BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİNİN KURULUŞ İŞLEMLERİ VE DENETİMİ

Transkript

1 BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİNİN KURULUŞ İŞLEMLERİ VE DENETİMİ Prof. Dr. Süreyya SAKINÇ Yeminli Mali Müşavir Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Öğretim Görevlisi GİRİŞ Anayasamızın 127. maddesine göre yerel yönetimler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir sayılı Belediye Kanunu nun 3. maddesinde ise belediye; belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi olarak tanımlamaktadır. Belediyeler, belde halkının yerel nitelikte olan ve ortaklaşa tükettikleri hizmetlerin yeterli bir düzeyde ve nitelikte sunumu için uygun finansman kaynakları bulmak ve etkili hizmet sunma yöntemleri uygulamak zorundadırlar. Belediyeler, hizmetlerinin daha etkin, verimli olmasını sağlamak amacı ile birçok yönteme (kiralama, yap-işlet-devret, ihale, imtiyaz gibi) başvurmaktadırlar. Bu yöntemler arasında şirketleşme en çok tercih edilenler arasında yer almaktadır. İşlevsel açıdan bakıldığında BİT leri, öncelikle kamu yararına ulaşmak için tasarlanmış, zorunlu mal ve hizmetler ile doğal tekel olan hizmetlerin daha etkin ve ucuz yollarla halka ulaştırılmasını hedefleyen kuruluşlar olarak tanımlamak mümkündür. 1 Belediyelerin, artan yetki ve sorumluluklarına paralel bir şekilde belediye şirketlerinin sayısında da artışlar görülmektedir. Belediye şirketleri, belediyelerin görev, yetki ve sorumluluk alanlarında olmak üzere su ve toplu ulaşım, turizm, kentsel kalkınma ve kentsel dönüşüm, çevre, katı atık imha ve geri dönüşüm, enerji gibi sektörlerde faaliyet göstermektedirler. Belediyeler, personel istihdamındaki esneklikten faydalanmak, yerel hizmetleri daha etkin ve zamanında sunabilmek, yerel hizmetlerin finansmanını sağlamak gibi amaçlarla belediye iktisadi teşebbüslerini (BİT) bir alternatif hizmet sunma yöntemi olarak kullanmaktadırlar. Son yirmi yılda belediye şirketleri ve istihdam edilen personel sayısında hızlı artışlar yaşanmıştır. Bu gelişmelerin doğal sonucu olarak, belediyelerin değişik faaliyet alanlarında kurduğu veya ortak olduğu şirketlerin sağladığı mali kaynakların denetimi, istihdam politikaları, ihale usulleri, piyasa ekonomisi içindeki neden oldukları haksız rekabet gibi pek çok alanda çeşitli sorunlar da ortaya çıkmaktadır. 1 Gürbüz Özdemir, Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi, Sayıştay Dergisi, Sayı 71, Ekim-Aralık 2008, s

2 BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN KURULMASINA İLİŞKİN YASAL MEVZUAT Belediyeler, yerel hizmetlerin sunumunda (belediyelerin görev alanları ile sınırlı olmak koşulu ile) bir yöntem olarak şirket ve işletme kurabilmektedirler. BİT ler, belediyenin ortak olduğu (sermayesinin yarısından fazlasına sahip olduğu veya yönetiminin belediyeye ait olduğu) ve belediyeden bağımsız ayrı bir özel hukuk tüzel kişiliğine sahip olan hizmet işletmeleridir. BİT lerin kuruluş gerekçeleri arasında, merkezi yönetimin vesayet denetiminin dışına çıkmak; Devlet İhale Yasası, Genel Muhasebe Yasası, Sayıştay Yasası gibi yasaların düzenleyici, denetleyici ve sınırlayıcı hükümlerinden kurtulmak; istihdam olanakları yaratmak; ek mali kaynak yaratmak; hizmet alımlarında aksamaları önlemek sayılabilir. Belediye şirketleri kaynak yaratmak; 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde özel bankalardan kredi kullanmak; kamu personel mevzuatının kısıtlamasından uzak olarak nitelikli yönetici ve çalışan istihdam etmek; kamunun bürokratik yapısından kurtularak karar mekanizmalarını olabildiğince hızlı işletebilmek amacıyla işlev görmektedirler. 