HARİTA VE KADASTRO MÜHENDİSLİĞİ

Transkript

1 HARİTA VE KADASTRO MÜHENDİSLİĞİ TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası tarafından her yılın Hkbahar, Yaz, Sonbahar ve Kış dönemlerinde yayınlanır. SAHffiî (Possessor ) Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Adına Başkan M. Cemal ÎŞLEYÎCİ YAYIM YÖNETMENİ (Director of Publication) M. Nevzat DÜZAĞAÇ YAYIM YERÎ Office Of Publication Sümer Sokak No : 12/2 Tel : Yenişehir ANKARA YAYIM KURULU Committee Of Publication Ali UYGAN Meliha ÖZKAN Faruk ÖZTÜRK M. Nevzat DÜZAĞAÇ Kazım ELÇt Neyran ALKAN Koray FEYÎZ Yasemin KILIÇASLAN YAYIM KOŞULLARI Conditions of Publication Yayımlanmak üzere gönderilecek yazıların sayılı Der gide yer alan "YAYIN KURALLARPna uygun olması gerekir. Dergide yayınlanan yazılar kaynak gösterilerek aktarılabilir.

2 HARİTA VE KADASTRO MÜHENDİSLİĞİ YIL : SAYI : 58 İÇİNDEKİLER CONTENTS Dergiden Mektup...,... 1 Mezepotamya Uygarlıklarında Toprak Mülkiyeti ve Kadastro Hizmeti... 5 Arazi Toplulaştırması ile çok Amaçlı Kadastro Arasındaki İşlevsel İlişkiler 23 Orman Kadastrosu The Use of the Global Positioning System in Geodesy and Lan d Surveying 50 Doppler Koordinatlarının Ülke Nirengi Koordinatlarıyla Karşılaştırılması 57 Nokta Hareketlerinin ve Yer Dönme Parametrelerinin Belirlenmesi için Uzun Bazlarda Radyo - Enterferometri Bütünleşik Jeodezi nci FIG Kongresi Hakkındaki Notlar Casid Fx - 702P ve Fx - 750P Cep Bilgisayarları için Poligon Hesabı Programları Malatya Depremi Üzerine Haberler Sanat Köşesi Anket AYYILDIZ MATBAASI A.Ş., ANKARA

3 DERGİDEN MEKTUP Son zamanlarda mesleğimizi ilgilendiren yeni düzenlemelerin yapıldığı, çalışmaların ve tasarımların yoğunlaştığı gözlenmektedir. ÇoJc yönlü harita yapım çalışmaları, çağdaş çok amaçlı kadastro uygulâynalfrri, taşınmaz veri bankası ve arazi bilgi sistemi gibi konulardaki çağdaş uygulamalar ile ülkemiz genelindeki var olan uygulamaların karşılaştırılmasının çeşitli tartışmalara yol açacak boyutlara ulaştığı söylenebilir. Her konuda olduğu gibi Harita - Kadastro Sektörünün de sorunlarının olması doğaldır. Bu sorunların çözümü doğrultusunda oluşan farklı düşüncelerin açıklanıp, savunulacağı doğru platformların var olması ve bu platformlarda yapılacak tartışmaların çelişkilerin ilerlemeye dönmesine yardımcı olacağı kuşkusuzdur. Geniş kitlelerin duyabileceği sesle tartışabilmek ve çıkacak sonuçları kabul edebilmek sanırız insan erdeminin gereğidir. Bu yolla giderilen çelişkilerin ilerlemeye yardımcı olacağı gibi daha gerçekçi sonuçların oluşmasında yardımcı olacağı kuşkusuzdur, kitlelerden uzak; dar kadroculuk anlayışı ile hazırlanan yasaların sorunları çözeceğine pratikte, sürekli sorunlar ürettiği son yularda çarpıcı örnekleri ile görülmektedir. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, tüm organları ile sektörün sorunlarının tartışılacağı platformları oluşturma görevinin bilincindedir. Panel, açıkoturum ve kurultay yolu üe tartışma ortamı yaratılabileceği gibi Odamız yayın organlan aracüığı üe oluşan yeni düşünceleri kitlelere ulaştırmak olasıdır. Bu konuda tüm üyelerin daha aktif ve yapıcı olacağını umuyoruz. Odamız yayın organının daha çok okunur ve daha yararlı olması için, bazı yeniliklerin yapılması düşünülmüştür, öncelikle üyelerimizle ilgili bilgileri güncelleştirmek üyelerimizin Odadan beklentilerini belirlemek için ANKET-86 formu yayınlanmıştır. Ankete katılım oranının yüksek olacağı ve değişik önerilerin oluşacağını?

4 Umuyoruz. Ayrıca dergimizde "SANAT KÖŞESİ*' ve "SÖZ ÜYE- LERİN" başlıkları altında yeni düzenlemeler ve olanaklar getirilmiştir. Sanat Köşesinde üyelerimizin kendi yapıtları olan anıları, söyleşileri, fotoğrafları, şiirleri ve karikatürleri tüm üyelere ulaştırmak amaçlanmıştır. Söz üyelerin köşesindede, üyelerin herhangi bir konuda duyurulmasını istedikleri düşüncelerine yer verilecektir. Daha güzele iyiye ulaşılacağımız umudu ile katılımınızı bekliyoruz; Say gitarımızla, YAYIN KURULU 4

