ÜNİTE: SÖZCÜK TÜRLERİ KONU: Adların Özellikleri Çeşitleri

Transkript

1 ÜNİTE: SÖZCÜK TÜRLERİ KONU: Adların Özellikleri Çeşitleri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut isim yoktur? A) Bilim adamlarının yaptığı açıklamalar ilginçti. B) Deniz her zamanki gibi ışıldıyordu. C) Hırsı yüzünden çok şey kaybetti. D) Gemilerin ışığı denize vurunca büyüye kapıldık. İsimleri şu şekilde gruplandırabiliriz: İsimler (Adlar) Varlıkların Sayılarına Varlıkların Oluşlarına Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler Göre İsimler Göre İsimler a. Çoğul isim a. Soyut isimler a. Özel isim b. Tekil isim b. Somut isimler b. Cins isim c. Topluluk ismi c. Eylem ismi Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler: a. Soyut isim : Varlığını duyu organlarımızla algılayamadığımız kavramlardır. Bu kavramları aklımızla ve duygularımızla kavrayabiliriz. hırs, öfke, delilik, başarı vs. b. Somut isim : Varlığını duyu organlarımızla algılayabildiğimiz kavramlardır. Deniz, ışık, hava, ısı vs. c. Eylem ismi : Fiil kök veya gövdelerinden yapım ekleri ile türetilen hareket ve oluş adlarıdır. Eylem kök veya gövdelerinden mek, me, iş ekleri ile eylem adı türetilir. Okumak, bakış, yazma vs. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da ilginç C de hırs D de büyüye sözcükleri soyut isimdir. B de soyut isim yoktur. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim yoktur? A) Çocuklar yaz tatilinde İngiltere ye gidiyor. B) Duvara astığı resimler çok güzeldi. C) Her gün Dost u gezmeye çıkarıyorum. D) Yeni evleri Atatürk Caddesi ndeydi. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler: a. Özel isimler : Yaradılışında bir tek olan varlığa verilen isimlerdir. Özel isimler büyük harfle başlar, özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır. Özel isimler şu şekildedir: * Kişi adları : Ayşe, Batu, Mustafa Kemal * Hayvanlara verilen adlar : Karabaş, Pamuk, Tekir vs. * Yer adları : Çanakkale, İzmit * Dil, din, mezhep adları : İslâm, Alevilik, İngilizce * Millet adları : Türk, Arap, İngiliz 108 TÜRKÇE

2 * Ülke adları : İran, Mısır, İngiltere * Kitap, dergi, gazete adları : Çalıkuşu, Sabah Gazetesi * Kurum, dernek, okul, kuruluş adları : Türk Dili Kurumu, İstanbul Üniversitesi * Cadde, Sokak, Şehir, Köy, Kasaba adları : Atatürk Cad., İzmit, Bucaklar Köyü vs. b. Cins İsimler (Tür isimleri) : Aynı türden varlıkları gösteren bu varlıkların tekini veya hepsini anlatan isimlerdir. Ağaç, meyve, duygu vs. Cins isimler ikiye ayrılır: a. Genel anlamlı isimler : Cins isimler aynı türde olanların hepsini kapsayarak biçimde kullanılmışsa genel anlamlıdır. b. Özel anlamlı isimler : Cins isimler, aynı türde olan varlıkların sadece birini kapsayacak biçimde kullanılmışsa özel anlamlıdır. Ağaç, dallarını derenin üstüne uzatmış. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da İngiltere (Ülke adı) C de Dost (hayvan adı) D de Atatürk Caddesi (Yer adı) özel isimdir. B de özel isim yoktur. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çoğul isim ve topluluk ismi kullanılmıştır? A) Yöneticiler oldukça sağlam kararlar aldılar. B) Koyunları sürüye kattı, dağlara çıktı. C) Arılar kovanlara girip çıkıyor. D) Bahçeye çıkıp çiçekleri suladım. Varlıkların sayısına göre isimler: a. Çoğul isim : Sayıca birden fazla varlığı karşılayan ve ler, lar çokluk eki alan isimlerdir. ışıklar, arabalar, kalemler vs. b. Tekil isim : Sayıca bir tek varlığı karşılayan çokluk eki almayan isimlerdir. silgi, konak vb. c. Topluluk isim : Çokluk eki olmadığı halde çokluk anlamı veren isimlerdir. Topluluk isimleri çokluk eki almadan çokluk anlamı verir; ancak çokluk eki de alabilirler. ordu, sürü, orman, heyet, komisyon vs. Şimdi seçenekleri inceleyelim: 1. cümlede yöneticiler kararlar çoğul isim 3. cümlede arılar kovanlar çoğul isim 4. cümlede çiçekler çoğul isim 2. cümlede koyunları çoğul isim sürüye topluluk ismidir. Yanıt, B dir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük isim çekim eki almamıştır? A) Adam şaşkın bir biçimde haberleri izliyor. B) Yıllar saçlarına kar yağdırmış. C) Cep telefonları çok gelişti. D) Baba olmanın zor yanları vardı. TÜRKÇE 109

3 İsimler, çekim eki de yapım eki de alabilir. Ancak isimlerin aldıkları çekim eklerini fiiller alamaz. İsimlerin aldıkları çekim ekleri şunlardır: A. Hâl (Durum) Ekleri : i hali (yükleme) : ı, u, ü biçimleri vardır. İsmi belirsizlikten çıkarır. i hâl ekini alan isimler nesne görevinde kullanılırlar. e hâli (Yönelme) : a şekli vardır. Eylemin yöneldiği varlığı gösterir. e hâl ekini alan isimler dolaylı tümleç görevinde kullanılır. de hâli (Bulunma) : de, te, ta şekli vardır. Bu eki alan isimler dolaylı tümleç görevinde kullanılır. den hâli (çıkma) : dan, ten, tan şekli vardır. Bu eki alan isim dolaylı tümleç görevinde kullanılır. Not: Hâl ekini almayan isimler yalın hâldedir. B. İyelik Ekleri: İsimlere eklenerek onların hangi kişiye ait olduğunu gösteren eklerdir. İyelik ekleri şunlardır: 1. tekil kişi ( m) araba m ev im 2. tekil kişi ( n) araba n ev in 3. tekil kişi ( i) araba sı ev i 1. çoğul kişi ( mız) araba mız ev imiz 2. çoğul kişi ( nız) araba nız ev inizi 3. çoğul kişi ( ları) araba ları ev leri C. Çokluk Ekleri ( ler, lar) : İsimlere eklenerek onların sayıca çokluğunu gösteren eklerdir. çalışmalar, çocuklar, telefonlar D. Tamlama Ekleri: İki ismi anlamca birbirine bağlayan tamlama olmalarını sağlayan eklerdir. tamlayan ın, in, un, ün, nın, nin, nun, nün tamlanan ı, i, u, ü, sı, si, su, sü Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da haber ler i çokluk eki hâl eki B de C de D de saç lar ı n a çokluk e. iyelik e. hâl eki telefon lar ı çokluk eki hâl eki Baba sözcüğü hiç çekim eki almamıştır. 5. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili isimlerden hangisi basit yapılıdır? A) Biz ailece yardım severiz. B) Duygu yönünden güzel bir filmdi. C) Komşuluk kalmadı, kimse görüşmüyor. D) Sıkıntılı günlerde alıp başını gitti. Basit yapılı ad : Kök hâlinde bulunan addır. Yapım eki almaz sadece ad çekim eklerini alabilir. Çanta m İyelik eki almış basit yapılıdır. Ad kökü Çocuk lar Çokluk eki almış basit yapılıdır. Ad kökü Seçenekleri inceleyelim: 110 TÜRKÇE