2 Faaliyetlerini özel hukuk tüzel kişiliği ile yürüten belediye şirketlerini kuruluşları ile ilgili temel yasal düzenlemeler ise şöyledir: 5393 Sayılı Belediye Kanunu 3 Şirket kurulması başlıklı 70. Maddesinde, Belediye kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere (yöntemlere) göre şirket kurabilir denilmektedir. Belediye meclisinin görev ve yetkileri arasında Bütçe içi işletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek bulunmaktadır (Madde: 18/i). Belediyenin hangi alanlarda şirket kurabileceğine ilişkin düzenleme, 5393 Sayılı Kanun un 17. maddesinde sayılmıştır. Buna göre, mahalli müşterek nitelikte olmak üzere; örneğin kentsel alt yapı, konut, sosyal hizmet, ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi, çevre, katı atık gibi hizmetlerin yerine getirilmesinde şirket kurabilir. İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünün tarih ve 2008/31 sayılı genelgesi ile; Belirtilen mevzuat hükümleri gereğince; il özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyeler ile bunların kurdukları birlikler tarafından veya bu kuruluşların sermayesine ortak olduğu şirketlerin sermaye iştiraki ile kurulacak, ortak olunacak veya bedelsiz şirket ediniminde Bakanlığımız yoluyla Bakanlar Kurulundan izin alınması gerekmektedir şeklinde bir düzenleme yapılmıştır. Buna göre belediyelerin şirket kuruluşlarının Bakanlar Kurulunun iznine tabi olduğu ve bedelsiz şirket ediniminde de İçişleri Bakanlığı yoluyla Bakanlar Kurulunun iznine bağlanmıştır. Bakanlar Kuruluna tanınan izin yetkisi sadece şirketin kurulması veya sermayesinin konulması aşamasıyla sınırlıdır. Dolayısıyla daha sonra piyasa koşullarında ve Ticaret Kanunu hükümlerine göre 2 Yusuf Emrah Keskiner, Belediye Şirketlerinde Stratejik Plan Zorunluluğu Türk İdare Dergisi, Mart 2010, Sayı,466, s Sayılı ve 2005 tarihli Belediye Kanunu (13/7/2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır) 2

3 faaliyet gösterecek olan şirketlerin, bedelsiz şirket edinimi için İçişleri Bakanlığı kanalıyla Bakanlar Kurulundan izin almaları gerekmemektedir (Danıştay 8. Dairesinin E. 2008/4976 sayılı kararı). Böylece, şirket kurmaları bakanlar kurulunun iznine tabi olan belediyelerin belediye haricinde kurulmuş bir şirketin hisselerinin bir kısmı veya tamamını hibe yoluyla belediyeye alarak, şirket edinimlerinin önü açılmış olmaktadır sayılı İller Bankası Anonim Şirketi hakkında kanun ve şirket ana sözleşmesinin 6. Maddesinin ğ fıkrasına göre; hissesinin % 50 den fazlası belediye, il özel idare veya mahalli idare birliklerine ait olan şirketlerin finansman ihtiyacını karşılayabilir Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu sayılı Kanunun şirket kurulması başlığı ile düzenlenen 26. Maddesine göre; Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50 sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50 sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir (12/11/ /10 md. İle değişik) sayılı kanunun 23/k maddesinde sayılan büyükşehir belediyesi gelirleri arasında, Büyükşehir belediyesi iktisadî teşebbüslerinin safi hasılâtından büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek oranda alınan hisseler yer almaktadır sayılı kanunun 24/g maddesinde ise; büyükşehir belediyesi giderleri arasında Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve birliklerle ilgili ortaklık payı ile üyelik aidatı giderleri sayılmaktadır. 3/12/2010 tarihinde kabul edilen 6085 sayılı Sayıştay kanunu ile belediye şirketleri Sayıştay denetimi kapsamına alınmıştır Sayılı Türk Ticaret Kanunu sayılı kanunun tüzel kişileri düzenleyen 16. Maddesine göre; (1) Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. (2) Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari Sayılı ve 2004 tarihli kanun (23/7/2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır) sayılı Türk Ticaret kanunu (14/2/2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır) 3

