T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI HALI ÜRETİM TEKNOLOJİSİ LARK MAKİNESİNDE ÜRETİM

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI HALI ÜRETİM TEKNOLOJİSİ LARK MAKİNESİNDE ÜRETİM Gaziantep, 2015

2 Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...4 GİRİŞ...5 ÖĞRENME FAALİYETİ LARK MAKİNESİNİN ÇALIŞTIRILMASI Halı Geriliminin Lark İşlemine Etkisi...8 UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ LARK İŞLEMİ SONUNDA HALI SIRT KONTROLÜ Lark İşlemi Sonunda Halı Sırt Kontrolünün Önemi Halı Sırtına Uygulanacak Tutkal Miktarı Halı Sırtına Uygulanan Tutkalın Halı Sertliğine Etkisi UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ LARK MAKİNESİNDE ACİL DURUMLAR Halının Fazla Beslenmesinden Oluşan Acil Durumlar Halının Eksik Beslenmesinden Oluşan Acil Durumlar UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA... 30

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Halı Üretim Teknolojisi Halı Lark Operatörlüğü Lark Makinesinde Üretim Sırt fırça mesafesini, yüzey fırça yönünü ve mesafesini, halı sırt mesafe dövücüsünü ayarlayabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. Lark Makinesinde Ayarlar ve Çalıştırma 2 modülünü tamamlamış olmak YETERLİK Lark Makinesinde Üretim Yapmak Genel Amaç Bu modül ile gerekli şartlar sağlandığında, makinedeki halıların tansiyonunu ve çıkan halıların sırt kontrollerini yaparak makine acil durumlarını belirleyebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Amaçlar 1. Makine üzerindeki halıların tansiyonlarını kontrol edebileceksiniz. 2. Larktan çıkan halıların sırt kontrollerini yapabileceksiniz. 3. Makine acil durumlarını belirleyebilecek ve durdurabileceksiniz. Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi. Donanım: Lark makinesi, halı, halı sırt kontrol silindiri, halı özelliklerini belirten talimat. Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

5 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Lark makinesi girişinde halı makineye bağladığı zaman, lark operatörü girişte bulunan J- Box a halıyı doldurur ve operatör paneline giderek makinenin ayarlarını yapar. Operatör panelinden ilaç karışım miktarlarını ayarlayarak tutkal teknesine çekme, kurutma fanlarını çalıştırarak fırının ısısı, makine hızı, tutkal silindir hızı, halı gerginlikleri gibi tüm ayarlamaları yaparak makineyi çalıştırır. Lark makinesinin çalıştırılması ve durdurulması işlemlerinin belirli bir sırada ve doğru bir şekilde yapılması gerekir. Lark işlemi yapılan halı, belirli silindirlerden (avare, çekim vs) geçerek tutkallama ve kurutma yapılmaktadır. Bu işlemler yapılırken halının belirli bir gerginlikte olması gerekmektedir. Lark işleminde, halı sırtlarına kalitelerine göre belirli oranlarda tutkal verilmektedir. Tutkallama işlemi sonrasında halı kurutulduğu zaman tutkalın etkisi ile halı sırtı belirli bir sertliğe ulaşır. Lark operatörü veya bölüm sorumlusu tarafından lark işlemi sonunda halılar el ile ve görsel olarak kontrol edilir. Halı besleme J-Box ında fazla halı biriktiğinde; J-Box girişindeki iğneli sermine halı sarılır ve iğneli sermin halıya zarar verebilir ve yırtabilir. Ayrıca sıkışma sonucunda sermin yatakları da kırabilir. Halı besleme J-Box ına eksik halı verildiğinde, J-Box ta halı kalmadığı için halı gerilir. Halı gerilmesi makine silindirlerine ve makineye aşırı zarar verir. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle lark makinesini çalıştırabilecek, halı gerginliklerini ayarlayabilecek ve lark işlemi sonunda halının kontrollerini yapabileceksiniz.

