Şişmanlıkta akupunktur tedavisi

Transkript

1 Şişmanlıkta akupunktur tedavisi Mehmet Tuğrul Cabıoğlu, Neyhan Ergene Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Konya Amaç: Obezlerde akupunktur uygulamasının iştah ve metabolizma üzerine etkilerini açıklamaya yönelik çalışmaların sonuçlarını bir araya getirerek incelemektir. Ana bulgular: Akupunktur uygulaması ile plazmada ve beyin dokusunda beta endorfin ve serotonin düzeylerinin yükseldiği, ayrıca ventromedial hipotalamusta nöral aktivitenin arttığı belirtilmektedir. Sonuç: Akupunktur uygulamasının merkezi sinir sistemindeki serotonin konsantrasyonunu yükseltmek suretiyle sempatik aktiviteyi artırarak, obezlerde hipotalamustaki tokluk merkezini aktive ederek ve ayrıca kulak akupunktur uygulaması ile nervus vagusun auricular dalını uyararak iştahı baskıladığı gözlenmiştir. Bu etkilerin yanında akupunktur uygulaması sonucu plazmada beta endorfin düzeyinin yükselmesi, muhtemelen gerek lipolitik etki ile gerekse plazmada glukagon düzeyinin yükselmesi ile enerji depolarını mobilize ederek obezlerde ağırlık kaybına katkısı olabileceği düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: Şişmanlık, akupunktur, hipotolamus, beta endorfin, serotonin Acupuncture therapy in obesity Objective: To investigate the results of the studies which explain the effects of acupuncture application on appetite and metabolism. Main findings: It is determined that beta endorphin and serotonin levels in plasma and neural activity in ventromedial hypothalamus increase with electroacupuncture application. Conclusion: It is observed that acupuncture application increases the symphatic activity by raising the concentration of serotonin in central nervous system, also depresses the appetite by stimulating the auricular branch of nervous vagus in obeses. In addition to these effects it is thought that increased serum beta endorphin level following acupuncture application increases probably both lipolytic effect and also serum glucagon which may cause weight loss in obeses by mobilizing the energy stores. Key words: Obesity, acupuncture, hypothalamus, beta endorphin, serotonin : Obezite, vücutta aşırı yağ depolanması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Bir enerji dengesi sorunudur. Vücutta yağ oranının artışı, enerji alınması ve enerji harcanması arasındaki dengesizlikten kaynaklanır (1). Vücut yağ oranının, ideal kilolu erkeklerde % 12-18, kadınlarda ise % olması gerekirken, bu oran erkeklerde % ve kadınlarda ise % den fazla olduğunda obeziteden söz edilir (2). Obezite günümüzün en sık görülen sağlık problemlerinden biridir (1). Bütün dünyada çocuk ve erişkinlerde obezite prevalansının giderek arttığı bilinmekte olup (3), çağımızda özellikle endüstrileşmiş ülkelerde görülmektedir (4). Yazışma adresi: Mehmet Tuğrul Cabıoğlu, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Konya. ABD de obezite görülme oranı kadınlarda % 25, erkeklerde % 15; Avrupa kıtasında ise kadınlarda % 22, erkeklerde % 15 dir (2). Türkiye de Devlet Planlama Teşkilatı Sağlık Özel İhtisas Komisyonunun 2000 yılında hazırladığı raporda, yetişkin kadınların % 33 ünün kilolu, % 19 unun ise obez olduğu belirtilmiştir. Bu raporda ayrıca yetişkin erkeklerin de % 10 unun kilolu veya obez olduğu bildirilmiştir (2). ABD de obezite ve ilgili hastalıkların tedavisi, genel sağlık giderlerinde önemli bir yer tutmaktadır (5). Endüstrileşmiş ülkelerde obezite oranının yüksek olmasında, lezzetli ve yüksek kalorili besinlerin fazla miktarda alınmasının ve fiziksel aktivitenin azalmasının rolü olduğu düşünülmektedir (6,7). 135