4 işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar sayılı Türk Ticaret Kanununun 335 ve 585 maddelerinde sırasıyla anonim şirketlerin ve limited şirketlerin kuruluşuna ilişkin hükümler içermektedir. Buna göre, belediye meclis kararında şirket türü, şirketin faaliyet alanı, sermaye yapısı ve miktarı, belediyeye düşen sermaye miktarı ve hissesi belirtilmek durumundadır. Belediye meclisinin, belediyeye düşen sermaye payının tamamının şartsız taahhüt edilmesi yönünde yetkilendirme vermesi gerekmektedir sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunun 26 ncı maddesine göre; Belediyeler ve diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluşlar kurulması, mevcut veya kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunması, Bakanlar Kurulu'nun iznine tabidir. BELEDİYE İKTİSADİ İŞLETMELERİNİN KURULUŞUNDA İZLENEN YÖNTEM VE GENEL ESASLAR Belediyeler, görev ve hizmet alanlarıyla ilgili konularda faaliyet göstermek üzere 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre sermaye şirketi kurabilmektedirler. Belediye meclisleri şirket kurulması, kurulan şirketlerde sermaye artışına gidilmesi, kurulan ortaklıklardan ayrılma, gayrimenkul sermaye ortaklıkları kurma yetkisine sahiptir. Belediye meclislerinde yukarıda belirtilen hususlarla ilgili alınan kararlar, uygulanmadan önce Bakanlar Kurulunun iznine bağlıdır. İl Özel İdaresi Kanununun 52 nci ve Belediye Kanununun 70 inci maddesine göre bu idareler kendilerine kanunla verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre yetkili organlarının kararı ile sermaye şirketi kurabilmektedir. Bu hükümler uyarınca, belediyelerin kendi hizmet ve görev alanıyla ilgili olmayan; ithalat, ihracat, market, pazarlama, muhtelif malzeme üretimi ve benzeri ticari konularda faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmaları mümkün değildir. Genel kural olarak, belediyelerin serbest piyasada üretilen mal ve hizmet alanlarında faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurması, bu amaçla kurulan şirkete ortak olması veya kurulmuş şirketleri bedelsiz devir almasına olanak bulunmamaktadır. Bu nedenle, belediyelerin görev ve hizmet alanlarıyla ilgili olmayan hususlarda şirket kurma talepleri Bakanlar Kurulu tarafından dikkate alınmamaktadır. Belediyeler, aşağıdaki hallerde şirket sahibi olabilirler: 1. Yeni bir şirket kurarak, 2. Mevcut bir şirkete sermaye katılımında (ortak) bulunarak, 3. Mevcut bir şirketi bedelsiz (hibe) edinerek, sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun (27/11/1994 tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır) 7 Abdullah Ekinci, Son Danıştay Kararı Çerçevesinde Belediyelerin Hibe Yoluyla Şirket Kurmaları , 4

5 4. Mevcut bir belediye şirketinin şirket kurmasıyla (dolaylı sermaye ilişkisiyle). Mevcut yasal düzenlemelere bağlı olarak, belediyelerce şirket kurulması, mevcut ya da kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunulması meclis kararı alınmasını ve Bakanlar Kurulunun iznini gerektiren işlemlerdir. Türk Ticaret Kanunu nda, belediyelerin şirket kurma ve kurulmuş şirketlere ortak olmaları konusunda engelleyici bir hüküm bulunmamaktadır. Belediyelerin, kamu hizmeti gördüğü kabul edilen anonim şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında temsiline ilişkin hükümlere yer verilmek suretiyle, belediyelerin de şirket kurabilmelerine, kurulu bulunan şirketlere katılabilmelerine dolaylı yoldan imkân tanındığı söylenebilir. 8 Meclis Kararı Alınması Belediye meclisi, belediyenin karar alma organıdır. Meclis kararında aşağıdaki işlemlerin yerine getirilmesi gerekmektedir: 1. Şirketin kurulması, devir alınması veya sermaye katılım miktarının belirlenmesine dair meclis kararı, 2. Kurulacak şirkete ait gerekçe raporu, amaç ve faaliyet konusu, 3. Mevcut şirkete ortak olunacaksa, bu şirkete ait bilanço, 4. Kurulacak, devir alınacak veya sermaye katılımında bulunacak şirketin ana sözleşmesi veya taslağı 5. Kurulacak şirkete ait fizibilite etüdü, 6. Talepte bulunan idarenin müracaat tarihi itibariyle genel mizanı, 7. Bedelsiz devir söz konusu ise ilgili şirketin bilançosu, sayılı Kanun uyarınca yapılacak