6 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek, makine üzerindeki halıların tansiyonlarını kontrol edebileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halılarda tansiyon (gerilim) hakkında bilgi edininiz. 1. LARK MAKİNESİNİN ÇALIŞTIRILMASI Lark makinesi girişinde halı makineye bağladığı zaman, lark operatörü girişte bulunan J-Box a halıyı doldurur ve operatör paneline giderek makinenin ayarlarını yapar. Operatör panelinden ilaç karışım miktarlarını ayarlayarak tutkal teknesine çekme, kurutma fanlarını çalıştırarak fırının ısısı, makine hızı, tutkal silindir hızı, halı gerginlikleri gibi tüm ayarlamaları yaparak makineyi çalıştırır. Makinenin çalışmasıyla beraber, lark işlemine alınan halı, toz temizleme, dikey ve yatay buharlama, merkezleme, tutkallama, kurutma ve soğutma bölümlerinden geçerek, sırtı tutkallanmış bir şekilde lark makinesinden çıkar. Lark makinesinin çalıştırılması ve durdurulması işlemlerinin belirli bir sırada ve doğru bir şekilde yapılması gerekir. Lark makinesinin çalıştırılmasında izlenen yol; 1. Makinenin emniyette olup olmadığı kontrol edilmelidir 2. Makinenin şalteri açılıp, makineye elektrik verilmelidir 3. Atkı düzelticinin şalteri açılıp makineye elektrik verilmelidir 4. Kurutma tamburunun buhar vanası açılıp tamburu buhar ile doldurulmalıdır

7 5. Kurutma odasının egzoz ve sirkülasyon fanları çalıştırılmalıdır 6. Kurutma odası sıcaklıkları ayarlanıp bütün brülörleri aktif yapılmalıdır 7. Kullanılacak olan tutkal karışımı uygulama teknesine pompalanmaya başlanmalıdır 8. Uygulama teknesinin tutkal gezdiricisi çalıştırılmalıdır 9. Tutkal uygulama silindiri çalıştırılmalıdır 10. Apre makinesi giriş kısmına apre işlemi yapılacak olan halı arabası getirilmelidir. Bu işlem yapılırken halı sırtının makineye dönük olmasına dikkat edilmelidir. 11. Makine üzerindeki kılavuz bez ile halı boy başı zincir dikiş makinesi ile birbirine dikilmelidir. 12. Giriş J-Box sürücüsü çalıştırılmalıdır. 13. High-bulk (çöken iplik) olmayan halılar için; Yatay buharı (sırt buharı) açılmalıdır 14. High-bulk (çöken iplik) olan halılar için; Dikey buharı (buhar kulesi) açılmalı Buhar kulesi altındaki kurutma tamburunun buhar vanası açılıp tambur buhar ile doldurulmalı. Apre makinesine yol vermek için buhar kulesinin uygun sıcaklığa ulaşması beklenmelidir. 15. Halı kalitesine uygun olan makine hızı, tutkal silindir hızı ve gerginlik değerleri ayarlanıp apre makinesine yol verilmelidir. 16. Fırçalama ünitesi ve fırçalama ünitesi emiş fanları çalıştırılıp fırça temasına dikkat edilmelidir 17. Atkı düzeltici ünite OTOMATİK ALGILAMA ya ayarlanmalıdır. 18. Halı kalitesine uygun olan değerler atkı düzeltici ekranından seçilmelidir. 19. Halı boy başı tutkal silindirine geldiği anda baskı silindiri indirilmelidir. 20. Soğutma bölümü fanları çalıştırılmalıdır. 21. Halı apre makinesinden çıktığı anda nem, tutkal oranı ve halı eğriliği kontrol edilmelidir 22. Tüm bu işlemler esnasında herhangi bir problemle karşılaşıldığında sorumlulara bilgi verilmelidir. Lark makinesinin durdurulmasında; 1. Apre makinesine halı yerine bez girişi yapılmalıdır. 2. Girilen bez tutkal uygulama silindirine geldiği anda baskı silindiri kaldırılmalıdır.