5 BIEZEPOTABCYA UYGAKIJÖKI/ARINDA TOPRAK MÜLKİYETİ...VB -.. :. - - ;' KADASTRO HİZMETİ LÂND OWNERSHIP AND GADABTBE OF MEZEPOTAMİA C1VIL1ZAT1ON Hüseyin ÖKSÜZ Tapu ve Kadastro Müfettişi ÖZET Ük çağların en ileri uygarlıklarının kurulduğu Mezepotamya'da son yüzyıl içinde yapılan kazılar ve çözülen çivi yazıli metinlerden; Kadastronun bu günkü içeriğinden farklı olmakla birlikte, bilinebilen en eski yazılı yasal düzenlemelerde de var olduğu ortaya çıkmaktadır. Toprak mülkiyeti konusunda geniş yazılı kuralların getirildiği îlk Çağlarda ileri düzeyde geometri bilgisinin olduğu, taşınmazların bir birim sisteminde ölçümlerinin yapıldığı krokileriiin çıkarıldığı ve yüzölçümlerinin hesaplanarak tabletlere kaydedildiği, görülmektedir. SUMMABY From the excavation in recent years and fronı the Solution of cuneifonn script of text in Mezepotamia which \vitnessed to most advanced civilization in primitive area ît was proved that although cadastre was different from to days understan ding it existed in the oldest vvritten legal arrangements. it is understood that in the priınitive area which the first written regalation about land ovvnership intro duced. There existed advanced level geometry, and real estates had been measured within a unit system. and also sketches and land areas had been calculated and recorded on the tablet». 5

6 GÎRÎŞ Tarihi, Uygarlık tarihi ile eşit olan, Kadastro Hizmetinin, bu günkü içeriğinden farklı olmakla birlikte İlk Çağlarda da var olduğu ortaya çıkmaktadır. İğinde bulunduğu tarihsel dönemin Toprak insan ilişkilerinde kendisinden istenilen bilgileri vermeye yönelik bir hizmet olan Kadastronun bu gününü anlamak ve geleceğine ilişkin değerlendirmelerde bulunabilmek için geçmişini bilmek gerekir. Bu düşünceyle, biz bu yazımızda îlk Çağlarda Toprak Mülkiyeti ve Kadastro Hizmetini betimliyerek bazı çıkarımlarda bulunmaya çalıştık. Bunun içinde, İnsanlık tarihinde ilk yerleşik toplumların oluştuğu, îlk Çağların en ileri uygarlıklarının kurulduğu Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan "Mezepotamya" bölgesinde kurulan Sümerliler ve BabiMer'i bu yönüyle inceledik. Bilindiği üzere; Uk Çağların en ileri uygarlıklarından biriside Eski Mısır Uygarlığıdır. İlk Çağların Kadastro Hizmetini tam anlayabilmek için çağın en ileri uygarlığı olan, Eski Mısır ve Mezepotamya uygarlıklarını birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Ancak, konunun uzun olması nedeniyle, Eski Mısır'daki Toprak Mülkiyeti ve Kadastro Hizmetini başka bir yazımızın konusu yapmayı uygun gördük. Bu metinde, nsanlık tarihinin başlangıcı, yerleşik topluma geçiş, îlk uygarlıklar, Sümerlilere ait yazılı Kanun metinlerinin ve Hammurabi Kanunlarının, konumuzla ilgili hükümleri kronolojik bir sıra içerisinde ele alınarak incelenmiştir. YAZILI TARİH ÖNCESİ YAŞAM Kesin olarak bilinmemekle beraber, bir olasılıkla iki milyar yaşında olan yeryüzünde, insan toplulukları binlerce yüzyıl önceleri hür ve karmaşık ormanlarda av peşinde koştular. Ve meyvelerle yaşadılar. Doğada yaşayan canlıların en güçlüsü olmasada en hünerlisi ve akıllısı olan insan, yeteneklerini kullanarak kendisini çevreleyen doğal sınırları aştı. Kendi istek ve iradelerine bağlı olarak çakmak taşının orman yangınlarının alevlerini yenilemesi üzerine, İnsanların cesareti daha da arttı. Artık, insanlar yiyeceklerini pişirerek yemeğe ve geçtikleri yollara işaret olarak sönmüş ocaklar bırakmağa başladılar. 6

7 Bu av peşinde dolaşma uzun yüzyıllar sürdü. Çevresel değişikliklerle birlikte yaşam da değişiyordu. Bir değişiklik başka bir değişikliği doğuruyordu. Artık hayvanlar evcilleştirilmekte ve yetiştirilmektedir. Yiyeceğini de birlikte taşıyan toplulukların sosyal hayatını sürü yönlendirmektedir. Topluluklar, hayvanlarını otlatacakları iyi bir otlak buldukları zaman burada konaklamakta, ertesi mevsim iyi otlak bulmak amacı ile yine buraya gelmekte idiler. Bu şekilde, hayvancılıkla yaşayan bu göçebeler toprak kendilerini az zahmetle besleyecek kadar verimli ise orada kalmakta ve sürüleri için vazgeçilmez bu besin kaynaklarını elde bulundurmak için gerekirse savaşmaktadırlar. Çünkü, savaşı kazanan orada kalacaktır. Tarih öncesi döneme ait bu mücadele ile taşınmaz mala ilişkin ilk olarak sahip olma ve koruma düşüncesinin ortaya çıktığını görmekteyiz. Klan belirli bir bölgenin otlağının kendisine ait olduğunu ilan etmekte ve bu otlak üzerindeki haklarının başka topluluklar tarafından da tanınmasını istemektedir. Gerekirse bunu zor kullanarak sağlamaya çalışmaktadır. Verimli topraklarda sürülerini otlatmak için kalan bu insanlar, bitkileri yaktıktan sonra tekrar filizlendiğini görmüşlerdir. Bu nun üzerine bitki kökü toplayıp, meyve ağaçları dikmeğe başlamış- lardır. Ve böylece tarım ve çiftçiliğin de yapılmaya başlandığını insanların, arpa, buğday gibi ürünleri ekip biçmeye başladıkları görülmektedir. tik çiftçiler olarak kabul edeceğimiz bir kaç topluluk; yaklaşık (Î.Ö., ) yılları arasında Mezepotamya'nm kuzeydoğusuna yerleşerek bitkileri ekip biçmek ve hayvanları evcilleştirmek suretiyle yaşadıkları doğal çevreye yeni bir görünüm verdiler. Tahıl üretiminde bu insanlar, üzerinde ağaç bulunan toprakları tercih ediyorlardı. İstedikleri kadar ağacın çevresini keserek kurutuyor ve ormanın toprağını güneşe açıyorlardı. Ağacın kuruması ve dökülen yaprakların çürümesiyle, gevşeyen ve zenginleşen verimli toprağa ekilen tohumlar büyüyüp gelişiyordu. Alman ürün toprağın gücünü tükettiğinden bu defa ağaç yakılarak külleri toprağa atılıyor ve toprağın gücü yenileniyordu. "Tarla Açma Tarımı" olarak adlandırılan bu üretim tarzı bir yerde 5-10 yıl yapıldıktan sonra ilkel çiftçiler buradan ayrılıyor ve toprağı ormana terk ediyorlardı. Aynı üretim tarzı başka bir yerde yenileniyordu. Ağaçlan kesmek için bir balta, tohumu ekmek için toprağı kazacak bir çapa ve olgunlaşmış ekini biçmek için kullanılan bir 7

