ÖDEMELER DENGESİ TABLOSUNDAKİ DİĞER MAL VE HİZMET GELİRLERİ KALEMİNİN İÇERİĞİ VE HESAPLAMA YÖNTEMİNE İLİŞKİN AÇIKLAMA

Transkript

1 ÖDEMELER DENGESİ TABLOSUNDAKİ DİĞER MAL VE HİZMET GELİRLERİ KALEMİNİN İÇERİĞİ VE HESAPLAMA YÖNTEMİNE İLİŞKİN AÇIKLAMA İÇİNDEKİLER 1. Giriş 2. Diğer Mal ve Hizmet Gelirlerinin Kapsamı 3. Diğer Gelirlerin Kayıt Sistematiği ve Örnek İşlemler 4. Ayrıştırma Srunu ve Mevcut Uygulama 5. Değerlendirme ve Diğer Ülkelerle Karşılaştırma 6. Uygulamanın Güncelleştirilmesi 7. IMF İle Görüşme ve Öneriler

2 1. Giriş Ödemeler dengesi, en geniş anlamıyla, bir eknmide yerleşik kişilerin (merkezi hükümet, bankalar, gerçek ve tüzel kişi ve kuruluşlar) diğer eknmilerde yerleşik kişiler ile belli bir dönem içinde yapmış ldukları tüm mal ve hizmet ticareti ile bu eknminin diğer eknmilerle lan alacak ve yükümlülüklerinin, mülkiyet değişimi anında, çift kayıt prensibi esasına dayalı larak kaydedildiği istatistiki bir tabldur. Bankamızca yayımlanan ödemeler dengesi tablsu, Uluslararası Para Fnu (IMF) tarafından belirlenen kavram ve kayıt prensipleri dğrultusunda, ağırlıklı larak Türkiyede faaliyette bulunan bankaların kayıtları ile dış ticaret, turizm ve bavul ticareti gibi knularda banka dışı kaynaklardan alınan veriler ve anketler esas alınarak düzenlenmektedir. Diğer yandan, kambiy rejiminin liberalleşmesi, eknmik faaliyetlerin ve mali enstrümanların çeşitlenmesi gibi nedenlerle Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri kalemini luşturan bazı verilerin sınıflandırılmasında çalışma snuçlarına göre geliştirilen yöntemler uygulanmaktadır. Bu kalemin kapsamı, ayrıştırma srunları ve çözümüne yönelik çalışmalar ve tahmin metdu aşağıda açıklanmaktadır. 2. Diğer Mal ve Hizmet Gelirlerinin Kapsamı Bankamızca yayınlanan ödemeler dengesi Özet Sunumda Cari İşlemler Dengesi içerisinde yer alan Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri, Turizm, Faiz ve Diğer lmak üzere üç ana grupta tplanmaktadır. Bunlardan Diğer kalemini luşturan alt başlıklar ise aşağıda verilmektedir: Diğer Gelirler Navlun Geliri (İthalat ve ihracat işlemlerine ilişkin taşımacılık gelirleri) Diğer Taşımacılık Geliri (Ylcu, bagaj ve benzeri nedenlerle sağlanan gelirler) Dğrudan Yatırım Gelirleri (Yurtdışında iş yapan müteahhitlerin elde ettiği gelirler) Diğer Resmi ve Özel Sektör Mal ve Hizmet Gelirleri DTHdan TL Karşılığı Alışlar (Görünmeyen işlem gelirleri ile açılan DTHdan Türk lirasına dönüştürülen gelirler) Resmi Sektör (Knslsluk ve benzeri resmi sektörün elde ettiği gelirler)

3 Finansal ve Dış Ticaret Hizmetleri (Kmisynculuk ve banker işlemleri nedeniyle elde edilen gelirler ile dış ticarete ilişkin diğer hizmet gelirleri) Diğer (Yurtdışından havale larak gelen ancak görünmeyen işlem geliri lmasına rağmen mahiyeti ayrıştırılamayan gelirler) 3. Diğer Gelirlerin Kayıt Sistematiği ve Örnek İşlemler Kayıt sistematiği açısından, Diğer gelirler aşağıdaki şekilde gruplanmaktadır: Bankacılık sisteminden alınan, mahiyetleri bilinerek raprlanan işlemler: Bu veriler, mahiyeti bildirilen dövizlerin bankalarca dğrudan Türk lirasına dönüştürülmesinden elde edilmektedir. Örnek : Yurtdışına taşımacılık hizmeti veren bir firma elde ettiği dövizi bankada Türk lirasına dönüştürürken işlemin mahiyetini bildirirse, bu döviz gelirleri bankalar tarafından Navlun larak kdlanmaktadır. Ayrıca, bu gelirler ile Döviz Tevdiat Hesabı açtırılır ve daha snra bu hesaptan Türk lirasına dönüşüm yaptırılır ve bu beyan edilirse, yine Navlun larak kdlanmakta ve raprlanmaktadır. Bankacılık sisteminden alınan, görünmeyen gelir kalemi lduğu bilinen ancak, yukarıdaki grupta lduğu gibi mahiyetleri ayrıştırılamadan raprlanan işlemler: Liberalleşen kambiy mevzuatı çerçevesinde kaynağın srulamaması nedeniyle mahiyeti ayrıştırılamayan ancak hesap sahibinin faaliyet alanına göre görünmeyen gelir niteliğinde lan ve bankaca Türk lirası alışı yapılan yurtdışından gelen dövizlerden luşmaktadır.

