İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar

Transkript

1 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar

2

3 Yaşar GÜÇLÜ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Hukuk Müşaviri İDARİ PARA CEZALARI VE DİĞER İDARİ YAPTIRIMLAR Güncellenmiş 2. Baskı Genel Olarak Kabahatler ve İdari Yaptırımlar Kabahatler Kanununun Uygulanması Kabahatten Dolayı Sorumluluğun Esasları İdari Yaptırım Türleri Kabahatlerde Soruşturma ve Yerine Getirme Zamanaşımı İdari Yaptırım Kararının Verilmesi, Tebliği, Yerine Getirilmesi İdari Yaptırım Kararlarına Karşı Başvuru Yolları ve Usulü Kabahatler Kanununda Yer Alan Kabahatler Ankara, 2010

4 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar Yaşar Güçlü Hukuk Kitapları Dizisi: 879 ISBN İkinci Baskı: Temmuz Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 19/B Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) (Pbx), Faks: (0-312) Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abide-i Hürriyet Caddesi No: 259/4 (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli, İSTANBUL Tel: (0-212) Web Adresi: E-posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0-312)

5 İkinci Baskıya Önsöz Kitabın birinci baskısının hazırlandığı 2008 yılı başlarında Kabahatler Kanununun yeni uygulanmaya başlamış olması ve bazı maddelerinin Anayasa Mahkemesince iptal edilmiş olması, bazı maddelerinin de ihtiyaca cevap vermemesi nedeniyle değiştirilmesi ve Kabahatler Kanununa uyum amacıyla kabahat içeren kanunlarda geniş değişikler yapılması nedenleriyle istikrarlı bir uygulama ve bu uygulamaya paralel yargısal sonuçlar ortaya konulmamıştı. İçtihatlarla şekillenmeyen bir alanda yazmanın zorluğu karşısında, geçen süre içerisinde Kabahatler Kanunu uygulamaları ile ilgili olarak tereddütlü hususlarda dile getirdiğim kanaatlerin isabetli olduğunun uygulama ve yargı kararları ile teyit edilmesi şahsımı ayrıca sevindirmiştir. Kabahatler nedeniyle uygulanan idari yaptırımlara karşı öngörülen başvuru usulü nedeniyle bu alanda yüksek yargı içtihatlarının oluşması mümkün olmamakla birlikte, zaman içerisinde uygulamada karşılaşılan tereddütler, yargı yerlerince verilen kararlar ve 2008 yılından bu tarafa yürürlüğe giren kanunlar da dikkate alınarak kitap gözden geçirilip güncellenmiş, örneklemelerle ve emsal yargı kararıyla zenginleştirilmiştir. İdari yaptırım uygulayan kamu kurum ve kuruluşları ile kamu görevlilerine, idari yaptırımlarla ilgilenen hukukçulara ve idari yaptırımlara maruz kalanlara rehber olacak şekilde hazırladığım kitabın ikinci baskısının başvuran herkese faydalı olmasını diliyorum. Yaşar GÜÇLÜ Ankara Haziran 2010

6

7 Önsöz Toplumsal hayatta çeşitliliğin, ilişkilerin ve üretimin artması nedeniyle uyulması gereken birçok kural ortaya çıkmış, profesyonelleşen üretim ve tüketim süreçlerinden dolayı toplumun sağlık ve güvenliğinin sağlanması için mal ve hizmet üreten bireylere veya özel hukuk tüzel kişilerine ödevler yüklenmiştir. Hukuk sistemlerinin de toplumlarla beraber gelişmesi, siyasal anlayışların değişerek totaliter yönetim biçimlerinin yerlerini, demokratik ve birey merkezli yönetim biçimlerine bırakması nedeniyle yaşam içerisinde uyulmayan her kuralın, yerine getirilmeyen her ödevin ceza hukuku anlamında suç olarak nitelendirilerek ağır yaptırımlarla cezalandırılmasının gereksizliği anlaşılmıştır. Yerine getirilmeyen her ödeve, uyulmayan her kurala adli yaptırım öngörülmesi halinde mahkemeler altından kalkamayacakları bir iş yükünü omuzlamak zorunda kalacaklar bu iş yükü altında en basit davaların bile sonuçlanması uzun süreçler gerektirecek, daha ağır yaptırımlar gerektiren ve toplumda infiale sebep olan cürümlerin adil bir şekilde cezalandırılması tehlikeye girebilecektir. Öte yandan bazı yaptırımların, denetimleri gerçekleştiren idareler tarafından derhal uygulanabilmesi halkın sağlığı can ve mal güvenliği, tüketim ve üretim güvenliği, yaşam düzeninin, nizam ve intizamın devamlılığının sağlanması açısından da büyük öneme sahiptir. Standarda uygun olmayan bir gıdanın üretilmesi, halk sağlığı için tehlike arz eden kimi maddelerin sıhhi kurallara uygun olmayacak şekilde nakli ve dağıtımı, çevrenin kirletilmesi, aşırı gürültü yapılması, emniyet kemeri takılmaması, azami hız sınırının üzerinde araç kullanılması gibi kabahatlere karşı anında tedbir alınmasının gerekliliğinden hareketle failin çıkarılacağı bir mahkeme yerine idari yaptırım uygulamaya yetkili kamu görevlilerince anında uygulanabilecek idari yaptırımlar öngörülmüştür.