8 orak'dan oluşan üretim araçları ilk yapılan bu üretim tarzı süresince bu insanlar, ellerindeki ilkel araçlarla harcadıkları çabaya uygun düşen bir toprak ve iklim bulabilmek için oradan oraya gidip gelmişlerdir. Bu göçler sırasında, tarıma ve hayvancılığa elverişli topraklara zamanında erişebilmiş grupların ilerlediklerini ve yerleşip toplum hayatına geçtiklerim görmekteyiz. Bu gezici grupların ilk yerleştiği yerlerden birisi, ülkemizin Doğu Anadolu dağlarından çıkan Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında kalan Mezopotamya denilen bölgedir. Arpa ve buğdayın tarıma gerek kalmadan yetiştiği bu bölgede ilk çağların en ileri uygarlıkları kurulmuştur. İsa'dan Önce 7000 yıllarında diğer bir ırkta Nil vadisine iniyordu. Bu vadide gereksinimlerini karşılayabilir hale gelen bu insanlar buraya yerleşerek vadinin verimliliğinden yararlanmayı bilmişlerdir. Mezepotamya ve Nil vadisine yerleşen bu ilk tarım toplumları ilk çağların en ileri devletlerini oluşturmuşlardır. Bu dönemin toprakinsan ilişkileri ve Kadastro hizmetinin anlaşılabilmesi için bu bölgelerde kurulan Mezepotamya uygarlıkları ve Eski Mısır uygarlığının bu yönüyle incelenmesi gerekir. MEZEPOTAMYA UYGARLIKLARI Eski yunanlıların iki ırmak arası anlamına gelen "Mezepotamya" adını verdikleri Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bu bölge ilk çağ tarihinde büyük rol oynamıştır. Çünkü, bu bölgede arpa ve buğday tarıma gerek kalmadan yetişiyordu. Sanki insanları burada alıkoymak için herşey el birliği halinde idi. Bu vadiye yerleşen, ilk tarım toplumları için "su toplumları" da denilmektedir. Bu insanlar için su mülkiyeti toprak mülkiyetinden önce geliyordu. Irmakların sularından yararlanmak ve taşkınlardan topraklarını korumak için su kanalları yapmak zorunda idiler. Bu gereksinim insanları bir araya getirdi. Çünkü, kanal yapımı ve ortak sulama işleri çok sayıda iş gücünü gerektiriyordu. Bu girişimler ise insanları daha çok birbirine yaklaştırıyor daha gelişmiş bir toplum hayatı yaratılıyordu. Toprak ve sulama işlerinin yönetimi için memuriyetler kuruluyor ve bu işler bir düzene sokuluyordu. Arkeolojik kazılara göre, en eski köyünün I.Ö., 5000 yılına ait olduğu belirlenen Mezepotamya'da; bir balçık tabakası üzerinde, Fı- 8

9 rat nehrinin kuzey Mezepotamya ve Irak'dan akışını gösteren t.ö yılına ait bir harita bulunmuştur. Bilinen en eski harita olan bu belge, ilk çağların temel gereksinimlerinden biri olan ırmak suyunun mülkiyetinin ve kullanma hakkının bir sisteme bağlı olduğunu göstermektedir. Mezepotamya vadisinde ilk çağlardan çok sayıda şehir devleti kurulmuştur. Fakat bu şehir devletlerinin en ileri olanları Sümer ve Akat'dır. Daha sonra ise bu iki şehir devletinin birleşmesi ile Babil devleti kurulmuştur. Konumuz açısından bizde bu devletleri inceleyeceğiz. SÜMERLÎLER DÖNEMİ (Î.Ö., ) Mezepotamya da başlangıcında, Lagaş, Ur, Umma, Şuruppak, Kiş, Mari, gibi çok sayıda şehir devleti kurulmuştur. Sümer ve Akad şehir devletleri de bunlardan biridir. Ancak bu dönemde en ileri şehir devleti bunlar olduğu için bizde bu dönemi Sümerliler dönemi olarak ele almayı uygun gördük. Bu dönemde kurulan şehir devletleri ve uygarlıklara ilişkin süreci belirten yazılı belgeler, coğrafi yapı nedeni ile günümüze kadar tam ulaşamadığından bu döneme ait yaklaşımlar özellikle toprak altından bu döneme ait çıkarılan çivi yazılı metinlere dayanmaktadır. Son yüzyıl içinde bu bölgede yapılan kazılar ve çözülen çivi yazısı, eski çağlarda kurulan bu devletler hakkında karanlık devirleri birer birer aydınlatmaya başladı. Bu dönemlere ait tercüme edilen çivi yazılı metinleri incelediğimizde, Kadastro'nun bugünkü içeriğinden farklı olmakla birlikte bilinebilen en eski yasal düzenlemelerde de var olduğunu görmekteyiz. Bu metinleri kronolojik olarak incelediğimizde şu bilgileri görmekteyiz. Bugüne kadar belirlenebilen en eski çivi yazılı metin I.Ö., 2350 yıllarında yaşadığını kabul ettiğimiz Lagaş kralı Urukagma'nın I.Ö tarihli ıslahat fermanıdır. Urukagına bu metni ile, kendisinden önce bozulmuş olan memleket idaresini İslah etmek istemiştir. Yazıtın başında daha evvelde memlekette örf, adet, gelenek ve görenek olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle, Urukagma'ya en eski kanun koyucu da diyebiliriz. 9