2 Obezitede uygulanan tedaviler Obezite tedavinin genel prensipleri kilo kaybının sağlanması, kilo kaybından sonra düşük vücut ağırlığının korunması ve hastalık riski faktörlerinin kontrol edilmesidir. Obezite tedavisinde, öncelikli olarak vücut ağırlığının yaklaşık % 10 u azaltılmaya çalışılır. Altı ay boyunca haftada 1-2 kg ağırlık kaybı ve aylık ağırlık kayıpları görüldükten sonra yeni hedeflerin belirlenmesi düşünülür (8). Obezitenin tedavisi, diyet uygulamasını, fiziksel aktivitenin düzenlenmesini, davranış tedavisini, farmakoterapiyi, cerrahi yaklaşımı, akupunktur uygulamasını (9,10) veya bu yöntemlerin birlikte kullanılmasını kapsamaktadır. Obezitede akupunktur tedavisi Obezite tedavisinde akupunktur uygulaması, özellikle kulak akupunkturu etkilidir (11-13). Obezite tedavisinde diyet uygulaması kilo kaybına neden olurken, iştahın baskılanmasına etkisi bulunmamaktadır (10). Akupunktur uygulamasının, iştahı (14) ve metabolizmayı etkileyerek (13) kilo kaybını sağladığı (9,11,12,15) belirlenmiştir. Jin ve ark (16) köpekler üzerinde yaptıkları çalışmada, UB 20 (İK 20), St 36 (Mi 36) ve P 6 (DS 6) noktalarından elektroakupunktur (EA) uygulamasının gastrik asit salgılanmasına etkisini araştırmışlardır. Elektroakupunktur uygulaması, bu noktalar üzerinden yemekten 15 dk önce 75 dk süre ile Hz, ma lik akım uygulaması ile yapılmıştır. Bu çalışmada (16) plazma gastrin düzeyinde ve midede gastrik asit salgılamasında azalma belirlenirken, plazma beta endorfin, somatostatin, vasoaktif intestinal peptid düzeylerinde artma gözlenmiştir. Gastrik asit salgılanmasının azalmasının açlık hissinin azalmasına neden olduğu belirtilmektedir (17). Bu yüzden EA uygulaması ile gastrik asit salgılanmasının azalmasının açlık hissinin azalmasında rol oynayabileceğini düşünüyoruz. Shiraishi ve ark (14) normal ve deneysel olarak şişmanlatılmış sıçanlarda, kulak akupunktur uygulanması ile lateral hipotalamus (LH) ve ventromedial hipotalamustaki (VMH) nöral aktivite değişikliklerini araştırmışlardır. Deneysel olarak şişmanlatılmış sıçanların bir grubu VMH nin tahrip edilmesiyle, diğer grubu ise yüksek kalorili beslenme ile elde edilmiştir. Kulak akupunkturu, tek kulaktan ve nervus vagusun innerve ettiği bölgeden uygulanmıştır. Bu bölgenin insanlardaki karşıtı cavum concheadır. Bu çalışmada kulak akupunktur uygulanması ile normal sıçanlarda LH un (açlık merkezi) nöral aktivitesi baskılanırken, VMH un (tokluk merkezi) nöral aktivitesinin arttığı; hem hipotalamik hem de diyetten dolayı şişman sıçanlarda LH un nöral aktivitesi baskılanırken, diyetten dolayı şişman sıçanlarda VMH un nöral aktivitesinin arttığı görülmüştür. Sonuç olarak normal ağırlıkta ve şişman sıçanlarda kulak akupunktur uygulamasının tokluk oluşumunda ve korunmasında etkili olduğu gözlenmiştir. Mei ve ark (18) sıçanlar