müracaatlarda ilgili firmanın EPDK dan aldığı dağıtım lisansı örneği. Bedelsiz devir ile şirket edinilmesinde 5393 sayılı Belediye Kanununun 18 inci maddesinin (i) bendi hükmünce; devir sureti ortaklık bağı kurulması, belediye meclisinin bu yöndeki olumlu kararı ile gerçekleşebilecektir. Belediyelerin kurulmuş veya kurulacak şirketlere bedelsiz olarak pay verilmek suretiyle hissedar olmaları veya mevcut bir şirketin hibe yoluyla tüm mal varlığı ile bedelsiz olarak devralınması halinde devrin gerçekleşmesi için meclis kararı yeterli olacaktır. Ayrıca, Bakanlar Kurulundan izin alınması gerekmemektedir. Belediyelerin ortağı olduğu şirketlerde sermaye artırımına gitmeleri halinde Bakanlar Kurulu ndan izin almalarına gerek yoktur. Bu konuda meclis kararı almaları yeterli olacaktır. 8 Recep Bozlağan, Belediye İktisadî Teşebbüslerinin Özelleştirilmesinde Temel Sorun, Mevzuat Dergisi, Yıl 7, Sayı 73, Ocak 2004, s. 4 5

6 Bakanlar Kurulu İzni İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyeler ile bunların kurdukları birlikler tarafından yeni bir şirket kurulması, kurulmuş bulunan bir şirkete sermaye iştirakinde bulunulması veya bedelsiz olarak ortak olunması ya da kurulu bir şirketin hisselerinin hibe yoluyla kabulü işlemlerinde önceden İçişleri Bakanlığı kanalıyla Bakanlar Kurulundan izni alınması gerekmektedir. Ortak olunan şirketin sermaye artışına gitmesi durumunda, beş yıllık bir süre içinde yapılacak toplam sermaye artışının şirket sermayesinin %20 sinden fazlasına tekabül etmesi halinde, şirketteki pay oranının korunması amacıyla yapılacak sermaye katılımı için de önceden Bakanlar kurulu izni alınacaktır. İl özel idareleri, belediyeler ve büyükşehir belediyeleri ile bunların kurdukları birlikler tarafından kurulan şirketler tarafından yapılacak tahvil ihracı da İçişleri Bakanlığının onayı ile yapılacaktır. Belediyelerin ve belediyelerin bağlı ortaklık ve işletmelerin en son kesinleşmiş bütçe gelirlerinin, 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarının yılı içinde toplam yüzde onunu geçmeyen iç borçlanmayı Belediye Meclisinin Kararı, yüzde onunu geçen iç borçlanma için ise meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ve İçişleri Bakanlığının onayı ile yapabilir. İl özel idareleri, belediyeler ve büyükşehir belediyeleri ile bunların çoğunluk hissesine sahip olduğu şirketlerce, yukarıda belirtilen esaslara aykırı olarak kurulan şirketlerin tasfiyesi veya sahip bulunulan hissenin satışı sağlanarak mevzuata aykırı uygulamalara en geç altı ay içinde son verilir. BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ Belediye İktisadi Teşebbüsleri özel hukuk tüzel kişisi niteliğinde olup, piyasa mekanizmasına ve şartlarına uygun olarak faaliyette bulunmak üzere kurulmuşlardır. Bununla beraber, BİT lerin kuruluş amaçları ve faaliyet alanları 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 26 ncı maddesi ile 5393 sayılı Belediye kanununun 70 inci maddesinde belirtildiği şekilde belediyelerin görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmıştır. Böylelikle, BİT ler her ne kadar özel hukuk tüzel kişiliğine sahip ve 6102 sayılı TTK hükümlerine göre faaliyette bulunuyorlar ise de, şirket yönetim kurulu üyeleri ile belediye çalışanları arasında organik bir ilişki mevcuttur. Belediye şirketlerinin yönetim ve denetim kurulu üyeleri arasında çoğunlukla 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında çalışan kamu personeli bulunmaktadır sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 26 ıncı maddesine göre; Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel, bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Bu düzenleme, belediye ve bağlı kuruluşları ile şirket yönetim kurulu üyeleri arasındaki organik bağın varlığını göstermektedir. 6