8 8 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar Adli sistemde bir yaptırımın uygulanabilmesi için yaptırıma konu olacak suçun oluşup oluşmadığı hususunda yapılacak bir soruşturmadan sonra Ceza Mahkemesince yargılama yapılarak karar verilmekte ve bu şekilde hüküm altına alınan yaptırım ilgili mercilerce yerine getirilmektedir. Örneğin bir işyerinin kapatılması, bir malın müsaderesi için adli yargının karar vermesi gerekiyorsa yargılama sonucunda işyerinin kapatılmasına veya eşyanın müsaderesine karar verildiği takdirde kararın gerekleri ilgili idari mercilerce yerine getirilmektedir. Bu süreç epey bir süre gerektirdiğinden uygulanan yaptırımların düzenleyici etkisi ortadan kalkabilmekte ve yaptırımdan beklenen faydanın elde edilme ihtimali azalmaktadır. İdareye kanunlarla sınırları çizilmiş, kamu düzenini doğrudan tehdit etmeyen ve toplum yaşamının günlük düzen ve intizamını bozabilecek bir kısım fiillere karşı yaptırım uygulama yetkisi verilerek kural ihlallerine anında müdahale imkânı sağlanmaktadır. Bu defa yaptırıma maruz kalan kişi yaptırım kararına karşı yargı merciine başvuruda bulunmaktadır. İdari yaptırımlar çoğu zaman adli cezalardan farklı olarak geri alınabilirliği mümkün olan cezalardır. Bu gün Kabahatler Kanununun getirdiği idari para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi hemen hemen her zaman telafi edilebilecek yaptırımlardır. Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde birçok suç zaman zaman yapılan düzenlemelerle kabahate, adli yaptırımları da idari yaptırımlara dönüştürülmüştür. Ayrıca kanun yapıcı zaman içerisinde ihtiyaç duydukça idari yaptırımlar koymuş, kabahatler ve karşılığı yaptırımlar işin doğası gereği bir kanun içerisinde değil çeşitli kurum ve kuruluşların kendilerini ilgilendiren farklı kanunlarda düzenlenmiş ve bu düzenlemelerde uygulama ve kanun yolları ile ilgili farklı farklı hükümler yer almıştır. İdari yaptırım kararını verecek merciler, kararların icrası, tahsil edilen idari para cezalarının nerelere aktarılacağı hususunda çeşitli kurallara yer verilmiştir. İdari yaptırım kararlarına karşı yapılacak başvuruları incelemeye kimi düzenlemelerde sulh ceza mahkemesi, kimi düzenlemelerde idare mahkemesi, kimi düzenle-