4 A da B de C de aile ce türemiş kök y.e. duy gu türemiş kök y.e. komşu luk türemiş kök y.e. D de gün ler de basit kök çokluk hâl eki eki 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili ad, türemiş yapılıdır? A) Genç kızlar gülüp oynuyorlardı. B) Halkın sesi olmak için politikaya atıldı. C) Son haberlere göre çalışmalar başlamış. D) Elbisenin yırtıklarını diktim. İsim veya fiil köklerinin en az bir yapım eki alıp isim gövdesi olmuş şekline türemiş isim denir. İsim + yapım eki isim gövdesi (isimden isim türeten yapım eki) Fiil + yapım eki isim gövdesi (fiilden isim türeten yapım eki) O, halde, isim veya fiil köklerinin en az bir yapım eki alarak oluşturdukları isim gövdeleri türemiş isimdir. toplumsal top lu m sal i.k y.e y.e y.e kırıcı kır ıcı f.k y.e Şimdi seçenekleri inceleyelim: kızlar : kız lar i.k. ç.e. sesi : ses i i.k. ç.e. Basit yapılıdır. haberlere : haber ler e i.k. ç.e. ç.e. yırtıklarını : yırt ık ları nı Türemiş yapılıdır. f.k. y.e. ç.e. ç.e. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik isim kullanılmamıştır? A) Bizi bu olaydan sonra başsavcı dinledi. B) Açılışa tüm tanıdıklarını davet etti. C) Konuksever bir halk olduğumuzu ispatladık. D) Bizim Çanakkale tarihini iyi öğrenmemiz gerekir. TÜRKÇE 111

5 Birleşik yapılı isimleri inceleyelim: Birleşik isimler oluşurken öncelikle iki gurupta toplarız. 1. Tür ve biçim yönünden birleşik isimler. * İki ismin birleşip tamlama oluşturmasıyla oluşanlar: hanımeli, ateşböceği. * Sıfat tamlaması biçiminde oluşanlar : Çanakkale, karabiber * Her iki sözcüğü de fiil olanlar : dedikodu, biçerdöver * Sözcüklerinden biri isim diğeri fiil olanlar: uçaksavar, gecekondu 2. Anlam özellikleri bakımından birleşik isimler: Birleşik ismi oluşturan sözcüklerin her biri kendi anlamını korur (bilgisayar), her ikisi de anlamını yitirebilir (imambayıldı), biri anlamını yitirip diğeri anlamını koruyabilir (köpek balığı) Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da başsavcı C de konuksever D de Çanakkale birleşik isimdir. B de davet etti birleşik fiildir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi yoktur? A) Bu çocuk küçücük, bu işi nasıl yapacak? B) Konuyu hemencecik anladı, yanıma geldi. C) Anneciğim bizi ne emeklerle büyüttü. D) Kadıncağızı hastanede çok üzmüşler. Küçültme ekleri : cık, cik, cağız, ceğiz dir. Eklendikleri isimlere, küçüklük, acıma, sevgi gibi anlamlar kazandırır. Küçültme eklerini alan isimler sıfat olarak da kullanılır. Ancak sıfat olduğunda tamlama oluşturur. Seçenekleri inceleyelim: A da küçücük : Küçücük anlamlı küçültme ismidir. C de anneciğim : Sevgi anlamlı küçültme ismidir. D de kadıncağız : acıma anlamlı küçültme ismidir. B de hemencecik cık, cik eki almıştır; ama küçültme ismi değildir. 112 TÜRKÇE

6 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut isim kullanılmamıştır? A) İki komşu birbirine düşman gibiydi. B) Elinden geldiğince iyilik yaptı. C) Bize dostluk elini uzattı. D) Kapının tamir edilmesi gerekiyor. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm isimler yalın haldedir? A) Çamaşır makinesi bozulmuştu. B) Geceler çok uzun sürüyordu. C) Kömürlükte hiç odun yoktu. D) Islak mendille ellerini sildi. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sözcükler isimdir? A) Bazı arkadaşlarımı uzun yıllardır görmüyorum. B) Sağlığın önemini doktorlar anlatmakta. C) Mutluluk ve sağlık dileklerinde bulundu. D) Sen her zaman çalışkan biriydin. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi yoktur? A) Heyet raporu ile işten uzaklaştırıldı. B) Resim yapmayı küçükken de severdi. C) Orman yangınları gittikçe artıyor. D) Yıllarca bu dağlarda sürüleri otlattı. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çokluk eki almış isim yoktur? A) Savaşlar ülkelere her yönden zararlı. B) Kimi zaman insanlar çok duyarsız oluyor. C) Bilmediğim konuda hiç konuşmam. D) Bu sokakta arabalar hız yapıyor. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi yoktur? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük basit yapılıdır? A) Hepimiz küçücüktük, şimdi büyüdük. B) Kadıncağız nereye gideceğini bilemedi. C) Hayvanlar gelincik tarlasına daldılar. D) Tepecikleri bile zor geçtik. A) Evlilik yaşamı saygı ve sevgi gerektirir. B) Bize hep saygı kavramını öğretti. C) Saatler tam on ikiyi vurduğunda uyurum. D) Tarih dersinde cilâlı taş devrini işledik. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük genel anlamlı isim değildir? A) Kitap her zaman faydalıdır. B) Tren en tehlikesiz ulaşım aracıdır. C) Apartmanın kapısı tüm gece açık kalmış. D) Domateste C vitamini vardır. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem iyelik hem hâl eki almış isim vardır? A) Kuponları biriktirip tencere aldı. B) Parasına göre araba bulamadı. C) Evler sanki üst üste yapılmış. D) Üzümleri tek tek koparıp yedi. 113 TÜRKÇE

7 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük soyut isimdir? A) Su gibi güzel içecek yok. B) Mutluluğu onunla tattım. C) Dışarı çıkıp alışveriş yaptı. D) Kalorifer kazanı patlamış. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hâl eki almış isim yoktur? A) Kapıda güvenlik görevlisi bizi durdurdu. B) Aklımdan geçenleri bir kağıda yazdım. C) Tabağı ağzına kadar yemekle doldurdu. D) Hazır besin yemek sağlık için zararlı. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili isim yapıca farklıdır? A) Deprem olma olasılığı hep var. B) Biriken paralarını bankaya yatırdı. C) Kızına hep güven duydu. D) Algılayışımızda noksan olan yerler vardı. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem adı kullanılmamıştır? A) Bahçeyi düzenlemeye karar verdik. B) Yaşam olanakları sınırlı bir ailede büyüdüm. C) Çocuklara Kitap okuma alışkanlığı kazandırmalıyız. D) Bana gülüşlerini unutamadım. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki almış isim yoktur? A) Şimdilerde Karadeniz e gitmek moda. B) Kurnaz bir arkadaşım vardı. C) Bardak kırılınca elini kesmiş. D) Sorunlarına çözüm arıyorlardı. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili isim türemiş yapılıdır? A) Beyaz önlüklü doktorlar hastaneye koştu. B) Seyirciler televizyonun karşısından ayrılamadı. C) Dere suları taşınca sel felaketi yaşandı. D) Denizin dalgaları sahile vuruyordu. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi vardır? A) Hepimiz kulağımızla duyduk. B) Yıllarca biz Kuzguncuk ta yaşadık. C) Kuzucuklar çayırda meleşiyor. D) Maymuncukla kapıyı açmışlar. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi farklı anlamda kullanılmıştır? A) Bebek öyle minicikti ki B) Minik tokacıklar takmış saçına. C) Anneciğimi çok çok özledim. D) Dernek çalışmalarını kitapçıkla açıkladı. 114 TÜRKÇE