10 tik kanun metni olarak kabul edilen bu yasanın ll.nci maddesi "Fakirin bahçelerine, ağaçlarını kesmek ve meyvelerini koparmak amacı ile girilemeyeceği" şeklindedir. Yasa bu hükmü ile, taşınmaz maldan doğan hak ve hukukun devlet tarafmdan tanındığını ve korunduğunu göstermektedir. Bunun tabi sonucu olarak da korunacak bu arazînin belirlenen bir sınır ve alanı olacaktır. Ancak, bu metinde bu konuda bir hüküm bulunmamaktadır. Diğer bir Sümer kanun belgeside, bugün İstanbul eski şark eserleri müzesinde 3191 nosu altında muhafaza edilen bir tablettir. Bu belgenin okunabilen kısımlarına göre, Kanunun 3. Ur sülalesinin ilk hükümdarı Urnammu tarafından I.Ö yılında yürürlüğe konulduğu anlaşılmaktadır. Urukagma kanunları metninde tek madde olarak geçen taşınmaz malla ilgili hükümlerin burada üçe çıktığını ve daha açık düzenlemelerin yapıldığım görmekteyiz. Bu maddeler ise şu şekildedir. MADDE : 27 Eğer bir adamın ekime hazır tarlasını bir başka adam tarla olarak işler ve ekerse dava edildiğinde mütecaviz bunu dikkate almazsa o adam masrafları ödeyecektir. MADDE : 28 Eğer bir adamın ekime hazır tarlasını bir başka adam su altında bırakırsa 1. İku'luk tarla için üç Gar arpa ölçecektir. MADDE : 29 Eğer bir adam ekime hazır tarlasını ekmek için bir adama verirse, o adam onu ekmezse, işe yaramaz tarla haline getirirse tarlanın her tku'su için üç Gur arpa ölçecektir. UR-NAMMU kanunlarının toprak ile ilgili bu maddelerini incelediğimizde kişilerin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazların devletçe korunduğunu bunu ihlal edenlere cezai müeyyideler getirildiğini görmekteyiz. Yine aynı maddelerde korunan bu hakkın sınırlarının tesbit edildiğini ve ilk olarak bir yüzölçümü hesabına dayalı taşınmazların alanlarının hesaplandığını ve tabletlere kayıt edildiğini görmekteyiz. Yasa metninin 28 ve 29 maddelerinde geçen "îku" kelimesi bir yüzey ölçüsü birimi olup bir îku : 3600 M 2 dir. "Gur" ise hacim ölçüsü birimi olup bir Gur : 300 litreye tekabül etmektedir. Uyuşmazlık konusu olayın gerçekleşmesi halinde belirtilen her îku alan için belirli miktarda tahıl ödeneceğinin hükme bağlanması bu dönemde 10

11 ilk defa belirli bir birim sisteminde taşınmazların yüzölçümünün ölçüldüğüne dair görüşümüzü desteklemektedir. Yine bu döneme ait kanunlardan biriside I.Ö yıllarında Sümerce yazılan îsin kralı LIFTT-ISTAR kanunlarıdır. Kanun metninde, memlekete adaleti getirmek ağızdan şikayetleri yok etmek düşmanlığa ve kötülüğe karşı koymak ve Sümer ve Akad'ların bedenlerini hoş etmek için akıllı çoban LIPIT-ISTAR'in tanrı Anu ve Enil tarafından memleketin prensliğine tayin edildiği belirtildikten sonra kral; Ülkede adaleti tesis ettiğini belirtmiştir. Konumuz açısından da bu yaşa metninde çeşitli hükümler bulunmaktadır. Bunlar; MADDE 8 : Eğer bîr adam bir adama ağaç dikmek için sert yer ekilmemiş işlenmemiş, ağaç dikmek iğin geniş tarla verirse, o işlenmemiş tarlayı, meyve bahçesi haîine getirmeyi tamamlamazsa (yapmazsa) bahçeyi diken adama, ağaç dikmekte ihmal ettiği kısmı, onun hissesinin bir bölümü olarak ona verecektir. MADDE 9 : Eğer bir adam bir adamın bahçesine girerse hırsızlıkla yakalanırsa 10 segel gümüş tartacaktır. MADDE 10 : Eğer bir adam bir adamın bahçesinden ağaç keserse 1/2 mana gümüş tartacaktır. MADDE 18 : Eğer bir evin sahibi veya sahibesi evin vergisini vermezse ve bir yabancı adam onu verirse, 3 sene için (sahibini) oradan çıkaramayacaklar. Evin vergisini veren adam evi üzerine alacak, evin sahibi ise şikayette bulunamayacaktır. MADDE 31 :...ona verirse babanın ölümünden sonra va risler baba evini bölüşeceklerdir. Fakat evin hisselerini bölüşmeye cekler, babalarının sözünü suda kaynatmayacaklardir. 'itaatsizlik etmeyeceklerdir.) MADDE 32 : Eğer baba hayatta iken büyük kardeşe (Büyük oğlu için) damatlık hediyesini (Bîr kenara) koyduysa ve hayatta olan babanın önünde (zamanında) (Myük kardeş) karı alırsa (ev lenirse) babanın ölümünden sonra varis... LIPIT-ISTAR Kanunlarında taşınmaz mala ilişkin daha önce belirtilen konular değişik biçimlerde tanımlanmakla birlikte iki hususun daha yasal düzenlemelere konu olduğu görülmektedir. Bunlar vergi ve miras konularıdır. 11