8 3. Tutkal uygulama teknesindeki tutkal, sirkülasyon teknesine boşaltılmalıdır. 4. Girilen bezin makineden tamamen çıkması beklenmelidir. 5. Makine durdurulup, soğutma fanları ve ana şalter kapatılmalıdır. 6. Makine uzun süreli kapalı kalacaksa bütün buhar vanaları kapatılmalıdır Halı Geriliminin Lark İşlemine Etkisi Lark işlemi yapılan halı, belirli silindirlerden (avare, çekim vs) geçerek tutkallama ve kurutma yapılmaktadır. Bu işlemler yapılırken halının belirli bir gerginlikte olması gerekmektedir. Halının gerginliği avare silindirlerin uç kısmına takılan ve silindir yükünü ölçebilen, loadcell olarak adlandırılan elektronik rulman yatakları ile ayarlanmaktadır. Ancak loadceller her avare silindire takılmazlar, sadece çekim silindirleri öncesindeki silindirlere takılırlar. Loadcell arızalandığı veya ayarı değiştiği zaman halıda aşırı gerilme meydana gelir. Bu da avare silindirlerinin eğilmesine, rulman yataklarının kırılmasına veya halının eğrilmesine neden olur. Avare silindirler, herhangi bir motordan tahrik almayan, serbest hareket eden, halının hareketini kolaylaştırmaya yarayan silindirlerdir. Resim 1.1. Avare Silindir Halıya lark işlemi uygulanırken, gerek lark operatörünün dikkatsizliği, gerekse makine arızasından dolayı halı aşırı gergin olduğu zaman halı boylarında uzama meydana gelir, halı

9 çaprazlıkları artar, halı eninde çekme meydana gelir, halı dikişlerini açarak dikişlerin patlamasına ve halının defolu olmasına neden olur. Ayrıca halı gergin olduğu zaman, atkı aralıkları gerginlikten dolayı genişler ve bu genişlemeden dolayı tutkallama esnasında tutkalın halı yüzeyine geçmesi çok daha kolay ve hızlı olur. Çaprazlık, halının köşegen uzunluklarının eşit olmaması, diğer bir ifadeyle halı köşelerinden çapraz ölçüldüğü zaman ölçümlerin eşit gelmemesi durumudur. Resim 1.2. Çapraz Dokunmuş Halı Halı çok gergin olduğu gibi gevşek olduğu zaman da halılarda eğrilmeler meydana gelecektir. Bundan dolayı, halı lark işlemine girdiği zaman belirli bir gerginliğe sahip olmalıdır. Halı, olması gerektiğinden daha gevşek olarak larka verildiği zaman, beklemeden dolayı halı sırtında jüt kırılmaları (ezilmeleri) olacağından, tutkallama işlemi düzgün şekilde yapılamayacaktır. Halı sırtındaki gevşeklikten dolayı oluşan dalgalanma, tutkal silindirinden geçerken halının sırtında bazı yerlerin tutkalı almasına, bazı yerlerin ise tutkalı almamasına neden olacaktır.

10 Resim 1.3. Eksik Tutkal Almış Halı Halı gergin olmadığı zaman çekim silindirleri (iğneli serminler) tarafından halı sırtında yolmalar meydana gelmesine sebep olacaktır. Resim 1.4. Halı Sırtında Oluşmuş Yolunma

11 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede makine üzerindeki halıların tansiyonlarını kontrol ediniz. İşlem Basamakları» Makinede buhar odası ve tamburdan sonra halıya elle dokununuz. Öneriler» Halıyı hafif bir şekilde sallayınız.» Halıyı sallarken dikkatli olunuz.» Talimatta belirlenen şekle göre halı gerginliğine karar veriniz.» Farklılık olması durumunda halı gerilim miktarını programdan değiştiriniz.