9 Önsöz 9 melerde Danıştay yetkili kılınmış ve başvuru usulleri gibi başvuru süreleri de bir hafta/7 günden başlayarak 10 gün, 15 gün, 30 gün, 60 gün gibi çok değişik şekillerde düzenlenmiştir. Bu durum kanun koyucunun idari yaptırımları düzenlerken çok da sistematik ve özenli davranmadığını göstermektedir. 01/05/2005 tarihinde 5326 sayılı Kabahatler Kanununun yürürlüğe girmesi ile birlikte, kanunlarda yer alan kabahatlerin karşılığı idari yaptırımlara karşı başvuru yolu ve başvuru süresinde yeknesaklık sağlanmış iken kanunun genel hükümlerinin bütün kanunlardaki kabahatler hakkında uygulanacağı hükmünü içeren 3 üncü maddesinin Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesinden sonra maddenin yeniden düzenlenmesi ile eski sisteme tekrar dönülmüş kabahatin yer aldığı kanunda aksine hüküm yoksa Kabahatler Kanunun kanun yoluna ilişkin hükümlerinin uygulanacağı kuralı getirilmiştir. Son olarak ise 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile kanunlarda yer alan adli ve idari yaptırımların Türk Ceza Kanunu ve Kabahatler Kanunu ile uyumlaştırılmasına yönelik köklü bir değişiklik yapılmış ve bu çerçevede birçok kanundaki idari yaptırımlara karşı başvuru merciini belirleyen hükümler kaldırılmış ve bu yolla zımnen Kabahatler Kanununun 3 üncü maddesi gereği sulh ceza mahkemeleri yetkili kılınmış ancak yine kimi kanunlarda yer alan yaptırımlar için başvuru mercii Danıştay olarak belirlenirken kimi kanunlardaki idare mahkemelerine işaret edilen hükümler olduğu gibi bırakılmış veya bilhassa o şekilde düzenlenmiştir. İdari yaptırımlara karşı yapılacak başvuruları inceleyecek yargı mercileriyle ilgili hükümlerin bu şekilde baş döndürücü bir sıklıkta değişmesi yargı mercilerinin, yaptırımları uygulayacak idarelerin yaptırıma muhatap olanların süre ve görev yönünden tereddüde düşmelerine sebep olmuştur. Bu çalışma ile gerek Kabahatler Kanunu ile getirilen sistem, gerekse özel kanunlarda yer alan düzenlemeler göz önünde bulun-

10 10 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar durularak, idari para cezaları başta olmak üzere idari yaptırım kararlarının verilmesi, idari yaptırımların uygulanması, bunlara karşı başvuru yolları ve usulleri anlatılmaya çalışılmış yeri geldikçe de geleceğe dönük düzenlemelere ışık tutmak amacıyla uygulamada ortaya çıkan veya çıkabilecek eksiklik ve boşluklara vurgu yapılmıştır. İdari yaptırımlara kanunlarda yer verilmesi uzak bir geçmişe dayanmasına rağmen son yıllarda bunların sistemine ilişkin köklü düzenlemelerin yapılması ve bu düzenlemelerin de gerek Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi, gerekse uygulamada karşılaşılan eksiklik ve aksaklıklar nedeniyle sık sık düzenleme ve değişiklikler yapılması kabahatler ve idari yaptırımlar konusunda kafaların karışmasına neden olmuştur. Bu karışıklığın giderilmesinde bir nebze katkım olursa mutlulukların en büyüğü benim olacaktır. Bu çalışmanın kitap haline gelmesine, sonu gelmez sorularıma sabırla cevap vererek fikir ve görüşleriyle büyük katkı sağlayan, mesaimi paylaşmaktan büyük mutluluk duyduğum hukuk müşaviri arkadaşlarıma; kitabın okuyucuyla buluşmasını sağlayan başta Seçkin Yayıncılığın sahibi Sayın Koray SEÇKİN olmak üzere emeği geçen bütün Seçkin Yayıncılık çalışanlarına sonsuz teşekkürlerimi sunuyor; kitabın başvuran herkese faydalı olmasını diliyorum. Yaşar GÜÇLÜ

11 İçindekiler İkinci Baskıya Önsöz... 5 Önsöz... 7 Birinci Bölüm GENEL OLARAK KABAHATLER VE İDARİ YAPTIRIMLAR I. KABAHAT VE SUÇ II. İDARİ YAPTIRIMLARIN HUKUKİ ALTYAPISI III. İDARİ YAPTIRIMLARLA İLGİLİ DÜZENLEMELER İkinci Bölüm KABAHATLER KANUNUNUN UYGULANMASI I. KABAHATLER KANUNU NUN KAPSAMI II. ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA III. YER BAKIMINDAN UYGULAMA Üçüncü Bölüm KABAHATTEN DOLAYI SORUMLULUĞUN ESASLARI I. KABAHATİN İŞLENME ŞEKLİ (İCRAİ - İHMALİ) A. İcrai Hareketle Kabahatin İşlenmesi B. İhmali Hareketle Kabahatin İşlenmesi II. ORGAN VEYA TEMSİLCİNİN DAVRANIŞINDAN DOLAYI SORUMLULUK III. KAST, TAKSİR VE HATA A. Kast B. Taksir... 57