12 tik olarak bu metinde evlerden vergi alındığına dair bir hüküm bulunmaktadır. Kanunun gerekçesinde belirtildiği üzere "Memlekete adaleti getirmek" için çıkarılan bu düzenlemelerde taşınmaz mallardan alınacak verginin de belirli bir hakkaniyet ilkesine dayandığı kuşkusuzdur. Diğer bir deyimle evin büyüklüğü ya da arazinin yüzölçümü değerine göre farklı vergi miktarları tesbit edilmesi olasıdır. Gayrimenkullerden alman verginin adil ve hakkaniyet ilkelerine uygun olması için taşınmazın yüzölçüm ve kıymetinin tesbitine yönelik mali nitelikli Kadastro'nunda Î.Ö. den önce 1878 yıllarında uygulanmaya başlandığı tesbit edilen vergilerin ödenmemesinin ağır yaptırımlara konu olduğu görülmektedir. Örneğin; Evinin vergisini vermeyen bir kişinin vergisini bir başkası verirse vergiyi veren evi üzerine almakta ev sahibinin ise şikayet hakkı bile bulunmamaktadır. Bu kadar ağır yaptırımlara konu olan bir verginin tesbitinde titiz bir çalışma yapılarak arazilerin kıymet ve gelirlerinin inceden inceye tesbit edildiği muhakkaktır. Bu yasada yine ilk defa murisin mirasının nasıl pay edileceğine ilişkin hükümler getirilmiştir. Başta dört satır eksik olan bu yasa metninin 31.nci maddesi tam olarak okunamamıştır. Ancak mevcut kısımlardan "Babasının ölümü halinde mirasçıların baba ev-i ni bölüşecekleri fakat evin hisselerini bölüşemiyecekleri" tercüme edilmiştir. Mirasa ilişkin olan 32.nci maddenin de sondan onyedi satırı okunamamıştır. Bu maddenin de bazı şartlara bağlı olarak babanın ölümü halinde mirasını ne şekilde dağıtacağına dair bilgiler bulunmaktadır. Tam olarak tercüme edilemeyen bu iki maddeden de anlaşılacağı üzere, taşınmaz mala ilişkin miras hükümlerinin ilk çağların başlarında yazılı metinlere girdiği görülmektedir. Yayınlanma tarihi Hammurabi Kanunlarından önce olan fakat tarihi kesin olarak belirlenemiyen ve ilk olarak bu dönemde Akad'ca yazılmış olan kanunlardan birisi de EŞNUNNA krallığına ait EŞ- NUNNA kanunlarıdır. Bu metinde de taşınmaz mala ilişkin şu hükümler bulunmaktadır. MADDE 16 : Mirastan henüz hissesini almamış bir adamın oğluna veya köle'ye güvenilmeyecektir. Bunlarla herhangi bir andlaşma yapılmayacaktır. MADDE 38 : Eğer kardeş olan ortaklardan biri hissesini satacak olursa ve kardeşi satın almayı arzu ederse dışardan bîr kimsenin alacağı fiatın yarısını ödeyecektir. 12

13 MADDE: 39 : Eğer bir adam fakir düşerse ve evini para karşılığı satarsa, satın alanın evi sattığı gün, ev sahibi onu tekrar satın alabilecektir. Yukarı alınan yasa maddelerinden de anlaşılacağı üzere, ilk çağların bu köleci devletlerinde hukukun ileri düzeyde geliştiği görülmektedir. Lagaş kralı Urukagma'nın koyduğu yazılı kurallardan buraya kadar kronolojik olarak taşınmaz mala ilişkin maddeleri incelediğimizde, toplumsal yaşama uygun olarak toprağın önemi arttıkça, araziye ilişkin sorunların çözümü için yeni kuralların getirildiğini görmekteyiz. Getirilen bu kuralların bazı küçük değişikliklerle hala günümüzde de yaygın biçimde uygulanır olması yasa maddelerini daha da ilginç kılmaktadır. 39.ncu maddede belirtilen i( Bir kişinin zor duruma düşmesi sonucu evini satması halinde, alıcının evi sattığı gün eski ev sahibinin evi tekrar satın alabilmesi" hükmü çok az değişikliklerle M.K. 660 maddesinde belirtilen geri alım hakkından başka bir şey değildir. Yine 38.nci maddeye göre "Kardeş olan iki hissedardan biri hissesini satacak olursa dışardan bir kimsenin vereceği fiatın yarısına kardeşi bu araziyi satın alabilecektir." hükmü günümüzdeki ön alım hakkına çok benzeyen bir madde olmakla birlikte, aile birliğinin sağlanması ve araziye dışardan kimselerin müşterek olmasının önlenmesi açısından düşünülmüş son derece ilginç bir maddedir. Yine bu yasa metninde, ilk defa "Hisse" sözcüğü ile karşılaşmaktayız. Bu da bize bu dönemlerde ileri düzeyde bir matematik ve Geometri bilgisinin olduğunu arazilerin yüzölçümü ve mülkiyetlerinin hisse olarak da hesaplanabildiğim" göstermektedir. Şekil : 1 de Sümerlilerden kalma Nippur şeklinin haritası (tablet), şekit: 2 de de bu tabletten elle çizilmiş haritanın örneği görülmektedir. îlk çağların en ileri uygarlıklarının kurduğu Mezepotamya toplumlarındaki Kadastro konusunu bitirmeden önce bu bölgede kurulmuş ve devrinin en ileri uygarlığını yaratan Babil imparatorluğu ve Hammurabi Kanunlarının konumuz açışından incelediğimiz, Kadastro hizmetlerine ilişkin yeni belge ve bilgilerin varlığı ile karşılaşmaktayız. 13