12

13 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Makinede buhar odası ve tamburdan sonra halıya elle dokundunuz mu? 2. Halıyı hafif bir şekilde salladınız mı? 3. Talimatta belirlenen şekle göre halı gerginliğine karar verdiniz mi? 4. Farklılık olması durumunda halı gerilim miktarını programdan değiştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Halı çok gergin gergin olduğu zaman aşağıdakilerden hangisine sebep olmaz? A) Sırt yolunması B) Fazla tutkal alması C) Rulmanların eğilmesi D) Halıda çaprazlık olması 2. Lark çalıştırılırken aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmesi gerekmez? A) Makinenin emniyette olup olmadığı kontrol edilmelidir. B) Kurutma odasının egzoz ve sirkülasyon fanları çalıştırılmalıdır. C) Kullanılacak olan tutkal karışımı uygulama teknesine pompalanmaya başlanmalıdır. D) Lark makinesinin arkasındaki tüm halı arabalarının işlemden geçirilmesi. 3. Yatay buharlamanın amacı nedir? A) Halının lark makinesinde geçmesini sağlar. B) Halının sırt bölgesini yumuşatarak daha düzgün tutkal almasını sağlar C) Tutkal silindirinin yavaş dönmesini sağlar. D) Halının daha çabuk kurumasını sağlar. 4. Lark makinesinde oluşan çapraz hatası aşağıdakilerden hangisi sebep olmaz? A) Lark makinesi merkezleme sisteminin çalışmaması durumunda. B) Halı çok gergin veya gevşek gelmesi durumunda C) Yüzey temizleme fırçalarının düzgün çalışmaması D) Top başı dikişinin düzgün olmaması 5. Lark makinesinde aşağıdakilerden hangisi sırt yolunmasına sebep olur? A) Yüzey fırçalarının halıya çok yakın olması. B) Halı sırtına tutkalın fazla verilmesi C) Tutkal silindirinin normalinden hızlı dönmesi D) Çekim silindirleri arasında fark oluşması DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

15 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek larktan çıkan halıların sırt kontrollerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Lark işlemi sonunda sırt kontrolü yapmanın önemini araştırınız. 2. LARK İŞLEMİ SONUNDA HALI SIRT KONTROLÜ 2.1. Lark İşlemi Sonunda Halı Sırt Kontrolünün Önemi Lark işleminde, halı sırtlarına kalitelerine göre belirli oranlarda tutkal verilmektedir. Tutkallama işlemi sonrasında halı kurutulduğu zaman tutkalın etkisi ile halı sırtı belirli bir sertliğe ulaşır. Lark operatörü veya bölüm sorumlusu tarafından lark işlemi sonunda halılar el ile ve görsel olarak kontrol edilir. Halının apre çıkışı kontrollerinde, bölüm ustası veya operatör tarafından müşteri taleplerine veya kaliteye göre halı sertliği veya esnekliği kontrol edilir. Bu kontrol tecrübeli usta tarafından elle yapılmaktadır. Müşteri talebi dışında bir durum tespit edildiğinde (örneğin fazla sert, fazla esnek vs) usta apreye müdahale eder. Halı gereğinden çok sert olmuş ise tutkal karışım oranları, tutkal silindir hızları ve halı çıkışı tekrar gözden geçirilir. Buna rağmen sertlik devam ediyorsa latex (tutkal) özelliği kontrol edilir. Tutkal silindir hızı fazla ise halı sert çıkar, devir düşük ise halı yumuşak çıkar. Lark işlemi sonunda halı sırtının düzgün tutkal alıp almadığı kontrol edilir. Halı sırtının düzgün tutkal (latex) almadığı görüldüğü zaman, tutkal almayan bölgelerde hav (tüy) çıkması olur. Bölüm ustası veya lark operatörü bu tür sorunlarda tutkal silindiri

16 üzerindeki baskı silindirinin baskısını arttırır. Baskı silindiri halının üzerine daha fazla baskı uygulayarak halı ile tutkal silindirinin temasını arttırır ve halının daha iyi tutkal almasını sağlar. Resim 2.1. Baskı Silindirinin Halıya Uyguladığı Baskı Miktarı Shaggy veya frize gibi düşük atkılı halılarda tutkal silindiri sonrasına konulan bir silindirin üzerine kauçuk sarılarak halı bu silindir üzerinden geçirildiği takdirde, tutkal almayan bölgelerin tutkal alması sağlanmaktadır. Resim 2.2. Üzeri Kauçuk Sarılı Silindir Bu kauçuk silindiri sayesinde halı sırtında tutkal almayan çok az bölge kalır. Ancak halının yüzeyine tutkal geçebilmesi riski de bulunmaktadır. Tüm bu işlemlere rağmen halı sırtında tutkal almayan bölgeler kalmış ise, yatay buharlama çalıştırılarak halı sırtının nemlendirilerek yumuşaması sağlanır. Bu işlem ile halının tutkalı (latex) homojen olarak alması sağlanmış olur.