12 12 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar C. Hata IV. SORUMLULUK VE SORUMLULUĞU KALDIRAN HALLER A. Yaş Küçüklüğü B. Akıl Hastalığı V. HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ İLE KUSURLULUĞU ORTADAN KALDIRAN NEDENLER A. Kanunun Hükmü ve Amirin Emri B. Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali C. Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası D. Cebir ve Şiddet, Korkutma ve Tehdit E. Haksız Tahrik F. Sağır ve Dilsizlik G. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma VI. TEŞEBBÜS, İŞTİRAK VE İÇTİMA A. Teşebbüs B. Etkin Pişmanlık C. İştirak D. İçtima Fikri İçtima Gerçek İçtima Non Bis in Idem Kuralı Dördüncü Bölüm İDARİ YAPTIRIMLAR I. GENEL OLARAK İDARİ YAPTIRIMLAR II. İDARİ PARA CEZASI A. Maktu İdari Para Cezaları B. Nispî İdari Para Cezaları C. Alt ve Üst Sınırları Belirli İdari Para Cezaları D. İdari Para Cezalarının Hesaplanması... 90

13 İçindekiler Sayılı Kanuna Göre İdari Para Cezalarının Misli Olarak Arttırılması İdari Para Cezalarının Yeniden Değerleme Oranlarına Göre Arttırılması E. Hafif Hapis ve Hafif Para Cezalarının İdari Para Cezasına Dönüştürülmesi F. Disiplin Cezası Niteliğindeki Para Cezaları III. MÜLKİYETİN KAMUYA GEÇİRİLMESİ IV. DİĞER İDARİ YAPTIRIMLAR Beşinci Bölüm KABAHATLERDE ZAMANAŞIMI I. SORUŞTURMA ZAMANAŞIMI II. YERİNE GETİRME ZAMANAŞIMI III. ÖZEL KANUN HÜKÜMLERİ Altıncı Bölüm İDARİ YAPTIRIM KARARI I. İDARİ YAPTIRIM KARARI VERME YETKİSİ A. Genel Olarak İdari Yaptırım Kararı Verme Yetkisi B. İdari Para Cezası Vermeye Yetkili Olan Kamu Tüzel Kişileri C. Cumhuriyet Savcısının Yaptırım Kararı Verme Yetkisi Kanunla Doğrudan Cumhuriyet Savcısının Yetkisine Verilmiş Hususlar Soruşturma Sonucu Cumhuriyet Savcısının Yaptırım Kararı Verme Yetkisi Cumhuriyet Savcısının Seçim Yapma Yetkisine Sahip Olduğu Durumlar D. Mahkemenin Karar Verme Yetkisi E. Yer Bakımından Yetki Kuralları II. İDARİ YAPTIRIM KARARININ İÇERİĞİ III. İDARİ YAPTIRIM KARARININ TEBLİĞİ A. İlgilinin Yokluğunda Verilen İdari Yaptırım Kararlarının Tebliği Tebligat Vasıtaları Bilinen Adrese Tebligat

14 14 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar 3. Vekile ve Kanuni Mümessile Tebligat Tüzel Kişilere Tebligat Askeri Şahıslara Tebligat Aynı Konutta Oturan Kişiye veya Hizmetçiye Tebligat Belli Bir Yerde veya Evde Sanat İcrası Halinde Tebligat Otel, Hastane, Fabrika, Okul vb. Yerlerde Tebligat Tutuklu ve Hükümlülere Tebligat Muhatabın Geçici Olarak Başka Yere Gitmesi Halinde Tebligat Tebliğ İmkânsızlığı veya Tebellüğden İmtina Yaş ve Ehliyet Şartı İmza Atamayacak Durumda Olanlara Tebligat Yabancı Ülkelerde Tebligat Siyasi Temsilcilik Aracılığıyla Yabancı Ülkelerdeki Türk Vatandaşlarına Tebligat Yabancı Ülkelerde Türk Memur ve Askerlerine Tebligat İlânen Tebligat Usulsüz Tebligat, Tatil Günlerinde Tebligat, Tebliğ Mazbatası B. İlgilinin Huzurunda Yaptırım Kararı Verilmesi IV. İDARİ YAPTIRIM KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ A. İdari Para Cezaları İdari Para Cezalarının Tahsil Usulü ve Tahsile Yetkili Merci Ödeme Zamanı Ödeme Yeri a. İdari Yaptırım Kararlarının Kesinleşmesinden Önce Ödeme Yeri b. İdari Yaptırım Kararlarının Kesinleşmesinden Sonra Ödeme Yeri İdari Para Cezalarının Kesinleşmesi a. Kabahatler Kanunu na Göre İdari Yaptırımlara İlişkin Kararların Kesinleşmesi b. İdari Yargının Görevli Olduğu İdari Yaptırımlara İlişkin Kararların Kesinleşmesi İndirim Uygulaması Taksitlendirme Uygulaması Mahkemeler ve Cumhuriyet Savcıları Tarafından Verilen İdari Para Cezaları Failin Ölümü İdari Para Cezalarının Gelir Kaydı