8 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim yoktur? A) Öğrenciler sosyal etkinliklere katılıyor. B) Her yıl Kızılay a kan bağışlar. C) Minik Pamuk patilerini yalıyordu. D) Osmanlılar o yılarda Söğüt e yerleşir. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi yoktur? A) Kedicik sabaha kadar miyavladı. B) Proje çalışmaları kitapçıkta açıklandı. C) Az yağmur yağsa da derecik taşar. D) Ben bu hafta bademcik ameliyatı olacağım. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük türemiş isimdir? A) Deprem kurtarma ekibi oluşturuldu. B) Odayı balonlarla süsledi. C) Şehri su basınca belediye yardıma geldi. D) Mühendisler düzenli çalışmalar yapıyor. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik isim yoktur? A) Eskişehir oldukça gelişme gösterdi. B) Başkan adayları halka sesleniyor. C) Sahilde gezerken hanımeli kokuları gelir burnumuza. D) Ben denizkızının öyküsünü okudum. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük hem hâl eki hem çokluk eki almıştır? A) Ailece eve dönüp film seyrettiler. B) Kapısına bir buket gül bırakmışlar. C) Eşyalara bakınca değiştirmeyi düşündü. D) Arabasında yardım çantası yoktu. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme ismi kullanılmıştır? A) Olimpiyatlarda başarı elde ettik. B) Spor haberlerini her gün izler. C) Sodanın içinde baloncuklar oluştu. D) Ünlü güreşçimiz rakibini yere serdi. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik isim yoktur? A) Başhekim olarak yeni görevine başladı. B) Gecekondu yıkımları hızlandı. C) Hepimiz kimsesizlere yardım ettik. D) Denizkabukları toplayıp biriktiriyor. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi kullanılmıştır? A) Askeri komisyon askerlik sürecini kısalttı. B) Eşyalarını dolaplara güzelce yerleştirdi. C) Arkadaşlarıyla dalga geçmesi kötüydü. D) Erken kalkınca gün uzun olur. TÜRKÇE 115

9 ÜNİTE: SÖZCÜK TÜRLERİ KONU: Ad Tamlamaları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili ad tamlaması kullanılmıştır? A) Konuşmaları dinledi, yorum yaptı. B) Sıcak bir çorba içimizi ısıtır. C) Yarışın sonunda ödülümüzü aldık. D) Her yıl olduğu gibi yine birinci olduk. İki adın bir araya gelmesiyle oluşan tamlamalardır. İki adın tamlama olabilmesi için aralarında birtakım anlam ilişkilerinin olması gerekir. Belirtili isim tamlaması şu şekilde oluşur: tamlayan tamlanan ın, in, un, ün, ı, i, u, ü nın, nin, nun, nün ilgi ekleri sı, si, su, sü iyelik ekleri Ad tamlamasının türünü belirlemede eklere bakılır. Tamlamaların türü aldıkları eke göre değişir. Belirtili ad tamlamasında tamlayan da tamlanan da ek alır. başımın ağrısı makinanın sesi takımın ruhu, belirtili ad tamlamalarıdır. Seçeneklerde ise: C seçeneğinde, Yarışın sonunda belirtili isim tamlamasıdır. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz ad tamlaması yoktur? A) Ben yolun sonuna gelmiştim. B) Köy ekmeği çok lezzetli olur. C) Annem yatak örtüsü dikiyor. D) Kış hazırlığı yapmak gerekir. Belirtisiz ad tamlamasında tamlayan ek almaz sadece tamlanan ek alır. Dert babası Bıçak yarası tamlayan tamlanan tamlayan tamlanan Her ikisi de belirtisiz ad tamlamasıdır. Seçenekleri inceleyelim: 1. cümlede yolun sonu belirtili isim tamlamasıdır. 2. cümlede köy ekmeği 3. cümlede yatak örtüsü belirtisiz isim tamlamasıdır. 4. cümlede kış hazırlığı 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla takısız isim tamlaması kullanılmıştır? A) Renkli bir yaşam sürdürüyor. B) Ayıcıklı bir pijama giydirmişler. C) Küçük kardeşim kağıt mendil istedi. D) Deri çeketimi, yün kazağımın üstüne giydim. 116 TÜRKÇE

10 Çözüm: Takısız isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da ek almaz. Takısız isim tamlamasında tamlayan tamlananın neden yapıldığını gösterir. tahta masa masa tahtadan yapılmıştır. çelik tencere tencere çelikten yapılmıştır. büyük masa masa büyükten yapılmadığı için bu bir sıfat tamlamasıdır. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da renkli yaşam, B de ayıcıklı pijama, C de küçük kardeşim Sıfat tamlamasıdır. kağıt mendil Takısız isim tamlamasıdır. D de ise deri ceket ve yün kazak Takısız isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın neden yapıldığını göstermektedir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmamıştır? A) Konuşmaların etkisinin önemi çok büyüktü. B) Her birinin en güzelini ben aldım. C) Büyük çocuğun tahsil hayatının sonu gelmişti. D) Hayatının anlamının güzelliği buradaydı. Zincirleme isim tamlamasında en az üç isim ve iki tamlama vardır. b.siz tamlaması Belediye başkanının sözleri b.li isim taml. b.li isim tamlaması Odanın duvarının rengi b.li isim taml. takısız tamlama Okulun taş duvarının b.li isim taml. Zincirleme isim tamlamasında tamlama sayısı en az ikidir. İkiden fazla da olabilir. Seçenekleri inceleyelim: A da b.siz tamlaması Konuşmaların etkisinin önemi C de Çocuğun tahsil hayatının sonu b.li.isim tam. b.li isim tamlaması b.li isim tamlaması b.siz isim tamlaması b.li isim tamlaması D de Hayatının b.li isim tamlaması anlamının güzelliği b.li isim tamlaması B de zincirleme isim tamlaması yoktur. TÜRKÇE 117