17 El ile yapılan kontrollerde sertlik, yumuşaklık veya ıslaklık, göz ile yapılan kontrollerde ise tutkal sürülüp sürülmeyen yerlerin kontrolleri yapılır. Sırt kontrolleri yapılmayan halılarda; 1) Halı ıslak olduğu ve bu durum kontrol edilmediği takdirde, halı zemini jüt olduğu için belli bir süre sonra halı küflenmeye başlayacaktır. 2) Gereğinden fazla tutkal almış ise halı çok sert olacaktır. Halı sert olduğu zaman, overlok yapılırken overlok makinelerine zarar verebilir, ayrıca sert olduğu için halı büküldüğü zaman bükümün düzgün olmaması, bükülen halı müşteri tarafından açılmak istendiğinde açılmaması, halıya gereğinden fazla tutkal verildiği için tutkal maliyetinin artması söz konusu olacaktır. 3) Gereğinden az tutkal verilmiş ise, halı tüylerinde çıkmalar, halı bükümünde halıda kırılmalar, halı havlarında sağa-sola yatmalar, halı m 2 ağırlığının az olmasına sebep olacaktır Halı Sırtına Uygulanacak Tutkal Miktarı Halı sırtına uygulanan tutkal miktarları halının atkı sıklığına (kalitesine) göre değişmektedir. Halıya uygulanacak tutkal miktarının hesaplanması için, lark işleminden önce bir araba halının nemi latexsiz (ham) olarak ölçülerek tartılır. Lark işlemi esnasında halıya toz emme, dikey ve yatay buharlama, tıraş, boy kesim gibi işlemler yapılmadan sadece tutkallama işlemi uygulanır. Lark işlemiyle halıya tutkal uygulandıktan sonra nemölçer cihazıyla halının nemi tekrar ölçülerek tartılır ve halı sırtındaki latex miktarı bulunarak kayıt altına alınır. Burada dikkat edilmesi gereken husus iki halı birleşiminden kesilen fazla bezlerin atılmayıp ölçüme dâhil edilmesidir. Bütün halı kalitelerine göre bu işlemler yapılır ve uygulanır. Bu uygulamalar lark makinesi ekran panelinde reçete oluşturularak kayıt altına alınır. Reçete uygulamasında operatör kendisine gelen halı grubuna ait kalitenin reçetesini ekran panelinden seçer. Bu reçete oluşturulurken makine hızı, tutkal silindir hızı, fırın sıcaklığı, tambur dönüş hızı ve sıcaklığı, atkı düzeltme değerleri ve tutkal karışım oranları halı sırtına uygulanacak tutkal miktarını belirlemektedir. Örneğin: 32x50 kalitesinde heatset (polipropilen) halının latex (tutkal) karışım oranı %50 tutkal, %50 su olarak yapılır, silindir hızı 8m/dk, makine hızı 6m/dk olarak ayarlanır.