14 BABİL DEVLETİ DÖNEM* (I.Ö ) Fırat ve Dicle nehirlerinin birbirine yaklaştığı yerde Î.Ö. 19 yüzyılda kurulan Babil kenti ticaret yollarınm kavşağında bulun ması, coğrafi konumu nedeni ile özel bir önem taşımaktadır. Eski Babil İmparatorluğunun yaşadığı dönem olan (l.ö ) yılları arasında Mezepotamya tarihi görkemli günlerini yaşa mışür. Mezepotamya'nın, Babil devleti egemenliği altında birleş mesi, yüzyıl süren mücadele sonunda altıncı ünlü kralın Hammurab zamanında (I.Ö ) yıllarında gerçekleştirilmiştir. Sümea ve Akad ülkelerinin ve Mezepotamya'nın küçük büyük şehir devlet lerini zapt eden Hammurabi, asıl ününü ülkesindeki kanunları der leyip bir kısmının üzerinde Reformlar

15 yaparak bir kanunname mey dana getirmesiyle kazanmıştır. İlk kez tam anlamı ile merkezileşmiş bir devlet yönetimi oluş turan Hammurabi yerel yöneticileri şehirlerin başlarından alaral buralara kendine bağlı valiler atadı. Ve bu yönetimi destekleyecek biçimde kendilerine ödenek yerine toprak verilen bîr ordu oluşturdu Babil devletinde önemli bir konuda, sulama kanallarının idares: ve yönetimi idi. Kanunlarda da sık sık tekrarlanan bu işe "Kana' katipleri" denilen özel memurlar bakardı. Kralın onuruna kazılar kanalların kazınıım bu memurlar yönetir bendlerin bakımına göi kulak olurlardı. Kendisini "Dünyanın kralı" ilan eden Hammurabi, zamanında Babil devleti altın çağını yaşadı. Fırat ırmağının kıyısında taştan ve tunçtan yapılma saraylar inşa ediliyor, bu evlerde değerli yerestelerden yapılmış altın kakmalı ziynet eşyası, çok miktarda bulunuyordu. Asma bahçeler yapılmıştı. Bütün bu görkemin üzerinde sekiz katlı Babil kulesi yükseliyordu. Ekonomik zenginlikleri ile birlikte, tekniklerini de geliştiren Babil devleti Hammurabi'nin ölümünden sonra uzun süre bağımsızlığını koruyamadı. Dış saldırıların çokluğu ve ülke sınırları içerisindeki isyanlar nedeni ile iyice zayıflayan Babil İmparatorluğu, doğudan gelen Kassıt kaviminin istilasına uğradı. Böylece Î.Ö» 1600 yıllarında Babil devleti ortadan kalktı. Babil'i başkent eden Kassıtüer zamanla Asur'lularla olan mücadelelerinde yenilerek l.ö yılında Mezepotamya tarihinden silinmişlerdir. Babil, Asur egemenliğinde üç yüzyıl yaşadıktan sonra 15

16 t.ö. 626 yılında Kaide kralı Nabopolasser öncülüğünde tekrar bağımsızlığını kazanmıştır. Ancak, doksan yıl süren bu yaşamı Î.Ö. 538 yılında Pers'lerîn istilası ile son bulmuştur. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi ereği ile, Babil devleti hakkında bu özet tarihsel bilgiyi anımsadıktan sonra, konumuz olan Kadastro çalışmalarına ve bu konudaki Hammurabi kanunlarındaki hükümlere geçebiliriz. Hammurabi kanunları, giriş, kanunlar ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Hammurabi'nin baştanrı Marduk'u övücü sözleri ve başşehir Babil'in tannlarca takdis edildikten sonra bu şehrin başına kendisinin getirildiğini söyler. Hammurabi halkına adalet, komşu şehirlere barış ve refah getirdiğini anlatır. Sonuç bölümünde ise haksızlığa uğrayan ve şikayeti olan kişinin "Doğruluk kralı" adlı heykelinin önüne gitmesi, şikayeti ile ilgili kanun hükmünü görmesi ve kalbini rahatlatması anlatılmaktadır. Sonucun sonunda da. kanunun yazılı olduğu anıtı bozan ve tahrip edenlere lanet sözleri ederek yazıtı bitirmektedir. Giriş ve sonuç bölümünde kısaca tadığımız 282 maddeden oluşan Hammurabi kanunlarının maddeleri toprak ve toprak dağıtımıyla ilgili olup aşağıdaki şekildedir. MADDE 26 : Eğer kralın seferine gitmesi emredilen, bir ayak eri (Bedum) veya avcı (Ba'irum), gitmez, veya bir bedel kiralayıp, bedelini yolîarsa o er veya avcı öldürülecektir. Kiralık bedeli ev ve barkını üzerine alacaktır. MADDE 2? : Eğer bir ayak eri veya avcı kralın kuvvetinde iken kaçırılır sonra tarlası ve bahçesi bir diğer kimseye verilir. Bu kimse de mükejefiyetlerini yerine getirirse, fakat döner ve şehrine ulaşırsa tarlasını ve bahçesini ona geri verecekler, tımarını bizzat işleyecektir. MADDE 29 : Eğer küçük oğlu babasının tımarının mükellefiyetlerini yerine getiremeyecek kudrette ise, tarlanın ve bahçenin 1/3 ü anasına verilip anası onu büyütecektir. MADDE 30: Eğer bir ayak eri veya avcı tarlasını, bahçesini ve evini tımar yüzünden terk edip nzaklaşırsa bir başkası ondan sonra tarlasını, evini zapt ederse ve üç yıl tımar mükellefiyetini yerine getirirse, kendisi döner ve tarlasını, bahçesini ve evini geri 16