11 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili ad tamlamasının arasına başka sözcükler girmiştir? A) Denizin dalgalanışının zararı yoktu. B) Heyecanlı bir film izledik. C) Karanlık sokakta zor yürüdük. D) Konunun eski önemi kalmadı. İsim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına başka sözcükler girebilir. Tamlayanla tamlanan arka arkaya gelmek zorunda değildir. Tamlamada tamlayanın ve tamlananın bulunması için aldıkları eklere bakılır. Cümlenin ayrı ayrı yerlerinde de olsalar tamlayanla tamlanan eklerinden bulunur. Karısı bu tamlanan köyün muhtarının belirtili isim tam. tamlayan Zincirleme isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiş. Seçenekleri inceleyelim: b.li isim tamlama A da Denizin dalgalanışının zararı B ve C de isim tamlaması yoktur. b.li isim tamlama sıfat D de Konunun eski önemi b.li isim tamlama Belirtili isim tamlamasının arasına sıfat girmiştir. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş ad tamlaması yoktur? A) Telefonu çok ısrarla çalıyordu. B) Her yıl halam bize gelir. C) Dikkatli konuşmazsan çok üzülürsün. D) Ayağına bir ayakkabı alalım. Bir ad tamlamasında yazılmayan tamlayanın varlığını tesbit etmek zordur. Örneğin:? duvarı tamlayan tamlanan Burada tamlayan yerine herhangi bir ad gelebilir. Ama tamlayan yazılmazsa tamlayanın varlığı anlaşılmaz. Tamlayan kişi zamiri olursa tamlanan da iyelik eki alırsa tamlayan yazılmazsa da tamlananın varlığı anlaşılır. evim (benim evim) kızımız (bizim kızımız) Tamlananın sonundaki iyelik ekinden tamlayanın varlığı anlaşılır. Bizden tamlayanı düşmüş ad tamlaması istendiğinde iyelik eki almış adı bulmalıyız. Seçenekleri inceleyelim: A da telefonu 3.tekil kişi iyelik eki aldığından onun telefonu B de halam 1.tekil kişi iyelik eki aldığından benim halam D de ayağına 3.tekil kişi iyelik eki aldığından onun ayağına A, B, D seçeneklerinde tamlayanı düşmüş isim tamlaması vardır. C de ise iyelik eki alan isim olmadığı için tamlayanı düşmüş isim tamlaması yoktur. 118 TÜRKÇE

12 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayan tamlananın sebebidir? A) Yılların soldurduğu gözlerdendi benimki. B) Sen beni okulun önünde bekle, ben gelirim. C) Annemin yaptığı ayva reçelinin tadına doyulmaz. D) Her insan araba gürültüsünden şikayet ediyordu. İsim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasında değişik anlam ilişkileri kurulabilir. Ancak, genelleme yapmak mümkün değildir. Anlam ilişkisi belirli mantık yürütülerek bulunabilir. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da yılların soldurduğu, B de okulun önü, C de ayva reçeli belirtisiz isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın neden yapıldığını göstermektedir. D de ise araba gürültüsü belirtisiz isim tamlamasıdır. Gürültünün sebebi arabadır. Tamlayan tamlananın sebebidir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlamasının tamlayanı da tamlananı da nitelendirilmiştir? A) Şarkının anlamlı sözleri vardı. B) Büyük çocuğun ters konuşması rahatsız etti. C) Eski arabanın lastikleri çıkarıldı. D) Beyaz elbisesinin üstü lekelenmiş. Tamlamalarda, tamlayanla tamlananın arasına başka sözcükler girebileceği gibi tamlayan veya tamlanan sıfatla nitelendirilebilir. A da Şarkının anlamlı sözleri sıfat belirtili isim tam. B da Büyük Ters çocuğun konuşması sıfat sıfat belirtili isim tamlaması C de Eski sıfat arabanın lastikleri belirtili isim tam. D de Beyaz sıfat elbisesinin üstü belirtili isim tam. Hem tamlayanı hem tamlananı sıfatla nitelendirilen tamlama B de vardır. TÜRKÇE 119

13 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması kullanılmamıştır? A) Başarının önemi çok büyüktür. B) Bardağın içinde meyve suyu vardı. C) Babam radyonun sesini açıyordu. D) Hepimiz test kitabı aldık, çözdük. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmamıştır? A) İstanbul un sokaklarına araba park edilmez. B) Kış mevsimi bu yıl çetin geçti. C) Aklımızda dere kenarında piknik yapmak vardı. D) Sebze halinde yıllarca çalıştı. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması vardır? A) Yunanistan adaları buradan görülüyor. B) İşlerin güçlüğünün olması onu yıldırmadı. C) Sırma gibi saçları, yemyeşil gözleri vardı. D) Müzik piyasası oldukça hareketliydi. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmıştır? A) Şarkının sözleri çok iyi anlaşılmıyor. B) Eserlerin hazırlanması oldukça zordur. C) Türkülerin ezgisinin etkisi şimdiden beni büyüledi. D) Türkiye nin coğrafi konumu mükemmel. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlamasında tamlayanla tamlanan arasına başka sözcükler girmiştir? A) Biricik kızımı çok özledim, dedi. B) Çocukların yaşlı gözleri olmamalı. C) Şekerliğin içinde bir şey yoktu. D) Anadolu türküleri duyguları yansıtır. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması vardır? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması yoktur? A) İpek elbise ne de yakışmış öyle. B) Buz kovasında çatlak vardı. C) Doğum günümde altın kolye aldı. D) Çelik tencerede çorba yaptım. A) Mavi bir örtüyü masaya örttü. B) Tilki gibi kurnaz bir adamdı. C) Akşam eve döndüğünde yorgun oluyor. D) Elinde deri çanta vardı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ortak tamlayan kullanılmıştır? A) Çocukların düşleri, dünyaları farklıdır. B) Adana yollarında direksiyon sallıyor. C) Derelerin, ırmakların suyu bulanık akıyor. D) Işıklı bir yolun sonundaki ev bizimki. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki isim tamlamasında tamlayanla tamlanan yer değiştirmiştir? A) O yıllarda geçim sıkıntısı yaşanıyordu. B) Müziğin ritmi bizi mest etti. C) Okumak için ne çabalar verdik. D) Düşleri yitip gitmesin çocukların. 120 TÜRKÇE İLKÖĞRETİM TÜRKÇE 8

14 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması yoktur? A) Bebeklerin bakımını anneleri yapıyor. B) Yolun genişliğinin etkisi kazaları azaltıyor. C) Hepimiz başkanın sözlerinin ciddiyetini fark ettik. D) Hastanenin koridorlarının temizliğine hayran kaldık. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır? A) Eğitim yuvalarında sevgi esas olmalıdır. B) Ormanda gezerken her çeşit kuş gördüm. C) Kimse evimin yolunu bilmiyor. D) Akraba evliliği kesinlikle tehlikelidir. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması yoktur? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması yoktur? A) Dedemin gözlükleri kırılmıştı. B) Yıllar süren küskünlük bitmeli. C) Sınıfın havası oldukça kötüydü. D) İzmir in kavakları, dökülür yaprakları. A) Kızının başarısının güzelliği ile mutluydu. B) Böyle bir firma yurt dışında çok iş yapar. C) Kınalı kuzuların melemesinin durmasını istemem. D) Bir kimsenin sözlerinin yalanlığını anlarım. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ortak tamlanan kullanılmıştır? A) İstanbul un boğazına, güzelliğine hayranım. B) Annemin, babamın sözlerini dikkate alırım. C) Romantik filmleri seviyorum, dedi. D) Ana teması sevgi olan kitapları okurum. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş isim tamlaması yoktur? A) Babası işten hep geç geliyor. B) Dergiler evine kadar ulaştırılıyor. C) Ayna karşısında saatlerce süslendi. D) Avukat olan annesi oldukça başarılıydı. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır? A) Zavallı köylüler çaresiz kalmışlar. B) Birbirimizi yalnız bırakmadık hayatta. C) Sonunda suskunluğunu bozdu ve konuştu. D) Televizyon dolabı buraya sığmadı. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması vardır? A) Apartmanın girişinde komşumuzu gördüm. B) Tatlının şerbeti biraz koyu olmuş. C) Doktor parası bile bulamıyorlardı. D) Masanın üzerindeki vazoyu kırdım. TÜRKÇE 121