4 Örnek: Yurtdışına taşımacılık hizmeti veren bir firma elde ettiği döviz gelirlerini bankada Türk lirasına dönüştürürken işlemin mahiyetini bildirmediği durumda, banka bu geliri Navlun larak değil, Diğer larak raprlamaktadır. Bankalar nezdinde açılan döviz tevdiat hesaplarından (DTH) yapılan Türk lirası alışlarına ilişkin işlemler: Türkiyede yerleşik kişiler tarafından açılan döviz tevdiat hesaplarından Türk lirası karşılığı alışı yapılan, kısmen görünmeyen işlem geliri lduğu bilinmekle birlikte sınıflandırılamayan dövizlerden luşmaktadır. 4. Ayrıştırma Srunu ve Mevcut Uygulama Görünmeyen işlemlere ilişkin gelirlerin saptanması ve ayrıştırılması, diğer ülkelerde lduğu gibi ülkemizde de özellikle; 32 Sayılı Türk Parası Kıymetini Kruma Hakkındaki Karar ile döviz ithalinin serbest bırakılması, Döviz tevdiat hesaplarının işleyişine getirilen serbesti, Görünmeyen işlem gelirlerinin yurda getirilme ve Türk lirasına dönüştürme zrunluluğunun bulunmaması, Türk lirasına dönüştürülen dövizlerde mahiyetin açıklanmasına gerek lmaması gibi nedenlerle güçleşmektedir. Mahiyetleri bir şekilde tespit edilebilen kalemlere ilişkin larak herhangi bir srun bulunmamakla birlikte, bankacılık sisteminde önemli bir paya sahip lan, Türkiyede yerleşik kişiler tarafından açılan döviz tevdiat hesaplarından Türk lirası karşılığı yapılan alım işlemlerinin ayrıştırılabilmesi için değişik zamanlarda bankalar nezdinde çalışmalar yapılmıştır. Sözknusu çalışmalarda, hesap sahiplerinin adreslerine göre, yurtiçinde yerleşikliği saptanan kişilerce açılan ve daha snra TL karşılığı alışı yapılan döviz tevdiat hesaplarının kaynağı, hesap sahiplerinin faaliyet knuları esas alınarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu tip döviz tevdiat hesaplarının ağırlıklı larak, Yurtiçi kaynaklı tasarruf amacıyla tutulan dövizler İhracat karşılığı elde edilen döviz gelirleri Yurtdışında çalışan işçilerin döviz havaleleri Turizm kaynaklı yurtdışı geliri Yurtdışı müteahhitlik hizmet geliri Yurtdışı işlemlere bağlı larak luşan navlun geliri Bavul ticareti nedeni ile elde edilen döviz geliri