7 Belediye iktisadi teşebbüsleri kamu niteliği ağır basan, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen, esaslı amacı belde halkının yerel nitelikteki taleplerini karşılamak üzere merkezi otoriteye tanınan bir yetkiye dayanılarak idari işlemle kurulmuş olan kamu hizmet birimleridir. Yönetim ve denetimleri belediyelerin kontrolünde olan şirketlerin ürettikleri mal ve hizmetler yarı kamusal ve özel mal niteliği taşımaktadır. Yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürü belediye yönetimi tarafından belirlenen BİT lerin şirket politikaları ve stratejileri de belediye yönetiminden bağımsız düşünülemez. Bununla beraber, Yargıtay ve Danıştay içtihat kararlarında belediye iktisadi teşebbüslerinin TTK hükümlerine göre kurulmuş sermaye şirketi niteliğine sahip oldukları; kuruluşlarında kamu kuruluşlarının ortaklık payına sahip olmalarının, hatta payın tamamına sahip olmalarının bu şirketlerin hukuki niteliğini değiştirmediği; dolayısıyla bunların kamu kuruluşu statüsünde kuruluşlar olmadığı teyit edilmiştir 9. BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİNİN DENETİMİ Belediye iktisadi teşebbüslerinin denetimi, çeşitli mevzuat hükümlerine göre farklı biçimlerde gerçekleştirilmektedir. BİT lerin kuruluşları bakımından özel hukuk tüzel kişiliğine sahip olmaları nedeniyle denetimleri TTK ya göre kurulan diğer sermaye şirketlerinin denetimi usullerine bağlıdır. Sayıştay, 5018 sayılı Kanunun 68 inci maddesine göre dış denetim kuruluşudur. Belediye şirketlerinin denetimi ile ilgili esaslar ve düzenlemeler farklılık göstermektedir. Sayıştay Denetimi 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 4 üncü maddesine göre Sayıştay; a) Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahallî idareleri, sermayesindeki kamu payı doğrudan veya dolaylı olarak % 50 den fazla olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları (% 50 den az olması halinde ortaklık hakları yönüyle), diğer kamu idarelerini (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hariç), b) (a) bendinde sayılan idarelere bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri (kamu payının yarıdan az olması halinde ortaklık hakları yönüyle), c) Kamu idareleri tarafından yapılan her türlü iç ve dış borçlanma, borç verilmesi, borç geri ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin kullanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri, Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla ilgili diğer hususları; tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları dahil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımını, ç) Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp almadığına bakılmaksızın özel hesaplar dahil tüm kamu hesapları, fonları, kaynakları ve faaliyetlerini, denetler. 9 Bkz. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 1997/21516 sayılı içtihadı; Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 2001/1 sayılı içtihadı; Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 1989/2472 sayılı içtihadı; Danıştay 1. Dairesinin 2002/48 sayılı kararı. 7

8 Sayıştay denetimi, düzenlilik denetimi ve performans denetimini kapsar. Sayıştay Kanununun 36 ıncı maddesine göre Düzenlilik Denetimi; a) Kamu idarelerinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti, b) Kamu idarelerinin mali rapor ve tablolarının, bunlara dayanak oluşturan ve ihtiyaç duyulan her türlü belgelerin değerlendirilerek, bunların güvenilirliği ve doğruluğu hakkında görüş bildirilmesi, c) Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesi, suretiyle gerçekleştirilir. Performans Denetimi; hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergelerle ilgili olarak faaliyet sonuçlarının ölçülmesi suretiyle gerçekleştirilir. Bağımsız Denetim Belediyelerin sermayesine ortak olduğu şirketler 5018 Sayılı Kanun kapsamında yer almamaktadır. Bu nedenle, belediye şirketlerinin denetiminin Türk Ticaret Kanunu ve ilgili mevzuata göre yapılması gerekmektedir sayılı Türk Ticaret Kanunu ile