17 isterse, ona verilmeyecektir. Zapt eden v tımarı yürüten kimse mükellefiyetleri yürütecektir. MADDE 31: Eğer, bir yıl uzaklaşıp, dönerse tarlası, bahçe»! ve evi ona verilecektir. Kendisi tımarın mükellefiyetini yerine getirecektir. MADDE 32 : Eğer kral seferinde iken bir ayak eri veya avcı esir edilmiş ise bir tüccar onun kefaletini öderse ve şehrine kavuşturursa eğer evinde fidyesi mevcutsa, bizzat kendi gözer. (Tüccar'a borcunu verir.) Şayet evinde çözecek karşılığı yoksa, şehrin Mabedi tarafından çözülür. Eğer şehrin mabedinde çözüm karşılığı yoksa onu saray çözecektir. Tarlası, bahçesi ve evi çözüm karşılığı verilmeyecektir. MADDE 33 : Eğer bir Dikum veya Lupüttum, liste dışı bir askeri askere alır veya kral seferine kiralık bir bedeli kabul edip onu sevkederse o Dikum veya Lupüttum öldürülecektir. MADDE 35 : Eğer bir Awilum (Hür insan bey) bir Bedum'un elinden kralın ona verdiği sığırları veya koyunları satın alırsa, parasını kaybeder zarara uğrar. MADDE 36: Bir Bedum'un, Ba'irunr'un, Nasibiltim'in (Vergi mükellifinin) tarlası, bahçesi veya evi gümüş para karşılığı satıl- Duyacaktır. MADDE 37 : Eğer bir Awilum (Hur insan bey) bir Bedum'un, bir Balrum'un veya Nasibiltimin (Vergi mükellefinin) tarlasını, bahçe- SİRİ veya evini satın alırsa, tableti (Mukavelesi) kırılacaktır. Ye gümüş yüzünden (ödediği parayı) kaybedecektir. Tarla, bahçe ve ev, sahibine verilecektir. MADDE 38 : Bir Bedum, Ba'Irum veya bir Nasibiltim (Vergi mükellefi) îlku'sunuıı (Kralın verdiği tımarın) (Unsurlarını teşkil eden) tarla, bahçe ve evinden bir kısmını, karısının veya kısanın üzerine yazamaz veya Borç için veremeyecektir. (İpotek edilemez.) MADDE 39 : Satın alarak sahip olduğu tarlasından bahçesinden ve evinden karısının veya kızıma üzerine yazabilecektir. Veya borcu için verebilecektir. MADDE 40 : Bir rahibe bir tüccar veya bir tımar sahibi (Üktunahmn) tarlasını, bahçesini veya evini gümüş para karşılığı ve- 17

18 irecektir. Satan alan satın aldığı tarlanın, bahçenin veya evin İtten (Tımar) mükellefiyetini yerine getirecektir. MADDE 41: Eğer bir Awilum (Hür insan bey) bir Redum'un bir Balrum'un veya bir Nasibiltimin (Vergi mükellefiyetinin) tarla, bahçe veya evini değişme sureti ile alır ve üste bir Mymet (Gümüş ve Hububat gibi) öderse vergi mükellefi tarlasına, bahçesine veya evine döner. Ye ona verilen ilave kiymeti muhafaza eder. ((Seri vermez). Hammurabi kanunlarının toprak mülkiyeti ve düzenlemelerine ilişkin yukarıda anılan maddelerini incelediğimizde, o dönemde sosyal hayatın toprak-insan ilişkilerine sıkı sıkıya bağlı olduğu ve bu konuda geniş ve ayrıntılı kuralların getirildiğini ve düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Ülkenin topraklarının bir kısmı kral'a aittir. Kral bu toprakları hizmetinde bulunan kimselere mükellefiyetleri karşılığı vermektedir. Bu şekilde hem topraklar işlenmekte hemde hizmetindeki kimseler artmaktadır. 26.ncı maddeye göre kendisine toprak tahsis edilen bir ayak eri veya avcı göreve çağrıldığında gitmek zorundadır. Yerine başkasını gönderemezler aksi halde ölüm cezasına çarptırılır. Fakat 27.nci maddeye göre yine bu kimseler savaş sırasında esir düşerlerse toprakları işletilmek üzere başkasına verilmekte ve dönüşte toprakları kendisine iade edilmektedir. Savaş sırasında esir düşen bir kişinin oğlu tımarı yürütebilecek yaşta ise babasının toprağı kendisine verilmektedir. Eğer küçük ise çocuğunu büyütebilmesi için arazisinin 1/3 hissesi annesine verilmektedir. (M. 28, 29) Tımarını terk edip mükellefiyetlerini yerine getirmeyen kişilerin toprakları ise bir başkasına verilmektedir. Toprağını terk eden kişi 3 yıl içinde dönmediği takdirde kendisine toprak verilen ikinci kişi birinci kişinin sahip olduğu haklara sahip olmaktadır. Şayet ilk mükellef üç yıldan önce dönerse arazisini geri alma hakkı bulunmaktadır (M. 30, 31) 32. nci madde de ise, esir edilmiş bir mükellefin bir bedel karşılığı nasıl serbest bırakılacağı ve bu nedenle toprağının hangi hallerde elinden alınacağı hükme bağlanmıştır. Burada fidye ödemeleri ile görev kişinin kendisine düşmektedir, öncelikle kendisine tahsis edüen tarlasını ve bahçesini veya evini satarak füyesini ödeme- 18