15 İçindekiler 15 B. Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi C. Diğer İdari Yaptırımlar Yedinci Bölüm İDARİ YAPTIRIM KARARLARINA KARŞI BAŞVURU YOLLARI I. İDARİ YAPTIRIMLARA KARŞI BAŞVURULARI İNCELEMEDE GÖREVLİ MAHKEMENİN TESPİTİ A. Özel Kanunda Düzenleme Olması Halinde Görevli Mahkeme B. Özel Kanunda Hüküm Yoksa Görevli Mahkeme II. KABAHATLER KANUNU ÇERÇEVESİNDE İDARİ YAPTIRIM KARARLARINA KARŞI BAŞVURU USULÜ A. Kabahatler Kanunu nda Öngörülen Başvuru Usulüne Tabi İdari Yaptırımlar B. İdari Mercilerce Verilen İdari Yaptırım Kararlarına Karşı Başvuru Usulü Başvuru Süresi, Yeri ve Başvuru Dilekçesi Başvurunun İncelenmesi ve İdareye Tebliği İdarenin Adli Mercilerde Temsili Tarafların Dinlenmesi ve Karar C. Cumhuriyet Savcısı Tarafından Verilen İdari Yaptırım Kararlarına Karşı Başvuru Usulü D. Mahkemelerce Verilen İdari Yaptırım Kararlarına Karşı Başvuru Usulü E. İtiraz III. İDARİ YARGININ GÖREV ALANINA GİREN İDARİ YAPTIRIMLARA KARŞI BAŞVURU USULÜ A. Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler B. İdari Yargı Yolunda Görev ve Yetki C. İdari Yaptırıma Karşı Başvuru Süresi Başvuru Süreleriyle İlgili Genel Düzenleme Kanunlarla Belirlenen Başvuru Süreleri Sürelerin Hesaplanması

16 16 İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar 4. Mücbir Sebep D. Dava/İtiraz Dilekçesi E. Dilekçe Üzerine Yargı Mercilerince Yapılacak İşlemler F. Dilekçe Üzerine İlk İnceleme ve İlk İnceleme Üzerine Verilecek Karar G. Dilekçe Teatisi Dava Dilekçesine Cevap Davacı Tarafın İkinci Dilekçesi (İdarenin Cevabına Cevap) İdarenin İkinci Dilekçesi (Davacı Tarafın İkinci Dilekçesine Cevap) H. Yürütmenin Durdurulması Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilebilmesinin Koşulları Yürütmenin Durdurulması Kararının Verilmesi Yürütmenin Durdurulması Kararlarına İtiraz Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Uygulanması I. Duruşma J. Bilirkişi İncelemesi ve Delillerin Tespiti K. Kararlara Karşı Başvuru Yolları İtiraz Temyiz Kararın Düzeltilmesi (Tashih-i Karar) Sekizinci Bölüm KABAHATLER KANUNUNDA TANIMLANAN KABAHATLER I. GENEL OLARAK II. EMRE AYKIRI DAVRANIŞ (Madde 32) III. DİLENCİLİK (Madde 33) IV. KUMAR (Madde 34) V. SARHOŞLUK (Madde 35) VI. GÜRÜLTÜ (Madde 36) VII. RAHATSIZ ETME (Madde 37) VIII. İŞGAL (Madde 38)

17 İçindekiler 17 IX. TÜTÜN MAMULLERİNİN TÜKETİLMESİ (Madde 39) X. KİMLİĞİ BİLDİRMEME (Madde 40) XI. ÇEVREYİ KİRLETME (Madde 41) XII. AFİŞ ASMA (Madde 42) XIII. SİLAH TAŞIMA (Madde 43) EKLER KABAHAT İÇEREN KANUNLAR VE BU KABAHATLERLE İLGİLİ KARAR MERCİLERİ, BAŞVURU MERCİLERİ VE BAŞVURU SÜRELERİ KABAHATLER KANUNU (GENEL HÜKÜMLER) TÜRK CEZA KANUNUNUN YÜRÜRLÜK VE UYGULAMA ŞEKLİ HAKKINDA KANUN YENİDEN DEĞERLEME ORANLARI ( ) Yararlanılan Kaynaklar Kavram Dizini