5 karşılığında açıldığı görülmüştür. Bunlardan, başka kaynaklardan sağlanan verilere dayanan ve ödemeler dengesinin ilgili gelir kalemleri içinde halihazırda yeralan, ihracat gelirleri, turizm gelirleri ve bavul ticareti gelirleri mükerrerliğin önlenmesi açısından, yurtiçi işlemlerle ilgili lan kısmı ise ödemeler dengesine knu lmaması nedeniyle dikkate alınmamaktadır. Kalan kısım içinde yer alan yurtdışı müteahhitlik hizmetleri, tespit edilen randa Dğrudan Yatırım Gelirleri kalemine, kalanı ise Diğer Resmi ve Özel Mal ve Hizmet Gelirlerine ilave edilmektedir. 5. Değerlendirme ve Diğer Ülkelerle Karşılaştırma Yukarıda belirtildiği gibi dört alt kalemden luşan Diğer Özel Resmi Hizmet Gelirlerinin tutarları itibariyle en önemli kalemlerini, DTHdan Türk Lirası Karşılığı Alışlar ve Diğer luşturmaktadır. DTHdan Türk Lirası Karşılığı Alışlar kaleminin artışı, TL yatırım araçlarının dövize göre daha yüksek getiri sağlamasından ve gerçek ve tüzel kişi DTH sahiplerinin TL ihtiyaçlarını bu hesaplardan karşılamalarından kaynaklanmaktadır.diğer kalemi, görünmeyen işlem geliri lmakla birlikte, mevzuat nedeniyle bankalarca hangi faaliyet kapsamında elde edildiği tespit edilemeyen gelirleri göstermektedir. Ödemeler Dengesi tablsunda yer alan ve ayrıştırılamaması nedeniyle Diğer gelirler içinde gösterilen tutarların ransal larak yüksek lup lmadığını tespit etmek amacıyla bazı ülkelerin aynı kalemi 1990lı yıllar için karşılaştırılmıştır. Buna göre, ayrıştırılamayan Diğer gelirlerin tplam görünmeyen işlem gelirleri (navlun ve diğer taşımacılık ile turizm geliri hariç) içerisindeki ranı sn 7-8 yılda Almanya ve İspanyada yüzde 50, İtalyada yüzde 60, Yunanistanda yüzde 95, Krede yüzde 80 civarında iken bu ran Türkiyede yüzde 70 civarındadır. 6. Uygulamanın Güncelleştirilmesi Ödemeler dengesi tablsunda Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri altında yeralan Diğer Özel ve Resmi Hizmet Gelirleri kalemi içinde bankalarca raprlanan Yurtiçinde yerleşik kişiler tarafından tasarruf amacıyla açılmış Döviz Tevdiat Hesaplarından Türk Lirası karşılığı satın alınan dövizler kalemi önemli yer tutmakta lup, bu kalemin sn yıllarda hızlı artış göstermesi nedeniyle ayrıştırmada uygulanan ranların gözden geçirilmesine gerek duyulmuştur. Bu amaçla, 1999 yılında DTHdan TL karşılığı alış işlemleri açısından tplamın yaklaşık yüzde 62sini temsil eden bankaların ilgili şubeleri örnek hacmine dahil edilmek suretiyle uygulanan bir örnekleme yöntemiyle, DTHdan TLye dönüşen tutarların hesap sahiplerinin faaliyet alanlarına ve işlem türlerine göre yüzde dağılımı yeniden tespit edilmiş, ayrıca, yapılan çalışma sırasında rtaya çıkan raprlama hatalarının düzeltilmesi de sağlanmıştır. 7. IMF İle Görüşme ve Öneriler

6 Daha önceden de belirtildiği üzere, ödemeler dengesi kayıtlarının sistematiği IMFin tüm ülkeler için öngördüğü uluslararası standard ve prensiplere dayanmakta, özellikli ülkelerin standard tanımlarda yer almayan kalemleri ise IMF ödemeler dengesi uzmanlarının görüşleri paralelinde, uygun görülecek sınıflandırma çerçevesinde ödemeler dengesi kayıtlarına yansıtılmaktadır. Dlayısıyla, ödemeler dengesinde yapılması düşünülen değişiklikler önceden IMF uzmanları ile mutabakata varılarak gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda, Türkiyenin ödemeler dengesi rakamlarının çıkarılmasında karşılaşılan srunlar ve bu srunların bir bölümünün giderilmesine yönelik larak, yukarıda açıklanan çalışma snuçlarının tartışılmasını teminen IMF nezdinde görüşmelerde bulunulmuştur. Sözknusu görüşmeler sırasında, yapmış lduğumuz çalışma snuçları Fn yetkilileri ile de tartışılmış ve Bankamız görüşleri paralelinde, Gerek mevsimsel, gerekse knjnktürel değişmelerin ödemeler dengesine daha dğru yansıtılabilmesini teminen, sözknusu çalışmanın en az yıllık, tercihan üçer aylık dönemlerde yinelenmesi, 1999 Mayıs ayında yapılan çalışma snuçlarının bir veya iki yıl öncesine ait verilere de yansıtılması hususlarında mutabakata varılmış lup, tüm bu görüş ve öneriler, IMF tarafından hazırlanarak Bankamıza gönderilen 21 Mayıs 1999 tarihli Office Memrandum da belirtilmiştir. Snuç larak, yukarıda bahsedilen çalışma snuçları ve IMF ile yapılan görüşmeler paralelinde, 1998 yılı verileri revize edilmiş lup, buna göre 1998 yılı için hesaplanan Diğer Mal ve Hizmet Gelirleri-Diğer kalemi milyn ABD Dlarından milyn ABD Dlarına, Cari İşlemler fazlası, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından dış ticaret istatistiklerinde yapılan net 78 milyn ABD Dlarlık pzitif değişikliğe rağmen, milyn ABD Dlarından milyn ABD Dlarına, negatif işaretli Net Hata ve Nksan kalemi ise küçülerek milyn ABD Dlarından milyn ABD Dlarına inmiştir.