15 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır? A) Kağıdın ucunu kıvırmadan yaz. B) İstediğim şeyleri sıraladım. C) Ev, araba almak çok zordu. D) Hatırın kırılmasın diye söylemedim. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması vardır? A) Yol tamiri hızla devam ediyor. B) Tahta atlarla büyüdük. C) Gerçek öyküler anlattı. D) Ayakkabının ucu açılmış. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da soyut isimdir? A) Kağıdın rengi pembe ve beyazdı. B) Karanlık yolda arabamız zor ilerledi. C) Özgürlüğün önemi reddedilemez. D) Pazar keyfi yapmak çok güzeldi. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasında tamlayan tamlananın sebebini göstermektedir? A) Alt yapı eksikliği sel felaketi yaşattı. B) Çikolatanın tadı bozulmuş, yiyemedim. C) Defilenin mankenleri ünlü mankenlerdi. D) Elindeki gofreti iştahla yedi. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması yoktur? A) Otogarda saatlerce bizi bekledi. B) Etrafı gül kokusu kapladı. C) Ne yaptıysam baş ağrısı geçmedi. D) Çevre yolunda trafik kazası olmuş. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamlaması yoktur? A) Herkesin bu toprak kapta pişen yemeği yemesi gerekir. B) Yün kumaştan yapılan elbiseler sağlıklıdır. C) Tül perdeyi çekin, diğeri kalsın. D) Mavi lamba ışığında elbisesi parlıyor. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla isim tamlaması vardır? A) Arabanın üstünde bir kedi uyuyordu. B) Ellerinin arasında yavru kuş vardı. C) Taş duvara kiremit rengi boya sürmüşler. D) İtinalı bir ödev hazırlamışlar. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasının tamlayanı ile tamlananı çokluk eki almıştır? A) Gözlerinin önünde kavga etmişler. B) Romanların yazısı küçücüktür. C) Yaz aşkları yaşanır. D) Dolapların içlerine bakmayı unuttum. 122 TÜRKÇE

16 ÜNİTE: SÖZCÜK TÜRLERİ KONU: Sıfatların Özellikleri Çeşitleri Yapısı ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat kullanılmıştır? Çözüm: A) Çatının akmasına çare bulunamadı. B) Yıllar önce yine burada buluşmuştuk. C) Bozuk parası olmadığı için kalem alamadı. D) Düğünde herkes çok eğlenmişti. Sıfat (ön ad): Adların önüne gelerek adın anlamını çeşitli yönlerden tamamlayan sözcüklere sıfat denir. Sıfat, aslında ad soylu bir sözcüktür. Addan ayrılan yönleri vardır. Bunları şöyle gösterelim: Sıfat, mutlaka bir adın önüne gelerek tamlama oluşturur. Tek başına kullanılmaz. Tek başına kullanıldıklarında ad olur. Adların önüne geldiklerinden ön ad adını alır. Sıfat, ad çekim eklerinden hiçbirini almaz. Aldığında adlaşır. Bu açıklamalara göre seçenekleri inceleyelim: C seçeneğinde bozuk para sıfat tamlamasıdır. bozuk sıfat, para addır. Bozuk sıfatı, paranın özelliğini vermektedir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde niteleme sıfatı yoktur? A) Her yıl mavi yolculuğa çıkarız. B) Çocukların hepsi büyük havuza giriyor. C) Kırık masayı tamir ettirmemi söyledi. D) Bu akşam her zamanki gibi neşeliydi. Çözüm: Sıfatlar ikiye ayrılır: Niteleme sıfatı, Belirtme sıfatı Niteleme Sıfatları : Adların anlamlarını renk, durum, biçim özellikleri bakımından tamamlayan sıfatlardır. Niteleme sıfatları adlara sorulan nasıl, hangi soruları ile bulunur. Nasıl araba? Hızlı araba, Nasıl çocuk? Çalışkan çocuk Hangi adam? Mavi giysili adam Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da mavi yolculuk (nasıl yolculuk?), B de büyük havuza (nasıl havuza?), C de kırık masa (nasıl masa?) Nasıl sorusuna yanıt verdiği için altı çizili sözcükler niteleme sıfatıdır. D de niteleme sıfatı yoktur. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtme sıfatı yoktur? A) Fotoğrafçılık kulübüne şimdi üye oldum. B) Herhangi bir isteğim yoktu ondan. C) Bu çocuklara birer hediye aldım. D) Kaç liraya alınır şu araba? TÜRKÇE 123

17 Çözüm: Belirtme Sıfatları kendi içinde dörde ayrılır: * Belgisiz Sıfatlar : Adların anlamlarını belirsizlik yoluyla tamamlayan sıfatlardır. Her, kimi, bazı, birçok, pek çok, bir Her öğrenci, Bazı sorunlar * İşaret Sıfatları : Adların anlamlarını işaret yoluyla tamamlayan sıfatlardır. Bu, şu, o, öteki, beriki, bu ev, öteki kız * Sayı Sıfatları : Adların anlamlarını sayı yoluyla tamamlayan sıfatlardır. Asıl sayı sıfatları : üç öğrenci, beş çocuk Üleştirme sayı sıfatları : üçer köfte, beşer kitap Sıra sayı sıfatları : üçüncü köfte, beşinci kitap Kesir sayı sıfatları : yarım ekmek, beşte bir ekmek * Soru sıfatları : Adların anlamlarını soru yoluyla tamamlayan, bulduran sıfatlardır. kaç, hangi, kaçar, kaçıncı, ne kadar kaç yıl?, hangi adam?, kaçıncı öğrenci?, nasıl kitap? Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da hiç sıfat yoktur. B de herhangi bir istediğim b.siz s. b.siz.s. isim C de bu çocuklara, birer hediye işaret s. isim sayı s. isim D de kaç liraya, şu araba soru s. isim işaret s. isim 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı sıfatla sağlanmamıştır? A) Hangi kadın bu öğrencinin annesi? B) Dün gece ne kadar uyudun? C) Bu evi kaç yıl önce aldın? D) Nasıl araba istiyordun? Cümlede kullanılan soru sözcüğü soru sıfatı ise soruya verilecek yanıt da sıfat olacaktır. Seçenekleri inceleyelim: A da hangi kadın? C de kaç yıl? soru s. isim soru s. isim D de nasıl araba? soru s. isim B de ne kadar uyudun? Bu cümlede soru zarfı vardır. soru z. fiil 124 TÜRKÇE

18 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat basit yapılıdır? A) Sensiz yıllar geçti; ama zordu. B) Bakımlı bir araba aldık. C) Sen kötü yemek yememelisin. D) Herkes büyük bir heyecanla bekliyordu. Yapıca basit olan sıfatlar bulunurlar. Sıfatlar çekim eki almaz. Seçenekleri inceleyelim: A da sen siz B de bak ım lı D de büyü k i.k. y.e. fiil y.e. y.e. fiil y.e. C de kötü sözcüğü basit sıfattır. kök 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş yapılı sıfat yoktur? A) Her yan çiçekli örtülerle doluydu. B) Kızını alıp oyun parkına götürdü. C) Boylu bir adam kapıdan girdi. D) Bir dilim pasta yiyemedim. Kök halindeki sıfatların en az bir yapım eki alarak türemesiyle oluşan sıfatlardır. büyü k ev fiil y.e. isim türemiş s. kaç ık fikirler kök y.e. isim türemiş s. Seçenekleri inceleyelim: A da çiçek li örtü isim y.e. isim B de sıfat yoktur. C de boy lu adam isim y.e isim D de dil im pasta fiil y.e. isim TÜRKÇE 125