19 si mümkün görülmemektedir. Mdyesini ödeyecek gümüş.veya hububatı yoksa çözüm şehir Mabedine en son olarakda krala düşmektedir. Ama, bunun karşılığı olarak tarlası, bahçesi ve evi alınmakta ve kendisine verilmemektedir. Esir düşen kişinin fidyesini ödeyememesi halinde Mabed'in bu karşılığı ödeyerek kişinin tarla, bahçe ve evini çözüm karşılığı alacağının madde hükmünde belirtilmiş olması bu dönemde Mabed'lerinde arazilerinin olduğunu göstermektedir. Kendisine toprak tahsis edilen mükelleflerin tarla, bahçe ve evinin satılamayacağı 36. ncı maddede açık olarak belirtilmiştir. Alacaklarının baskısından toprak sahibini korumak için bu maddenin tanzim edildiği düşünülmektedir. Çünkü, satana madde de bir ceza öngörülmediği halde 37. nci maddede satın alanın parasının yanacağı belirtilmekle birlikte akid tabletinin kırılacağı diğer bir deyimle satış işleminin geçersiz olacağı belirtilmektedir. Ayrıca ödenilen para geri verilmeyecek satışa konu tarla, bahçe ve ev sahibine iade edilecektir. Belirli şartlarla kral tarafından vergi mükelleflerine verilen tımar'ın verilen kişi tarafından karısı ve kızı da dahil olmak üzere başkalarına satışın söz konusu olmadığı gibi borç için bu taşınmazların rehin edilemeyeceği 38.nci maddede belirtilmektedir. Ancak kral tarafından tahsis edilmeyen satın alınmak suretiyle sahi polunan toprakların alım ve satımı serbest olup bu araziler herhangi bir borç için rehin de edilebilmektedir. (M. 39.) Bir rahibe, tüccar veya tımar sahibi, tarlasını, bahçesini veya evini gümüş karşılığı satabilmektedir. Ancak satın alanın tımar mükellefiyetini yerine getirmesi gerekir. Bu madde ile tımar mükellefiyeti olan bazı toprakların satışına olanak tanınmaktadır. Satışın yapılabilmesi için bu toprakların rahip, tüccar veya tımar sahibine tahsis edilmesi gerekir. (M. 40). 41.nci madde de ise, bir hür insanın, beyin vergi mükellefine ait bir tarla, bahçe ve evin değişme suretiyle edilemiyeceği şayet üste bir kiymet vermişse bunu geri alamayacağı toprağı vergi mükellefine geri döneceği belirtilmektedir. Sonuç olarak; Hammurabi kanunlarının toprak mülkiyeti ile ilgili maddelerini bir bütün olarak göz önüne aldığımızda, ülkeden 4 çeşit arazi mülkiyetinin bulunduğu görülmektedir. Bunlar; 19

20 1 Kral ve saraya ait toprakla? 2 Mabed'e ait topraklar 3 Hizmet karşılığı (Mükellefiyet) tahsis edilen topraklar 4 özel mülkiyete konu alınıp satılabilen ipotek edilen top raklar. Arazi hukuku alanında geniş düzenlemelerin yapıldığı, taşınmazların sınır ve alanlarının ölçülerek belirli bir birim sisteminde tabletlere kaydedildiği haritalarının düzenlendiği ve alım satım, rehine ilişkin özel akit işlemlerinin yapılarak arşivlendiği bu dönemde, Kadastro Hizmetine büyük önem verildiği görülmektedir. Hukuk alanında ileri düzeydeki bu düzenlemelerle birlikte bu dönemde; bilim ve tekniktede ileri bir aşamaya varıldığı görülmektedir. Yani elde edilen bazı tabletlerden anlaşıldığına göre, Babil bilginleri, sayı dizilerini, logaritmik hesap usullerine benzeyen hasaplamaları, Pisagor bağıntısını, biliyorlardı. Ayrıca, bir dairenin çapının daireyi iki eşit kısma böldüğü, bir üçgenin yüksekliklerinin birbirini aynı noktada kestikleri, dik kenarlı bir üçgenin bir daire içine çizilebildiği, aynı doğruya dik iki doğrunun birbirine parelel olduğu bilinmektedir. Bu bilgilerle taşınmazların yüzölçümlerinin doğru olarak hesaplandığı bu dönemde; uzunluk birimi olarak "Kulaç" kullanılmakta olup bir Kulaç yaklaşık (50 cm) tekabül etmektedir. Kenarları 12 kulaç (6 m) olan karenin yüzölçümüne ise bir "Sar" denilmektedir. Diğer bir deyimle 36 m 2 lik bir alan bir Sar olarak adlandırılmaktadır. Yeni Babil döneminde, ölçüm ve harita işleri ileri düzeyde gelişmiş taşınmazların ölçümleri yapılarak krokileri çıkarılmış yüzölçümleri hesaplanarak tabletlere kaydedilmiştir. Şekil : 3'de intizamsız bir alanın düzgün şekillere bölünerek ölçülmesine ait bir ölçü krokisi görülmektedir. Yine bu dönemde Dünyanın haritasının çizilmesine çalışılmış ve Şekü : 4'd egörülen şekilde bir Dünya haritası çizilmiştir. 20

21 YABAJRLANBLAN KAYNAKLAR M. îlin, E. Segal, Çev. Ahmet Zekeryaj İnsan Nasıl İnsan Oldu, İstanbul, Yeni Dünya yayınları, Tanilli Server, Yüzyılların Gerçeği ve Mirası, (İnsanlık Tarihine Giriş) I Cilt, ilk Çağ, İstanbul, Say yayınları, Sayılı Aydın, Mısırlılarda ve Mezepotamyalılarda Matematik Astronomi ve Tıp, Ankara, T.T.K. Yayını, Tosun Mebrure, Yalvaç Kadriye, Sümer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi-