Genellikle Türkçe tarihî dönemlerine şu şekilde ayrılmıştır:

Transkript

1 6 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 1. BÖLÜM TÜRK DİLİ TARİHİ Türk dili bugün batıda Balkanlardan doğuda Büyük Okyanus a, kuzeyde Kuzey Buz Denizinden, güneyde Afrika içlerine kadar geniş bir coğrafyada kullanılan bir dildir. Türk yazı dilinin bilinen ilk örnekleri Orhun Kitabeleri dir. Fakat bu kitabelerde kullanılan dil çok işlenmiş, geçmişi olan bir yazı dili olarak karşımıza çıktığı için Türkçenin ilk örnekleri olduğunu ileri sürmek mümkün de ğildir. Ancak ne yazık ki bu kitabelerden daha eski, Türk yazı diline ait örnekler bugüne kadar elimize geçmemiştir. Aslında Göktürk Kitabelerinde kullanılan dilin gelişmişlik düzeyi Türkçenin yazı dili olarak çok daha eski dönemlere kadar uzandığını işaret etmektedir. Türkçe 8. yüzyılda yazıya geçirilen Göktürk Kitabeleri, yılları arasında hüküm süren Göktürkler tarafından yazıldığından 6. yüzyıldaki Türk dilinin belgeleri olarak kabul etmek mümkündür. Genellikle Türkçe tarihî dönemlerine şu şekilde ayrılmıştır: a. Altay Dönemi b. En Eski Türkçe Dönemi c. İlk Türkçe Dönemi d. Eski Türkçe Dönemi e. Orta Türkçe Dönemi f. Yeni Türkçe Dönemi g. Modern Türkçe Dönemi A. Altay Dönemi: Dil bilimciler tarafından yapılan çeşitli araştırmalar Altay döneminde Türkçenin bağımsız bir dil olarak varlığını ortaya koyamadığını göstermiştir. Moğolca, Mançu-Tunguz dili, Korece ve Japoncanın Türk diliyle birlikte eski dönemlerde Altay adı verilen bir dilden ortaya çıktıkları varsayılmaktadır. Bu döneme ilişkin yazılı belge olmadığından ileri sürülen görüşler, birer tezden ileri gidememektedir. Altay dil grubunun belirli özellikleri vardır. Bunlar ses uyumları, cinsiyetsizlik, eylem çekiminin zengin, eklemeli dil olmasıdır. B. En Eski Türkçe Dönemi: Türkçenin Altaycadan ayrılarak bağımsız bir dil hâline geldiği dönemdir. Bazı kaynaklarda bu döneme Türk-Çuvaş dil birliği adı da verilmektedir. C. İlk Türkçe Dönemi: Türklerin bir millet olarak ilk devletlerini kurduğu Hunlar döneminde gelişen dildir. Bu dönemde de Türkçe varlığını sözlü olarak sürdürmüştür. Bu devrin

2 Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 7 1. BÖLÜM 1. İNGİLİZCENİN TARİHİ İngilizcenin tarihi İngiltere nin tarihi ile başlar. Britanya da tarihi bilinen en eski topluluk Keltlerdir. MÖ 55 yılında Britanya, Romalılar tarafından işgal edildi ve MS 410 yılına kadar süren bu işgal ile Keltler Romalıların egemenliği altına girdiler. MS 5 inci yüzyıla kadar süren bu süre içinde Britanya da bugünkü İngilizlerin ataları henüz yoktur; ama bu süre İngilizcenin gelişimine kelime açısından büyük katkıda bulunmuştur. Örneğin Keltler den özellikle yer adları ve coğrafi olaylarla ilgili Kent, Cumberland, London, York, Lincoln, Aberdeen, Combe. Chester, Vinchester, Brill, Breedon Brewood, Pensax, Hay Tor, Hound Tor, Thames, Yare vb. kelimeler İngilizceye girdi. Bunların yanı sıra truant slogan, bucket, car, bog, crockery, flannel, gob gibi günlük hayatta kullanılan kelimeler de İngilizcede yer aldı. MS 5 inci yüzyılda bugünkü İngilizlerin ataları olan Germen kavimleri Avrupa dan Britanya ya göç etmeye ve yerleşmeye başlarlar. Jutes, Angles ve Saxons adlı bu üç Germen kavmi kısa sürede adada hâkimiyeti ele geçirdiler ve zamanla bu üç grup Angles adı altında toplanmaya başladılar. Böylece adada İngilizcenin de Eski İngilizce (Old English) denilen dönemi başladı. Bu üç Germen kavmi önceleri Germen dilini (eski Almanca) konuşmaktaydılar. Fakat zamanla Britanya daki Germen kavimlerinin konuştukları dil Avrupa daki aslından farklılaşmaya başladı. Bu farklılaşma ilk önce kelimelerle geldi. Keltler den yukarıda örnekleri verilen kelimelerin yanı sıra, Romalılardan da arrow, wind, window vb. 800 kadar kelime İngilizceye girdi. Daha sonra MS 7 nci yüzyılda misyonerlik faaliyetleri sonucu Hristiyanlaşan Germenler, bu yolla Latincenin, özellikle kelime açısından, sürekli etkisinde kaldılar. İngilizcenin Avrupa daki Germen dillerinden farklılaşarak başlı başına bir dil hâline gelmesinin en büyük sebebi ise 9-11 inci yüzyıllar arasında meydana gelen İskandinav istilası olmuştur. Bu ana kadar İngilizlerin, konuştukları Eski İngilizce özellikle yapı bakımından Avrupa daki Germen dillerinden farklı değildi. Kelime sonlarına ekler getirilerek kişi, zaman ve diğer çekimler (tekil, çoğul, isim hâl ekleri) yapılıyor, dişilik ve erkeklik (nötr, dişi, erkek) ayrımı yapılıyordu. Çekim ekleri kullanıldığı için cümlede kelime sırası önemli değildi. Çünkü çekim ekleri hangi kelimenin özne, nesne, fiil olduğunu açıkça göstermekteydi. İngilizce Britanya yı işgal eden İskandinavlar zamanla adaya yerleştiler, İngilizlerle kaynaştılar ve İngilizleştiler. İskandinavlar da İngilizler gibi Germen kökenliydiler ve İngilizlerle birbirlerini anlayabiliyorlardı. Yalnız İskandinavyalıların ve İngilizlerin kullandıkları çekim ekleri karışıklık yaratıyordu. Çünkü İskandinavlar ile İngilizler aynı çekim eklerini farklı çekimlerde ve anlamlarda kullanıyorlardı. Bunun sonucunda dilde kargaşa ortaya çıkıyordu. Bu yüzden çekim ekleri yavaş yavaş terk edilmeye başlandı. Cümlede kelimelerin işlevleri kelimelerin cümle içindeki yeri ve sırasına göre ayırt edilmeye başlandı. Çekim ekleri terk edilince özne, yüklem, nesne gibi ögelerin cümle içindeki diziliş sırası önem kazandı. Böylece İngilizce yapı bakımından Germen geçmişinden farklılaşarak kendi başına bağımsız bir dil olma yolunda çok büyük bir adım attı.

3 8 Karşılaştırmalı Dil bilgisi milattan önce ve sonraki ilk yüzyıllara tekabül ettiği sanılmaktadır. Bugün varlığını devam ettiren tüm Türk lehçelerinin bu dönemde kullanılan Hun dilinden ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Ç. Eski Türkçe Dönemi: 8. yüzyılda Türkçenin ilk yazılı kaynakları ortaya konmuştur. Bundan sonraki dönemde artık Türkçenin yazılı kaynakları artarak devam etmiştir. 6. ve 10. yüzyıllar arasında gelişen Türkçeye Eski Türkçe Dönemi adı verilmektedir. Bu dönemdeki en önemli yazılı kaynak Göktürk Kitabeleridir. Göktürk Kitabeleri, Orhun Yazıtları olarak da adlandırılmıştır. Bu yazıtlar, Tonyukuk Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı, Kültigin Yazıtı dır. Tonyukuk Yazıtı 724, Bilge Kağan Yazıtı 735, Kültigin Yazıtı ise 732 yılında dikilmiştir. Eski Türkçe Döneminde 742 yılında Göktürk hakimiyetine son veren Uygurların oluşturduğu yazıtlar da önemli bir yer tutmaktadır. Uygur Yazıtları; Taryat, Tes, Şine-Usu, Kara Balasagun, Gurbalcin, Somon-Tes, Somon-Sevrey adlı yazıtlardan oluşur. Türkçe D. Orta Türkçe Dönemi: Türkçenin 11. ve 15. yüzyıllar arasındaki dönemini kapsar. 11. yüzyılda İslamiyet in etkisiyle Türkçenin söz varlığında önemli değişiklikler meydana gelir. Bir başka önemli gelişme ise Türkçe yazı dilinin bu dönem içinde üç farklı coğrafya varlığını sürdürmesi ve bu coğrafi konumlara göre kollara ayrılmasıdır. Orta Türkçe yazı dilinde Çağatayca Türkçenin Doğu kolunu, Kıpçak yazı dili Türkçenin Kuzey kolunu ve Oğuz dili ise Batı kolunu oluşturur. E. Yeni Türkçe Dönemi: Türkçenin 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki dönemini kapsar. Bu dönemde Batı Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Azeri Türkçesi olmak üzere iki ayrı kolda varlığını sürdürür. Kuzey-Doğu Türkçesi ise Çağatayca adıyla gelişmesini devam ettirir. Orta Asya da Türkçe, daha önce var olan Kıpçak Türkçesi ortadan kaybolur ve Çağatayca olarak devam eder. F. Modern Türkçe Dönemi: Modern Türkçe Döneminin başlangıcı, genel anlamda 20. yüzyılın başı olarak kabul görmüştür. Günümüzde kullanılan Türkçe de bu dönem içinde değerlendirilmektedir. Günümüzde Türk dili, yaklaşık 12 milyon kilometre karelik bir coğrafyada yaklaşık 220 milyon nüfus tarafından konuşulan, yüz kadar ülkede öğretimi yapılan, tarihin eski devirlerinden beri varlığını sürdüren, 600 binden fazla sözcük dağarcığına sahip dünyanın önemli dillerinden biridir. Tarihte Çince, Arapça, Farsça, Macarca gibi dillerle sözcük alışverişine giren Türkçenin Türkiye Türkçesi kolu, dünyada var olan diğer dillere de sözcükler vermiştir. Bunların sayısı 11 bin civarındadır. Diğer lehçe ve kollarıyla birlikte Türk dilinin genel anlamda diğer dillere verdiği sözcük sayısı ise 20 bin civarındadır.

4 Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 9 Daha sonra 1066 yılında bugünün Fransa sından gelen Normanlar Britanya yı işgal ettiler. Böylece İngilizcenin ve Latincenin yanında bir de Fransızcanın Britanya ya girmesiyle aynı ülkede üç dilin değişik yer ve şekillerde kullanıldığı bir durum ortaya çıktı: Latince bilimde, eğitimde, dinde; Fransızca hükûmet ve devlet kademelerinde, hukukta, eğitimde, edebiyatta; İngilizce ise sıradan halk arasında kullanılmaya başlandı. Norman istilasıyla İngilizcenin de Orta İngilizce (Middle English) denilen dönemi başladı. Bu dönemde çekim ekleri ve erkek dişi ayrımı tamamen kayboldu. Normanlar kelime bakımından da İngilizce yi zenginleştirdiler. 1Bir çok kelimenin yanında çeşitli ön ekler ile son ekler de Fransızcadan İngilizceye girdi. Bu arada, diğer dört büyük lehçe arasında East Midland ya da Londra lehçesi standart İngilizce hâline geldi. Bu gelişme de dilde birlik ve beraberliğin sağlanması açısından İngilizcenin gelişmesinde faydalı oldu. Normanlar 13 üncü yüzyılda Fransa da hâkimiyeti kaybettiler. Dolayısıyla Fransa ile bağlantıları kopan Normanlar İngilizleştiler. Böylece İngiltere nin bağımsız hâle gelmesiyle İngilizce de bağımsız hâle gelerek her alanda her tabaka tarafından kullanılan bir dil hâline geldi. Bundan sonra İngilizceyi zenginleştirme çabaları başladı. Her alanda İngilizcenin ifade gücünü artırmak için başta Latince ve Fransızca olmak üzere diğer dillerden binlerce kelime İngilizceye alındı. Bu gelişmeler de Modern İngilizce dönemini beraberinde getirdi. İngilizcenin dünyaya yayılması ise keşifler ve sanayi devriminin getirdiği kolonileşme (sömürgecilik) ile başlar. Sanayi devriminin sonucu olarak bu devrimin önde gelen ülkelerinden İngiltere, yeni coğrafi keşifler ve keşif yollarından faydalanarak hem hammadde hem de pazar arayışı içinde Afrika, Amerika ve Asya da koloniler (sömürgeler) kurdu. Bu yerlere kendi yönetimini de taşıdı. Dolayısıyla İngilizce oralarda resmî dil durumuna geldi. Bu arada, edebiyat, teknik, sanat, bilim vb. alanlardaki İngilizler tarafından yapılan yenilik ve gelişmeler de İngilizcenin diğer ülkelerde yayılmasına sebep oldu. İngilizce 1 inci ve 2 nci Dünya Savaşları sonucunda Amerika nın süper güç hâline gelmesi, bilim, teknik, müzik vb. alanlarda söz sahibi olması İngilizceyi iyice güçlendirdi. Neredeyse bu alanlarda ortak dil durumuna getirdi. Günümüzde artık İngilizce çeşitli milletlerin hatta aynı ülkede (Pakistan, Hindistan vb.) içerisinde farklı dilleri konuşan değişik grupların ortak dili hâline geldi. İngilizce, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Liberya, Güney Afrika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Atlas Okyanusu ndaki diğer bazı adalarda ana dil olarak kullanılmaktadır. Bu ülkelerin her biri kendi lehçeleri ile konuşmaktadırlar. Fakat bunlardan dünyada en yaygın ve en çok konuşulanları Amerikan ve İngiliz İngilizcesidir.

5 10 Karşılaştırmalı Dil bilgisi TÜRKÇENİN GENEL ÖZELLİKLERİ Türkçe 1. Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay kolundandır. 2. Türkiye Türkçesi, Türkçenin Batı grubunda yer alır. 3. Türkiye Türkçesi konuşma dilinde Anadolu da çeşitli farklılıklara dayanan ağızlara ayrılır. (İzmir, İstanbul ağzı gibi) 4. Türkiye Türkçesinin yazı dili İstanbul ağzıdır. 5. Türkçe eklemeli diller arasında, sondan eklemeli diller sınıfına girer. (Çalışma-nız, Yap-ma-malı-sınız vb.) 6. Türkçede yapım ve çekim eki olmak üzere iki tür ek bulunur; bir sözcük önce yapım eki, ardından çekim eki alır. Ayaş-lı-lar-dan sözcüğünde -lı yapım eki; -lar ile -dan çekim ekidir. 7. Türkçede 8 ünlü, 21 ünsüz olmak üzere 29 ses vardır. 8. Türkçede ünlü ve ünsüz uyumları vardır. Türkçe bir sözcük kalın ünlüyle başlar ve kalın ünlüyle; ince ünlüyle başlamışsa ince ünlü ile devam eder. Bu kurala büyük ünlü uyumu kuralı adı verilir. 9. Türkçe bir sözcük düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlamışsa düz ünlü ile devam eder; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlamışsa ya dar geniş ünlü (a, e) veya düz yuvarlak ünlü (u, ü) ile devam eder. Bu kurala küçük ünlü uyumu denir. 10. Türkçe bir sözcük sert sessiz ile sona erer, yumuşak ünsüzle başlayan ek sert sessize dönüşür. Buna ünsüz uyumu denir. 11. Türkçede iki sesli arasındaki sert sessizler yumuşar: genç+i genci, güç+ü gücü vb. 12. Türkçe sözcüklerin sonunda b, c, d, g sesleri yer almaz. Bu seslerle sona eren ve yabancı dillerden Türkçeye geçen sözcüklerde de bu kural geçerlidir: Arab- Arap, şarab, şarap. 13. Türkçe sözcüklerde yalnız ilk hecede o, ö ünlüleri yer alır; bundan sonraki hecelerde yer almaz. 14. Türkçe sözcükler genellikle c, ğ, l, m, n, r, v, z ünsüzleriyle başlamaz. Tabiat taklidi sözcükler bu konuda istisna oluşturur: mışıl, cıvıltı, vızır. 15. Türkçede j, f, h sesleri bulunmaz. Tabiat taklidi veya başka dillerden gelen sözcüklerde bulunur: jandarma, üflemek. Türkçe olan hani, hangi, öfke, ufak sözcükleri zamanla ses değişimine uğrayarak bu şekle dönüşmüşlerdir. 16. Türkçede iki heceli ve ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcükler, ünlü ile başlayan ek aldıklarında, ikinci hecede yer alan dar ünlü düşer: omuz+u omzu, alın+ı alnı. 17. Türkçe hece ve sözcüklerin sonunda sadece şu çift ünsüzler bulunabilir: lç, lk, lp, lt; nç, nk, nt; rç, rk, rp, rs, rt; st; şt.

6 Karşılaştırmalı Dil Bilgisi DÜNYA DİL AİLESİ AÇISINDAN TÜRKÇE ve İNGİLİZCENİN KARŞILAŞ- TIRILMASI Yandaki tabloda görüldüğü gibi dil aileleri bakımından İngilizce ile Türkçe arasında hiçbir benzerlik yoktur. İngilizce Hint-Avrupa dil grubundan Germen dillerinin güney kanadından bir dil iken Türkçe Ural-Altay dil grubunun Altay koluna bağlı bir dildir. TÜRKÇE İLE İNGİLİZCENİN GENEL ÖZELLİKLERİ Türkçe ile İngilizce yapısal olarak farklı dillerdir. Diller yapısal olarak üç gruba ayrılır: a. Tek heceli diller (Çince) b. Eklemeli diller (Türkçe) c. Çekimli diller (İngilizce) Türkçe eklemeli bir dildir. Eklemeli dillerde genellikle kelime kökleri değişmez, onlara türlü ekler getirilerek yeni kelimeler türetilir ya da çekimler yapılır. Kökler ve ekler birbirlerinden kolaylıkla ayrılır. ek-mek ek-en çöp-çü gel-di çocuk-lar İngilizce ise çekimli bir dildir. Bu dillerde kelime kökleri de türlü şekillere girerek çekim değişiklikleri ve kelime türetme sağlanır. Bu dillerde kökler ve ekler birbirlerinden her zaman kolaylıkla ayrılamaz. İngilizce de çekimli diller grubunda kabul edilmesine rağmen kök ve ekler genellikle kolayca ayırt edilebilir: İngilizce rain / rein / yağmur (isim) noise / nɔɪz / ses, gürültü (isim) teach / ti:tʃ / öğretmek (fiil) sing / sɪŋ / şarkı söylemek (fiil) work / wɜrk / çalışmak (fiil yalın hâli) dance / dæns / dans etmek fiil yalın hâli) rainy / reɪni / yağmurlu (sıfat) noisy / nɔɪzi / gürültülü (sıfat) teacher / ti:tʃər / öğretmen (isim) singer / sɪŋər / şarkıcı (isim) worked / wɜrkt / çalışmak (fiilin geçmiş ve perfect zaman çekimi) danced / dænst / dans etmek (fiilin geçmiş ve perfect zaman çekimi)

7 12 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 18. Türkçe sözcüklerin başında çift ünsüz yer almaz: tren, kral, grup. 19. Türkçe cümle yapısına göre, cümlenin önemli ögesi sonda yer alır. Önem svrasına göre ögeler yükleme yaklaştırılır. Cümlede vurgulanmak istenen öge yükleme en yakın olan ögedir. 20. Türkçede ğ ünsüzü ile başlayan sözcük yoktur. 22. Türkçede sayı sıfatlarından sonra gelen adlar çoğul eki almaz: dört çocuklar değil, dört çocuk. Türkçe