19 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurallı birleşik sıfat farklı yolla yapılmıştır? A) Bacağı kırık masayı içeri aldık. B) Suyu soğuk denize giremem ben. C) Yolu tozlu köye zor ulaştık. D) Başı bozuk düzen bizi üzüyor. Kurallı birleşik sıfatlar iki yolla yapılır. a. Sıfat tamlamasının sonuna lı, li, sız, siz eklenerek yapılanlar. eski elbise li sıfat tam. Kurallı birl. s. adam isim b. Sıfat tamlamalarında adla sıfat yer değiştirir, ada ı, i, u, ü eki getirilir. Eski elbiseler Elbise si eski adam kurallı birleşik s. isim Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da bacağı kırık masa, B de suyu soğuk deniz D de başı bozuk düzen sıfat tamlamasının ters çevrilmesiyle oluşmuştur. C de ise sıfat tamlamasının sonuna lı, li eklenmesiyle oluşturulmuştur. Yolu toz lu köye Kurallı birl. sıfat 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca kaynaşmış birleşik sıfat yoktur? A) Açıkgöz adam, kendini akıllı sanıyor. B) Gözü yaşlı annelere acıyın. C) Üçkağıtçı insanlarla arkadaşlık etme. D) Kahverengi gözleri ile anlamlı bakıyordu. Bunlar anlamca kaynaşıp deyimleşen birleşik sıfatlardır. Örneğin: Birçok, birkaç, üçkağıt, çalçene Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da açıkgöz C de üçkağıtçı D de kahverengi anlamca kaynaşmış birleşik sıfattır. B de ise göz ü yaşlı anneler Kurallı birl. sıfat isim kurallı birleşik sıfattır. 126 TÜRKÇE

20 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde niteleme sıfatı yoktur? A) Davetsiz misafirler plânı bozdu. B) Lezzetli yemekler yapıyordu. C) Kadınların sezgileri güçlü olur. D) Dertli insanlar yardım diliyor Ağır ağır kolileri tek başına taşımış. 2. Beslenmenin önemini uzun uzun anlattı. 3. Bu bahar minik minik çiçekler açtı. 4. Eşten dosttan yardım alıyoruz. Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisinde ikileme sıfat görevinde kullanılmıştır? A) 1 2 B) 2 3 C) 1 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurallı birleşik sıfat yoktur? A) Kapalı bir kutuyla hediye geldi. B) Kara kaplı deftere adını yazdım. C) Karışık meyveli turta pişirdim. D) Gözü bozuk hastaya yardım ettik. 6. Soğuk sözcüğü cümlelerin hangisinde sıfat görevinde kullanılmıştır? A) Soğuklar yaşamı olumsuz etkiliyor. B) Sorular onun soğuk terler dökmesine neden oldu. C) Sınıftaki herkes soğuk davranıyor. D) Soğuğun etkisini iyice hissettim. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem niteleme hem belirtme sıfatı kullanılmıştır? A) Çim biçme makinesi almak gerekiyor. B) Önce ailesi sonra kendisi yurt dışına gitti. C) Uzun, beyaz bir kazak giymiş. D) İngiliz ordusu iyi donanımlıydı. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz sıfat yoktur? A) Her gün bana telefon ediyor. B) Kızkardeşimi yurtdışına yolladık. C) Herkes bazı günler yorgun olabilir. D) Kimi insanlar işlerine saygı duymuyor. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı sıfatı yoktur? A) Üç yılda hayatım tamamen değişti. B) Kimse beşinci kattaki evi tutmuyor. C) Asırlar süren bir imparatorluktu. D) Her yıl on öğrenciye burs verilir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir adı birden fazla sıfat nitelemiştir? A) İç sorunları kolaylıklı çözdü. B) Yeni bir ev aradığını söyledi. C) Kimlik arayışı bu yaşlarda görülür. D) Eski, büyük kayıkla balık tutmaya gitti. 127 TÜRKÇE

21 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş yapılı sıfat yoktur? A) Güncel konuları dikkatle izlerim. B) Buradan az sonra ayrılıyorum. C) Sıkıntılı zamanlarımda yanımda oldu. D) Yas tutan aileye destek olduk. 13. Huzurlu sözcüğü cümlelerin hangisinde sıfat görevinde kullanılmıştır? A) Huzurlu günleri burada yaşadım. B) Onun sesinde huzur buldum. C) Huzurlu yaşıyorum, mutluyum. D) Huzuru bu ailede gördüm. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sayı sıfatı vardır? 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla türemiş sıfat vardır? A) Yüreği büyük insanlar tanıdım. B) Yırtık albümde, yıpranmış resimler vardı. C) Uzun yolculuklar beni yoruyor. D) Yaramaz köpek yavruları sevimliydi. A) Adanalı üç aile İstanbul a taşındı. B) Denizin altında beş dakika kaldı. C) Komşular birer hediye alıp geldi. D) Onuncu yılımızda üç mağaza daha açtık. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat yoktur? A) Mektup yazmak bana zor gelir. B) Her dakika ailesini düşünüyor. C) Çok güzel bir motor almışlar. D) Uzun saçlı kız benim arkadaşım. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı yoktur? A) Kimse bu ödevi yapamadı. B) Yıllar geçse de bizi unutmaz. C) Sen şimdi o adamı tanıyor musun? D) Şu dağlar mı bizi ayıran? 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sıfatı yoktur? A) Bu yıl hangi okuldasın? B) Kim aldı okuldan seni? C) Eviniz kaçıncı katta? D) Sana kaç kalem lazım? 12. Bu yörede yaşayan insanlar sağlıklıdır. İyi yiyecekler yiyorlar, spor yapıyorlar. Bazı kötü alışkanlıklardan uzak duruyorlar. Berrak gözlerle, güler yüzle bakıyorlar yaşama. Parçada kaç tane sıfat kullanılmıştı? A) 4 B) 5 C) 6 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat yoktur? A) Birkaç söz beni mutlu eder. B) Yıllarca üçkağıtçı biri olarak tanındı. C) Yıllar dedemi hiç yıpratmamış. D) Açıkgöz çocuk kurabiyeleri hemen aldı. 128 TÜRKÇE