getirilen yeni denetim sisteminde anonim ve limited şirket statüsündeki belediye şirketleri de bağımsız denetim kapsamına alınmıştır sayılı eski Ticaret Kanunu ile daha önce mülga Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na tanınan anonim ve limited şirketleri denetleme yetkisi, 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı na tanınmıştır. Bakanlıkça yapılacak denetimin amacı; ticaret şirketlerinin Kanuna ve Kanuna dayanılarak çıkarılan düzenleyici işlemlere uygun işlem yapmalarını sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda, Bakanlıkça ticaret şirketlerinin kuruluşundan sona ermesine kadar gerçekleşen tüm işlemlerinin Kanuna ve Kanuna dayanılarak çıkarılan düzenleyici işlemlere uygunluğu denetlenir, uygunsuzlukların giderilmesi için rehberlik edilir, cezai sorumluluğu tespit edilenler yetkili makamlara, hukuki sorumluluğu tespit edilenler de genel kurul gündemine alınıp görüşülmek üzere şirketin yönetim organına bildirilir ve uygulamada ortaya çıkan aksaklıkların giderilmesine yönelik tedbirler alınır. Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararına ilişkin esaslarda yapılacak değişikliklere bağlı olarak ilgili Kararlarda yer alan şirketler için sermayesinin en az % 50 si belediyelere ait olan şirketlerden sayılan üç ölçütten en az ikisini sağlayanlar finansal raporlarını bağımsız denetime tabi tutacaklardır. Gerçek ve tüzel kişiler münferit ve konsolide finansal tablolarını düzenlerken, KGK tarafından yayımlanan, Türkiye Muhasebe Standartları'na (TMS), kavramsal çerçevede yer alan muhasebe ilkelerine ve yorumlara uymak ve bunları uygulamak zorundadır. Geçiş dönemine Bakanlar Kurulu nca belirlenen ölçütleri sağlayan belediye şirketleri ölçütleri sağladıkları dönemden itibaren KGK tarafından yayımlanan muhasebe ve denetim düzenlemelerine tabi olacaklardır. Bu nedenle, belediye şirketlerinin bağımsız denetimden geçmelerinde ve mali tablolarını TMS ye uygun hale getirmelerinde yarar vardır. 8

9 SONUÇ Belediye şirketleri/işletmeleri ve iştirakleri genel olarak belediye iktisadi teşebbüsleri olarak anılmaktadır. Belediyelerin, belediye bütçesi içinde yer alan ve belediye kamu tüzel kişiliğinden ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmayan işletmeler ile belediyeden bağımsız ayrı özel hukuk tüzel kişiliğine sahip olan ve bağımsız bütçeleri bulunan sermaye şirketi özelliğindeki şirketlerin tüm yönetim ve denetim usul ve esaslarını topluca düzenleyen ayrı bir mevzuat bulunmamaktadır. Bu konudaki mevzuatın dağınık olması, denetimle ilgili farklı kurum ve kuruluşların yetkilendirilmiş olması, merkezi otoritenin belediyelerin finansman gereksinmelerini karşılayacak ek kaynak yaratmaları konusunda isteksiz davranması gibi nedenlerle belediye şirketleri saydam ve hesap verebilir bir yapıya kavuşturulamamıştır. Ayrıca, belediye şirketleri için etkin bir denetim sistemi de kurulamamıştır. Belediye şirketlerinin hukuki yapıları ve denetimleri ile ilgili bütüncül bir mevzuatın hazırlanması ve daha saydam ve hesap verebilir bir yapının oluşturulması gereklidir. KAYNAKÇA Abdullah Ekinci, Son Danıştay Kararı Çerçevesinde Belediyelerin Hibe Yoluyla Şirket Kurmaları , eyoluylasirketkurmalari.html Gürbüz Özdemir, Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi, Sayıştay Dergisi, Sayı 71, Ekim- Aralık 2008, s. 48 Recep Bozlağan, Belediye İktisadî Teşebbüslerinin Özelleştirilmesinde Temel Sorun, Mevzuat Dergisi, Yıl 7, Sayı 73, Ocak 2004 Yusuf Emrah Keskiner, Belediye Şirketlerinde Stratejik Plan Zorunluluğu Türk İdare Dergisi, Mart 2010, Sayı,466 Danıştay 1. Dairesi: 2002/48 sayılı kararı Yargıtay 9. Hukuk Dairesi:1997/21516 sayılı içtihadı; Yargıtay 9. Hukuk Daires: 1989/2472 sayılı içtihadı; Yargıtay 10. Hukuk Dairesi: 2001/1 sayılı içtihadı; 6102 sayılı Türk Ticaret kanunu 5393 Sayılı Belediye Kanunu 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun 9