8 Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 13 Fakat her zaman kök-ek ilişkisi yukarıdaki örneklerde olduğu gibi belirgin olmayabilir. Bu durumda her çekimi ayrı ayrı bilmek gerekir: sing / sɪŋ / şarkı söylemek fiili yalın hâli sung / sʌŋ / şarkı söylemek theft / θɛft / hırsızlık isim sang / sæŋ / şarkı söylemek (fiilin geçmiş zaman çekimi) (fiilin perfect zaman çekimi) thief / θif / hırsız hırsız Türkçe ile İngilizce arasındaki diğer bir fark da cümle yapısıdır. Türkçede cümle yapısı İngilizcedeki cümle yapısından farklıdır. Türkçede cümle yapısı özne-nesne-yüklem şeklindedir ve cümledeki kelime sırası o kadar önemli değildir, değişebilir. Ali okula gitti. Okula gitti Ali. Gitti okula Ali. Örneklerinde olduğu gibi, kelimelerin cümle içerisinde yer değiştirmesi mümkündür; bu farklı yapılarda cümlenin anlamı değişmez. İngilizcede ise, özne-yüklem-nesne sırası cümle yapısını oluşturur ve hiçbir zaman bu yapı bozulmaz. Sadece Ali went to the school. Ali okula gitti. kelime dizilişi doğrudur. Farklı bir sıralanış mümkün değildir. Türkçe ile İngilizce, eklerin kelimedeki yeri konusunda da farklılık gösterir. Türkçe sondan eklemeli bir dildir ve bazı yabancı kökenli kelimeler dışında ön ek almaz: ev-de okul-da koşu-cu ev-ler İngilizce İngilizce ise hem ön ekli hem de son ekli bir dildir. Yapım ekleri kelimelerin sonuna gelir. Çekim ekleri ile ilgili bir genelleme yapmak güçtür: teach - er color-ful un-happy dis-satisfaction book-s Yan yana gelebilecek sessiz harfler konusunda da Türkçe ile İngilizce arasında belirgin bir fark vardır. Türkçede en fazla iki tane sessiz harf sadece hece sonunda yan yana gelebilir: Mart Türk sarp İngilizcede ise yan yana gelebilecek sessiz harflerin sayısı ve hecenin neresinde gelebilecekleri konusunda bir kural yoktur. Birkaç sessiz harf kelimenin herhangi bir yerinde yan yana gelebilirler: encyclopedia prudently roughness psychology

9 14 Karşılaştırmalı Dil bilgisi Türkçe internet adresinden al nm şt r.

10 İ N G İ L İ Z C E Karşılaştırmalı İNGİLİZCE TÜRKÇE Dil Bilgisi KARŞILAŞTIRMALI 15 DİL BİLGİSİ Türkçede, İngilizcede olmayan sesli uyumu vard r. Seslilerden sonra Türkçede, belirli İngilizcede sesliler gelebilir. olmayan sesli İngilizcede uyumu vardır. ise Seslilerden böyle bir sonra kural belirli mevcut sesliler değildir, gelebilir. İngilizcede ise böyle bir kural Türkçede mevcut değildir, -yabanc kökenli istisna ekler hariç- hiç ön edat Türkçede (preposition) -yabancı kökenli * (in, on, istisna at, ekler around, hariç- of hiç vb.) ön edat yoktur. (preposition) İngilizcede 1 (in, on, ise at, around bunlar, of çokça vb.) yoktur. kullan l r. İngilizcede ise bunlar çokça kullanılır. Türkçede son ek (postposition) (göre, kadar, ile, hariç, için vb.) Türkçede son ek (postposition) 2 (göre, kadar, ile, hariç, için vb.) vardır. İngilizcede ise son edat yoktur. vard r. İngilizcede ise son edat yoktur. Icelandic Faroese Norwegian North Swedish Danish Celtic Italic Balto Slavic Albanian GERMANIC English Frisian West Flemish Dutch Afrikaans German Yiddish East Gothic Greek Anatolian Armenian Tocharian Indo Iranian İngilizce * preposition = İsmin önüne gelen edatlard r. on mountain, at the airport postposition= İsmin sonuna gelen edatlard r. Ali için, dev kadar 1 preposition = İsmin önüne gelen edatlardır. on mountain, at the airport 2 postposition= İsmin sonuna gelen edatlardır. 13 Ali için, dev kadar