22 18. Aşağıdaki cümlelerde basit yapılı sıfat yoktur? A) Koca adam çocuk gibi oynuyor. B) Sarı kazak sana yakışıyor. C) Tutumlu insanlar para biriktirir. D) Kızıl saçlar ona yakışmış. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurallı birleşik sıfat yoktur? A) Elbisesi ütülü adamla iş konuştuk. B) Yüzü asık çocuğu konuşturamadı. C) Her dakika ailemden daha da uzaklaşıyorum. D) Siyah saçlı kadını takip edin. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz sıfat yoktur? A) Bütün insanları sevgiyle kucaklardı. B) Birtakım işçiler ayaklanma çıkardı. C) Tüm sorunlar konuşularak çözülür. D) Kimselerin onu anlamadığını düşünüyor. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı yoktur? A) Dernek toplantısı bu akşam yapılacak. B) Şu salonda düğünleri olacak. C) Her yıl uzun tatil yaparım. D) O yıllar oldukça zor geçti. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş sıfat yoktur? A) Tatlı sözlerle annesini ikna etti. B) Bu başarıyı zorlu yolları geçerek kazandık. C) Bir gün sen de anlarsın. D) Olgunlaşmamış elmaları koparıp yedi. 24. (I)Eğitim küçük yaşlarda başlar. (II)Her aile çocuğuna iyi eğitim sağlamak ister. (IIl)Çoğunlukla bu mümkün olmaz. (IV)Ancak bunun önemini iyi bir devlet bilirse uygular. Numaralanmış cümlelerin hangisinde sıfat yoktur? A) l B) ll C) lll D) lv 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sıfatı yoktur? A) Hangilerini beğendin arabaların? B) Kaç yıl oldu görüşmeyeli? C) Hangi çocuk camı kırdı? D) Şimdi kaç soruluk test çözdün? 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde niteleme sıfatı yoktur? A) Küçük sorunlar kafaları şişirdi. B) Bir zamanlar mutlu yaşıyorduk. C) Mavi bir perde bu odaya yakışır. D) İri taneli bezelye seçtim. TÜRKÇE 129

23 ÜNİTE: SÖZCÜK TÜRLERİ KONU: Sıfat Tamlamaları Pekiştirme Küçültme Adlaşmış Sıfat Unvan Sıfatları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması yoktur? A) Ucuz malların satıldığı bir mağaza bulduk. B) En güzel yıllarımı burada yaşadım. C) Bütün gün seni okulda aradım. D) Konuların özetini şimdi bitirirsen rahat edersin. Sıfatlar adlarla tamlama halinde bulunur, söz öbeği oluşturur. Sıfatlar adlarla tamlama oluşturduklarında artık cümlede tek öge olarak kullanılır. Herhangi bir öge olarak da görev alabilir. * Tamlamalarda birden fazla sıfat kullanılabilir veya bir sıfat birden fazla adı tamamlayabilir. Bütün insanları canlıları Sıfat isim isim Bu güzel çocuklar İşaret s. niteleme s. isim. Eski, yırtık elbise nitele. s. nitele. s. isim Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da ucuz mallar Bir mağaza B de güzel yıllarımı C de bütün gün Sıfat tamlamalarıdır. D de sıfat tamlaması yoktur. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad birden fazla sıfat almıştır? A) Her konuda bana güvenebilirsiniz B) Elinde kırmızı çanta vardı. C) Dün duyduklarını bize de anlat. D) Herkes anlamlı, değerli anılarını yazdı. niteleme niteleme ad Bir ad iki niteleme sıfatı alabilir. Bir ad hem belirtme hem niteleme sıfatı niteleme belirtme ad alabilir. sıfat ad ad Bir sıfat birden fazla ismi tamamlayabilir. 130 TÜRKÇE

24 Seçenekleri inceleyelim: A da her konu sıfat tam. B de kırmızı çanta sıfat tam. C de dün duyduklarını sıfat tam. D de anlamlı, değerli anılarını niteleme s. niteleme s. isim Yanıt, D dir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması farklı görevde kullanılmıştır? A) Yeşil ovalara hayran kaldık. B) Hâlâ bu filmi göremedim. C) Yeni halıyı kirletmişsin. D) Renkli kağıtları kestin mi? Sıfat tamlamaları farklı görevlerde kullanılabilir. Örneğin: Beyaz örtü temizlendi. Beyaz örtüyü masaya ört. Özne Nesne Beyaz örtüye hayran kaldım. Beyaz örtü için üzüldük. Dolaylı tümleç En sevdiğim beyaz örtüydü. Yüklem Seçenekleri inceleyelim: A da yeşil ovalara dolaylı tümleç B de bu filmi C de yeni halıyı Belirtili nesnedir. D de renkli kağıtları Zarf tümleci 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat yoktur? A) İyiler her zaman kazanır. B) Her kötünün sonu olacaktır. C) Balkondaki çiçeklere su verdik. D) Küçüğün elinde bir kitap vardı. Sıfatlar isim soylu sözcüktür. İsimlerden ayrılan yönleri, özellikleri vardır. Sıfat olması için mutlaka bir adın önüne getirilmesi, isim çekim eki almaması gerekir. Bu özellikler sıfatta tekrar sağlandığında sıfatı adlaştırmış oluruz. Adlaşmış sıfatlar çoğunlukla niteleme sıfatları ile yapılır. Kırmızı kazaklar güzeldi Kırmızılar güzeldi. Sıfat isim İsim (adlaşmış sıfat) Önce ardındaki ismi yok edip varsa çekim eki eklersek adlaşmış sıfat elde ederiz. Seçenekleri inceleyelim: A da İyiler her zaman kazanır. (iyi insanlar) B de Her kötünün bir sonu olacaktır. (kötü kişinin) D de Küçüğün elinde bir kitap vardı. (küçük çocuğun) C de adlaşmış sıfat yoktur. TÜRKÇE 131

25 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde unvan sıfatı kullanılmamıştır? A) Dr.Mehmet Bey burada yoktu. B) Ulubatlı Hasan surlara bayrağı dikti. C) Bekir dayılar bize gelecek. D) Nasrettin Hoca fıkralarını severim. Unvan sıfatları : Özel isimlere bağlı olarak kullanılan; unvan, meslek, lakap gösteren sıfatlardır. Bu sıfatlar özel isme bağlı olarak kullanıldıklarında büyük harfle yazılır. Seçenekleri inceleyelim: A da Dr. Mehmet Bey B de Ulubatlı Hasan D de Nasrettin Hoca unvan sıfatıdır. C de unvan sıfatı yoktur. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme sıfatı yoktur? A) Küçücük paketleri elimde tutuyordum. B) Üstündeki mavimsi kazak güzeldi. C) Büyükçe bir bahçede düğün yaptılar. D) İşin sonunda kadıncağız çok üzüldü. Küçültme sıfatları : cık, cik, ca, ce, ımsı, imsi, imtırak, ımtrak, ekleri küçültme sıfatı yapar. Bu ekleri alan sıfatlar küçüklük, yaklaşıklık anlamı kazanır. Sarı kazak sarımsı kazak Sarıya yakın anlamı verir. büyükçe ev Büyüğe yakın anlamı verir Seçenekleri inceleyelim: A da küçücük paketler B de mavimsi kazak Küçüklük anlamında yaklaşıklık anlamında C de büyükçe bahçe D de ise kadıncağız küçültme ismidir. yaklaşıklık anlamında 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirme sıfatı yoktur? A) Mosmor gözlerle okula gelmiş. B) Durmadan bir şeyler anlatıyor. C) Her zaman sımsıcak bir insan olarak tanıdım. D) Güzel mi güzel çocuklar vardı. 132 TÜRKÇE