18 Shaggy veya frize gibi düşük kalite (atkı sıklığı seyrek) halılarda, halı sırtındaki tutkal miktarı genellikle çok yüksektir. Bu miktar ortalama gr/m 2 arasında değişmektedir. Bu tip atkı sıklığı az olan halılarda tutkal su karışım oranı genellikle %70 tutkal, %30 su olarak değişmektedir. Atkı sıklığı seyrek olduğundan, tutkalın halı yüzeyine ilerlemeden kurumasını sağlamak için tutkal oranı yüksek tutulmalıdır. Pamuk atkı veya viskoz gibi ince veya narin halılarda tutkal miktarı genellikle gr/m 2 arasında olmaktadır. Bu tür ince ve hafif halılarda, halının yerde kaymaması için, karışım oranları genellikle saf tutkal veya %20 gibi su katılarak yapılmaktadır. Bu tip halılarda bazen de kaymaz taban latex kullanılabilir. Polipropilen halılarda tutkal oranı genellikle gr/m2 arasında değişmektedir. Polipropilen halılarda karışım oranı %50 tutkal, %50 su şeklinde yapılmaktadır. Halı kalitesi ne kadar düşük olursa halı sırtına uygulanan tutkal miktarı o kadar fazla olmaktadır. Bunun sebebi halı sırtındaki atkı sıklıklarıdır. Atkılar ne kadar seyrek olursa aradaki mesafe açıldığından tutkal miktarı fazla yapılarak, aradan hav çıkması engellenmiş olur. Atkı ne kadar sık olursa, atkı aralarına tutkal daha az gireceğinden kullanılan tutkal miktarı da az olmaktadır. Halı sırtına uygulanan tutkal miktarı örgü yapısına göre de değişmektedir. 1/1 örgü yapısında hav çıkmaları çok fazla olacağından dolayı tutkal karışımı halının iç kısmındaki havlara ulaşacak şekilde ayarlanmalıdır. İç kısımlardaki havlara tutkal ulaşmaz ise belli bir süre sonra havlar halıdan çıkmaya başlar. 1/2, 1+1/2, 2/3, 2/2, 1+2/3 gibi örgü yapılarında iç havlara jüt sarıldığı için hav çıkmaları 1/1 göre çok daha az olacaktır Halı Sırtına Uygulanan Tutkalın Halı Sertliğine Etkisi Lark makinesinde, tutkal silindirinin apre teknesi içerisinde dönmesi ile silindir üzerine bulaşan tutkalın, halının sırtına sürülmesi suretiyle halı tutkallama işlemi yapılmaktadır. Halıya verilen tutkalın miktarını tutkal silindirinin hızı belirlemektedir. Tutkal silindirinin dönme yönü halı ile aynı yönde ilerlemektedir. Tutkal silindiri ne kadar hızlı dönerse halı sırtına o kadar fazla tutkal verilmiş olunur. Tutkal silindiri ne kadar yavaş dönerse halı sırtına o kadar az tutkal verilmiş olur. Halı sırtına uygulanan tutkal miktarı halının sert veya yumuşak olmasını belirler. Silindir hızı ne kadar artarsa, halı sırtına uygulanan tutkal miktarı artacağından halı sırtı da o derece sertleşecektir.

19 Halıya uygulanan latex'in özelliğinden veya fazla latex uygulamasından dolayı halı sertleşir. Tutkal saf veya gereğinden fazla verildiği takdirde halılarda aşırı sertlik oluşur. Tutkal karışım oranlarındaki su miktarı halı sertliğini doğrudan etkilemektedir. Tutkal karışım oranlarında su oranı ne kadar az ise halı sırtı o kadar sert, su miktarı ne kadar fazla ise halı sırtı o kadar yumuşak olacaktır. Tutkal karışım miktarındaki su miktarı az olan karışım ile su miktarı fazla olan farklı bir karışım aynı halıya aynı miktarda uygulandığında su miktarı az olan karışım halıyı daha sert yapacaktır. Halıya uygulanan tutkal miktarı fazla olduğu zaman (halı sert olduğu zaman); Tutkal miktarı fazla olan halılarda hav kırılmaları meydana gelir. Bükülen halıların tekrar açılmama durumu ortaya çıkabilir. Halıların yere düzgün şekilde yapışmamasına neden olur. Tutkal miktarı fazla olduğu zaman, tutkal halı yüzeyine geçer ve havlarda sertlikler meydana gelir. Tutkal miktarı fazla olan halı, sertliğinden dolayı kesim yerlerinden düzgün şekilde kesilemez. Tutkal miktarı fazla olduğu zaman halıya kenar overlok dikişleri düzgün yapılmaz. Tutkal miktarı fazla olduğu zaman halı kuruması çok zor olacağından küflenme veya koku meydana gelir. Tutkal miktarı fazla olduğu zaman tıraşlama işlemi düzgün yapılamaz. Tutkal silindir hızı gereğinden yavaş döndüğü zaman halı yumuşak çıkar. Bundan dolayı halıda; Tutkal gerektiği kadar verilmediği için halıda hav (tüy) çıkmaları meydana gelir. Halı büküldükten sonra ezilmeler meydana gelir. İki halı arasındaki kesimler düzgün olmaz. Halılar kesildikten sonra, kesilen yerlerde tüylenmeler meydana gelir. Halı kenar overloğu düzgün olmaz. Halı zayıf olacağından dolayı m 2 ağırlık az olur. Halı bükümleri düzgün olmaz. Halı sarımında kullanılan bantlar açıldığı zaman halı yüzlerini çok kolay çıkarır.