üzerinde yaptıkları çalışmada, St 36 (Mi 36) ve St 44 (Mi 44) noktalarını seçerek bir gün vücudun bir tarafından, diğer gün öbür tarafından olmak üzere EA uygulaması yapmışlardır. Elektroakupunktur uygulaması 12 gün boyunca, günde bir seans ve 5 dakika süre ile yapılmış, hipotalamusun ventromedial nükleusunda bulunan tokluk merkezinin uyarılabilirliğinin arttığı belirlenmiştir. Akupuntur uygulaması ile merkezi sinir sisteminde serotonin düzeyinde yükselme gözlenmiştir (19). Serotoninin sempatik aktiviteyi artırırken, besin alınmasını azalttığı belirlenmiştir (20). Serotoninin besin alınmasını azaltması yanında kişinin kendini iyi hissetmesi, mutluluk oluşması, seks dürtülerinin normal düzeyde olması ve psikomotor dengenin sağlanması doğrultusunda etkilerinin bulunduğu belirtilmektedir (21). Akupunktur uygulaması ile merkezi sinir sisteminde düzeyi yükselen serotoninin hem besin alımını azaltması hem de psikomotor dengenin sağlanmasındaki rolü dolayısı ile şişmanlarda kilo kaybına katkısı olabileceği düşünülmektedir. Huang ve ark (22), vücut kitle iindeksleri (VKİ) 30 dan fazla ve vücut yağ yüzdesi % 25 in üstünde 8 erkeğe ve vücut yağ yüzdesi % 30 un üstünde 37 kadına 8 hafta süre ile kulak akupunkturu, diyet ve aerobik egzersiz programı uygulamışlardır. Akupunktur uygulaması, her seansta değiştirmek süretiyle tek kulağa Shenmen, Stomach, Sanjiao ve Hungry noktalarından haftada bir defa olmak üzere yapılmıştır. Diyet programı, diyetisyen tarafından araştırmaya katılanların günlük aktiviteleri ve diğer faktörler hesaplanarak günlük ihtiyaçlarına göre hazırlanarak uygulanmıştır. Egzersiz uygulaması ise 136

3 haftada 3-5 defa ve her seansta kcal enerji tüketecek şekilde planlanmıştır. Bu üçlü uygulama sonucu vücut ağırlığında 4.4 kg, vücut yağ yüzdesinde % 5.6 oranında azalma görülmüştür. Qingfu (23) 110 obez hastaya kulak ve vücut akupunkturu uygulamıştır. Bu çalışmada, kulak akupunktur noktalarından Mount, Esophagus, Stomach, Shenmen, Lung ve Endocrine noktalarına geleneksel Çin akupunktur yöntemlerinden biri olan küçük yuvarlak tohumlar yerleştirmek suretiyle, 3-5 günde bir defa tek kulağa ve sonraki seansta ise diğer kulağa akupunktur uygulanmıştır. Vücut akupunktur noktalarından St 25 (Mi 25), St 36 (Mi 36), Sp 6 (DP 6), P 6 (DS 6) ve St 40 a (Mi 40) haftada 2 seans ve seans süresi 15 dakika olmak üzere 3 aylık bir süre ile akupunktur uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamalar sonucu 5.0 kg lık ağırlık kaybı olduğu gözlenmiştir. Shafshak (24) 30 şişman kadını 10 ar kişilik gruplara ayırarak; I. gruba her iki kulakta Stomach noktasına, II. gruba her iki kulakta Hungry noktasına ve III. gruba her iki kulakta placebo noktasına elektroakupunktur uygulamıştır. Elektroakupunktur uygulaması günde bir defa olmak üzere haftada beş gün, üç hafta süre ile yapılmış ve günde 1000 Kcal lik diyet tavsiye edilmiştir. Uygulama süresince, I. grupta bulunanlar % 80, II. grupta bulunanlar % 70, III. grupta bulunanlar ise % 20 oranında diyeti tatbik edebilmişlerdir. Diyeti uygulayabilenler arasında I. grupta 1-4 kg, II. grupta kg, III. grupta 1-3 kg ağırlık kaybı belirlenmiştir. Bu çalışma, kulak akupunktur noktalarından Stomach ve Hungry nin ağırlık kaybında, placebo noktaları ile mukayese edildiğinde etkili olduğunu göstermiştir. Qingfu (23), Shafshak (24) ve Huang ve arkadaşlarının (22) yaptıkları çalışmalarda, ağırlık kaybı için seçilen Hungry, Stomach ve Shenmen gibi spesifik noktalara yapılan akupunktur uygulamasının, bu konu ile ilgili olmayan noktalara yapılan akupunktur uygulamasından etkili olduğunu ortaya koymuşlardır. Bir çok çalışmada (16,25-29), EA uygulamasının beta endorfin (BE) düzeyinin hem merkezi sinir sisteminde hem de plazmada yükselmesine neden olduğu gözlenmiştir. Farklı frekanslarda yapılan EA uygulamalarında farklı endojen opioidlerin salgılandığı belirlenmiştir. EA uygulamasının düşük frekansta (2 Hz) merkezi sinir sisteminde endomorfin, enkefalin ve BE; yüksek frekansta (100 Hz) dinorfin konsantrasyonunda yükselmeye neden olduğu tespit edilmiştir (30). Hayvanlar üzerinde hem in vivo hem de in vitro olarak, birkaç POMC ürününün lipolitik aktivitesini gösteren çalışmalar (31-33) yapılmıştır. Richter ve ark (32) in vitro olarak izole tavşan yağ hücrelerinde, beta endorfinin lipolitik aktivitesini araştırmışlardır. Beta endorfinin yağ hücrelerine etkisi sonucu, tavşan plazmasında serbest yağ asitlerinin ve gliserolün yükseldiği ve bu etkinin naloksan ile bloke edildiği belirlenmiştir. Vettor ve ark (34), beta endorfin uygulamasının izole insan yağ hücrelerinden gliserol salgılanmasına neden olduğunu, naloksanın BE in bu etkisini inhibe ettiğini, BE in lipolitik etkisinin spesifik opioid reseptörleri aracılığı ile olduğunu belirlemişlerdir. Solerte ve ark (35), tip II diabetlilerde plazma BE düzeyi ile plazma lipidleri arasındaki ilişkiyi araştırdıklarında, hiperlipidemik hastalardaki plazma serbest yağ asiti, trigliserit ve çok düşük dansiteli lipoprotein ile BE düzeyi arasında, pozitif bir ilişki bulunduğunu göstermişlerdir. Böyle bir ilişki BE in insanlarda lipolitik aktivite gösterdiği yorumuna katkıda bulunmaktadır. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre elektroakupunktur uygulaması gibi plazma beta endorfin düzeyini yükselten faktörlerin, lipolitik aktiviteyi artırarak ağırlık kaybına katkı sağlayabileceğini düşünmekteyiz. Bruni ve ark (36) BE in merkezi sinir sistemi dışında pankreas Langerhans adacıklarından da kaynaklandığını tespit etmişlerdir. Beta endorfinin pankreastaki konsantrasyonu beyindekinden daha yüksektir. Mu, delta ve kappa opioid reseptörler pankreas, karaciğer ve beyinde tesbit edilmiştir. Pankreasta bulunan mu ve delta reseptörleri benzer aktiviteye sahip iken, kappa reseptörleri diğerlerine nazaran daha az aktiftir (37). İmmünohistokimyasal ve otoradyografik yöntemlerle yapılan çalışmada (38), BE in pankreasta yüksek konsantrasyonda glukagon sentezleyen alfa ve somatostatin sentezleyen delta hücreleri ile daha az konsantrasyonda insülin sentezleyen beta hücrelerine bağlandığı belirlenmiştir. 137

4 Giugliano ve ark (39) VKİ 30 dan fazla (obez) ve VKİ 25 den az (normal ağırlıktaki) deneklerde adrenalin (15 ng/kg) ve BE in (50 ng/kg) tek veya birlikte infüzyonu sonucu meydana gelen metabolik cevapları araştırmışlardır. Normal ağırlıktaki deneklerde adrenalin infüzyonu ile plazma glukoz düzeyi yükselirken, insülin, c-peptid ve glukagon düzeylerinde değişiklik olmamış; BE infüzyonunda ise glukoz ve glukagonda artış belirlenirken, insülin ve c-peptid düzeylerinde değişiklik gözlenmemiştir. Bu deneklerde adrenalin ve BE in birlikte infüzyonu sinerjik etki yaparak glukagon düzeyini daha fazla yükseltmiştir. Obezlerde adrenalin infüzyonu ile plazma glukoz ve glukagon düzeylerinde yükselme, insülin ve c-peptid düzeylerinde düşme gözlenirken; BE infüzyonu sonucu plazma glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerinde artış olduğu gözlenmiştir. Obezlerde epinefrin ve BE in birlikte infüzyonu glukoz ve glukagon düzeylerini yükseltmiştir. Giugliano ve ark (40), VKİ 30 dan fazla 10 (obez) ve VKİ 25 den az 10 (normal ağırlıktaki) denekte BE infüzyonu sonucu meydana gelen metabolik ve hormonal cevapları araştırmışlardır. Normal ağırlıktaki deneklerde BE (4.5 ng/kg/dak) infüzyonu sonucu plazma glukoz, insülin, C peptid ve glukagon düzeylerinde bir değişiklik gözlenmemişken; obezlerde glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerinde artış olduğu görülmüştür. Beta endorfinin yaptığı bu etkiler, BE antagonisti olan naloksanla bloke edilmiştir. Cozzolino ve ark (41) obez olmaya eğilimli (ailesinde birinci dereceden obez bulunan) normal ağırlıktaki kişilerle, obez olmaya eğilimi bulunmayanlarda (ailesinde obez bulunmayan) BE in fizyolojik ve farmakolojik dozlardaki etkilerini incelemişlerdir. Bu araştırmada, BE in 1 saatte düşük hızda (4.5 ng/kg/dak) ve hızlı (500 µg/saat) infüzyonu sonucu plazma glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerindeki değişiklikler gözlenmişdir. Düşük hızda BE infüzyonu ile fizyolojik olarak plazmada BE düzeyinde yükselme olurken, obez olmaya eğilimi bulunmayan grupta glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerinde değişmeler görülmemiş; obez olmaya eğilimli grupta ise glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerinde yükselme tesbit edilmiştir. Hızlı BE infüzyonu farmakolojik dozda plazmada BE düzeyinde yükselme oluştururken, obez olmaya eğilimi bulunmayan grupta glukoz ve glukagon düzeylerinde yükselme görülmüş, insülin ve c-peptid düzeylerinde değişme belirlenmemiş; obez olmaya eğilimi olan grupta ise glukoz, glukagon, insülin ve c-peptid düzeylerinde yükselme gözlenmiştir. Beta endorfinin pankreas A hücrelerine etki ederek direkt veya indirekt yolla glukagon salgılanmasını artırdığı ve bu etkinin plazma katekolamin düzeyinden bağımsız olduğu belirlenmiştir (42). Bu çalışmalarda (39-41) görüldüğü gibi, obezlerde beta endorfin insüline nazaran glukagon salgılanmasını daha fazla artırarak plazma insülinglukagon molar oranını düşürmüş ve plazma glukoz ve glukagon düzeylerini birlikte yükseltmiştir. Akupunktur uygulaması gibi plazmada beta endorfin düzeyinin yükseldiği durumlarda beta endorfinin karbonhidrat metabolizmasına etki ederek plazma insülin-glukagon molar oranını düşürdüğü, plazmada yükselen glukagonun ise enerji depolarının mobilize olmasını sağladığı düşünülmektedir. Sonuç olarak, akupunktur uygulamasının serotoninin merkezi sinir sistemindeki konsantrasyonunu yükseltmek suretiyle sempatik aktiviteyi artırarak, obezlerde hipotalamusta tokluk merkezini aktive ederek ve ayrıca kulak akupunktur uygulaması ile nervus vagusun auricular dalını uyararak iştahı baskıladığı gözlenmiştir. Bu etkilerin yanında akupunktur uygulaması sonucu plazmada beta endorfin düzeyinin yükselmesinin muhtemelen gerek lipolitik etki ile gerekse plazmada glukagon düzeyinin yükselmesi ile enerji depolarını mobilize ederek obezlerde ağırlık kaybına katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Kaynaklar 1. Palou A, Serra F, Bonet ML, Pico C. Obesity: Molecular bases of a multifactorial problem. Eur J Nutr 2000;39: Özarmağan S, Bozbora A. Obezitenin tanımı ve temel bilgiler. İçinde: Bozbora A, editör. Obesite ve tedavisi. İstanbul: Nobel; 2002.p Weinstock RS, Dai H, Wadden TA. Diet and exercise in the treatment of obesity. Arch Intern Med 1998;158: Bray GA. Obesity. In: Ziegler EE, Filer LJ, editors. Present knowledge in nutribition. Washington: ILSI; p Bray GA. Obesity: A time bomb to be defused. Lancet 1998;352:

5 6. Campfield LA, Smith FJ, Burn P. The ob protein (leptin) pathway-a link between adipose tissue mass and central neural networks. Horm Metab Res 1996;28: Hill JO, Peters JC. Environmental contribution to the obesity epidemic. Science 1998; 280: Lyznicki JM, Young DC, Riggs JA, Davis RM. Obesity: Assessment and management in primary care. American Family Physician 2001;63: Ernst E. Acupuncture/acupressure for weight reduction? A systematic review. Wien Klin Wochenschr 1997;109: Richards D, Marley J. Stimulation of auricular acupuncture points in weight reduction loss. Aust Fam Physician 1998;27: Sun Q ve Xu Y. Simple obesity and obesity hiperlipidemia treated with otoacupoint pellet pressure and body acupuncture. J Tradit Chin Med 1993;13: Lei ZP. Treatment of 42 cases of obesity with acupuncture. J Tradit Chin Med 1988;8: Mulhisen L, Rogers JZ. Complementary and alternative modes of therapy for the treatment of the obese patient. J Am Osteopath Assoc 1999;99: Shiraishi T, Onoe M, Kojima T, Sameshima Y, Kageyama T. Effects of auricular stimulation on feeding-related hypothalamic neural activity in normal and obese rats. Brain Res Bull 1995;36: Zhang J. Observations on the treatment of 393 cases of by seed pressure on auricular points. J Tratid Chin Med 1993;13: Jin HO, Zhou L, Lee KY, Chang TM, Chey WY. Inhibition of acid secretion by electrical acupuncture is mediated via beta endorphin and somatostatin. Am J Physiol 1996;271: Arslan M. Obesite. İçinde: Koloğlu S, editör. Endokrinoloji: Temel ve klinik. İstanbul: Medical &Nobel; 1996.p Mei Z, Zhicheng L, Jing S. The time effect relationship of central action in acupuncture treatment for weight reduction. J Tradit Chin Med 2000;20: Wenhe Z, Yucun S. Change in levels of monoamine neurotransmitters and their main metabolites of rat brain after electric acupuncture treatment. Int J Neurosci 1981;15: Ericson M, Poston WS, Foreyt JP. Common biological pathways in eating disorders and obesity. Addic Behav 1996;21: Guyton AC, Hall JE. Textbook of Medical Physiology, 10 th edition. Philadelphia: WB Saunders; Huang MH, Yang RC, Hu SH. Preliminary results of triple therapy for obesity. Int J Obes 1996; Qingfu S. Simple obesity and obesity hyperlipemia treated with otoacupoint pellet pressure and body acupuncture. J Tradit Chin Med 1993;13: Shafshak TS. Elektroacupuncture and exercise in body weight reduction and their application in rehabilitating patients with knee osteoarthritis. Am J Chin Med 1995;23: Pan B, Castro-Lopes JM, Coimbra A. Activation of anterior lobe corticotrophs by electroacupuncture or noxious stimulations in the anaesthetized rat, as shown by colocalization of fos protein with ACTH and beta-endorphin and increased hormone release. Brain Res Bull 1996;40: Takeshige C, Nakamura A, Asamoto S, Arai T. Positive feedback action of pituitary beta endorphin on acupuncture analgesia afferent pathway. Brain Res Bull 1992;27: Takeshige C, Oka K, Mizuno T, Hisamiysu T, Luo CP, Kobori M, et al. The acupuncture point and its connecting central pathway for producing acupuncture analgesia. Brain Res Bull 1993;30: Fu H. What is the material base of acupuncture? The nerves! Medical Hypotheses 2000;54: Petti F, Bangrazi A, Liguori A, Reale G, Ippoliti F. Effects of acupuncture on immune response related to opioid-like peptides. J Tradit Chin Med 1998;18: Han Z, Jiang YH, Wan Y, Wang Y, Chang JK, Han JS. Endomorphin-1 mediates 2 Hz but not 100 Hz electroacupuncture analgesia in the rat. Neuroscience Letters 1999;274: Scwandt P. Hypothalamic control of lipid metabolism. Acta Neurochirurgica 1985;75: Richter WO, Kerscher P, Schawandt P. Beta endorphin stimulates in vivo lipolysis in the rabbit. Life Sci 1983;33: Richter WO, Schwandt P. Peptide hormones and lipolysis in rabbit adipocytes. Horm Metab Res 1985;17: Vettor R, Pagano C, Fabris R, Lombardi AM, Macor C, Ferderspil G. Lipolytic effect of beta endorphin in human fat cells. Life Sci 1993;52: Solerte SB, Fiorovanti M, Petraglia F, Facchinetti F, Patti Algenazzi AR, et al. Plasma endorphin, free fatty acids and blood lipid change in the type-2 diabetic patients. J Endocrinol 1988;11: Bruni JF, Watkins WB, Yen SS. Beta endorphin in the human pancreas. J Clin Endocrinol Metab 1979;49: Khawaja XZ, Green IC, Thorpe JR, Titheradge MA. The occurrence and receptor specificity of endogenous opioid peptides within the pancreas and liver of the rat. Comparison with brain. Biochem J 1990;267: Zhang Y, Proenca R, Maffei M, Barone M, Leopold L, Friedman JM. Positional cloning of the mouse obese gene and its human homologue. Nature 1994;372: Giugliano D, Cozzolino D, Salvatore T, Torella R, Franchimont P, D Onofrio F, et al. Altered metabolic and hormonal responses epinephrine and beta-endorphin in human obesity. J Clin Endocrinol Metab 1988;67: Giugliano D, Cozzolino D, Salvatore T, Ceriello A, Torella R, Franchimont P, et al. Physiological elevations of plasma betaendorphin alter glucose metabolism in obese, but not normalweight, subjects. Acta Endocrinol 1992;41: Cozzolino D, Sessa G, Salvatore T, Sasso FC, Giugliano D, Lefebvre PJ, et al. The involvement of the opioid system in human obesity: A study in normal weight relatives of obese people. J Clin Endocrinol Metab 1996;81: El-Tayed KMA, Brubaker PL, Vranic M, Lickey HLA. Betaendorphin modulation of the glucoregulatory effects of repeated epinephrine infusion in normal dogs. Diabetes 1985;34:

6 1