % Yeni TL sinin TL si için TL, fazlası için % Yeni TL sinin TL si için TL, fazlası için % YTL sinden fazlasının TL si için TL, fazlası için %35 Yükseklik Farkı: Bir vergi tarifesindeki en yüksek oran ile en düşük oran arasındaki farktır. Uzunluk Farkı: En yüksek matrah dilimi ile en düşük matrah dilimi arasındaki farktır. Yükseklik farkı sabit iken uzunluk farkı ne kadar büyük olursa tarife o kadar yumuşak olur. Konuları Bakımından Vergilerin Ayrımı Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Servet Üzerinden Alınan Vergiler Gider Vergileri 36

37 Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Kaynak Kuramı: Gelir sürekli gelir yaratan bir kaynaktan elde ediliyor ise vergilendirilmeli Safi Artış Görüşü: Mükellefin belirli bir dönem içerisinde servetindeki artışın dikkate alınması suretiyle vergileme yapılmasını öngörür. Gelir Vergisi Gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde ettikleri gelirlerin safi tutarını vergilendirmeye yöneliktir. Gelir Vergisi Sedüler Gelir Vergileri: Vergiye tabi tutulacak gelirlerin sedüller halinde belirlenip, her bir sedülün vergi bakımından ayrı ayrı işleme alınması. Toplam Gelir Vergileri: Mükellefin çeşitli kaynaklardan elde ettiği gelirlerinin toplamı alınır. Kurumlar Vergisi Gerçek kişi dışında kalan bir kısım kurum ve ortaklıkların kavranması Genellikle tek oranlı tarife üzerinden alınır Kurumlar vergisi objektiftir Kamu hizmetleri tüm topluma yönelik olarak yapıldığından ve finansmanına herkesin katılması gerektiğinden, bu kuruluşların da mali güçlerine göre katkıda bulunması gerekir 37

38 Servet veya Servet Transferinden Alınan Vergiler Servetin, vergi ödeme gücünün önemli bir göstergesi olduğunun kabul edilmesi sonucunda servet üzerinden vergi alınmaktadır. Emlak vergisi, Motorlu taşıtlar vergisi Veraset ve İntikal vergisi Gider Üzerinden Alınan Vergiler Katma Değer Vergisi Katma değer vergisinin, diğer geniş tabanlı tüketim vergilerine göre daha düşük maliyetli olması Daha fazla hasılat getirebilmesi Uygulama kolaylıkları Otokontrol özelliği Verginin tamamı nihai tüketici üzerinde kalmaktadır Dolaysız ve Dolaylı Vergi Ayırımı Yansıma Ölçüsü Vergilendirme Usulü ve Tahsil Şekli Dolaysız Vergilerin Nitelikleri Vergi konusu bakımından: Verginin konusu ve yükümlüsü arasında ilişki kurulabilir Vergi mükellefi bakımından: vergi mükellefiyle vergi yüklenicisi aynı ise dolaysız vergi uygulaması Vergi matrahı bakımından: Matrah itibariyle dayanıklı bir yapı gösterirler Vergi ödeme gücüne uygunluk bakımından: Uygun sayılabilecek niteliklere sahiptir Ekonomik ve sosyal etkileri bakımından: Vergi adaletine daha uygun 38

39 Dolaylı Vergilerin Nitelikleri Vergi konusu bakımından: Verginin konusunun belirlenmesi için önemli bir serbesti vardır. Vergi mükellefi bakımından:mali anestezi Vergi matrahı bakımından: Matrah daha geniştir Vergi ödeme gücüne uygunluk bakımından: Vergi yüklenicisinin vergiye dayanma gücünün olup olmadığı dikkate alınmaz Ekonomik ve sosyal etkileri bakımından: Antienflasyonist etki, Vergi yönetimi bakımından: Yönetimi daha Vergi Yükü Vergi Yükü Subjektif Vergi Yükü (Vergi Baskısı) Objektif Vergi Yükü (Gerçek Vergi Yükü) Vergi Yükü Türleri Toplam Vergi Yükü Bireysel Vergi Yükü Net Vergi Yükü Gerçek Vergi Yükü Bölgesel ve Sektörel Vergi Yükü 39

40 Toplam Vergi Yükü Toplam Vergi Yükü=Ödenen Vergiler/Gelir Bireysel Vergi Yükü Bireysel Vergi Yükü=Bireyin Ödediği Vergi/Geliri Net Vergi Yükü Net Vergi Yükü=(Ödenen Vergiler-Kamu Hizmetlerinden Sağlanan Yarar)/ Gelir Gerçek Vergi Yükü GGY= [(Ödenen Vergiler+Yansıyan Vergiler)- (Sağlanan Faydalar+Yansıtılan Vergiler)]/Gelir 40

41 Gelir Grupları, Bölgesel ve Sektörel Vergi Yükü Vergi Baskısı Vergiden Kaçınma Vergi Kaçakçılığı Vergi yasalarına aykırı hareket etmeksizin bireylerin vergi mükellefiyetinden kurtulması ve hazinenin vergi kaybına uğratılmasıdır. Vergi Borcunun Zamanında Ödenmemesi Vergi borcunun kanuni vadesinde ödenmemesi 41

42 Vergi Grevi Vergi Baskısının Giderilmesi Pierre Poujade Karar Etkisi (Beyan Etkisi) Gelir Etkisi İkame Etkisi Verginin Yansıtılması Vergi yükünün piyasa koşullarına bağlı olarak kısmen veya tamamen başkalarına aktarılması Verginin Ödenmesi Vurgu Aktarma Yerleşme Yansıma Türleri Kanuni Yansıma Ekonomik Yansıma İleriye Doğru Yansıma Geriye Doğru Yansıma Tüketici Üreticinin maliyetleri Sınırsız Yansıma Sınırlı Yansıma Mutlak Yansıma Diferansiyel Yansıma Gelir dağılımındaki etki 42

43 Vergi Yansımasını Etkileyen Faktörler Piyasa Yapısı Tam Rekabet Piyasası Kısa dönem üretici Uzun dönem tüketici Monopollü Rekabet Monopolcü Piyasa Olipogol Vergi Türü Dolaylı Dolaysız Vergiler Vergilendirilen Malın Türü Talep ve Arz Esnekliği Talep esnek ise yansıma zor, arz esnekliği yüksek ise yansıma zor 43