20 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede larktan çıkan halıların sırt kontrollerini yapınız. İşlem Basamakları» Larktan çıkan halıyı alınız.» Halıyı enine yönde katlayınız. Öneriler» Halı sırt sertliğini talimatta belirtilen şekilde tanımlayınız.» İstenen sertlikte olmayan durumları belirleyiniz.» Belirlenen duruma göre tutkal silindir hızını ve tutkal karışım oranını ayarlayınız.

21 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Larktan çıkan halıyı aldınız mı? 2. Halıyı enine yönde katladınız mı? 3. Halı sırt sertliğini talimatta belirtilen şekilde tanımladınız mı? 4. İstenen sertlikte olmayan durumları belirlediniz mi? 5. Belirlenen duruma göre tutkal silindir hızını ve tutkal karışım oranını ayarladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Halı sırt kontrollerinde nelere dikkat edilmez? A) Halının sert veya yumuşak olmasına B) Tutkal uygulanmayan yerlere C) Kesim yerlerine D) Dalgalanma olup olmadığına 2. Halı sırtına uygulanan tutkal miktarı fazla olması durumunda aşağıdakilerden hangisi oluşmaz? A) Halı havlarda sertlikler meydana gelir. B) Halı kesim yerlerinden düzgün şekilde kesilemez. C) Halı kuruması çok zor olacağından küflenme veya koku meydana gelir. D) Halı havlarında dökülme olur 3. Halı sırtına uygulanan tutkal miktarının az olması durumunda aşağıdakilerin hangisi oluşmaz? A) Tutkal gerektiği kadar verilmediği için halıda hav (tüy) çıkmaları meydana gelir. B) Halı büküldükten sonra ezilmeler meydana gelir. C) Halı sarımında kullanılan bantlar açıldığı zaman halı yüzlerini çok kolay çıkarır. D) Bükülen halıların tekrar açılmama durumu ortaya çıkabilir. 4. Tutkal silindiri normalden daha hızlı dönerse neye sebep olmaz? A) Halı küflenmelerine sebep olur. B) Halının daha çabuk kurumasına sebep olur. C) Halı havlarında sertleşme meydana gelir. D) Halı kesimlerinde eğriliklere sebep olur. 5. Masaj silindirinin görevi nedir? A) Halı sırtına tutkalın daha iyi emilimini sağlar. B) Halı çaprazlığını azaltır. C) Halının larktan daha hızlı geçmesini sağlar. D) Halı havlarını düzeltir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

23 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek makine acil durumlarını belirleyebilecek ve durdurabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Lark makinesinde oluşabilecek acil durumlar hakkında araştırma yapınız. 3. LARK MAKİNESİNDE ACİL DURUMLAR 3.1. Halının Fazla Beslenmesinden Oluşan Acil Durumlar Halı besleme J-Box ında fazla halı biriktiğinde; J-Box girişindeki iğneli sermine halı sarılır ve iğneli sermin halıya zarar verebilir ve yırtabilir. Ayrıca sıkışma sonucunda sermin yatakları da kırabilir. J-Box ta fazla halı biriktiğinde, sağa sola halı kaymaları oluşabilir. Bu gibi sorunların önüne geçilmesi için J-Box ın üst seviyesinde sensörler kullanılması gerekir. Sensör arızalarını göz önünde bulundurarak J-Box ın yakınına acil stop düğmesi konulmalıdır. İğneli sermin (dikenli sermin), üzeri metal iğneler (çiviler) ile desteklenen ve halının sırtına batarak, halıyı kuvvetli bir şekilde silindir üzerinde kaymadan çekmeye yarayan silindirdir. Halının belirli bir yerden istenilen yere çekilerek iletmesini sağlamaktadır. İğneli sermin hareketini bağımsız servo motordan almaktadır. İğneli serminler kullanım yerlerine göre değişiklik göstermektedir. Çiti makinesi, etiket makinesi, otomasyon makinesi, oyma makinesi gibi üzerindeki yükün fazla olmadığı makinelerde tahta üzerine metal iğne takılarak yapılan serminler kullanılmaktadır. Apre makinesi, tıraş makinesi gibi iğneli serminin