26 Pekiştirme sıfatları iki şekilde yapılır: a. Pekiştirme ön ekleri ile oluşturulanlar: m, p, r, s pekiştirme harfleri ile yapılanlar. ma s mavi, be m beyaz, te r temiz, si m siyah, ka p kara b. İkilemelerle yapılanlar; bazen ikilemeler arasına mi edatı girebilir. İri mi iri karpuz büyük mü büyük sorunlar sarı mı sarı saçlar Seçenekleri inceleyelim: A da mosmor, B de sımsıcak, D de güzel mi güzel pekiştirme sıfatıdır. B de pekiştirme sıfatı yoktur. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirme sıfatı farklı yolla yapılmıştır? A) Kapkara bir çift gözle beni izledi. B) Bunu bembeyaz bir kağıda yazdı. C) Hadi koşun, sımsıcak kek yaptım. D) Sen top top kumaş mı aldın? a. m, p, r, s ön ekleriyle masmavi, kıpkırmızı b. İkilemelerle yapılanlar masmavi, iyi mi iyi Seçenekleri inceleyelim: A da kapkara gözler B de bembeyaz kağıt ön eklerle pekiştirme yapılmış. C de sımsıcak kek D de top top kumaş ikilemelerle yapılmış. TÜRKÇE 133

27 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması yoktur? A) Artık kocaman çocuk oldun, dediler. B) Sıcak bir kahve iyi gelir. C) Güçlü bir insan oldum. D) Benim için mutlu olduğunu söyledi. 6. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan ikilemelerden hangisi sıfat tamlaması oluşturmamıştır? A) Pırıl pırıl bir zekası vardı. B) Güzel kızın gözleri ışıl ışıl parlıyordu. C) Kargacık burgacık yazısını okuyamadık. D) Saçma sapan sözlerini dinleyemem. 2. Aşağıdaki tamlamalardan hangisi sıfat tamlamasıdır? A) tahta masa B) dolu bardak C) çelik kasa D) cam kavanoz 3. Nitelik bildiren sözcükler durum ekleri aldıkları zaman adlaşır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kural örneklenmiştir? 7. Sıfatlar isimlerden önce kullanılır. Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya aykırı bir sıfat kullanılmıştır? A) Doktor Selim hastaneye girdi. B) Bu kamyon neden sürat yapar? C) Bu kazalar ne zaman bitecek? D) Mehmet Hoca sınavda hepimizi döktü. A) Beyaz gömleğine çay dökülmüştü. B) Dağın tepesine tırmanmak istiyordu. C) Aldığın kazağı, büyüğü ile değiştirdim. D) Renklerle oynamamalısın. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması yoktur? A) İri bir balık tuttum gölden. B) Yarım ekmek yedim, doymadım. C) Derenin şırıltısı ninni gibi geliyor. D) Biraz un ve biraz süt lazım. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sıfat tamlaması kullanılmıştır? A) Sana moral versin diye yaptım. B) Eski kıyafetleri topladı, eskiciye verdi. C) Bir soruyu üç dakikada çözüyorum. D) Yeni hayata başlamak zordur. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok sıfat tamlaması vardır? A) Huzurlu ailede yetişen çocuk, büyük başarılara imza atar. B) İri iri kayalar yolu kaplamıştı. C) Çocuğun sevimli bir yüzü vardı. D) Pencereden masmavi gökyüzüne baktı. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme sıfatı kullanılmıştır? A) Bu odaya mavimsi renk yakışır. B) Şakır şukur sesler alabildiğine C) Küçük bir ev kiralayacağım. D) Mavi maviydi gökyüzüm. 134 TÜRKÇE İLKÖĞRETİM TÜRKÇE 8

28 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirilmiş sıfat kullanılmıştır? A) Çirkin yüzler göre göre çıktım. B) Koskocaman bir ekmeği tek başına yedi. C) Bizi genişçe bir salona aldılar. D) İyi geceler diliyorum kamyonculara. 14. Aşağıdakilerin hangisinde isim tamlamasının arasına sıfat girmiştir? A) Takımın yeni oyuncusuyla tanıştık. B) Başımızın üstünde yerin var, dedi. C) Kapının aralığından öğrencileri izledi. D) Çay bardağını masadan aldı. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ismi birden fazla sıfat nitelemiştir? A) Gözlerinin bozulmasına çok üzüldü. B) Büyük, hızlı bir gemiye bindik. C) Komadaki hasta gittikçe iyileşiyor. D) Çok komik bir olay yaşandı. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ismi birden fazla sıfat nitelemiştir? A) Genç bir adam seni sordu. B) Sıcak ve biberli çorba iyi geldi. C) Küçük silgiyi bana verdi. D) Kırıcı sözleri ile beni üzdü. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirilmiş sıfat vardır? A) Araba derince bir çukura yuvarlanmış. B) Yemişler incecik dalları doldurmuştu. C) Haberi alınca çabucak yola çıktık. D) Sımsıcak duygularını beyaz kağıda dökmüş. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat çekim eki alarak adlaşmıştır? A) Bir kötünün bize verebileceği zararlara bakın. B) Her iyilik bir süre sonra görev olur. C) Acılı yemekleri hiç sevmem. D) Mutlu yaşamayı herkes ister. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sıfat tamlaması kullanılmıştır? A) Kitabın kapağına güzel resim koymuşlar. B) Yemek pişirmeyi hiç bilmem. C) Siyah kravat bu elbiseye uymamış. D) Düşünmek bizi daha da geliştirir. 17. Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamı sıfatla sağlanmıştır? A) Hanginiz ödev yapmadı? B) Senin orda olduğunu nerden bilebilirdim? C) Kaçar lira ödememiz gerekiyor? D) Ne söyledim sana ki küstün? TÜRKÇE 135

29 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması yoktur? A) Kapalı kapıyı güçlükle açtım. B) Kalemin ucu yine kırıldı. C) Hızlı tren kaza yaptı. D) Sonsuz yaşam yoktur. 22. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan tamlamalardan hangisi farklıdır? A) Boyacı duvarın rengini tutturamadı. B) Lambanın ışığı az geliyordu. C) Havuzun başında eğlence yapıldı. D) Güler yüze hasret kalmıştık. 19. Aşağıdakilerin hangisinde küçültme sıfatı yoktur? A) Bu elmanın ekşimtırak bir tadı vardı. B) Üstünde morumsu bir elbise vardı. C) Yaşlıca bir adam bizi karşıladı. D) Gelincik tarlaları süslüyor her yanı. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sıfat kullanılmıştır? A) Banyo yaptıktan sonra biraz uyudum. B) Islak çamaşırları balkona astık. C) Her yıl bu şehre geliriz. D) İçli türküler söylerdi, ağlardık. 20. Aşağıdakilerin hangisinde boyanın kötü kokusu tamlaması ile aynı biçimde kurulan bir tamlama vardır? A) Buharlı ütünün işi bitmişti. B) Buradaki güzel günler unutulur mu? C) Doğanın ilginç yapısı bizi büyüledi. D) Geldiğinden beri tek kelime konuşmadı. 24. Kimi isim tamlamalarının tamlayanı bir sıfatla nitelenebilir. Aşağıdakilerin hangisinde böyle bir durum örneklenmiştir? A) Akıllı insanın bildiği B) Yedi Kocalı Hürmüz C) Elindeki gazete D) Takımın güzel başarısı 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla sıfat tamlaması vardır? A) İnce sesiyle güzel bir şarkı söyledi. B) Elbette, ben sana yardım ederim. C) Ofisindeki sekreter ona bilgi veriyor. D) Buranın tüm hesaplarını ben yaparım. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat yoktur? A) Beş yüz milyona koltuk almış. B) Kısa süren bir yolculuktu. C) Hatalı soruları iptal ettiler. D) Çalışmanın insan sağlığına faydası vardır. 136 TÜRKÇE