24 çekim miktarı fazla olan makinelerde çelik silindir üzerine takılan metal iğneler silindirden çıkmayacak şekilde sağlam olmalıdır. Resim 3.1. İğneli Sermin 3.2. Halının Eksik Beslenmesinden Oluşan Acil Durumlar Halı besleme J-Box ına eksik halı verildiğinde, J-Box ta halı kalmadığı için halı gerilir. Halı gerilmesi makine silindirlerine ve makineye aşırı zarar verir. Bu gibi sorunların önüne geçilmesi için J-Box ın alt seviyesine sensör yerleştirilerek otomatik beslenmesinin sağlanması gerekir. Sensör arızaları göz önünde bulundurularak J-Box ın yakınına acil stop düğmesi konması gerekir.

25 Resim 3.2. J-Box ve Kumanda Panosu 3.3. Lark Makinesinin Durmasından Kaynaklanan Acil Durumlar Lark makinesinin durması, bölümlerinden herhangi birisinin çekim silindirlerinde meydana gelen bir problemden ya da elektrik kesintisinden kaynaklanabilir. Lark makinesinde tutkallama esnasında, herhangi bir çekim silindirinin arızalanması veya elektrik kesilmesi durumunda, lark makinesine halı beslenemeyeceğinden, makinede duruş meydana gelecektir. Bu durma sırasında halı dikey buharlama içerisinde, fırın içerisinde veya tambura sarılı olabilir. Makinedeki duruş süresi çok fazla olduğu zaman dikey buharlama içerisindeki halının yüzeyi buhardan dolayı bozulur. Fırın içerisinde kalan halıda sararma veya hav bozulması meydana gelebilir. Tambur üzerinde sarılı kalan halının ise sırtı yanacağından hav dökülmesi meydana gelecektir. Arızanın giderilememesi durumunda dikey buharlamanın giriş buharı kesilir, fırının kapakları açılarak fırının soğuması sağlanabilir.

26 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede makine acil durumlarını belirleyiniz ve makineyi durdurunuz. İşlem Basamakları» Makinede normalin dışında bir durum oluşup oluşmadığını belirleyiniz.» Halının lark makinesi bölümleri arasında fazla sağılmadan dolayı araya dolaması ve silindirlere sarılması durumunu belirleyiniz.» Halının fazla sağılmada tutkal teknesine düşmesi durumunu belirleyiniz.» Halının tambur çıkışı çekme silindirine dolanması durumunu belirleyiniz.» Bu belirlenen durumlarda makinenin üzerinde bulunan en yakın durdurucu düğmesine basarak makineyi durdurunuz. Öneriler» Lark işleminin her aşamasında halıyı iyi gözlemleyiniz.» Lark işleminin her aşamasında halıyı iyi gözlemleyiniz.» Lark işleminin her aşamasında halıyı iyi gözlemleyiniz.» Lark işleminin her aşamasında halıyı iyi gözlemleyiniz.

27 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Makinede normalin dışında bir durum oluşup oluşmadığını belirlediniz mi? 2. Halının lark makinesi bölümleri arasında fazla sağılmadan dolayı araya dolaması ve silindirlere sarılması durumunu belirlediniz mi? 3. Halının fazla sağılmada tutkal teknesine düşmesi durumunu belirlediniz mi? 4. Halının tambur çıkışı çekme silindirine dolanması durumunu belirlediniz mi? 5. Bu belirlenen durumlarda makinenin üzerinde bulunan en yakın durdurucu düğmesine basarak makineyi durdurdunuz mu?? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi lark makinesinin fazla beslenmesine sebep olur? A) J-Box sensörünün arızalanması. B) Lark makinesinin hızının yavaş olması. C) Kurutma fırını sıcaklığının fazla olması D) Çekim silindirinin hızlı çalışması 2. Aşağıdakilerden hangisi acil durmasına sebep olmaz? A) Çekim silindirlerinin arızalanması B) J-Boxların arızalanması. C) Tutkal silindir hızının yavaş olması D) Kurutma fırını ısıtıcısının arızalanması DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

29 CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 D 3 B 4 C 5 D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 D 3 D 4 B 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 C

30 KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.